Demir eksikliği, alyuvar hücrelerinin üretiminin azalmasına, organlardaki oksijen miktarının ise azalmasına sebebiyet verir. Genel olarak insanlar tarafından çok fazla önemsenmeyen bu rahatsızlık öyle ciddi hastalıklara sebebiyet verir ki ileri seviyede olduğu durumlarda hamile kalamamak gibi problemlere bile neden olabilir. Peki, Demir eksikliği belirtileri nelerdir, neden olur? Demir eksikliğine ne iyi gelir?
DEMİR EKSİKLİĞİ NEDİR?
Kandaki demir oranı düşük olduğu zaman alyuvar üretimi azalır ve sonuç olarak hücre, doku ve organlara taşınan oksijen miktarında azalma meydana gelir.
Demir eksikliği sonucunda demir eksikliği anemisi denilen kansızlık hastalığı ortaya çıkar. Demir, hücreler ve enzimlerdeki enerji santrallerinin bir parçası olarak da görev yapar ve vücut için büyük önem taşır. Aynı zamanda 7'den 70'e herkeste bebeklerde demir eksikliği görülebilir. Demir eksikliği hastalığı olan kişiler internet üzerinden demir eksikliği ne kadar zamanda düzelir şeklinde araştırmalar yapsa da bu hastalığın tedavi süreci kişiden kişiye değişmektedir. Haberimizde demir eksikliği anemisi gibi konuyla ilgili tüm ayrıntılara ulaşabilirsiniz…
DEMİR EKSİKLİĞİ NEDENLERİ
Vücut tarafından üretilmeyen ve dışarıdan besin yoluyla vücuda sağlanan demir, yeterli ve düzenli olarak alınması gerekmektedir. Genel olarak düzensiz ve yetersiz beslenen kişilerde görülen demir eksikliğinin en önemli nedeni, içeriğinde bu minerali bulunduran besinleri tüketmemekten kaynaklanmaktadır. Ayrıca kadınların regl ve adet dönemlerinde de vücudun demir ihtiyacında artış görülmektedir. Bu zamanlarda normalde tüketilmesi gerekenden daha fazla demir içerikli gıdalar yenmeli ve eksik kapatılmalıdır. Demir eksikliğinin nedenlerini sıralamak gerekirse;
DEMİR EKSİKLİĞİ BELİRTİLERİ
Bu hastalığın erken aşamada fark edilmesi oldukça zordur. Normal şartlarda kişilerin düzenli olarak kan tahlillerini yaptırması ve değerlerini takip etmesi gerekirken günümüzde rutin tahlillerini yaptıran kişilerin sayısı yok denecek kadar azdır. Demir eksikliği belirtileri öncelikli olarak kişide kansızlığı ortaya çıkartır. Ancak bu aşamada bazı belirtiler kendini gerçek anlamda göstermektedir. Demir eksikliği belirtileri sıralamak gerekirse;
DEMİR EKSİKLİĞİ TEDAVİSİ
Demir eksikliği tedavisi için kişiler öncelikli olarak bu mineral bakımından zengin besinleri bolca tüketerek işe başlamalıdır. Beslenme alışkanlıklarınızda yapacağınız ufak değişikliklerle vücudunuzda bulunan demir eksikliğini kolayca tedavi edebilirsiniz. Ayrıca; Bu yiyecekleri demir emilimini kolaylaştıran yiyeceklerle birleştirmek (C vitamini açısından zengin portakal suyu, limonata, lahana turşusu gibi yiyecek ve içecekler emilimi kolaylaştırır.) Demir emilimini azaltan yiyecek ve içecekleri tüketmekten kaçınmak demir eksikliğini önlemeye yardımcı olacaktır.
Demir eksikliği hastalığını gidermek için tüketilmesi gereken yani demir eksikliğine iyi gelen yiyecekler; kırmızı et, karaciğer ve diğer sakatatlar, nohut, mercimek,börülce, barbunya, bezelye, kuru fasulye gibi bakliyatlar; ıspanak, patates, kuru erik, çekirdeksiz üzüm, haşlanmış soya fasulyesi, kabak, yulaf, pekmez, bal gibi birçok yiyecekte bolca demir bulunmaktadır.
Demir eksikliği bulunan kişiler özellikle bol tahıllı ve kepekli gıdalardan fazla tüketmemelidir. Çünkü bu tip gıdalar demir eksikliğini tetikleyebilir. Demir emilimini azaltarak demir eksikliğine neden olan yiyecekler şöyle sıralanabilir; kepekli tahıllar, yağlı tohumlar, kahve, siyah çay, soya, kalsiyum tuzları…
Diyetteki değişiklik yeterli değilse ve kansızlık varsa hastanın demir ilacı ile tedavisi gerekebilir. Fakat demir ilaçlarının doktor kontrolü dışında kullanımı tehlikelidir. Fazla demir vücuttan atılmadığı için özellikle pankreas, karaciğer, kalp gibi organlarda ve gözlerde birikerek hasara neden olabilir.
DEMİR EKSİKLİĞİ NELERE YOL AÇAR?
Demir eksikliği anemisi, tedavi edilmediği takdirde hayatı tehdit eden, çok önemli sağlık sorunlarına yol açabilir. Bu sağlık sorunlarından bazıları;
Kalp rahatsızlıkları (hızlı kalp atışı, kalp yetmezliği, kalp büyümesi gibi)
Hamilelikte sorunlar (Düşük doğum ağırlığı gibi bebeğin normal kilosunda olmaması, erken doğum riski, bebeğin zihinsel gelişiminde problemler)
Bağışıklık sisteminde zayıflama ve hastalıklara daha kolay yakalanma
Bebek ve çocuklarda gelişim ve zeka geriliği
Huzursuz bacak sendromu
KULLANICILARIN MERAK ETTİĞİ DİĞER SORULAR
Beslenme nerileri
Beslenme ve Diyet Uzmanı Ayşe Sena Binöz zengin demir içeren 10 besini açıkladı, önemli uyarılar ve önerilerde bulundu.
Vücudun demir depoları düştüğünde oksijeni taşımak için yeterli ve normal kırmızı kan hücreleri yapılamıyor ve demir eksikliği anemisi gelişebiliyor. Halsizlik, dikkatsizlik, deride solgunluk, çabuk yorulma, baş dönmesi, iştahsızlık, soğuğa hassasiyet gibi belirtilerle ortaya çıkan demir eksikliğini, demir içeriği yüksek besinlerle gidermek mümkün.
Demir ihtiyacının karşılanmasına fayda sağlayan kabak çekirdeğinin gramı, 9 mg demir içeriyor.
Aynı zamanda B, E vitaminleri, potasyum, magnezyum ve çinko açısından da zengin bir besin olan kabak çekirdeğini salataların üzerine, yoğurdun içine veya ara öğün alternatifi olarak demir içeriği yüksek kuru meyvelerinizin yanına ekleyebilirsiniz. Ancak enerji yoğunluğunun yüksek olması nedeniyle günde 1 avuç (10 gr) tüketmek yeterli.
Kırmızı etin gr’ı mg demir içeriği ile yaklaşık olarak günlük alınması gereken demirin yüzde 15’ini karşılıyor. Bu nedenle potansiyel olarak anemiye (kansızlık) eğilimli olan kişiler için oldukça önemli.
Ancak kolesterol içeriğinin yüksek olması nedeniyle kronik hastalık öyküsü olanların ölçülü tüketmeye dikkat etmesi gerekiyor. Amerikan Kanser Araştırmaları Enstitüsü, kırmızı etin haftada gramdan fazla tüketilmemesi konusunda uyarıyor.
Demir içeriği ile anemiye karşı koruyucu, yüksek antioksidan içeriği ile bağışıklık sistemini güçlendiren kuru meyveler, kalori içeriğinin yoğun olması ve kan şekerini hızlı yükseltmesi nedeniyle ölçülü tüketilmeli.
Ara öğünlerde tüketeceğiniz 1 porsiyon kuru meyvenin (1 yemek kaşığı kuru üzüm, adet kuru kayısı/erik, 1 adet kuru incir vb.) yanına ekleyeceğiniz 2 tam ceviz içi veya 6 adet fındık ile kan şekeri dengesi sağlayarak günlük demir ihtiyacınıza destek olabilirsiniz.
Diğer kuru meyvelere kıyasla çekirdekli kuru üzümün demir içeriği daha yüksek. Ancak diyabet hastalarının dikkat etmesi gerekiyor. Açıkta satılan kuru meyveler de denetimsiz depolama koşulları nedeniyle fayda yerine zarar verebileceğinden, şeker ilavesiz paketli ürünleri tercih edebilirsiniz.
Anne sütünden sonra gelen en kaliteli protein olarak nitelendirilebilen yumurta, içeriğindeki zengin demir sayesinde de anemi riskinin önüne geçebiliyor, bağışıklık sistemini güçlendirerek hastalıklara karşı koruma sağlayabiliyor.
Günde bir yumurta tüketmeyi ihmal etmeyin. Yumurtanın C vitamininden zengin roka, maydanoz, tere, turunçgiller gibi besinler ile zenginleştirilmesi içerisindeki demir oranını artırıyor.
Mercimek, nohut, kurufasulye, börülce, barbunya gibi kurubaklagiller yüksek demir içeriği ile anemiye karşı koruyucudur. Aynı zamanda emzikli ve hamilelik dönemlerinde artan protein ve demir gereksinmesi için de önemlidir.
Kurubaklagillerin yanında bol limonlu yeşillik tüketerek demirin emilimini artırabilirsiniz. Ancak iyi pişmemiş kurubaklagillerin demir emilimini olumsuz etkileyeceği göz ardı edilmemeli.
Demirin en önemli kaynağı olan karaciğer, kan yapıcı özelliği ile öne çıkıyor. Ancak demir eksikliği anemisi olanların, karaciğer gibi organ etlerini yüksek kolesterol oranlarına sahip olması sebebiyle uzman kontrolünde tüketmelerinde fayda var.
Kırmızı et tüketmeyenler için beyaz et tüketimi demir gereksinmesinin karşılanmasında önemli fayda sağlıyor. Beyaz eti derisiz ve ızgara/haşlama pişirme yöntemleri ile hazırlayarak daha sağlıklı hale getirebilirsiniz.
Aynı zamanda vücuttaki demir kullanılabilirliğini artırmak için beyaz et seçiminizin yanına pekmez ve limonla tatlandırılmış salatalarınızı kabak çekirdeğiyle süsleyerek öğününüzü demir deposu haline getirebilirsiniz.
Kış aylarının önemli sebzesi ıspanak, demir için güzel bir kaynak. Ancak ıspanağın doğal olarak yapısında bulunan polifenolik molekül olan oksalik asit içeriği demiri bağlayarak vücut emilimini olumsuz etkiliyor.
Bu durumda ıspanağı çiğ yerine pişmiş olarak tüketip, tüketirken yanına C vitamini ilavesi yaparak vücuttaki demir emilimini artırabilirsiniz. Ispanağı pişirirken, vitamin ve mineral kaybını olabildiğince önlemek için fazla pişirmemeye dikkat edin. Aynı zamanda pürin içeriğinin yüksek olması sebebiyle gut hastaları dikkatli olmalı.
Pekmez; demir, kalsiyum, fosfor, potasyum ile kolay ve besleyici enerji kaynağı alternatifidir. Demir içeriği ile kansızlık problemi olanlara takviye edici olmaktadır. 20 g pekmez; 2 mg demir içerir.
Demir ihtiyacı yüksek olan bebek ve çocuk beslenmesinde tatlandırıcı alternatifi olarak kullanılabilir. Ancak kan şekerini hızlı yükseltmesi sebebiyle porsiyon kontrolüne dikkat edilmeli; satın alırken glukoz-fruktoz şurubu içermemesi için etiket okumaya özen gösterilmelidir.
Susam tohumundan elde edilen tahin de; demir, kalsiyum, magnezyum, fosfor bakır, selenyum içeriği ile vücut direncini artırıyor. Yağ örüntüsü kalp sağlığına koruyucu etki gösteren doymamış yağ asitlerinden oluşuyor.
Enerji içeriğinin yüksek olması sebebiyle porsiyon kontrollü olarak tercih edilmeli. Günde tatlı kaşığı tahin-pekmez ikilisi günlük demir ihtiyacının karşılanmasında özellikle et tüketmeyen kişiler ve emzikliler için güçlü bir alternatif olarak karşımıza çıkıyor.
• Demir kaynağı olan besinlerin yanında mutlaka C vitamini içeren besinler tüketin. • Demir emilimini yavaşlattığı için süt ve süt ürünlerini ara öğünlerde tercih edin.
• Yemekten hemen sonra çay, kahve tüketmeyin; en az 1 saat geçmesine dikkat edin.
• Kolalı içeceklerden kaçının.
Kaynak fotoğraflar: Alamy, Pixabay, Ingimage, iStock
Yayınlanma: - 09 Şubat Güncellenme:
Demirin vücudumuzda hayati bir önemi var… Kandaki oksijeni vücudumuza taşımakla görevli olan demir, bu yüzden insan vücudu için vazgeçilmez bir mineral. Aynı zamanda bağışıklık sistemini güçlendirerek bizi hastalıklardan koruyan demirin eksikliğinde yorgunluk, halsizlik, sinirlilik, baş ağrısı, konsantrasyon bozukluğu gibi sorunlar yaşamamız kaçınılmaz hale geliyor.
KİMDE NE KADAR OLMALI?
Demir eksikliğine genellikle hamile ve emziren annelerde daha sıklıkla rastlandığını belirten Acıbadem Adana Hastanesi Beslenme ve Diyet Uzmanı Beslenme ve Diyet Uzmanı Çisem Gündüz, günlük demir gereksiniminin erkekler için 8 mg, kadınlar için ise 18 mg olduğunun altını çizerek, “Hamilelik sürecinde gereksinim artacağı için günlük 27 mg, emzirme döneminde ise 18 mg demir alınması gerekiyor. Bu gereksinim bebek ve çocuklarda ise yaş arasında 7 mg, yaş arasında 10 mg oluyor. diyor. Gündüz, demir içeriği yüksek besinleri ise şöyle sıralıyor:
1- Et ve et ürünleri
Demir içeriği yüksek besinler arasında et ve et ürünleri ilk sıralarda yer alıyor. A ve B grubu vitaminlerinden ve çinko, fosfor ve selenyum gibi minerallerden zengin bir besin ögesi olan et ve et ürünleri, demir içeriği yüksek olmakla birlikte kolesterol içeriği de yüksek. Bu nedenle dikkatli tüketmek gerektiğinin altını çizen Beslenme ve Diyet Uzmanı Çisem Gündüz, haftada 2 gün kırmızı et, 2 gün beyaz et ve 3 gün balık tüketimi öneriyor. Ayrıca etin yanında C vitamini içeren bol limonlu yeşil salata tüketmek de demir emilimini artırıyor.
2- Yumurta
Vitamin ve mineral deposu olarak da bilinen yumurta, aynı zamanda demir açısından da oldukça zengin. “Anne sütünden sonra en kaliteli protein içeriğine sahip yumurta herkes tarafından düzenli olarak günlük tüketilmeli” diyen Beslenme ve Diyet Uzmanı Çisem Gündüz, yumurtanın içerisindeki demir oranını arttırmak için, yumurtanın yanına C vitamininden zengin maydanoz, tere, mandalina gibi besinler eklenebileceğini belirtiyor. Aynı zamanda yemekle içilen çay demir emilimini engellediğinden, çayı kahvaltı sonrasına bırakmakta fayda var.
3- Yeşil yapraklı sebzeler
Ispanak, pazı, marul, tere, roka, maydanoz, nane gibi yeşil yapraklı sebzeler; A ve C vitaminleri yönünden oldukça zengin. Bir başka faydası da demir minerali açısından yüksek olan bu sebzeler, lifli yapısı sayesinde sindirim kanalını koruyor ve hastalıklardan korunmaya yardımcı oluyor. Beslenme ve Diyet Uzmanı Çisem Gündüz, ara öğünlerde tüketilecek doğal sebze sularının, hem fit kalmayı sağlayıcı hem de vücuttaki demir miktarını artırmaya yardımcı olduğunu açıklıyor.
4-Kurubaklagiller
Nohut, börülce, kuru fasulye, barbunya gibi kuru baklagillerin vücudumuz için pek çok faydası var. A, C, E vitaminlerinden zengin olan kuru baklagiller, lifli yapısı sayesinde sindirim kanalını koruyarak bağışıklık sistemini güçlendiriyor. Kuru baklagillerin özellikle vejetaryenler için demir içeriği yüksek ve tercih edilen bir besin grubu olduğuna dikkat çeken Beslenme ve Diyet Uzmanı Çisem Gündüz, 1 porsiyon kuru baklagiller yemeğinde yaklaşık 4 mg demir olduğunu belirtiyor.
5- Kuru meyveler
Yüksek antioksidan yapısı, vitamin ve mineral içeriği yüksek oluşuyla, kuru meyveler de mutfağımızda mutlaka bulundurmamız gereken besinlerden. Özellikle kuru üzüm, diğer kuru meyvelere oranla demir içeriği daha yüksek bir meyve ve gram kuru üzüm günlük demir ihtiyacının yüzde 23’ünü karşılamaya yardımcı oluyor. Yüksek enerji veren içeriğinden dolayı porsiyon kontrolüne dikkat etmek gerektiğine değinen Beslenme ve Diyet Uzmanı Çisem Gündüz, şu şekilde tüketilebileceğini söylüyor: “Ara öğünlerinizde 1 yemek kaşığı kuru üzüm ve yanında 2 adet ceviz tüketerek, hem kan şekerinizi dengeleyip hem de güzel bir ara öğün yapmış olursunuz.”
6- Tahıllar
A ve B vitamini yüksek olan buğday, arpa, yulaf, pirinç, çavdar ve mısır gibi tahılların içeriğinde yüksek oranda demir de bulunuyor. Beslenme ve Diyet Uzmanı Çisem Gündüz, tahılların özellikle kuru baklagiller ile birlikte tüketildiği zaman vejetaryenler için demir deposu olan bir öğüne dönüştüğünü söyleyerek, sözlerini şöyle sürdürüyor: “Tahıl ve kuru baklagiller içeren yeşil salatalar, vejetaryenlerin demir depolarını yükseltmeyi sağlıyor. Ayrıca demir emilimini artırmak için yanında C vitamininden zengin besinler tercih edilebilir.”
7- Pekmez
Demir içeriği yüksek bir diğer besin ise; pekmez. 1 tatlı kaşığı pekmez 1 mg demir içeriyor. C vitamininden yüksek portakal ile birlikte tüketildiğinde, demir emiliminin artacağını ifade eden Beslenme ve Diyet Uzmanı Çisem Gündüz, “Ancak pekmez kalorili bir yiyecek olduğundan porsiyon kontrolü yaparak tüketmekte fayda var” diye de ekliyor.
Demir eksikliği için sadece pekmez yeterli değil!
Kırmızı etin gramında mg; beyaz ette 1 mg; 1 tatlı kaşığı pekmezde de 1 mg demir bulunuyor. Ancak burada asıl dikkat edilmesi gereken nokta, besinlerin içerdiği demir miktarı değil; demirin ‘HEM' olarak isimlendirilen formda olup olmaması… Demir mineralleri HEM olan ve HEM olmayan demir şeklinde 2'ye ayrılıyor. İçerisindeki enzim ve yapıdan dolayı kullanılabilirliği daha fazla olan, kaliteli dediğimiz HEM olan demir, daha çok yumurta ve ette bulunuyor. HEM olmayan demir içeren pekmez, yeşillik gibi besinler, demir eksikliğini tamamen gidermiyor, yalnızca katkıda bulunuyor. Bu nedenle demir eksikliğini yalnızca yeşillik veya pekmezle gidermek mümkün olmuyor.
AdanaanneBalıkbarbunyabaş ağrısıBebekbeyazbuğdayÇaydiyethamilehamilelikMısıryumurta
Farklı besin kaynaklarından alınan demir, insan metabolizmasında önemli bir yere sahiptir. Kanda en fazla sayıda bulunan hücre türü olan eritrositler ya da farklı bir deyişle kırmızı kan hücreleri, doku ve organlar için hayati bir öneme sahip olan oksijenin taşınmasından sorumludur. Alyuvarlar olarak da bilinen bu hücrelerin, dokulara yeterince oksijen sağlayabilmesi ise vücutta yer alan demir miktarına bağlıdır. Ferritin ise vücutta bulunan demirden farklı olarak, var olan demiri depolayan ve salınımını kontrol eden bir tür protein kompleksidir.
Ferritin proteini, vücut hücrelerinde ve özellikle hepatosit olarak bilinen ve karaciğerin yaklaşık olarak %75'ini oluşturan hücrelerde, kemik iliğinde ve bağışıklık sistemi hücrelerinde bulunur. Besinler aracılığıyla alınan demirin depolanmasından ve gerekli olduğunda salınmasından sorumlu olan ferritin, vücudun demir deposu olarak da tanımlanabilir. Ferritin ne demek sorusuna verilebilecek en doğru yanıt budur. Vücutta yer alan demir miktarının ölçümü de ferritin testi ile yapılır.
Ferritin düşüklüğü ve yüksekliği
Ferritin düşüklüğü, vücutta bulunan demir deposu seviyesinin düşüklüğünü gösterirken, ferritin yüksekliği ise demirin aşırı miktarda depolandığına işaret eder. Normal ferritin değeri, yaşa ve cinsiyete göre farklılık gösterse de genel olarak erkeklerde ml/ng, kadınlarda ise ml/ng'dir. Kadınlarda bu değerin düşük olmasının sebebi, her ay düzenli olarak görülen âdet kanamalarıdır.
Ferritin düşüklüğü belirtileri nelerdir?
Ferritin düşüklüğü az ya da orta miktarda ise herhangi bir belirti göstermeyebilir. Ancak normal değerlerin altında olan ferritin miktarı aşağıdaki belirtilere yol açar:
Ferritin düşüklüğü tedavisi ne iyi gelir?
Vücutta bulunan mevcut demir miktarının ölçülmesi için yapılan ferritin testinin sonucunda ferritin düşüklüğü saptanması, olası sağlık problemlerinin habercisidir. Ferritin düşüklüğü herhangi bir hastalıktan kaynaklanmıyorsa hekimin önerileri doğrultusunda, şurup, damla, kapsül gibi farklı formlarda olan oral demir takviyesi ya da direkt olarak damardan demir alınması olarak tanımlanan, intravenöz demir kullanımı gerekebilir. Bazı durumlarda sadece ek demir takviyesi yeterli olmayacağından, hekim kişinin diyet uygulamasını isteyebilir. Bu diyet genellikle C ve B12 vitamini bakımından zengin beslenme, mayalı ekmek tüketimi, kuru baklagil, yumurta, tavuk, balık, kırmızı et, yeşillik, susam, pekmez, üzüm, fındık, fıstık, kayısı ve dut tüketiminin artırılması yönündedir.
Ferritin yüksekliği neden olur?
Ferritin yüksekliği genellikle iltihaplı hastalıklara, kronik hastalıklara, aşırı alkol tüketimine bağlı olarak görülen karaciğer rahatsızlıklarına ve kalıtsal ya da sonradan edinilmiş demir metabolizması bozukluğu olarak tanımlanan hemokromatoz gibi hastalıklara bağlı olarak görülür.
Ferritin yüksekliği belirtilerinden bazıları şu şekilde sıralanır:
Cinsel isteksizlik
Çarpıntı
Hâlsizlik ve yorgunluk
Karın ve göğüs ağrısı
Eklem ağrısı
Cilt renginde koyulaşma
Kilo kaybı
Ferritin yüksekliği tedavisi
Ferritin seviyesinin yüksek olmasına neden olan herhangi bir hastalığın olmaması durumunda hekim, ilaçla vücuttaki demir seviyesinin düşmesini sağlayabilir. Bazı durumlarda yalnızca beslenme alışkanlıklarının değiştirilmesi, ferritin seviyesinin düşmesi için yeterlidir. Bu durumda hekim, belirli bir süre ile kahve, yeşil çay, kalsiyum açısından zengin besinler tüketilmesini; çinko, magnezyum gibi minerallerin alınmasını önerebilir. Ayrıca kan bağışı da vücutta depolanan demirin azalmasını sağlayan bir diğer yöntemdir.
ferritinbeslenmekan