Fiillerde Kip Kayması Örnek Cümleleri ile Konu Anlatımı
Zaman kaymasını olduğunu anlayabilmek için 2 hareket yapılması zorunluluğu bulunmaktadır. İlk hareket fiilin kipini bulmak olurken, ikinci hareket cümlede kastedilen kipin bulunması olmaktadır. Eğer fiilin kipi ile kastedilen kip farklıysa, zaman kayması olduğu anlamına gelmektedir.
Dayımlara geliyorum.
İki gün sonra dayımlara gidiyorum.
Cümlede fiilin kipi şimdiki zaman iken, cümlede kastedilen kip gelecek zaman olmaktadır. İkisi de farklı olduğundan, fiil kayması açıkça görülmektedir.
Yarın Bayburt'a gidiyorum. (Gideceğim kastediliyor.)
Teyzem, yangın çıkınca beni alıp dışarı çıkıyor. (Çıkmış kastediliyor.)
Bunu alır, babama verirsin. (Al, ver kastediliyor.)
Ağzımdan çıkanları hemen yapacaksın. (Yap kastediliyor.)
Zaman kaymasının net bir şekilde anlaşılması için kiplerin temel anlamlarının bilinmesi gerekmektedir. Şimdiki zaman eki (-yor) eylemin aynı anda yapıldığını ifade etmektedir. Bilinen, görülen geçmiş zaman eki (-di) kastedilen andan önce kesin gerçekleşen eylemler için kullanılmaktadır. Duyulan, öğrenilen geçmiş zaman eki (-miş) konuşulan andan önce bir yerlerden veya birilerinden öğrenilen ve duyulan eylemleri anlatmaktadır. Gelecek zaman eki (-ecek) kastedilen andan sonra gerçekleşecek eylemleri ifade etmektedir. Geniş zaman eki (-r) eylemin her zaman için geçerliliğini anlatmaktadır.
Her hafta düzenli olarak konser veriyorum. (Veririm anlamı taşır.)
Az sonra söylediklerinizi yapıyorum. (Yapacağım anlamı taşır.)
Tunahan, eve her zaman geç geliyorsun. (Gelirsin anlamı taşır.)
Bu masada her sabah ders çalışıyor. (Çalışır anlamı taşır.)
Her gün koşuyorum. (Koşarım anlamı taşır.)
Farklı yerlerde ve farklı amaçlarda kullanılan zaman kipleri, anlam kaymasına neden olmaktadır. Bazen anlam kaymasında, zaman kiplerinin yersiz bir şekilde kullanıldığı görülmektedir. Fillerde meydana gelen anlam kayması, dilimizde yerleşik bir konuma sahip olmaktadır. Her ne kadar anlam kaymasına çok fazla rastlansa da doğru bir kullanım olmadığı bilinmektedir.
Çekimli fillerde rastlanan zaman kayması, anlam bozukluklarına neden olmaktadır. Fillerde gerçekleşen zaman kayması, cümlenin anlamını doğrudan değiştirmektedir. Doğrudan değişen cümlenin anlamı ile birlikte zaman kayması kolayca bulunmaktadır. Sürekli olarak kullanılan zaman kayması, normal bir anlam ve anlatım bilgisi gibi anlaşılmasına sebebiyet vermektedir. Çekim eklerinin anlam kaymasına uğraması, dilek ve şart kiplerinin yanı sıra bütün kiplerde gerçekleşmektedir. Birbiri yerine kullanılan kipler anlamlı olsa da kayma bozukluğu görülmektedir.
FİİL (EYLEM) KİPLERİNDE ANLAM VEYA ZAMAN KAYMASI NEDİR?
Fiil çekimlerinde bir zaman ekinin başka bir zaman eki yerine kullanılmasına, yani fiilin bir zamana göre çekimlenip de başka bir zamanı kastetmesine fiilde anlam kayması veya fiil kipinde zaman/anlam kayması denir.
Anlam kaymasında hangi kipin hangisinin yerine kullanıldığı bazen anlaşılmayabilir. Bunu da önceki ve sonraki cümlelere bakarak anlamalıyız.
Anlam kayması şu kipler arasında olur:
» Bilinen geçmiş zaman yerine geniş zaman
» Öğrenilen geçmiş zaman yerine geniş zaman
» Şimdiki zaman yerine geniş zaman
» Gelecek zaman yerine geniş zaman
» Emir yerine geniş zaman
» Bilinen geçmiş zaman yerine şimdiki zaman
» Gelecek zaman yerine şimdiki zaman
» Geniş zaman yerine şimdiki zaman
» Emir yerine gelecek zaman
» Gereklilik yerine gelecek zaman:
» Bilinen geçmiş yerine istek
» Emir yerine istek
» Emir yerine gereklilik:
» İstek yerine emir
» Yetersizlik, gücü yetmeme yerine emir
» Şimdiki zaman yerine mişli geçmiş zamanın hikâyesi:
Ayrıca bakınız:
FİİLLER (EYLEMLER)
eğitim öğretim ile ilgili belgeler>konu anlatımlı dersler >Türkçe dersi ile ilgili konu anlatımlar >kelime türleri, sözcük türleri ile ilgili konu anlatımlar
ZAMAN KAYMASI NEDİR FİİLLERDE ANLAM KAYMASI ZAMAN KAYMASI OLAN CÜMLE ÖRNEKLERİ ANLAM KAYMASI OLAN CÜMLE ÖRNEKLERİ (1) (KELİME TÜRLERİ) (TÜRKÇE DERSİ KONU ANLATIM)
Bir kipin kendi anlamı dışında, bir başka kipin anlamını verecek bir biçimde kullanılmasına eylem kipinde anlam kayması ya da zaman kayması denir.
Cümledeki fiilde kullanılan kip ile cümlenin tamamında kullanılan kip farklı ise kayma meydana gelir.
Cümlenin tamamında kullanılan kip demek cümlede kastedilen, anlatılmak istenen kip demektir.
Kayma olduğu anlayabilmek için 2 HAREKET yapmak zorundasınız:
1. Hareket: Fiilin kipini BUL
2. Hareket: Cümlede kastedilen kipi BUL
Eğer fiilin kipi ile cümlede kastedilen kip FARKLI ise kayma var demektir.
Örnekte Görelim:
Dayımlara gidiyorum.
1. Hareket: Fiilin Kipi=>Şimdiki Zaman
2. Hareket: Cümlede kastedilen kip=>Şimdiki zaman
ikisi de AYNI olduğu için KAYMA YOKTUR.
FAKAT
İki gün sonra dayımlara gidiyorum.
1. Hareket: Fiilin Kipi=>Şimdiki Zaman
2. Hareket: Cümlede kastedilen kip=>Gelecek zaman (iki gün sonra diyor)
ikisi de FARKLI olduğu için KAYMA VARDIR.
Uyarı: Zaman kaymasının olduğu cümlelerde anlatım bozukluğu YOKTUR. Bu sadece Türkçenin bir söyleyiş zenginliğidir.
Zaman Kaymasına Birer Örnek Verelim:
Sonunda Fatih İstanbul'u alır.
Fiilin Kipi: Geniş Zaman (alır fiilindeki -r geniş zaman eki)
Cümlede Kastedilen Kip: Geçmiş Zaman (İstanbul Fatih tarafından geçmişte alınmıştır.)
Haftaya seni ararım.
Fiilin Kipi: Geniş Zaman (ararım fiilindeki -r geniş zaman eki)
Cümlede Kastedilen Kip: Gelecek Zaman (Haftaya yani gelecekten söz ediyor.)
Şimdi, sen de beni düşünürsün.
Fiilin Kipi: Geniş Zaman (düşünürsün fiilindeki -r geniş zaman eki)
Cümlede Kastedilen Kip: Şimdiki Zaman (Şimdi yani şu andan söz ediyor.)
Şimdi, sen de beni düşünürsün.
Fiilin Kipi: Geniş Zaman (düşünürsün fiilindeki -r geniş zaman eki)
Cümlede Kastedilen Kip: Şimdiki Zaman (Şimdi yani şu andan söz ediyor.)
O, bize her zaman yardım ediyor.
Fiilin Kipi: Şimdiki Zaman (yardım ediyor fiilindeki -yor şimdiki zaman eki)
Cümlede Kastedilen Kip: Geniş Zaman (her zaman diyor.)
Henüz üç yaşındayken babasını kaybediyor.
Fiilin Kipi: Şimdiki Zaman (kaybediyor fiilindeki -yor şimdiki zaman eki)
Cümlede Kastedilen Kip: Geçmiş Zaman (üç yaşındayken diyor.)
Ayakkabı siparişim yarın geliyor.
Fiilin Kipi: Şimdiki Zaman (geliyor fiilindeki -yor şimdiki zaman eki)
Cümlede Kastedilen Kip: Gelecek Zaman (yarın diyor.)
Bu kazak sana çok yakışmış.
Fiilin Kipi: Geçmiş Zaman (yakışmış fiilindeki -mış duyulan geçmiş zaman eki)
Cümlede Kastedilen Kip: Geçmiş Zaman (DİKKAT! Bu kazak diye gördüğünü söylüyor. Yani Görülen geçmiş zamandır.)
Bu cümlede ikisi de geçmiş zamandır fakat buna aldanmayın çünkü iki tane geçmiş zaman var
BURADAN SONRAKİ ÖRNEKLERE DİKKAT!
Buraya kadar haber kipleri kendi arasında kayma yapıyordu. Fakat bundan sonraki örneklerde dilek kipleri haber kiplerine veya dilek kipleri kendi arasında kayma yapacak. Öğrencilerin bu konuda en çok zorlandıkları yere geldik. Örnekleri dikkatlice takip edin.
Dün beni arayan Ayşe olacak.
Fiilin Kipi: Gelecek Zaman (olacak fiilindeki -acak gelecek zaman eki)
Cümlede Kastedilen Kip: Gereklilik Kipi (olacak değil olmalı şeklindedir. Cümlede TAHMİN'de bulunuluyor.)
Burayı derhal temizleyeceksin.
Fiilin Kipi: Gelecek Zaman (Temizleyeceksin fiilindeki -ecek gelecek zaman eki)
Cümlede Kastedilen Kip: Emir Kipi (derhal diyerek EMREDİYOR.)
Ya Rabbi, sen doğru yoldan ayırma.
Fiilin Kipi: Emir kipi (ayırma fiilindeki kip emir kipidir.)
Cümlede Kastedilen Kip: İstek Kipi (Dua ediyor. Haşa biz Allahu Teala'ya emredemeyiz. Bu cümlede Allah'tan İSTENİYOR.)
Lütfen, ona zarar vermeyin.
Fiilin Kipi: Emir kipi (zarar vermeyin fiilindeki kip emir kipidir.)
Cümlede Kastedilen Kip: İstek Kipi (zarar verilmemesi İSTENİYOR.)
Karnemdeki notlarım olsa.
Fiilin Kipi: Şart kipi (olsa fiilindeki -sa şart kipidir.)
Cümlede Kastedilen Kip: İstek Kipi (notlarının olmasını İSTİYOR.)
KONUYU DAHA İYİ
ANLAMAK İSTERSENİZ
AŞAĞIDAKİ VİDEOMUZU
İZLEYEBİLİRSİNİZ.
Karışık Örnekler:
* Günlerden bir gün kasabaya yaşlı başlı bir adam gelir. (Geçmiş zaman yerine)
* Merak etme, birazdan gelir. (Gelecek zaman yerine)
* Şimdi sen de beni düşünür müsün? (Şimdiki zaman yerine)
* Oraya gider, Hamzayı bulursun. (Emir kip yerine)
* Onu yolda görüyor ve selam vermiyor. (Dili geçmiş zaman yerine)
* Ninem, teyzeme bir mektup yazıyor ve beni şikayet ediyor. (Mişli geçmiş zaman yerine)
* Her Pazar buraya geliyor ve bizimle sohbet ediyor. (Geniş zaman yerine)
* Ben yarın geliyorum. (Gelecek zaman yerine)
* Fatih İstanbulu alacak ve Osmanlıların Balkanlardaki varlığı kesinleşecek. (Geçmiş zaman yerine)
* Beni arayan Ayşe olacak. (Gereklilik kipi yerine)
* Burayı derhal temizleyeceksin. (Emir kipi yerine)
* Nasrettin Hoca bir gün pazara gider, ("gitmiş" yerine)
* Çocuk bir de bakar ki çantası yerine yok. ("bakmış")
* Şimdi eve gider, parayı alıp gelirsin. (Emir yerine: git, gel.)
* Şimdi bırak, birkaç dakika sonra okursun. (Gelecek zaman yerine)
* Acele etme, birazdan gideriz. (Gelecek zaman yerine)
* Arabayı yazın alırız. (Gelecek zaman yerine)
* Burada cuma günleri pazar kuruluyor. (Geniş zaman yerine: kurulur.)
* O, bu iyilikleri hep yapıyor. (Geniş zaman yerine: yapar)
* Annen yarın baklava yapıyor mu? (Gelecek zaman yerine: yapacak mı?)
* Pazarlığa girişiyorum, kafesi onun düşündüğü fiyata satın alıyorum, ("-dili" geçmiş yerine: giriştim, satın aldım.)
* Basat bir de bakıyor ki Tepegöz mışıl mışıl uyuyor, ("-miş'li" geçmiş yerine: bakmış.)
* Atatürk, yine bir gün sanatçıları topluyor, onlarla sohbete başlıyor, ("-miş'li geçmiş yerine toplamış, sohbete başlamış.)
* Bunu alacak, götürecek, dayına teslim edeceksin. (Emir kipi görevinde: al, götür, teslim et.)
* Ama çok dikkatli olacaksın. (Gereklilik kipi görevinde: olmalısın.)
* Trafik tıkanmış olacak. (Olasılık - tahmin anlamlı: olmalı.)
* Bu cami de bize Selçuklulardan kalma bir eser olacak. cümlesinde gelecek zaman, gereklilik kipi (olmalı) anlamında kullanılmıştır.
* Gelsen de şu işleri birlikte yapsak. cümlesinde şart kipi, istek anlamında kullanılmıştır.
* Şöyle buyrun efendim! cümlesinde emir, istek anlamındadır.
* Sizi yarın burada bekliyorum. cümlesinde bekliyorum yüklemi şimdiki zamanla çekimlendiği halde iş yarın yani gelecek zamanda yapılacaktır. Öyleyse burada zaman kayması vardır.
* O her gün aynı saatte yola çıkıyor. cümlesinde fiil şimdiki zamanla çekimlenmiş, iş her gün yani geniş zamanda yapılıyor.
* O daha üç yaşındayken babasını kaybediyor. cümlesinde fiil şimdiki zamanla çekimlenmiş, iş geçmiş zamanda olmuş.
* Bu dilekçeyi sonra yazarsınız. cümlesinde fiil geniş zamanda çekimlenmiş, iş gelecek zamanda yapılacak.
* Keloğlanın yolu bir gün bir kasabaya düşer. cümlesinde geniş zaman, geçmiş zaman yerine kullanılmış.
* Ödevimi yarın bitiriyorum. (-ecek)
* Bu öğrence her yıl okul birincisi oluyor. (-r)
* Kasabamızın kışları soğuk geçiyor. (-r)
* Bir gün adam kapısına dayanır. (-mış)
* O adamı bulup bana getireceksiniz. (getirin)
* Bu sınıf çok değişmiş. (değişti)
* Mehmet soruyu bilemedi, dersine çalışmamış olacak. (olmalı)
* Çocuğun üstünü başını giydirip bana getirirsiniz. (giydirin)
* En geç yarın bana bu kitabı getirmelisin. (getir)
KONUYU DAHA İYİ
ANLAMAK İSTERSENİZ
AŞAĞIDAKİ VİDEOMUZU
İZLEYEBİLİRSİNİZ.
>>>TIKLAYIN<<<
TÜRKÇE DERSİ İLE İLGİLİ TEST SORULARI, SORULAR
SAYFASINI GÖRMEK İSTERSENİZ
>>>TIKLAYIN<<<
TÜRKÇE DERSİ İLE İLGİLİ YAZILI SORULARI
SAYFASINI GÖRMEK İSTERSENİZ
>>>TIKLAYIN<<<
|