Şerpa Nedir
Bir şerpa hikâyesi
Gizem Sevinç SELVİ / GAZETE HABERTÜRK
Sinematograf, yönetmen, dağcı Renan Öztürk aynı zamanda inanılmaz bir Instagramer. Harika fotoğraflar çekiyor, tutkusuyla tanınan bir adam. Nereye kaç kere tırmandığını Allah bilir çünkü kendisi bilmiyor! Annesi Amerikalı, babası Türk. Bugüne kadar birçok ödüllü filme kıyısından köşesinden bulaşmış ama ilk kez bu kadar iddialı bir işin içinde, başında. 18 Nisan ’te Everest’te 16 şerpanın ölümüne neden olan büyük çığı anlattığı Sherpa’yı çekti. Meğer bizim dağcılar cool cool tırmanırken önde yerli şerpa halkı helak oluyormuş; dramların, hikâyelerin bini bir paraymış. Film çok çarpıcı; şerpa gerçeğini ve bu adamların geleceğini tartışıyor Renan Öztürk, belgesel seven kaçırmasın. Yarın akşam ’da Discovery Channel’da gösterilecek film öncesinde Öztürk’le konuştuk.
Hangi zirvelere, kaç kez tırmandınız?
Birçok dağa tırmandım ama hiçbir zaman kaç kez tırmandığımı saymadım doğrusu. Hangisinin daha yüksek olduğuna ya da hangisine tırmanmanın daha uzun sürdüğüne de takılmadım. Zirveden çok oraya çıkarken yolda yaşananlar hatırda kalıyor.
Sherpa’ya gelelim. İlk sinematografi deneyiminiz değil bu.
Pek çok sinematografi deneyimim oldu ama bu derece motive olduğum ilk işti. Çünkü büyük bir trajedi var işin içinde, çok zorlu bir hikâye var. Üzerinde 10 yıldan uzun çalıştım.
Hikâye acıklı. İzledikten sonra bütün o ‘cool dağcı’ konsepti gözümde yerle bir oldu. Nasıl bir iletişiminiz var şerpalarla?
Sherpa’yı, çok büyük bir felaketle sonuçlanan 2 aylık Everest tırmanışı sırasında çektik. Bir çığ düştü ve 16 şerpanın ölümüne neden oldu. Evet, çok çok üzücü bir olaydı ama aynı zamanda anlatmaya çalıştığımız hikâyede önemli bir rol oynadı.
Çok zorlu koşullar, nasıl dayandınız?
Fiziksel açıdan çok zorlayıcı ama içinde bulunduğumuz duygusal kaos, ortam ve durum daha zorluydu. Zaman zaman sevdiklerini kaybedenleri yakınen, en özel halleriyle çekmek zorunda kaldık.
Peki, Türkiye’ye geldiniz mi?
Birkaç kere ama daha fazla zaman geçirmeyi isterdim. En son birkaç yıl önce de bir tırmanış için Antalya’ya Geyikbayırı’na gittim. Türkiye kültürel açıdan çok zengin bir ülke, tabiatı da macera için biçilmiş kaftan.
En iyi dağcılar onlar
Şerpalar Nepal’in dağlık kesimlerinde, Himalayalar’da yaşayan etnik bir grup. ’deki nüfusları bin Şerpa isminin hikâyesi de ilginç; Tibet dilinde “doğu” anlamına gelen “şer” ve halk anlamına gelen “pa”dan geliyor. Çok iyi dağcılar ve çok dayanıklılar. Böylece Himalaya bölgesine gelen kâşiflere büyük yardımları dokunuyor. Tırmanma yetilerinin yüksek irtifalarda yaşamaya olan genetik adaptasyonları sayesinde ortaya çıktığı düşünülüyor.
Everest'e kez tırmanarak rekor kırmaya hazırlanan Şerpa Lhakpa: 'Genç kızlar pes etmesin istiyorum'
- Swaminathan Natarajan
- BBC Dünya Servisi
Kaynak, Lhakpa Sherpa
Nepal'de bir mağarada doğan kadın Şerpa Lhakpa, okula gidemedi ve uzun süre temizlik görevlisi olarak çalıştı.
Bekar ve iki çocuklu bir anne olan Lhakpa, dünyanın en yüksek dağı Everest'e en çok tırmanan kadın dağcı olarak tarih yazdı. Lhakpa şimdi de Everest'e kez tırmanarak rekor kırmayı hedefliyor.
BBC'ye konuşan Lhakpa, "Hedefime ulaşmaya ve dağcılık tarihine geçmeye çok yaklaştım" diyor.
En küçük kızı 15 yaşındaki Shiny, Everest'in ana kampında ve heyecanla annesinin ilerleyişini izliyor. "Anneme hayranım. Elinde hiçbir şeyi yokken dahi çok fazla şey başardı" diye konuşuyor.
Ancak Lhakpa'nın yoğun çabaları ve başarıları, birçok insanın tahmin edeceğinin aksine henüz paraya dönüşmedi ve hak ettiği düzeyde bir üne kavuşmadı.
Mağarada doğdu
Şerpa Lhakpa, deniz seviyesinden 4 bin metre yükseklikteki bir Himalaya köyünde doğdu.
Bir mağarada doğduğunu ve doğum tarihini dahi bilmediğini söyleyen Lhakpa, içten bir kahkaha ile "Pasaportumda 48 yaşında olduğum yazıyor" diye de ekliyor.
Lhakpa, soyu Tibet göçmen kavimlerine dayanan Şerpa etnik grubunun bir üyesi. Şerpalar, yüksek dağların zorlu koşullarında yaşamaya alışık.
Okula gitmedi
Lhakpa tarımın başlıca geçim kaynağı olduğu, Nepal'in doğusundaki Makalu bölgesinde bir köyde yaşıyordu.
"Erkek kardeşlerimi taşıyarak saatlerce yürüyüp okula geldiğimde, beni kapıdan her defasında geri çevirirlerdi. O zamanlar kız çocukların okula gitmesine izin verilmezdi" sözleriyle çocukluğunu anlatıyor.
Ne elektrik, ne de okulun bulunduğu bu köyde her şeye rağmen Lhakpa'ya ilham veren bir sihir vardı:
"Everest'in hemen yanında büyüdüm. Evimden dağı görebiliyordum. Everest hâlâ beni heyecanlandırır, bana ilham verir."
Everest Dağı'nın zirvesi ilk kez 'te fethedildi. O günden beri her yıl daha fazla insan zirveye ulaşmaya çalıştı. Bunun için de onlara rehberlik edip yükleri taşıyacak olan Şerpalara para ödemekten başka çareleri yok.
Ancak Lhakpa gibi bazı Şerpalar, rehberlik ve yardımcılıkla yetinmek istemiyor ve dağcı olmak istiyorlar.
'Annem hiçbir zaman evlenemeyeceğimi söyledi'
Ancak Lhakpa'nın dağcılığa geçişi kolay olmadı çünkü anne ve babası onu desteklemiyordu.
Annesinin "hiçbir zaman evlenemeyeceği" konusunda onu uyardığını söyleyen Lhakpa, "Bana fazla erkeksi görüneceğimi, kimsenin beni istemeyeceğini söyledi" diye devam ediyor.
Bazı köylüler ise Lhakpa'ya dağcılığın "erkek mesleği" olduğunu ve denerse "öleceğini" söylemiş.
Yeni rekorlar
Bu uyarılara aldırış etmeyen kadın dağcı, yılında Everest'in en yüksek noktasına ulaşmayı başardı.
"Everest'in zirvesine ilk çıktığımda hayalimi gerçekleştirmiş gibi hissettim" diyen dağcı, sözlerine şöyle devam ediyor:
"Kendi kendime 'Artık sadece ev kadını değilsin!' diye düşündüm. Şerpa kültürünü, Şerpa kadınların ve Nepalli kadınların statüsünü değiştirmişim gibi hissettim."
"Evimin dışına çıkmaktan keyif aldım ve bu duyguyu başka kadınlarla da paylaşmak istedim."
yılında Lhakpa, Everest'e 3 kez tırmanan ilk kadın oldu ve daha sonra rekorların devamı geldi.
yılındaki tırmanışına erkek ve kız kardeşleri de eşlik etti ve 8 bin metre yüksekliğe üç kardeşin beraber çıktığı bu tırmanış da, Guinness Rekorlar Kitabı'na girdi.
Lhakpa'nın üç erkek kardeşi de Everest'e tırmandı. Kız kardeşlerinden biri, dağa iki kez tırmanmayı başardı.
Lhakpa daha sonra ABD'de yaşayan Romanya doğumlu dağcı George Dijmarescu ile evlendi. Çift, zirveye 5 kez çıktı.
ABD'de yeni bir yaşam
Evlendikten sonra ABD'ye taşınan Lhakpa, 'te boşandı.
ABD'nin Connecticut eyaletine taşınan dağcı, şimdi burada iki kızı ile beraber yaşıyor. Önceki ilişkisinden de bir oğlu var.
Eskiden zirveye çıktığında Nepal bayrağı dikerken, bu defa ABD bayrağı taşıyor.
'Saçımı kestirecek param yoktu'
Şerpa Lhakpa'nın başarıları medya tarafından yeterince ilgi görmedi ve sponsor bulmakta zorlandı. Yıllarca hiç kimsenin tanımadığı bir dağcı olarak, asgari ücretle evini geçindirmek zorunda kaldığını anlatan Lhakpa, sözlerini şöyle sürdürüyor:
"Yaşlılara bakıcı, temizlikçi, bulaşıkçı olarak çalıştım. Elime pek para geçmedi. Ne kıyafet alacak ne saçımı kestirecek param vardı. Çocuklarıma bakmaya odaklanmak ve bir gün Everest'e dönecek kadar param olacağını umut etmek zorundaydım."
Bu zorluklara rağmen dağcılık tutkusundan ödün vermedi ve iki kez rehber olarak dağa tırmandı. Arkadaşları ve ailesinin de desteğiyle birkaç tırmanış daha gerçekleştirebildi.
"Bu başka türlü bir spor. Benim tutkum" diyen Lhakpa, riskleri düşünüldüğünde dağcılığın yeterince ödüllendirilmediği görüşünde.
Lhakpa dağcılığın, köyünde sıradan bir hayat yaşamaktan kaçmasına yardım ettiğine inanıyor.
Kitlesel fonlama
İngilizcesini ilerlettikçe Lhakpa'nın finansal destek bulma çabaları hız kazandı. Söyleşiler gerçekleştiriyor, etkinliklerde konuşma yapıyordu.
9. tırmanışı için bir sponsor buldu. Bu defa kitlesel fonlama ile para topladı.
Dağı iyi tanıyordu ve nelerle karşılaşacağını biliyordu:
"Zirveye gitmeden önce iklime alışmak için defalarca yukarı çıkıp inmemiz gerekliydi."
Kötü hava koşullarıyla mücadele
Lhakpa her tırmanıştan önce dua ediyor. En büyük önceliği, güvenlik.
"Her çıkışımda Everest'in zirvesine ulaşmaya başardım. Şu ana kadar hiçbir kaza yaşamadım" diyor.
Donmuş cesetler
Everest Dağı'na tırmanan 'den fazla kişi hayatını kaybetti. Lahkpa ve ekibi de daha önce buzların arasındaki cansız bedenlerin yanından geçmek zorunda kaldı.
yılında çığ düşmesi sonucu 14 Şerpa hayatını kaybetti. 'te yine çığ düştü ve 21 kişi öldü.
Lahkpa "Dağ, havayı belirliyor. Kötü havada sadece beklerim. Dağ ile güreşemeyiz" diye vurguluyor.
Zirveye yaklaştıkça oksijen seviyesinin azaldığını hatırlatan dağcı, "8 bin metreyi geçtikten sonra zombi gibi hissediyorum. Hiçbir şey yiyemiyorsunuz çünkü her şey donmuş oluyor. Dağdan gün ışığında inebilmek için gece yukarı tırmanmak zorundasınız ve bu korkutucu" diye de ekliyor.
Zirvede 5 dakika
Şu ana kadar Everest'e 6 binden fazla dağcı tırmandı. Bu zorlu yolculuktan sonra ise zirvede çok kısa bir süre kalabiliyorlar.
Dağın en yüksek noktasında en fazla 5 ya da 10 dakika durabildiğini söyleyen Lhakpa, "Bu sürede önce fotoğraf çekerim. Genelde arkadaşlarımı, ailemi, annemi ve babamı, kızlarımı, bana destek verenleri düşünürüm" diye konuşuyor ve ekliyor:
"Bir de güvenli bir iniş olmasını dilerim."
Annenin izinde
Çocukları da her tırmanışında Lhakpa'yı düşünüyor.
Lhakpa daha önce kızlarını Makalu'da bulunan ana kampa götürdü. Büyük kızı Sunny'nin de dağcılığa meraklı olması onu mutlu ediyor.
En küçük çocuğu Shiny de binlerce metre aşağıda, annesinin geri dönmesini ve onu tebrik etmeyi bekliyor.
Shiny, "Annem tırmanışta olduğunda sık sık onu düşünürüm. Birkaç kez konuşuruz ama genelde dağda internet çekmiyor ve her istediğimde onu arayamıyorum" diyor.
ABD'de büyüyen Shiny'nin Everest'le ilgili anıları sınırlı ancak ne zaman annesinin doğduğu köyü ziyaret etse duygulandığını belirtiyor.
Annesinin izinden gidip gitmeyeceği konusunda karar vermek için birkaç yıl daha beklemek istiyor. Bu maceralı sporun getirdiği büyük riskleri biliyor ancak annesinin tüm zorlukları yeneceğinden de emin.
'Durmayacağım'
Lhakpa'nın bu dağcılık sezonunda da emekli olmaya niyeti yok. Dünyanın ikinci en yüksek zirvesi olan Pakistan-Çin sınırı yakınlarındaki K2 Dağı'na tırmanmak istiyor.
"Zorlu bir hayat yaşadım. Dağlar beni mutlu ediyor ve beni rahatlatıyor. Asla pes etmeyeceğim. Genç kızların da pes etmesini istemiyorum" diyen kadın Şerpa, gelecekte çocuklarıyla beraber Everest'e tırmanmanın hayalini kuruyor:
"Dağcılık benim tutkum ve yapmak istediğim şey de bu."