Fener Hisse Yorumları F Grubu

Marmara Üniversitesi Öneri Dergisi • Cilt 13, Sayı 49, Ocak , ISSN , ss. DO1: /seafoodplus.info FUTBOL TAKIMLARININ SAHA İÇERİSİNDEKİ BAŞARILARININ HİSSE SENEDİ GETİRİLERİNE ETKİSİ*  1 IMPACT OF FOOTBALL TEAMS’ FIELD SUCCESS ON THEIR STOCK RETURNS Doğuş EKTİK** 2 Öz Dünyanın en çok ilgi gören sporlarından biri olan futbol, günümüzde eğlence ve spor amaçla- rından fazla ekonomik yönüyle göze çarpmaktadır. Futbol bu ilgi sayesinde artık bir endüstriye dön- müş, rekabet şartları kulüpleri sportif başarıları ile birlikte ekonomik başarılarda bulunmaya zor- lamıştır. Halka açılan kulüpler için rekabet saha içi karşılaşmalarda kalmamış, ekonomik yönden borsada da aktif hale gelmiştir. Türkiye’de Beşiktaş Jimnastik Kulübü, Galatasaray Spor Kulübü, Fe- nerbahçe Spor Kulübü ve Trabzonspor Kulübü’nün hisseleri borsada işlem görmektedir. Çalışmanın amacı, hisseleri borsada işlem gören futbol kulüplerinin müsabaka sonuçlarının, kulüplerin hisse senedi getirisine etkisini incelemektir. Çalışmanın uygulama bölümünde dört futbol takımının kar- şılaşma sonuçlarının, kulüplerin hisse senedi getirilerine etkisi GARCH analizi ile incelenmiştir. Araştırmanın bulgularına göre; Fenerbahçe Spor Kulübü taraftarlarının, yatırımlarını duygusal ola- rak futbol takımı performansına göre değiştirdikleri yorumunu yapmak mümkündür. Galatasaray Spor Kulübü mağlubiyetinin taraftarlarını üzerek taraftarlarının hisselerini elden çıkartmalarına yol açtığı söylenebilir. Trabzonspor Kulübü taraftarlarının futbol takımının olumlu ve olumsuz perfor- mansında yatırımlarını geri çekmesinin sebebinin futbol takımının lig sıralamasında geri planda kalması olduğu düşünülmektedir. Anahtar Kelimeler: Hisse Senedi Getirisi, Futbol, Halka Arz, GARCH, Futbol Ekonomisi * Makale Gönderim Tarihi: ; Kabul Tarihi ** İstanbul Aydın Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Muhasebe ve Finans Yönetimi Bölümü, Araştırma Görevlisi 91 Doğuş EKTİK Abstract Football is one of the world’s most popular sports. Nowadays it is considered in more economi- cally than entertainment and sports purposes. The attention to football, turned it to an industry and competition has forced clubs to engage in economic success with sporting achievements. The ambi- tion of the clubs to participate in commercial activities led them to structure the companies instead of building societies. The competition for the clubs which are opened to the public are not encountered only in playing field but has become more active in stock market. In Turkey, Besiktas, Galatasaray, Fe- nerbahce and Trabzonspor are traded in stock market. The purpose of this study is to investigate the effects of competititon matches on the stock returns of clubs listed on stock market. In the empirical part of this study, the impacts of the football team match results on their stock returns are examined by GARCH analysis. To the findings, it is possible to say Fenerbahce fans may change investments by emotionally. Galatasaray fans may feel bad about defeat and then they may sell-out their shares. The reason of sell-out their shares of Trabzonspor fans when football team wins or loses is Trabzonspor at the back seat in standings. Keywords: Stock Return, Football, Public Offering, GARCH, Football Economy I. GİRİŞ Etkin piyasa teorisine göre hisse senetleri anlık değişimlere doğrudan ve hızlı bir şekilde tepki göstermektedirler (Fama, ). Bu teori yatırımcıların “rasyonel” olduğunu, yatırımcı- ların asla zihinsel hata yapmadığını ve her zaman kendilerini mükemmel kontrol ettiklerini varsayar. Ancak davranışsal finans, yatırımcıların “normal” insanlar olduğunu varsaymaktadır (Statman, ). Buna göre normal insan olarak yatırımcılar, kararlarında zihinsel hatalarda bulunabilir ve bu da hisse fiyatlarında rasyonel olmayan dalgalanmalara yol açabilir. Davranış- sal finansta, duygusal ve içgüdüsel faktörler (örneğin, aidiyet, sahiplenme hissi) varlık fiyatla- manın önemli belirleyicilerindendir (Stracca, ). Günümüzde endüstri haline gelmiş olan futbolun, sosyal ve ekonomik etkilerinin analizi birçok araştırmacının ilgisini çekmiştir. Bu te- orilerle birçok araştırmacı, yatırımcıların psikolojik durumunun hisse fiyatlarına etkisini araş- tırmıştır ve çoğu sonuçta ekonomik etkilerden çok psikolojik faktörlerin etkisine rastlanmış- tır (Boyle ve Walter, ). Spor etkinlikleri yatırımcıların moralini ve dolayısıyla hisse fiyatlarını etkilediği düşünü- len faktörlerden biridir. Spor ekonomisi arasında özellikle futbol maçları büyük ilgi görmek- tedir. Futbol maçlarının sonuçları hem ekonomik hem psikolojik olarak etki yaratabilmekte- dir (Bell, ). Futbolun bütün ülkenin ruhunu etkileyen, insanların hayatlarının önemli bir parçası olmasının bol kanıtı vardır (Hirt, Zillman, Erikson ve Kennedy, ). Büyük spor ta- kımlarının başarıları bir toplum için moral kaynağıdır. Takımları kazanırsa taraftarları gu- rurlu ve mutlu hisseder. Öte yandan bir maç kaybedildiğinde depresif ve mutsuz olurlar. Bu 92  Futbol Takımlarının Saha İçerisindeki Başarılarının Hisse Senedi Getirilerine Etkisi nedenle takım destekçileri, takımlarının başarısına bağlı farklı yatırım kararları alabilirler (As- hton, Gerrard, Hudson, ). Whitfield (), futbolda alınan iyi bir sonucun yatırımcının ruh ya da psikolojisine etkisine dikkat çekmiştir. Neşeli bir yatırımcının yatırıma eğilimli dav- ranmasının muhtemel olduğunu savunmuştur. Öte yandan Edmands, Garcia ve Narli (), günlük hisse senedi getirilerinin dünya kupası eleme maçlarında kayıp sonrası düşüş yaşadı- ğını açıklamıştır. Futbol üç ihtimalli bir oyundur. Amaç olarak şampiyonluk yolunda ilerleyen her takım ga- libiyeti hedefler. Oyun kurallarında galibiyet üç puan, beraberlik ise bir puan getirir. Mağlu- biyet halinde kulüp hanesine puan yazılmaz. Her sezon on sekiz takımın yarıştığı Süper Lig’de şampiyon olmanın yolu diğer kulüplerden fazla maç kazanarak en fazla puanı toplayabilmek- tir (Türkiye Futbol Federasyonu [TFF], ). Alınan her mağlubiyet takım için büyük bir ka- yıp olduğu gibi, beraberlikler de birinciliği riske atmaktadır. Bu etkenler ile yatırımcılar da ter- cihlerini şekillendirmektedirler. Bu çalışma saha içerisinde elde edilen sonuçların hisse senedi getirisi ile ilişkisini irdelemektedir. Takımların halka açıldığı tarihten itibaren günümüze ka- dar olan verilerinin tümünün kullanılması ve literatürde yer alan olay çalışması örnekleri ye- rine GARCH analizinin kullanılması bu çalışmayı farklı kılmaktadır. Bu çalışma öncelikle kavramların analizine ilişkin genel bilgilere yer vermiş ve bu konu üzerine yapılmış çalışmaları incelemiştir. Araştırmanın görgül kısmında üzerinde durulan so- nuç-getiri ilişkisi GARCH analizi ile test edilmiş, sonuçların ayrıntılı olarak değerlendirilmesi ile tamamlanmıştır. II. LİTERATÜR TARAMASI Türkiye’de futbol takımlarının başarılarını finansal yönden inceleyen araştırmalara baktığı- mızda, Devecioğlu’nun (), o dönemde Türkiye’de halka arz edilen spor kulüplerinin (Ga- latasaray ve Beşiktaş) sportif başarıları ile piyasa değerleri arasındaki ilişkinin olup olmadığını incelediğini görmekteyiz. Araştırmaya göre; sezonu Beşiktaş’ın Türkiye ligindeki galibiyetleri ve Şampiyonlar Ligi başarıları hisse senetlerini olumlu etkilemiştir. Galatasaray Spor Kulübü için de maç sonuçlarının hisse senetlerini etkilediği anlaşılmaktadır. Kulüplerin birbiriyle olan karşılaşmalarında ise bu etkinin arttığı gözlemlenmiştir. Özçelik (), vaka çalışması ile Beşiktaş Jimnastik Kulübü, Fenerbahçe Spor Kulübü, Ga- latasaray Spor Kulübü ve Trabzonspor Kulübü futbol takımlarının kendi aralarındaki karşılaş- maların sonuçlarının (derbi maçları) hisse senetlerine etkilerini araştırmıştır. Özçelik, istatik- sel olarak anlamlı bir sonuç bulamamıştır. Aygören, Uyar ve Sarıtaş’ın () da Türkiye’deki futbol takımlarının performanslarının hisse senedinin üzerinde bir etkisi olup olmadığını araştırdığı görülmektedir. Sonuçlara göre yatırımcıların, Avrupa’da oynanan futbol maçların- dan çok fazla etkilendiklerine ulaşmıştır. Ayrıca derbi olarak tabir edilen futbol maçlarında ise mağlubiyeti, galibiyet ve beraberlikten daha fazla önemsedikleri belirlenmiştir. 93 Doğuş EKTİK Beyaz (), çalışmasında Beşiktaş Jimnastik Kulübü, Fenerbahçe Spor Kulübü, Galata- saray Spor Kulübü ve Trabzonspor Kulübü’nün futbol takımlarının maç sonuçlarının hisse se- nedi getiri oranları üzerindeki etkileri incelenmiştir. Yapılan analiz sonucunda Beşiktaş Jim- nastik Kulübü ve Trabzonspor Kulübü hisseleri galibiyetlere olumlu yanıt verdiği anlaşılırken, Galatasaray Spor Kulübü ve Fenerbahçe Spor Kulübü hisselerinin anlamlı bir ilişkisi olma- dığı gözlemlenmiştir. Temizel, Özata ve Esen (), çalışmalarında uyguladıkları zaman serisi analizi sonuçlarına göre Beşiktaş Jimnastik Kulübü, Galatasaray Spor Kulübü ve Fenerbahçe Spor Kulübü futbol takımlarının galibiyetlerinin hisse senedi fiyatları üzerinde istatistiksel ola- rak anlamlı pozitif bir etkiye sahip olduğu, mağlubiyet ve beraberliğin ise anlamlı bir etkisinin olmadığı belirlenmiştir. Trabzonspor Kulübü’nde ise takımın ligde elde ettiği hiçbir sonucun hisse senedinin fiyatı üzerinde etkili olmadığı görülmüştür. Berument, Ceylan ve Gözpınar (), Beşiktaş Jimnastik Kulübü, Fenerbahçe Spor Ku- lübü ve Galatasaray Spor Kulübü futbol takımlarının maç sonuçlarının hisse senedi getirileri üzerindeki etkisini araştırmışlardır. GARCH-M yöntemiyle yapılan analiz sonuçlarında Beşik- taş futbol takımının kazandığı maçların etki yarattığı gözlemlenmiş fakat Fenerbahçe Spor Ku- lübü ve Galatasaray Spor Kulübü futbol takımları için bir etkiye rastlanmamıştır. Ayrıca Beru- ment ve Ceylan (), Beşiktaş, Fenerbahçe ve Galatasaray kulüplerinin Borsa İstanbul’daki hisse senedi risk toleransını incelemiştir. Araştırma sonucunda galibiyetin risk toleransını ar- tırdığı, fakat aynı etkinin mağlubiyet için bulunmadığı gözlemlenmiştir. Berument, İnce ve Yücel’in (), Beşiktaş Jimnastik Kulübü’nün başarısının ülke sanayi üretimindeki artış ile ilişkisini araştırdıkları çalışmasında, araştırma sonucu olarak Beşik- taş’ın Avrupa kupası maçlarındaki galibiyetlerinin sanayideki üretimi artırdığı saptanmıştır. Ayrıca rakip takımın sahasındaki Avrupa kupası maçlarının, evindeki Avrupa kupası maçla- rına göre daha etkili olduğu gözlemlenmiştir. Ülke içindeki maçlarda ise istatistiksel olarak anlamlı bir sonuç bulunamamıştır. Ayrıca, Berument ve Yücel (), Fenerbahçe Spor Ku- lübü futbol takımının saha başarısının endüstriyel üretim performansıyla ilişkisini incele- mişlerdir. Aylık veriler kullanılarak, aylık sanayi üretiminde Fenerbahçe Spor Kulübü futbol takımının Avrupa kupalarında maç kazandığı ve morallerin yükseldiği aylarda yüzde artış görüldüğü yönünde istatistiki olarak anlamlı sonuçlar bulunmuştur. Ancak Fenerbahçe Spor Kulübü takımı ülke içinde maç kazandığı zaman bu başarıların morallere fazla etki et- mediği ve aylık sanayi üretiminde istatistiki anlamda etki yapmadığı görülmektedir. Yani, sa- nayi üretiminde, Fenerbahçe Spor Kulübü futbol takımının ülke dışındaki maçlarda başarı elde ettiği zaman anlamlı bir olumlu etkisi bulunmuş, ama iç maçlardaki başarılarındaki et- kisi anlamlı bulunamamıştır. Demirhan (), ise Türk milli futbol takımının sportif başarısının Borsa İstanbul A.Ş. BIST endeks getirisi üzerinde etkili olup olmadığını araştırmıştır. Makalede GARCH ana- lizi kullanılarak yapılan araştırmada galibiyetlerin etkisi olmazken, mağlubiyet ve beraberlik- lerin negatif etkiye sahip olduğu saptanmıştır. 94  Futbol Takımlarının Saha İçerisindeki Başarılarının Hisse Senedi Getirilerine Etkisi Korukoğlu ve Korukoğlu (), ise bu araştırmalardan farklı olarak; Fenerbahçe Spor Ku- lübü, Beşiktaş Jimnastik Kulübü ve Galatasaray Spor Kulübü’nün yılına ait dokuz aylık fi- nansal göstergelerini; piyasa değeri, net kâr, yıpranma payı, nakit net temettü, öz sermaye ile piyasa temelli oranları dikkate alınarak boyut indirgeme tekniklerinden birisi olan kanonik diskriminant analizi ile araştırmışlardır. Literatürde bu araştırmaya yönelik yabancı kaynaklara da rastlanmaktadır. Duque ve Fer- reira (), yılları arasındaki beş sezonu kapsayan çalışmalarında, Lizbon Euro- next Menkul Kıymetler Borsası’na kote olan Sporting Clube de Portuqal ve Futebol Clube de Porto kulüplerine ait hisse senedi getirilerinin, bu kulüplerin maç sonuçlarından etkilenip et- kilenmediğini araştırmışlardır. Futebol Clube de Porto ve Sporting Clube de Portuqal futbol kulüplerinin sportif performanslarının borsa fiyatlarında görülen dalgalanmalar üzerine etki- lerini analiz etmede sırasıyla ARCH ve GARCH modellerinin uygun olduğunu gözlemlenmiş- tir. Araştırmada, kulüplerin ulusal şampiyonayı kazanmaları durumunda hisse senedi fiyatla- rının daima olumlu olarak arttığı ulusal şampiyonayı kazanamamaları durumunda da azaldığı sonucuna ulaşılmıştır. Çalışmaya göre Sporting kulübünün hisse senetleri galibiyetlere pozitif, beraberlik ve mağlubiyetlere negatif reaksiyon vermektedir. Porto kulübünde ise sadece bera- berlikler istatiksel olarak anlamlı sonuçlar vermektedir. Bell, Brooks, Matthews ve Sutcliffe’in () ise maç sonuçlarının İngiliz futbol kulüpleri üzerindeki etkisini 19 futbol kulübünün sezonundan sezonuna kadar olan maçları ile incelemiş, maç sonuçları- nın hisse senetlerini etkilediği sonucuna ulaşmıştır. Ashton, Gerrard ve Hudson (), milli takımın sportif başarısının hisse senedi piyasa- sını incelerken iki sonuca varmıştır. Birincisi; sportif başarının gelecek hakkında olumlu izle- nim yaratıyor olduğu, ikincisi ise hisse senedi piyasalarının, kulüplerinin başarısından sağla- nacak ekonomik getiriden fayda sağlamak istemesi olmuştur. Milli takımın uluslararası büyük organizasyonlarda elde ettiği başarıların hisse senedi piyasasındaki olumlu etkisinin daha net olduğunu ortaya koymaktadır. Solberg ve Gratton (), Avrupa’daki önemli futbol takımlarının yıllarındaki verilerini inceledikleri araştırmalarında, futbol takımlarının ülkelerindeki liglerde şampiyon olması veya uluslararası futbol turnuvalarına katılımlarıyla başarılar elde etmesinin reklam, sponsorluk, katılım payı, forma satışı, yayın ve stat gelirlerini yükselttiklerini iddia etmişler- dir. Özellikle Şampiyonlar Ligi ve UEFA kupası gibi büyük organizasyonların futbol takımla- rına sağladığı finansal kaynaklar önemli etkiye sahiptir. Coates ve Humphreys (), beyzbol sporunda hisse senedi fiyatları ile spor kulübü başarı- ları arasındaki ilişkiyi incelemişlerdir. Elde edilen bulgulara göre Dünya Kupasındaki milli takım performansları ile hisse senedi endeksleri arasında anlamlı bir ilişkinin varlığını göstermektedir. Boyle ve Walter (), yılları arasındaki aylık verilerle Panel Veri Analizi kul- lanarak Yeni Zelanda Rugby spor kulüpleri performanslarının hisse senetlerine etkilerini 95 Doğuş EKTİK incelemişlerdir. Sonuçlara göre hisse senedi tepkileri ile ulusal spor kulüplerinin uluslararası mü- sabaka sonuçları arasında anlamlı bir ilişki bulunamamıştır. Boyle ve Walter, bu sonucun sebe- bini Yeni Zelanda’nın küçük bir ülke olmasından kaynaklanabileceği şeklinde yorumlamışlardır. Gannon, Evans ve Goddard (), İngiltere’de yılları arasındaki futbol maçları- nın yayın haklarının satılmasının borsada işlem gören futbol takımlarının hisse senetleri fiyat- larına kısa dönemli etkisi incelenmiş ve satışların hisse senedi fiyatlarına etkisinin olumlu ol- duğu sonucuna varmıştır. Smith (), yılları arasındaki futbol, rugby ve kriket sporlarında Güney Afrika Milli Takımlarının başarıları ile Johannesburg Stock Exchange [JSE] tüm endeksi arasındaki ilişkinin durumunu ve yatırımcıların maç sonuçlarına göre duygusal davranıp davranmadıkla- rını araştırmıştır. Sonuçlara göre uluslararası maç performansları ile borsa verileri arasında is- tatiksel olarak anlamlı ve güçlü bir ilişkinin olduğu ve yatırımcıların davranışlarının maç so- nuçlarından etkilendikleri anlaşılmaktadır. III. UYGULAMA III.1 Metodoloji Yaygın olarak finansal zaman serilerinin analizinde kullanılan GARCH modeli, maç sonuç- larının hisse senedi getirileri üzerindeki etkisini ölçmek amacıyla bu çalışmada kullanılmıştır. Finansal zaman serileri, içerdiği belirsizlikten ötürü normal zaman serilerinden farklıdır. Ör- neğin, hisse senedi getirileri serisinin volatilitesi doğrudan gözlemlenebilir değildir. ARCH/ GARCH modelleri bu belirsizlikler dikkate alınarak geliştirildiği için, daha verimli parametre tahminleri sağlamaktadır (Tsay, ). Bu sebeple çalışmada verilerin analizini GARCH yön- temi ile modellemek uygun görülmüştür. Engle () tarafından oluşturulan ARCH modelini ileriye taşıyan Bollersev () GARCH modelini tanıtmıştır. Bu model, parametre tahmininde yaygın olarak kullanılan Or- dinary Least Squares (En Küçük Kareler) yönteminden farklı olarak modele koşullu değiş- ken varyans olarak davranmaktadır. En Küçük Kareler [EKK] yönteminin varsayımlarından biri sabit varyanslılıktır ki; bu şekilde hata terimlerinin beklenen değerinin karesi herhangi bir noktada aynı olmaktadır. Fakat çoğu finansal zaman serileri bu sabit varyanslılığın acısını çek- mektedir (Engle, ). Finansal zaman serilerini analiz etmek için kullanılan ARCH veya GARCH modeli için ön- celikle herhangi bir ARCH etkisi varsa bunu görmek için veriler, geliştirilen regresyon mo- deli ile test edilmektedir. Engle () tarafından geliştirilen Lagrange Multiplier [LM] Test bu amaçla literatürde yaygın olarak kullanılmaktadır. ARCH etkisi bu test sonucunda istatis- tiksel olarak anlamlı bulunursa ARCH veya GARCH modellerini kullanmak uygun olacaktır (Tsay, ). 96  Futbol Takımlarının Saha İçerisindeki Başarılarının Hisse Senedi Getirilerine Etkisi Bollersev’in () GARCH modelinde koşullu değişken varyans “ ” şöyle modellenmiştir; , : Gerçek değerli, ayrık zamanlı olasılıksal süreç, : t zamanındaki tüm bilgilerin seti, p≥0, q>0; >0 ≥0 I=1,………q ≥0 i=1,………p, ile lineer regresyonda yenilik sağlayarak, Bollersevin () GARCH (p,q) regresyon modeli şöyle elde edilmiştir; Burada bağımlı değişken, açıklayıcı değişkenler için bir vektör ve ise bilinmeyen pa- rametreler için bir vektördür. III.2 Veri ve Model Bu araştırmada evren ve örneklem olarak Türkiye serbest piyasasında, Borsa İstanbul A.Ş. de işlem gören futbol takımlarının tümü incelenmiştir. Analizi her anlamda geniş tutabilmek için Türkiye’deki halka açılan tüm futbol takımlarını ele almakla birlikte, bu futbol takımlarını halka açıldığı tarihten itibaren çalışmanın hazırlanması sürecine kadar tüm müsabakaları de- ğerlendirmeye alınmıştır. Bu karar doğrultusunda, analizde Beşiktaş Jimnastik Kulübü için ilk müsabaka tarihli Kocaelispor Kulübü – Beşiktaş Jimnastik Kulübü, son müsabaka ise tarihli Beşiktaş Jimnastik Kulübü – Gençlerbirliği Spor Kulübü alınmıştır. Fenerbahçe Spor Kulübü için ilk müsabaka tarihli Gaziantepspor Kulübü – Fenerbahçe Spor Kulübü, son müsabaka tarihli Kayserispor Kulübü – Fenerbahçe Spor Kulübü alınmıştır. Gala- tasaray Spor Kulübü için ilk müsabaka tarihli Galatasaray Spor Kulübü – Bursaspor Kulübü, son müsabaka tarihli Galatasaray Spor Kulübü – Kayseri Erciyesspor Ku- lübü alınmıştır. Trabzonspor Kulübü için ise ilk müsabaka tarihli Diyarbakırspor Kulübü – Trabzonspor Kulübü, son müsabaka tarihli Medical Park Antalyaspor Ku- lübü – Trabzonspor Kulübü alınmıştır. 97 Doğuş EKTİK Müsabaka sonuçlarının verileri Türkiye Futbol Federasyonu resmi internet sitesinden te- min edilmiştir. Futbol kulüplerinin hisse senetlerine ait bilgiler ise Borsa İstanbul A.Ş. ‘den te- min edilmiştir. Araştırmada Türkiye Futbol Federasyonu resmi web sitesi aracılığıyla elde edilen müsabaka sonuçları, her takım için Galibiyet (Win), Beraberlik (Draw), Mağlubiyet (Lose) olarak ayrış- tırılmıştır. Borsa İstanbul A.Ş. ‘den elde edilen günlük hisse senedi verileri ile getirileri şu şekilde he- saplanmıştır; Hesaplanan günlük getiriler ile maç sonuçları ilişkilendirilerek verilerin toplanması ve sı- nıflandırılması tamamlanmıştır. BJK FB GS TS Çizelge 1. Gözlem Sayıları Zaman serilerinin durağan olması ile kastedilen, zaman içinde varyansın ve ortalamanın sabit olması ve gecikmeli iki zaman periyodundaki değişkenlerin ko-varyansının değişken- ler arasındaki gecikmeye bağlı olması fakat zamana bağlı olmamasıdır (Gujarati, ). Za- man serileri durağan olmadığı takdirde trend içermektedir. Bu durumda zaman serilerinin kullanılacağı tahminleme ve regresyon denklemlerinde sahte regresyonlara benzer durum- lar oluşacaktır (Diebold ve Sendhadji, ). Ortalamasıyla varyansı zaman içinde değişmeyen ve iki dönem arasındaki ortak var- yansı bu ortak varyansın hesaplandığı dönem yerine yalnızca iki dönem arasındaki uzak- lığa bağlı olan olasılıklı bir süreç için sürecin durağan olduğu kararlaştırılır. Bu sürece zayıf durağan olasılıklı süreç de denilir ve bu tür bir durağanlık genel olarak analiz için yeterlidir (Gujarati, ). Dickey-Fuller testi, gözlenen serilerde birim kökün varlığının (serinin du- rağanlığı) olup olmadığının belirlenmesinde kullanılan bir testtir (Dickey ve Fuller, ). Çalışma için öncelikle verilerin durağanlık analizi yapılmış daha sonra ARCH etkisi araştı- rılmış ardından GARCH modeli ile analiz tamamlanmıştır. Verilerin durağanlık analizi için yaygın olarak kullanılan Augmented Dickey – Fuller ve Philips – Perron [PP] Birim Kök Testleri uygulanmıştır. 98  Futbol Takımlarının Saha İçerisindeki Başarılarının Hisse Senedi Getirilerine Etkisi Dickey – Fuller Testinin genişletilmişi olan Augmented Dickey – Fuller [ADF] Birim Kök Testi için kullanılan model şu şekildedir (Dickey ve Fuller, ); (1) ΔYt=(ρ-1) Y(t-1)+ut (2) δ=(ρ-1) (3) ΔYt=δY(t-1)+ut (4) ΔYt=β1+δY(t-1)+ut (Sabit Terimli) (5) ΔYt=β1+β2t+δY(t-1)+ut (Sabit Terimli, Eğilim Katsayılı) Dickey-Fuller Testine bağımlı değişkenin gecikmeli değerinin eklenmesi ile genişletile- rek oluşturulan ADF modeli şöyledir; ΔYt=β1+β2t+δY(t-1)+αi +ut Philips – Perron testi için kullanılan model ise şu şekildedir (Philips ve Perron,); (1) Yt=δY(t-1)+ut (2) Yt=β1+δY(t-1)+ut (Sabit Terimli) (3) Yt=β1+δY(t-1)+β2(t-T/2)+ut (Sabit Terimli ve Eğilim Katsayılı) Bu testler için oluşturulan hipotezler; H.0 : Birim kök vardır / veri durağan değildir. H.1 :Birim kök yoktur / veri durağandır. Birim Kök Testleri, Constant [C] (Sabit Terimli) ve Constant, Lineer Trend [C+T] (Sabit Terimli ve Eğilim Katsayılı) olarak bulguları incelenmiştir. Birim Kök Testi sonuçlarında I(0) düzeyi verileri durağanlaştırmak için bir işlem uygulanmadığını göstermektedir. Verilerin du- rağanlık analizi sonrası, Lagrange Multiplier testi uygulanmış, ardından GARCH analizine ge- çilmiştir. Maç sonuçlarının getiriye etkisini belirlemek için Demirhan’ın () araştırmasından uyarlanan model şöyledir; ve : İlk iki günlük gecikmeli getiri değerlerini, : t-1 zaman diliminde takım maçı kazandığında “1” değerini alan ve maçı kayıp ettiği, berabere kaldığı ya da maçın oynanmadığında “0” değerini alan kukla değişken, : t-1 zaman diliminde takım maçı kaybettiğinde “1” değerini alan ve maçı kazandığı, berabere kaldığı ya da maçın oynanmadığında “0” değerini alan kukla değişken, M, Tue, W ve Th: Haftanın günleri etkisi için Pazartesi, Salı, Çarşamba, Perşembe günleri- nin kukla değişkenlerini ifade etmektedir. 99 Doğuş EKTİK İstatistiki analiz sonucunda, en iyi GARCH(p,q) modelini seçmek için Akaike Information Criteria (AIC) kullanılmıştır. Akaike Information Criteria, ekonometrik model seçim kriteri- dir. Bu kriter, uyum iyiliği ile model karmaşıklığı arasında ilişki kurmaktadır. En düşük Akaike değerine sahip analiz uygun olarak seçilmektedir (Tsay, ). Araştırmadaki istatistiki testle- rin sınanmasında Eviews paket programından yararlanılmıştır. III.3 Bulgular ve Yorumlar Her takım için ayrı ayrı yapılan Birim Kök Testlerinin, ARCH-LM testinin ve GARCH ana- lizinin bulgularından bahsedilmektedir. Ekte sunulan analiz bulguları tablolar halinde düzen- lenerek yoruma hazırlanmıştır. BJKAS hisse senetlerinin getiri hesaplamalarından sonra uygulanan ADF ve PP testlerinin bulguları şöyledir; ADF PP C C+T C C+T Return I(0) I(0) I(0) I(0) Çizelge 2. BJKAS Birim Kök Testi Bulguları ADF ve PP Birim Kök Testi bulgularına göre durağan olduğu görülen BJKAS verileri ile GARCH analizinin yapılabilmesi için öncelikle ARCH etkisi araştırılmıştır. F-Statistic Prob. F(1,) Obs*R-squared Prob. Chi-Sq(1) 0, 0, 0, Çizelge 3. BJKAS, ARCH-LM Testi Bulguları H BJKAS için ARCH etkisi yoktur. H BJKAS için ARCH etkisi vardır. ARCH-LM testi bulgularına göre Prob. Chi-Sq(1) , , anlam düzeylerine uyma- dığından H.0 kabul, H.1 reddedilmiştir. BJKAS verileri için ARCH etkisi yoktur. ARCH etkisi- nin istatistiksel olarak anlamlı bulunamamasından dolayı BJKAS verileri için GARCH analizi- nin uygun olmadığı anlaşılmaktadır. FENER hisse senetlerinin getiri hesaplamalarından sonra uygulanan ADF ve PP testleri- nin bulguları şöyledir;  Futbol Takımlarının Saha İçerisindeki Başarılarının Hisse Senedi Getirilerine Etkisi ADF PP C C+T C C+T Return I(0) I(0) I(0) I(0) Çizelge 4. FENER Birim Kök Testi Bulguları ADF ve PP Birim Kök Testi bulgularına göre durağan olduğu görülen FENER verileri ile GARCH analizinin yapılabilmesi için öncelikle ARCH etkisi araştırılmıştır. F-Statistic Prob. F(1,) Obs*R-squared Prob. Chi-Sq(1) 84, 82, 0, Çizelge 5. FENER, ARCH-LM Testi Bulguları H FENER için ARCH etkisi yoktur. H FENER için ARCH etkisi vardır. ARCH-LM testi bulgularına göre %1 anlam düzeyinde H.0 red, H.1 kabul edilmiştir. FE- NER verileri için ARCH etkisi vardır. ARCH etkisinin istatistiksel olarak anlamlı bulunma- sından dolayı FENER verileri için yapılan GARCH analizlerinin karşılaştırması şu şekildedir; Adj. R-square Akaike Durbin-Watson Q-Stat GARCH (1,1) 0, -4, 1, AC var. GARCH (1,2) -0, -4, 1, AC yok. GARCH (2,2) -0, -4, 1, AC yok. Çizelge 6. FENER, GARCH Analizlerinin Karşılaştırması Karşılaştırdığımız GARCH analizlerine göre en iyi Akaike Kriteri GARCH (2,2) analizinde olduğu için verilerin en iyi uyum sağladığı model olarak GARCH (2,2) modeli seçilmiştir. Variable Coefficent z-Statistic Prob. C -6,92E -0, 0, RETURN(1) -0, , 0, RETURN(2) 0, 70, 0, W(-1) 0, 2, 0, L(-1) -0, -4, 0, M -0, -0, 0, TUE -0, 0, 0, W -0, -1, 0, TH 0, 2, 0, Çizelge 7. GARCH(2,2) Modeli ile FENER Analiz Bulguları Doğuş EKTİK Analiz bulgularına göre FENER hisselerinin getirisi, galibiyetlere %5 anlam düzeyinde 0, ile olumlu yanıt vermektedir. Mağlubiyet halinde de %1 anlam düzeyinde ile – 0, ile negatif tepki yaratmaktadır. GSARAY hisse senetlerinin getiri hesaplamalarından sonra uygulanan ADF ve PP testleri- nin bulguları şöyledir; ADF PP C C+T C C+T Return I(0) I(0) I(0) I(0) Çizelge 8. GSARAY Birim Kök Testi Bulguları ADF ve PP Birim Kök Testi bulgularına göre durağan olduğu görülen FENER verileri ile GARCH analizinin yapılabilmesi için öncelikle ARCH etkisi araştırılmıştır. F-Statistic Prob. F(1,) Obs*R-squared Prob. Chi-Sq(1) 97, 94, 0, Çizelge 9. GSARAY, ARCH-LM Testi Bulguları H GSARAY için ARCH etkisi yoktur. H GSARAY için ARCH etkisi vardır. ARCH-LM testi bulgularına göre %1 anlam düzeyinde H.0 red, H.1 kabul edilmiştir. GSA- RAY verileri için ARCH etkisi vardır. ARCH etkisinin istatistiksel olarak anlamlı bulunmasın- dan dolayı GSARAY verileri için yapılan GARCH analizlerinin karşılaştırması şu şekildedir; Adj. R-square Akaike Durbin-Watson Q-Stat GARCH (1,1) 0, -4, 1, AC var. GARCH (1,2) -0, -4, 1, AC yok. GARCH (2,2) -0, -4, 1, AC yok. Çizelge GSARAY, GARCH Analizlerinin Karşılaştırması Karşılaştırdığımız GARCH analizlerine göre en iyi Akaike Kriteri GARCH (2,2) analizinde olduğu için verilerin en iyi uyum sağladığı model olarak GARCH (2,2) modeli seçilmiştir. Variable Coefficent z-Statistic Prob. GARCH(2,2) Modeli ile GSARAY Analiz Bulguları Analiz bulgularına göre GSARAY hisselerinin getirisi, galibiyetlere istatistiksel olarak an- lamlı tepki vermemektedir. Mağlubiyet ise %1 anlam düzeyinde ile – 0, ile getiriye ne- gatif etki yaratmaktadır. TSPOR hisse senetlerinin getiri hesaplamalarından sonra uygulanan ADF ve PP testleri- nin bulguları şöyledir; ADF PP C C+T C C+T Return I(0) I(0) I(0) I(0) Çizelge TSPOR Birim Kök Testi Bulguları ADF ve PP Birim Kök Testi bulgularına göre durağan olduğu görülen TSPOR verileri ile GARCH analizinin yapılabilmesi için öncelikle ARCH etkisi araştırılmıştır. F-Statistic Prob. F(1,) Obs*R-squared Prob. Chi-Sq(1) , , 0, Çizelge TSPOR, ARCH-LM Testi Bulguları H TSPOR için ARCH etkisi yoktur. H TSPOR için ARCH etkisi vardır. ARCH-LM testi bulgularına göre %1 anlam düzeyinde H.0 red, H.1 kabul edilmiştir. TSPOR verileri için ARCH etkisi vardır. ARCH etkisinin istatistiksel olarak anlamlı bulunma- sından dolayı TSPOR verileri için yapılan GARCH analizlerinin karşılaştırması şu şekildedir; Doğuş EKTİK Adj. R-square Akaike Durbin-Watson Q-Stat GARCH (1,1) 0, -4, 1, AC var. GARCH (1,2) -0, -4, 2, AC yok. GARCH (2,2) -0, -4, 2, AC yok. Çizelge TSPOR, GARCH Analizlerinin Karşılaştırması Karşılaştırdığımız GARCH analizlerine göre en iyi Akaike Kriteri GARCH (2,2) analizinde olduğu için verilerin en iyi uyum sağladığı model olarak GARCH (2,2) modeli seçilmiştir. Variable Coefficent z-Statistic Prob. C 0, 0, 0, RETURN(1) 0, 59, 0, RETURN(2) -0, -7, 0, W(-1) -0, -2, 0, L(-1) -0, -4, 0, M 0, 4, 0, TUE 0, 0, 0, W 0, 2, 0, TH 0, 0, 0, Çizelge GARCH(2,2) Modeli ile TSPOR Analiz Bulguları Analiz bulgularına göre TSPOR hisselerinin getirisi, galibiyetlere %1 anlam düzeyinde – 0, ile negatif yanıt vermektedir. Mağlubiyet halinde de %1 anlam düzeyinde ile – 0, ile negatif tepki yaratmaktadır. IV. SONUÇ Borsada işlem gören hisseler, çeşitli ve yeni bilgilerden etkilenmektedir. Futbol kulüp- lerinin müsabakalarının, kulüplerin borsada işlem gören hisselerine etki edeceği düşünü- lerek bu konuda literatürde yapılan araştırmalara bakıldığında çalışmaların sayıca fazla ol- madığı görülmektedir. Çalışmalardan ortak olarak çıkarılabilecek sonuç, her kulüp için maç sonuçlarının kulüplerin hisselerinde aynı etkiyi göstermediğidir. Örneğin; Beyaz’ın () çalışma sonuçlarında Beşiktaş Jimnastik Kulübü ve Trabzonspor Kulübü hisseleri galibiyet- lere olumlu tepki verirken, Fenerbahçe Spor Kulübü ve Galatasaray Spor Kulübü hisseleri için istatistiksel olarak anlamlı bir sonuç bulunamamıştır. Ayrıca bir futbol takımının gali- biyeti hisse senedi getirisini olumlu etkilerken, mağlubiyet ve beraberliğin anlamlı bir sonuç oluşturmadığı da görülebilmektedir (Temizel, Özata ve Esen, ). Ayrıca maç sonucunun  Futbol Takımlarının Saha İçerisindeki Başarılarının Hisse Senedi Getirilerine Etkisi önceden tahmin edilebilmesi ve yatırımcının karşılaşmadan önce yapacağı yatırımla istikrarı bozması mümkün olabilmektedir. Bu durumda karşılaşma sonucu ile olumlu ya da olumsuz bir etki ortaya çıkmaması da normal olacaktır. Ekonometrik zaman serisi analizi olan GARCH analizi, geçmiş verilerin istikrarına göre yeni karşılaşmanın galibiyet veya mağlubiyet ile sonuçlanması durumlarında maç sonucu- nun hisse senedi getirisine etkisini ölçmeyi amaçlamaktadır. GARCH analizinin anlamlı bir sonuç vermesi için kontrol amacıyla yapılan Lagrange Multiplier testi BJKAS verileri için olumlu sonuç vermediğinden ARCH etkisi olmadığı anlaşılmıştır. BJKAS verileri için GARCH analizinin uygun olmadığı anlaşılmaktadır. FENER verileri için yapılan ön kontrol testlerinde GARCH analizinin uygun olduğu anlaşılmış ve en iyi analiz olarak GARCH(2,2) modeli seçilmiştir. Analiz sonuçlarına göre Fenerbahçe Spor Kulübü’nün hisseleri galibi- yetlere %5 anlam düzeyinde 0, ile olumlu yanıt verdiği, mağlubiyetlere %1 anlam düzeyinde – 0, ile negatif tepki verdiği görülmektedir. GSRAY verileri için yapılan ön kontrol testlerinde GARCH analizinin uygun olduğu anlaşılmış ve en iyi analiz olarak GARCH(2,2) modeli seçilmiştir. Analiz sonuçlarına göre Galatasaray Spor Kulübü’nün his- seleri galibiyetlere istatistiksel olarak anlamlı sonuç vermediği, mağlubiyetlere ise %1 an- lam düzeyinde – 0, ile negatif tepki verdiği görülmektedir. TSPOR verileri için yapı- lan ön kontrol testlerinde GARCH analizinin uygun olduğu anlaşılmış ve en iyi analiz olarak GARCH(2,2) modeli seçilmiştir. Analiz sonuçlarına göre Trabzonspor Kulübü’nün galibiyet- lere %1 anlam düzeyinde – 0, ile negatif tepki verdiği, mağlubiyetlere ise %1 anlam düzeyinde – 0, ile negatif tepki verdiği görülmektedir. Analiz sonuçlarına göre sadece Fenerbahçe Spor Kulübü hisseleri için galibiyet halinde getirinin artacağı söylenebilmektedir. Bununla birlikte mağlubiyet halinde Fenerbahçe, Ga- latasaray ve Trabzonspor kulüpleri için olumsuz bir etkinin söz konusu olduğu görülmekte- dir. Fenerbahçe Spor Kulübü hisse senetlerinin galibiyete olumlu, mağlubiyete olumsuz ola- rak doğru orantıda bir tepki vermesini, taraftarlarının takım ile bağının kuvvetli oluşuna yorumlanmaktadır. Fenerbahçe Spor Kulübü taraftarının, takımlarının galibiyet sevinciyle yatırımlarını kulüp hisselerine yönlendirdiği, mağlubiyeti halinde ise yatırımlarını çektiği söylenebilmektedir. Galatasaray Spor Kulübü galibiyetleri için bir sonuç bulunamazken, ta- kımının mağlubiyetinin taraftarlarını üzerek onların hisselerini elden çıkarabilecekleri söy- lenebilir. Trabzonspor Kulübü hisseleri için galibiyet için olumsuz etki görülürken mağlubi- yeti için de olumsuz etki görülmesi ilginç bir sonuç olarak görülmektedir. Dikkat edilmesi gereken bir nokta olarak mağlubiyet halinde etki düzeyinin daha yüksek olduğu görülmekte- dir. Her iki sonuçta da olumsuz etki ortaya çıkmasının sebebi Trabzonspor Kulübü’nün, Ga- latasaray Spor Kulübü ve Fenerbahçe Spor Kulübü’ne göre başarı oranının düşük olmasın- dan kaynaklandığı düşünülmektedir. Trabzonspor Kulübü’nün ligde geri sıralarda kalması ve elde ettiği galibiyetlerin, fikstürde marjinal faydasının düşük olması taraftarlarının takımlarından ileriye yönelik beklentilerini Doğuş EKTİK olumsuz etkileyebilir. Bu yorumun doğruluğunun ligde oynanan maçların önem düzeyine göre gruplandırılmasıyla ölçülebileceği düşünülmektedir. Yararlanılan Kaynaklar Ashton, J. K., Gerrard, B. ve Hudson, R. (). Economic Impact of National Sporting Success: Evidence From the London Stock Exchange. Applied Economics Letters. 10, Aygören, H., Uyar, S. ve Sarıtaş, H. (). Yatırımcılar Futbol Maçlarının Sonuçlarından Etkilenir Mi? İstanbul Menkul Kıymetler Borsası’nda Bir Uygulama. Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. 26(1), Bell, A. R., Brooks, C. ve Matthews, D. (). Over the Moon or Sick as a Parrot? The Effects of Football Results on a Club’s Share Price. Applied Economics. 44, Berument, H. ve Ceylan, N. B. (). Soccer and Stock Market Risk: Empirical Evidence from the Istanbul Stock Exchange. Psychological Reports: Sociocultural Issues in Psychology. (3), Berument, H., Ceylan, N. B. ve Gözpınar, E. (). Performance of Soccer on the Stock Market: Evidence from Turkey. The Social Science Journal. 43, Berument, H., İnce, O. ve Yücel, E. M. () Success in Soccer and Economic Performance: Evidence from Beşiktaş-Turkey, Review of International Economics and Business. 53(2), Beyaz, Z. (). Süper Lig’deki Karşılaşmaların Futbol Takımlarının Hisse Senedi Getiri Oranları Üzerindeki Etkileri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kütahya. Bollersev, T. (). Generalized Autoregressive Conditional Heteroskedasticity. Journal of Econometrics. 31, Boyle, G. ve Walter, B. (). Reflected Glory and Failure: International Sporting Success and The Stock Market. Applied Financial Economics. 13, Coates, D. ve Humphreys, B. R. (). The Effect On-Field Success on Stock Prices: Evidence from Nippon Professional Baseball. North American Association of Sports Economists, Working Paper Series, Paper No. Demirhan, D. (). Stock Market Reaction to National Sporting Success: Case of Borsa Istanbul. Pamukkale Journal of SportSciences. 4(3), Devecioğlu, S. (). Halka Arz Edilen Spor Kulüplerinin Sportif Başarıları ile Piyasa Değerleri Arasındaki İlişki. Spormetre Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi. 2(1), Dickey, D. A. ve Fuller, W. A. (). Distribution of the Estimators for Autoregressive Time Series with a Unit Root. Journal of the American Statistical Association. 74,  Futbol Takımlarının Saha İçerisindeki Başarılarının Hisse Senedi Getirilerine Etkisi Diebold, F. X. ve Sendhadji, A. S. (). Deterministic vs Stochastic Trend in US GNP,Yet Again. NBER Working Series, Working Paper. Duque, J. and Ferreira, N. A. (). Explanining Share Price Performance of Football Clubs Listed on the Euronext Lisbon. Working Paper, Technical University of Lisbon. Edmans, A., Garcia, D. ve Norli, O.. (). Sports Sentiment and Stock Returns. The Journal of Finance. 62(4). Engle, R.F. (). Autoregressive Conditional Heteroscedasticity with Estimates of the Variance of United Kingdom Inflation. Econometrica: Journal of the Econometric Society. 50(4), Engle, R.F. (). GARCH An Introduction to the Use of ARCH/GARCH models in Applied Econometrics. NYU Working Paper, FIN Fama, E. F. (). Efficient Capital Markets: II. The Journal of Finance. 46(5). Gannon, J., Evans, K. ve J. Goddard. (). The Stock Market Effects of the Sale of Live Broadcasting Rights for English Premiership Football: An Event Study. Journal of Sports Economics. 7(2), Gujarati, D. N. (). Basic Econometrics. Third edition, MC-Graw-Hill,İnc., USA. Gujarati, D. N. ve D.C. Porter. (). Essentials of Econometrics. Second edition, Irwin/McGraw- Hill. Hirt, E., Zillman, D., Erikson, G. ve Kennedy, C. (). Costs and Benefist of Allegiance: Changes in Fan’s Self-ascribed Competencies After Team Victory versus Defeat. Journal of Personality and Social Psychology. 63, Korukoğlu, A. ve Korukoğlu, S. (). Üç Büyüklerin –BJK, FB ve GS – Finans Piyasalarındaki Durum Değerlendirmesi. Ege Akademik Bakış. 5(1), Özçelik, Ş. (). Derbi Maç Sonuçlarının Hisse Senedi Üzerindeki Etkisi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bolu. Phillips, P.C.B. ve P. Perron. (). Testing For a Unit Root in Time Series Regression. Biometrika. 75, Smith, B. K. (). Evaluating the Economic Impact of National Sporting Performance: Evidence from the Johannesburg Stock Exchange. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. University of Stellenbosch Master at Bussiness Administration, Stellenbosch. Solberg, H. A. ve C. Gratton. (). Would European Soccer Clubs Benefit from Playing in a Super League? Soccer and Society. 5(1), Statman, M. (). Behavioral Finance versus Standart Finance. Leavey School of Business, Santa Clara University. Doğuş EKTİK Stracca, L. (). Behavioral Finance and Asset Prices: Where Do We Stand? Journal of Economic Psychology. 25, Temizel, F., Özata, E. ve Esen, E. (). Futbol Kulüplerinin Sportif Performansları ile Hisse Senedi Getirileri Arasındaki İlişkinin Analizi: Türkiye Örneği. TİSK Akademi. 1, Tsay, R.S. (). Analysis of Financial Time Series. 2nd ed. Wiley Series in Probability and Statistics. John Wiley and Sons Inc. Whitfield, J. (). Football Results Kick Share Prices. Nature News. Çevrimiçi Kaynak. Web: seafoodplus.info Erişim tarihi: Doğuş EKTİK – [email protected] Doğuş Ektik was born in Balıkesir, Erdek in He graduated from Manisa Celal Bayar University, Department of Business Administration in Same year, he started to study for Master degree on Business Administration at Balikesir University, Institue of Social Sciences. He obtained his degree with his thesis titled “Impact Of Football Teams’ Field Success On Their Stock Returns” in Currently, he is a PhD candidate at Manisa Celal Bayar University and he is a Research Assistant at Istanbul Aydin University since August