Felsefi Paradokslar
Paradoks Nedir? Felsefe Terimi Olarak Paradoks Ne Demek, Çeşitleri ve Örnekleri Neler?
Paradoks kelimesinin tanımı karmaşık olduğundan, zor anlaşılan bir kelime olarak da biliniyor. Bu nedenle de en sık merak edilen kelimeler arasında paradoks yer alıyor. Öğrenildiği takdirde farklı alanlarda paradoks kelimesi kullanılabiliyor. Karmaşık yapısı ile paradoks ne demektir konusunu sizler için ele aldık. Konuyla ilgili bilmeniz gerekenler yazımızın devamında sizinle.
Paradoks Nedir?
Paradoks kavramı, Türkçede; yanıltmaç, çelişki ve çatışkı gibi anlamlara geliyor. Terimin genel anlamı ise, kendi içerisinde çelişen ya da tam tersi şekilde sonuçlanan doğru ama absürt çelişki durumları olarak biliniyor. Kökleşmiş inanışlara aykırı olarak ortaya çıkan düşüncelere de paradoks denilebiliyor. Aynı zamanda paradoks, düşünceler arasında tartışmaya açık, kesin yargı içermeyen karşıtlık anlamına da geliyor.
Paradoks kelimesinin anlamı kullanıldığı bilim dalına göre de değişiklik gösteriyor. Paradoks nedir felsefe açısından ele alındığında, farklı detaylar ortaya çıkıyor. Felsefe dalında bu kelime, Platon ve Aristo'yu akıllara getiriyor. İki filozof şaşkınlık ve görecelik kavramlarının felsefesini sorgulamıştır. Paradoks dediğimiz kavram, felsefi düşünceye büyük oranda teşvik ederek, pek çok sorunu düşündürmeye, mantıksal çıkmaza sokmaya yardımcı olmuştur.
Paradoks kelimesi matematiksel açıdan ele alındığında, denge çelişkisi olarak görülüyor. Günümüzde bilindik pek çok matematiksel paradoks bulunuyor. Belirli bir formül ile entegre edilen tüm sayılar, sonsuzluk evreninde değişken olarak biliniyor ya da bazıları kanıtlanamıyor.
Paradoks Kavramının Özellikleri Nelerdir?
Paradoks kelimesinin çeşitli özellikleri bulunuyor. Bu özellikler şu şekilde sıralanıyor:
- Öğreticidir
- İki doğrunun ya da yanlışın çelişkisidir
- Çok mantıksız gibi görünen ama mantıklı bir terimdir
Paradoks Örnekleri Nelerdir?
Paradoks kavramı ile ilgili pek çok örnek biliniyor. İşte paradoks kavramına birkaç örnek:
- Ünlü kuantum fizikçisi olarak tanınan Shrödinger tarafından bir paradoks üretilmiştir. Bu paradoks ise şu şekildedir: Bir kedi kutuya kapatıldığı var sayılıyor. Bu kutu içerisinde zehirli bir gaz salınımı yapan şişe de bulunuyor. Zehirli gaz, en fazla bir saat boyunca dayanan radyoaktif parça ile kontrol ediliyor. Yine de parçanın bir saatten daha kısa bir süre içerisinde bozulması da mümkün. Bu durumda kutunun içerisinde gaz salınımı her an olabilir. Bu düşünce ile yola çıkıldığında, yaklaşık 1 saat sonra kutu açıldığında kedi ölmüş olabilir fakat yaşıyor da olabilir. Bu ihtimal bir paradoks olarak kabul ediliyor.
- Giritli olan Epimenides, "bütün Giritliler yalancıdır" diyerek bir paradoks yaratmıştır. Şöyle ki: Eğer tüm Giritliler yalancı ise, Epimenides de Giritli olduğu için o da yalancı oluyor. Bu açıdan bakıldığında söylediği cümle de yalan sayılıyor. Cümlenin yalan olduğu varsayıldığında ise doğrusu "Bütün Giritliler doğru söyler" oluyor. O zaman da söylediği doğru oluyor. Yani bütün Giritliler yalancıdır.
- Bir berber, bulunduğu köydeki erkekler arasından sadece kendi kendini tıraş edemeyenleri tıraş ediyor. Bu açıdan bakıldığında berberi kim tıraş ediyor? Eğer kendi kendine tıraş olmazsa, kendisi de kendi kendini tıraş edemeyen erkekler arasına girer. Bu nedenle kendisini de tıraş etmesi gerekir. Öte yandan ise kendisini tıraş ettiğinde, kendi kendisini tıraş edebilen erkekler arasına girecek ve kendi kendine tıraş olmayan erkekleri tıraş ettiği için, koyduğu kuralı da bozmuş olacak.
Paradoks Tam Olarak Nedir? Beyin Yakan 10 Paradoks Örneği
Tarihi M. Ö. 5. yüzyıla kadar dayanan paradoks kavramı, her ne kadar ilk başta anlaması güç bir kavram olarak karşımıza çıksa da aslında gayet basit bir tanımlaması bulunuyor.
Peki Paradoks nedir? Sağduyumuzda çelişkileryaratan, doğruluğuna inandığımız şeylere dair içimizde şüphe bırakan karmaşık durumlara paradoks denir. Her ne kadar ilk başta doğru ve mantıklı gibi gözükse de bir paradoksta ortaya birden fazla çelişkili sonuç çıkar. Dilerseniz paradoksu, en az kendi anlamı kadar beyin yakan 10 örnekle birlikte pekiştirelim.
1. Aşil ve kaplumbağa paradoksu:
Bu paradoks, yukarıda bahsetmiş olduğumuz Antik Yunan filozofu Zeno tarafından ortaya atılmış paradokslardan birisidir. Yine Antik Yunan döneminde yaşamış yenilmez savaşçı Aşil’i bilmeyenimiz yoktur. Kendisi güçlü ve yenilmez olduğu kadar hızlı olmasıyla da ünlüydü.
Şimdi Aşil gibi hızlı birisiyle bir kaplumbağanın yarıştığını düşünelim Hemen hemen hepimizin aklından Aşil’in bu yarışı büyük bir farkla önde bitireceğini geçiyordur, ancak Zeno hepimizden farklı düşünüyor. Zeno, yarışın adil olması için kaplumbağayı yarışa Aşil’den metre önden başlatıyor. Haliyle Aşil'in kamlumbağa ile arasındaki metreyi bile kapatmasının kısa süreceğini düşünüyoruz. Ancak Zeno, Aşil’in hiç bir zaman kaplumbağaya yetişemeyeceğini, çünkü Aşil metreyi tamamladıktan sonra kaplumbağanın hepbir adım önde olacağını savunuyor.
Aşil her 10 saniyede metre gittiğinde teorik olarak metreyi 50 saniye sonra kapatacağını düşünürsünüz. Ancak bu sırada kaplumbağanın kendisi de ilerliyor. Zeno'ya göre Aşil ile kamplumbağa arasındaki fark, her seferinde azalsa da hiç kapanmıyor. Aslında bu ikili arasındaki rekabet bir yarıştan çıkıp “Aşil’in kaplumbağanın vardığı mesafeye yetişmesi” durumunu almaya başlıyor. Zeno bu paradoksunda, paradoksu hız ve mesafe olarak karşılaştırmaktan ziyade, mesafeler ne kadar kısa olursa olsun her durumda sonsuz bir döngünün oluşabileceğini savunmaktadır.
2. Bootstrap (Yazgı) Paradoksu
Yazgı paradoksu, zaman yolculuğuyla gelecekten alınan ve geçmişe yerleştirilen bir nesnenin ilk etapta nasıl ortaya çıktığını sorgulayan bir paradokstur. Bilim kurgu yazarları tarafından sıkça ilham alınan bu paradoks Doctor Who, Bill ve Ted gibi film ve dizilere konu olmuştur.
Şimdi bir zaman yolcusu olduğunuzu düşünelim Bir kitapçıdan Shakespeare’in yazmış olduğu Hamlet kitabını alıp, geçmişe gittiğinizi düşünün Yazdığı kitabı bizzat Shakespeare’e teslim ettiğinizi, ederken de "Ben senin gelecekteki halinim” dediğinizi varsayın. Shakespeare de elinizdeki kitabı alsın ve vakti geldiğinde yayınlayıp ün kazansın. Bu durumda Hamlet'i Shakespeare mi yazmış oluyor? Yoksa o büyük eser, bir zaman yolcusunun armağını mı?
3. Doğru yanlış paradoksu
Avucunuzda bir kart olduğunu hayal edin Kartın A yüzünde “Bu kartın diğer tarafında yazan cümle doğrudur” ibaresi var. Diğer yüzü olan B'de ise “Bu kartın diğer tarafında yazan cümle yanlıştır” yazıyor. Eğer kartın A ya da B yüzünün gerçeği yansıttığını düşünürsek, sonsuz bir paradoksun içine girmiş oluruz.
Doğru yanlış paradoksu, “yalancı paradoks” olarak bilinen kavramın aslında basit bir versiyonudur. Bu paradoks doğruluğu ve yanlışı savunan ifadelere anlam yüklediğimizde, nasıl sonu gelmeyen bir çelişkinin içerisine gireceğimizi anlatır.
4. Timsah paradoksu
Bir timsah, nehir kıyısında oynayan bir çocuğu yakalar. Çocuğun annesi, oğlunu geri alabilmek için timsaha yalvarmaya başlar ve timsah çocuğun annesine “Eğer çocuğunu geri bırakıp bırakmayacağımı tahmin edebilirsen oğlunu sana geri veriririm” der. Zavallı anne ise oğlumu yiyeceğini biliyorum diye ağlamaya başlar.
Annenin yaptığı tahmin, timsah çocuğu yiyeceği için doğrudur. Tahmin doğru olduğu için de timsahın çocuğu annesine geri vermesi gerekir. Ancak eğer çocuğu yemezse, anne haksız çıkacaktır ve çocuk timsah da kalacaktır. Sizce timsah ne yapmalı?
5. Dikotomi paradoksu
Bir sokakta yürüdüğünüzü hayal edin ve kendinize bir varış noktası belirleyin. Varış noktasına varmanız için ilk önce yolun yarısını tamamlamanız lazım. Yolun yarısını da tamamlamak için o yolun dörtte birini tamamlamanız gerekiyor, dörtte birini tamamlamak içinse yolun sekizde birini tamamlamanız gerekiyor, bu böyle devam ediyor. Kaplumbağaya yetişmeye çalışan Aşıl gibi yolu tamamlayamıyorsunuz
Sonuç olarak yürümek gibi basit bir eylemi gerçekleştirmek için bile öncelikle sınırsız sayıdaki küçük görevleri tamamlamanız gerekiyor ve bu da tamamen imkansız. Gideceğiniz her ilk mesafe ikiye bölündüğü için başlangıç noktanız da ortadan kalkar ve böylelikle yolculuğa hiç başlamamış olursunuz.
6. Ok paradoksu
Yine Zeno’nun paradokslarından biri olan ok paradoksu, hareketin bir illüzyondan ibaret olduğunu savunuyor. Yaydan bir ok fırladığını hayal edin. Okun hareket ettiğini varsaymamız için zaman içerisindeki herhangi bir anda okun bir konumda olması gereklidir. Ancak "an" dediğimiz şey belirli bir nokta ise okun hareket etmeye zamanı yoktur ve hep durağan kalır. Böylelikle ok aslında hiç hareket etmez ve gördüklerimiz bir illüzyondan ibaret olur.
7. Hempel paradoksu
Tümevarım kavramını yerle bir eden Hempel paradoksunda, Carl Hempel bütün kuzgunların siyah olduğunu iddia etmektedir. Ancak bütün kuzgunların siyah olduğunu anlayabilmemiz için iki yol vardır. Birincisi; görebildiğimiz kadar çok kuzgun görüp hepsinin siyah olduğundan emin olmak ve ikincisi ise siyah olmayan nesne veya hayvanlara bakarak kuzgun aramaktır.
Elinizde kırmızı bir elma tuttuğunuzu varsayın, bu elma siyah olmadığı için kuzgun değildir ve Hempel’in teorisini desteklemektedir. Yine aynı şekilde pencerinizin önüne konan kuzgunun siyah olması da Hempel’in teorisini desteklemektedir. Ancak yukarıda saymış olduğumuz koşullar yerine getirilmeden ortaya atılan bu teorinin tamamen kanıtlanabilirliği ortadan kalkar.
8. Giritliler paradoksu
Giritli filozof Epimenides, “Tüm Giritliler yalancıdır” diyerek tarihin belki de en zorlayıcı paradoksunu öne sürmüştür. Epimenides’in Giritli olduğunu düşünürsek, "Tüm Giritliler yalancıdır” ifadesinden dolayı Epimendes’in de yalancı olduğunu düşünmemiz gerekiyor.
Eğer Epimenides yalancı değilse, tüm Giritliler de yalancı değildir diye düşünmemiz lazım. Ancak söylediği şeyi en baştan düşündüğümüzde sonsuz bir paradoksun içine girmiş oluyoruz.
9. Avukatın paradoksu
Genç bir avukat ilk iş deneyimi için dünyaca ünlü bir avukatın yanında staj yapmak için başvurur. Dünyaca ünlü avukatın tek şartı, genç avukatın kazandığı ilk davanın parasını kendisine vermesi gerektiği olur. Genç avukat bu şartı kabul eder, ancak staj dönemi bitmeye yakın anlaşmayı bozar. Dünyaca ünlü avukat ise tazminat davası açar ve ikili hakimin karşısına çıkar.
Dünyaca ünlü avukat savunmasında eğer bu davayı kazanırsa parayı zaten kendisinin alacağını, ancak davayı kaybetse bile bu dava genç avukatın kazanacağı ilk dava olacağı için paranın yine kendisine ödenmesi gerektiğini söyler. Genç avukat ise bu davanın çok gereksiz olduğunu, zira davayı kazanırsa karşısındaki avukata ödeyeceği paranın cebinden çıkmayacağını, davayı kaybederse de avukatla yaptığı anlaşmaya göre zaten para ödemek zorunda kalmayacağını söyler. Sizce kim haklı ve hakimin kararı ne olmalı?
Ahlaki paradoks
Bir trenin kontrollerinin sizin elinizde olduğunu hayal edin. Yaklaşmakta olan bir tren var ve rayların üzerinde beş kişi duruyor. Önünüzde bulunan düğmeye basarsanız, tren raylarını değiştirecek. Ancak diğer raya baktığınızda orada da bir kişinin olduğunu görüyorsunuz.
Eğer hiç bir şey yapmazsanız, beş kişi ölecek ama düğmeye basarsanız sadece bir kişi ölecek ancak bu kişinin ölümünden siz sorumlu olacaksınız. Kararınız ne olurdu?
Gördüğünüz üzere tüm paradokslar, aslında hayatın içerisinde karşımıza çıkacak olan ihtimallerden ibaret. Elbette kaplumbağa ile Aşil yarışı gerçekçi bir ihtimal değil, ancak hayatta sürekli bir yere yetişmeye çalıştığımız için Aşil gibiyiz. Hedef ne kadar basit ya da ne kadar zorlayıcı olursa olsun, Aşil bize hızın önemli olmadığını gösteriyor.
Kaynak : seafoodplus.info
Emoji İle Tepki Ver
66
Sizi Dipsiz Beyin Fırtınalarına Sürükleyecek 13 Kafa Yakan Paradoks
Teknoloji
Sizi Dipsiz Beyin Fırtınalarına Sürükleyecek 13 Kafa Yakan Paradoks
Paradoks, görünüşte doğru olan bir ifade veya ifadeler topluluğunun bir çelişki oluşturması veya sezgiye karşı bir sonuç oluşturmasıdır. Ya da başka bir ifadeyle; başı, sonu ve aynı zamanda sonu da başı olan kısır döngüsel olaylar zincirine verilen addır.
Tarihi mitolojik devirlere kadar uzanan paradoksal kavramlar, insan zihnini her daim meşgul etmiştir. Bir nevi çelişkiler bütününden oluşan, yaklaşık 'ün üzerindeki paradokslardan en çok ilgi çekenleri sizler için derledik!
''Paradoks, düşünmenin keyfidir''.