Trafik kazası, düşme, fiziksel şiddete maruz kalma yani darp, iş kazası gibi, olumsuz olaylar esnasında çene kırılmaları yaşanabilir. Elmacık kemiği ve burun kırıklarının ardından en sık görülen yüz kemik kırığı, çene kırığıdır. Özellikle hareketli olması, alt çeneyi travmaya açık hale getirmektedir.
Çene bölgesinde şişkinlik, dişlerde sallanma, yemek yemekte zorlanma, ağız içinde kanama, ciltte morarma, ağzı rahatlıkla kapatamama, ağrı gibi durumlar çene kırıklarının belirtileri arasında yer almaktadır.
'İlk yardım anında çene hareket ettirilmemeli'
"Çene kırığının tedavisi mümkün müdür?" sorusu, kişilerin yanıtını merak ettiği sorulardan biridir.
Ben, bu konuda net bir şekilde şunu söyleyebilirim: Evet çene kırıkları, tedavisi mümkün olan problemlerden biridir.
İşte bu nedenle hastalar bu duruma maruz kaldıkları vakit, acil olarak bir çene cerrahına başvurmalılar. Çünkü beklemek ve zaman kaybetmek hastanın aleyhine olacaktır.
Yaşanan çene kırığı travmasında, ilk yardım yapıldığı esnada, çene kesinlikle hareket ettirilmemelidir.
Alt çene kırıklarında tedavi uygulaması;
- Solunum yolunun güvenliğini sağlar.
- Sağlıklı bir şekilde yemek yeme özelliğini geri kazandırır.
- Kemik bütünlüğünü korur ve bu da tedavi olan kişinin konuşmasının olumsuz yönde etkilenmesini engeller.
- Çenenin dışardan estetik görünümünün bozulmasını önler.
Hastanın normale dönebilmesi için
Yaşanan kırılmanın ardından bir çene cerrahına başvurulmalı ve hastanın kırık öncesi normal ve sağlıklı haline dönebilmesi için;
-Kırılan parçalar hizalanmalı.
-Kırılan parçalar eski yerine getirilmeli.
-Kırılan parçaların kaynaşması için vida, tel, protez veya özel plaklar (splint) kullanılarak çene doğru konumda sabitlenmelidir.
Çene kemiği kırığı ne zaman iyileşir?
Çene kırığı tedavilerinin süresi; kişinin özelliklerine (yaş, sağlık durumu gibi), kırılmanın kemiğin hangi bölgesinde olduğuna, kırığın kaç parçalı olduğuna göre değişmekle birlikte yaklaşık hafta kadar sürmektedir.
İyileşme süreci ise kırığın büyüklüğüne, uygulanan tedaviye ve meydana getirdiği hasara göre değişkenlik gösterse de ortalama haftayı bulabilmektedir.
Çene kırığı tedavisi iz bırakır mı?
Çene kırığı operasyonlarında, daha çok ağız içinden kesiler yapılarak kırık hatlarına girilir. Fakat çok nadir de olsa kırık noktalarına ulaşmak için çene altı, kulak önü ve boynun yan bölgesinden küçük kesiler yapılabilir. Ameliyatlarda estetik dikiş uyguladığımız için izlerin fark edilmesi çok zordur.
Çene çiğneme, yemek yeme, konuşma fonksiyolarının gerçekleşmesine olanak veren vücut bölümüdür. Alt çene (mandibula kemiği) ve üst çeneden (maksilla kemiği) oluşur.
Çeneyi oluşturan kemiklerin bütünlüğünün bozulması çene kırığı olarak adlandırılır. Kırıklara alt çenede daha sık rastlanır. Alt çene (mandibula kemiği) yüzdeki hareketli olan kemiktir. Çene kırıkları düşme, trafik kazası, darbe alma gibi bir travma sonucunda oluşur. Çene kırığı oluşan kişilerde çiğneme güçlüğü, ağzı kapatmada güçlük, dişlerin temasında bozulma, hareketler sırasında ağrı gibi şikayetler görülür.
Çene kırığı oluşan kişiler aldıkları travma sonrasında çeneyi hareket ettirmeden mümkün olan en kısa sürede bir sağlık kuruluşuna başvurmalıdır. Çenenin hareketini bir bez veya havlu yardımıyla sararak önleyebilirler. Çene kırıklarının tedavisi çene cerrahisinde uzmanlaşmış bir doktor tarafından yürütülür. Tedavinin hedefleri iyileşmeyi sağlayarak çenenin çiğneme fonksiyonunu kazanmak, dişlerin normal temasını elde etmektir. Bunun için çene teller, plaklar, vidalar yardımıyla tespit edilebilir. Böylelikle kırık kemik hizalanır ve kemik iyileşmesini elde edene kadar kemik sabitlenir. Kemik iyileşmesi düzenli kontrollerle doktor tarafından takip edilir. İyileşme sürecinde hastalara düşen en önemli görevler ağız hijyenine, ameliyat sonrası beslenme programına ve doktor önerilerine uymaktır. Ameliyat sonrası dönemde bir süre sıvı gıdayla beslenmek gereklidir. Daha sonra doktor önerisiyle yumuşak gıdalara geçilir. Enfeksiyonların önlenmesi için ağız temizliğine de ayrıca önem verilmelidir.
Çene kırığının ağzı kapatmada güçlük, çiğneme güçlüğü, şekil bozukluğu, dişlerin temasında bozulma, hareketler sırasında ağrı gibi çeşitli belirtileri vardır. Bölgede şişlik, morarma görülebilir. Bazı yaralanmalar sonucunda açık yara ve kanama oluşabilir.
Çene kırığı belirtileri kısaca şöyle sıralanabilir:
Çene kırıkları genellikle direkt travmalar sonucunda oluşur. Çeneye alınan darbeler, trafik kazaları, düşme, iş kazaları çene kırığı oluşumuna neden olan durumlar arasında yer alır.
Çene kırığı nedenleri kısaca şöyle sıralanabilir:
Çene kırığının çiğneme güçlüğü, ağzı kapatmada güçlük, dişlerin temasında bozulma, hareketler sırasında ağrı gibi belirtileri bulunur. Bir travma öyküsüyle ve ağzı kapatmada güçlük, ağrı şikayetleriyle gelen hastada çene kırığından şüphelenilir. Doktor hastanın şikayetlerini dinler, hastayı muayene eder ve görüntüleme yöntemlerine başvurarak bunların sonucunda çene kırığı teşhisini koyar.
Klinik Muayene: Hastalık hikayesinin alınması, hastanın muayene edilmesi kırık teşhisi için gerekli aşamalardır. Hastanın yaralanma öyküsü öğrenilir. Yaralanma hakkında detaylı bilgi edinmek önemlidir. Hastadan veya yakınından travmanın nasıl oluştuğu, nedeni ve boyutu gibi bilgiler edinilir. Hastanın şikayetleri öğrenilir, hasta dişlerinin birbirine değmediğini, his kaybı yaşadığını tarifleyebilir. Hastanın kullandığı ilaçlar, sahip olduğu hastalıklar, alerjileri hakkında bilgiler alınır.
Yüzdeki şekil bozukluğu, şişlik, morluk, diş kaybı, açık yara/ kanama gibi durumlar gözlemlenir. Çenedeki kayma incelenir, ağız içi muayene edilir. Kırığa eşlik edebilecek damar sinir yaralanmaları araştırılır. His kaybı, dişlerin normal şekilde temas etmediği gibi durumlar incelenir.
Çene kırığı teşhisinin konması ve tedavi şeklinin belirlenmesi için doktor radyolojik görüntüleme yöntemlerine başvurabilir.
Çene kırığı teşhisi için kullanılan radyolojik görüntüleme yöntemlerinden bazıları şunlardır:
Röntgen ile Görüntüleme: Çene kırıklarının teşhisi için düz grafilere (röntgen filmi ) sıklıkla başvurulur. Kırığın yerinin ve şeklinin belirlenmesinde etkilidir. Röntgen ile görüntüleme X ışınları kullanılarak görüntü elde eden bir yöntemdir. Bu yüzden hamileler ve hamilelik şüphesi bulunan kadınlar röntgen filmi çektirme konusunda dikkatli davranmalıdır.
Bilgisayarlı Tomografi (BT) ile Görüntüleme: Kompleks yaralanmalarda kırık ve çevresinin görüntülenmesi için bilgisayarlı tomografi ile görüntülemeye veya 3 boyutlu bilgisayarlı tomografiye( 3D BT) başvurulabilir.
Çene kırığının tedavisi kırığın tipi, yeri, kırık sayısı, eşlik eden yaralanmalar ve hastanın sağlık durumuna göre şekillenir. Tedavi sonrası çene fonksiyonlarının, çiğnemenin tekrar elde edilmesi hedeflenir. Dişler arasındaki normal teması anlamına gelen oklüzyonu sağlamak da tedavinin temel hedeflerindendir. Tedavide kırık bölge hareketsiz tutularak kırığın iyileşmesi beklenir.
Ayrışmamış bazı kırıklarda, dişlerin gelişimini tamamlamadığı çocuklarda kırığı ameliyatsız olarak yerine oturtma işlemi olan kapalı redüksiyon uygulanabilir. Çene teller yardımıyla hareketsiz tutulabilir, atel, protezler kullanılabilir.
Çene kırığı için cerrahi tedavi uygulanabilir. Çene kırığı tedavisi ameliyatla başarılı bir şekilde yapılabilmektedir. Ameliyatta kırıklar düzeltilir ve tespit materyalleri yardımıyla tespit edilir. Tespit materyali olarak plak, vida, teller kullanılabilir. Plak, vidalarla kırık kemik güçlü bir şekilde tespit edilir. Gerekli durumlarda dişler teller ile sabit tutulur.
Çene kırıklarında enfeksiyonları engellemek amacıyla antibiyotik tedavisi uygulanır. Ameliyat olacak hastalara tetanoz aşısı uygulanır. Ağrısı olan hastalar doktorun tavsiye ettiği ağrı kesicileri kullanabilir.
Ameliyat sonrası ilk günlerde şişliklerin azaltılması amacıyla soğuk uygulama önerilir. Soğuk uygulama için buz paketleri, soğuk jel paketler kullanılabilir; soğuk ödem kontrolüne yardımcı olur. Ameliyat sonrası süreçte baş yukarıda tutulmalıdır, yatarken yastıklarla bu sağlanabilir. Eğilmekten kaçınmak gereklidir.
Ameliyat sonrası iyileşme sürecini desteklemek, enfeksiyon oluşumunu engellemek amacıyla ağız hijyenine ve yara bakımına özen göstermek gereklidir. Ameliyat sonrasında yara yerinin bakımı önemlidir. Ağız temizliği için tuzlu suyla ağız temizlenebilir ve doktorun önerdiği solüsyonlarla gargara yapılabilir. Doktorun önerdiği vakitte önerilen yumuşak diş fırçasıyla dişler fırçalanır.
Beslenme ameliyat sonrasında büyük önem arz etmektedir. Doktorun tavsiye ettiği beslenme şeklinde uyulmalıdır. Ameliyat sonrasında sıvı gıdalar tüketilmelidir. Doktorun tavsiyesine göre bir süre sonra yumuşak gıdalara geçilir. Çiğneme gerektirecek katı gıdalara önerilen süreden önce geçilmemelidir. Beslenme sonrasında ağzı temizlemek gereklidir.
Tedavide kullanılan tellerin, splintin çıkarılma süresi yine doktorun öngördüğü vakitte olmalıdır ve doktor tarafından yapılmalıdır. Bu yüzden doktor kontrollerine vaktinde gidilmelidir. Teller evde çıkarılmaya çalışılmamalıdır.
Çene kırıkları doğru tedavi edilmediğinde yanlış kaynama veya kaynamamadan, hareket kısıtlılıklarına ve fonksiyonel kayıplara kadar oluşabilecek pek çok sorun vardır.
Çene kırığı tedavi edilmezse oluşabilecek bazı sağlık problemleri şunlardır:
Çene kırığı iyileşme sürecinde ağız temizliği, yara bakımına özen göstermek; doktor tavsiyelerine, beslenme önerilerine uymak tedavinin başarılı olması için oldukça faydalıdır.
Çene kırığı hastaları için önerilen bazı davranışlar şunlardır:
Çene kırıklarında uygun tedavi yöntemiyle başarılı sonuçlar alınabilir. Tedavi sonrası süreç tedavinin başarısını etkilemektedir. Çene kırığı ameliyatından sonra alkol kullanımı gibi sağlıksız alışkanlıklar iyileşme sürecini olumsuz etkiler.
Ameliyat sonrasında başı aşağıda tutmak, eğilmek, ağır eşya taşımak, ağız hijyenine dikkat etmemek, doktor önerilerine uymamak gibi davranışlardan kaçınılmalıdır.
Çene kırığına iyi gelmeyen bazı durumlar kısaca şöyle sıralanabilir:
Çene kırığı tedavi edilen hastalara enfeksiyonların önlenmesi için antibiyotik tedavisi uygulanır. Antibiyotiklerin doktorun tavsiye ettiği şekilde ve önerilen süre kullanılması gereklidir. Bunun yanı sıra ameliyatla tedavi edilen hastalara tetanoz aşısı uygulanır.
Ağrı şikayeti olan hastalar mevcut ağrılarının giderilmesi için doktorun tavsiye ettiği ağrı kesicileri kullanabilir.
Çene kırığı hastalarının kırık ameliyatı sonrasında ağız temizliğine dikkat etmesi gereklidir. Doktor bu süreç için antiseptik gargara önerebilir. Solüsyonlar enfeksiyon riskini azaltmak amacıyla kullanılır.
Çene kırığı tedavi sürecinde kullanılacak ilaçlar için bir doktora danışmak önemlidir. Bilinçsizce ilaç kullanılmamalıdır. Bilinçsiz kullanılan ilaçlar faydadan çok zarar olarak geri dönebilir.
Çene kırığı ameliyatla tedavi edilebilir. Ameliyat olacak hastalar yaralanmanın olduğu gün içerisinde ameliyata alınabilir, bu süre hastaya ve yaralanmaya göre değişiklik gösterebilir.
Kırığın yeri, durumu ve eşlik eden yaralanmalar dikkate alınarak cerrahi tedaviye şekil verilir.
Ameliyat için hastaya genel anestezi verilebilir. Kırığı tespit materyalleri yardımıyla tespit ederek kırık iyileşmesini elde etmek hedeflenir. Bunun için ciltte veya ağız içinden kesi oluşturulur veya mevcut açık yaranın olduğu bölgeden girilerek kemiğe erişilir. Kırık parçalar düzeltilir ve tespit materyalleri kullanılarak tespit edilir. Bu tespit materyelleri plak ve vidalar, teller olabilir. Kemik kaybı görülen durumlarında başka bir bölgeden alınan kemik ihtiyaç duyulan bölgeye tespit edilir. Hastanın sağlık durumuna bağlı olarak değişmekle beraber ameliyat sonrası aynı gün içinde veya bir iki gün sonra taburcu olunabilir. İyileşme içinse yaklaşık haftalık bir süreç söz konusudur.
Çene kırığı ameliyatından sonraki süreç doktor tavsiyelerine uyarak geçirilmelidir. Bir süre sıvı gıdalarla beslenmek ve çeneyi hareket ettirmemek gereklidir. Bu yüzden doktorun tavsiye ettiği beslenme programına uyulmalıdır. Ağız hijyenine ve yara bakımına önem verilmelidir. Yemeklerden sonra ağzın temizlenmesi gereklidir. Enfeksiyon oluşum riskine karşı ağız doktor tarafından tavsiye edilen solüsyonlarla veya tuzlu suyla temizlenmelidir.
Çocuklarda çene kırığına sık rastlanmasa da görülebilmektedir. Çocuklardaki çene kırıkları düşme gibi travmalar sonucunda oluşur. Yetişkinlere göre tedavisi değişiklik gösterir, bazı yöntemlerin çocuklarda kullanımı mümkün olmayabilir. Çocuklarda çene kırığının tedavisinde kapalı redüksiyon, splint, akrilik protezler uygulanabilir; kırık ameliyatla plak ve vidalarla tespit edilebilir.
Çocuklarda büyümenin devam etmesi, dişlerin tam gelişmemesi gibi sebepler kullanılacak tedavinin farklılık göstermesine neden olur. İyileşme için gerekli tedavi yönteminin belirlenmesi ve doğru tedavinin uygulanması ise önemlidir. Sonrasında düzenli doktor kontrolüyle kırık iyileşmesi takip edilir.
Çene kırıklarında çene hareket ettirilmeden en kısa sürede sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır. Çenenin sabit bir şekilde tutulması için bir havlu veya bez yardımıyla sarabilirsiniz.
Yüksekten düşme, trafik kazası gibi travmalar sonucu oluşan yaralanmalarda mümkün olan en kısa sürede bir hastanenin acil servisine başvurmalıdır.
Çene kırığı tedavisi çene cerrahisinde uzmanlaşmış bir doktor tarafından yürütülür. Bunun yanı sıra çene kırığına başka sağlık sorunları eşlik ediyorsa başka branşta uzmanlaşmış doktor tedavi sürecine dahil olabilir. Örneğin sürece bir ortodontist dahil olabilir.
Kırık bir çene, çene kemiğinin kırılmasına karşılık gelirken, çıkık bir çene, çenenin alt kısmının yerinden hareket ettiği anlamına gelmektedir. Her iki yaralanmada da yüz travması dâhil çeşitli nedenler vardır. Çenenin esneme veya ısırma gibi çok fazla gerilmesi de yerinden çıkmasına neden olabilir. Bu yaralanmaların her ikisi de çene ve yüzde ciddi ağrılara neden olabilirken çenenin hareketini de kısıtlayabilir. Kırık bir çene yüzün çürümesine ve şişmesine neden olurken, çıkık olması alt çenenin kafatası ile yanlış hizalanmasına neden olabilir. Kırık çene tedavisi yaralanmanın ciddiyetine bağlıdır. Hafif vakalarda, tıbbi müdahaleler gereksizdir. Bir doktor sıklıkla çıkık bir çeneyi elle yeniden konumlandırarak tedavi edebilir.
Doktorlar kafatasının geri kalanından ayrı çenenin alt kısmını mandibula ararlar. Mandibula, çenenin açılıp kapanmasını sağlayan temporomandibular eklemler (TMJler) vasıtasıyla kafatasına bağlanır. Mandibula kemiği kırıldığında veya parçalandığında, yaralanma, kemiğin yerinden çıkmasıyla tam bir kırılmaya veya kemiğin yer değiştirmesi ile kırılmamasına neden olabilir.
Çene çıkıntısı TMElerin birinden veya ikisinden ayrıldığında bir çene çıkığı meydana gelir. Çene üst kısmı da kırılabilir. Bununla birlikte, doktorlar bu yaralanmaları tipik olarak kırık bir çeneden ziyade yüz kırığı olarak görürler. Yüze gelen travma aynı zamanda çenenin kırılmasına veya yerinden çıkmasına neden olabilir. Bu iki yaralanmadan hangisinin meydana geldiği travma yerine ve kuvvet derecesine bağlıdır. Travmanın düşme veya sporda yaralanma gibi birçok farklı nedeni olabilir. Ağzı çok fazla açmak, çıkık bir çenenin yaygın bir nedenidir. Bu, aşağıdakilerden oluşabilir:
• Esneme
• Isırma
• Kusma
• Bir diş prosedürü
Bir TME rahatsızlığı ağrıya neden olur ve çenenin hareketini etkiler. Bu bozuklukları olan insanlar çenelerinin yerinden çıkma riski daha yüksektir. Çenesini daha önce yerinden çıkarmış insanlar da, çene yerinden çıkma riski daha yüksektir.
Kırık veya çıkık bir çenenin benzer semptomları vardır. Ancak bazı önemli farklılıklar vardır.
Kırık bir çenenin belirtileri şunlardır:
• Yüz veya çenede ağrı
• Çeneyi hareket ettirirken ağzı açma veya çiğneme gibi
• Yüzde morarma ve şişlik
• Sertlik ve çene hareketinde zorluk
• Yerinden çıkarılmış dişler
• Yüzde uyuşukluk
• Açarken yana hareket eden çene
Kırık çeneye neden olan yüz travması ayrıca yüzün diğer alanlarını da etkileyebilir. Örneğin, yaralanma burun, ağız veya yanağa da zarar verebilir. Bu, başka semptomların ortaya çıkmasına neden olabilir. Çıkık bir çenenin belirtileri şunlardır:
• Yüz veya çenede ağrı
• Çenenin alt kısmı üst kısmı ile hizalı değil
• Sertlik ve çene hareketinde zorluk
• Ağzını kapatamamak
Kırık ve çıkık çene genellikle acil tıbbi yardım gerektirir. Tıbbi yardım alıncaya kadar çeneyi desteklemek çok önemlidir. Bu, çeneyi elle yerinde tutarak veya başın etrafında ve çenenin altında bir bandaj kullanarak olabilir. Kırık ve çıkık çeneler için işlemler farklıdır.
Kırık çene tedavileri: Kırık bir çenenin tedavi edilmesi, yaralanmanın ciddiyetine bağlı olacaktır. Küçük kırıklar genellikle tıbbi müdahaleye gerek kalmadan kendiliğinden iyileşir. Bununla birlikte, bir doktor bir kişinin rahatsızlığı hafifletmek için ağrı kesici ilaç kullanmasını önerebilir ve yaralanmayı kötüleştirmekten kaçınmak için sıvı veya yumuşak yiyeceklerden beslenir. Daha şiddetli molalar tıbbi müdahale veya ameliyat gerektirir. İyileşirken onu desteklemek için metal plakaları veya telleri çenenin yanlarına vidalamak gerekebilir. İyileşme süreci birkaç hafta sürebilir. Bu süreden sonra, bir kişinin haftalarca aktif olmayan çene kaslarını güçlendirmek için bazı egzersizler yapması gerekebilir.
Çıkık çene tedavileri: Bir doktor sıklıkla çıkık bir çeneyi elle yeniden konumlandırarak tedavi edebilir. Bu, doktorların manuel bir azaltma olarak adlandırdığı şeydir. Manuel bir azaltma yapmak için, bir doktor başparmaklarını ağzın alt sırt dişlerine doğru yerleştirir. Kalan parmaklarını çenenin altına yerleştirecekler. Çene sabit bir şekilde tutulduğunda, doktorlar mandibayı tekrar yerine hareket ettirir. Bazı durumlarda, doktor daha sonra bir Barton bandajı kullanabilir. Bunlar kafanın ve çenenin etrafını saran destek bandajlarıdır. Bu hareketin kısıtlanmasına ve iyileşirken çenenin desteklenmesine yardımcı olacaktır. Birkaç gün sonra takılabilir.
Bir doktor, ayrıca tedaviden sonra çene aşırı hareketleri iyileşmeyi geciktirebilir veya daha fazla yaralanmaya neden olabileceğinden, belirli bir süre boyunca esnemeye veya çenenin herhangi bir uzantısına karşı tavsiyede bulunabilir. En ağır vakalarda cerrahi bir seçenektir. Örneğin, çene etrafındaki ligamentlerin boyutunun küçültülmesi eklemi sıkılaştırmaya ve daha fazla yaralanmayı önlemeye yardımcı olabilir.
Kırık veya çıkık çeneler için görünüm yaralanmanın ciddiyetine bağlı olarak değişir. Kısa süreli bir mola, genellikle tıbbi müdahaleye gerek kalmadan kendi başına iyileşebilir. Daha şiddetli molalar muhtemelen çenenin etrafında destekleyici tıbbi cihazlar gerektirecektir. İyileşme süreci birkaç hafta veya ay sürebilir. Çene yeterli dinlenme almazsa iyileşme süresi daha uzun olabilir. Cerrahi de tam iyileşme için zaman uzatabilir.
Kaynakça:
seafoodplus.info
seafoodplus.info
seafoodplus.info
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu