Fındık Mantarı Çeşitleri
Zehirli Mantar Nasıl Anlaşılır: Hangi Mantarlar Zehirlidir?
Sıcak havaların gelmesiyle birlikte ormanlara ve kamp alanlarına yapılan geziler de artmaya başladı. Doğayla iç içe olduğumuz şu günlerde, çalılarda ve ağaç diplerinde yetişen mantarlar dikkatimizi çekiyor. Ancak dikkatsiz bir şekilde tüketilen mantarlar, zehirlenmelere yol açabiliyor. Özellikle Karadeniz ve Ege Bölgesi'nde sık sık görülen mantar zehirlenmelerinin temeli bilgi eksikliğinden kaynaklanıyor.
Mantarlar Hakkında Doğru Bilinen Yanlışlar
Mantar zehirlenmelerinin birçoğu doğru bilinen yanlışlardan kaynaklanıyor. 'Mantar koparıldığında zehirliyse içi mavileşmeye başlar, gümüş kaşık ile birlikte pişirilen mantar zehirliyse gümüş kaşık kararmaya başlar, salyangozlar zehirli mantarları yemez, böceklerin yediği mantarlar zehirsizdir, çayırda ve ağaç üzerinde yetişen mantarlar zehirsizdir, mantarın yakınında demir varsa o mantar zehirlidir, mantarı sirkeli ya da tuzlu suda kaynatmak mantarın zehrini alır, mantara zehrini yılanlar verir, kurutulmuş mantarlar zehirli değildir, mantarı pişirmek zehirliliğini ortadan kaldırır.' Toplum içinde sık sık duyduğumuz bu görüşlerin hepsi yanlıştır. Mantarın zehirli olup olmadığı ancak uzmanlar tarafından anlaşılabilir.
Zehirli Mantar Nasıl Anlaşılır?
Mantarın zehirli olup olmadığını belirleyen net bir kriter yok. Ülkemizin her köşesinden toplanan mantarlar, laboratuvar ortamında incelendikten sonra zehirli olup olmadığı belirleniyor. Yani, mantar konusunda tecrübeli ve bilgili olmayan kişilerin zehirli mantarları tespit edebilmesi çok zor. Ancak dikkat çekici renge sahip olan mantarların geneli zehirli oluyor. Mantarları tanımak uzmanlık ve bilgi gerektiriyor.
Ülkemizde Kaç Adet Zehirli Mantar Var?
Ülkemizde yaklaşık 2 bin beş yüz farklı mantar türü mevcuttur. Bu türlerden 100 tanesi zehirli, ortalama 10 tanesi ise öldürücüdür. Eğer mantarlar hakkında uzmanlığınız yoksa, bu mantarlara doğada rastlayabilir ve zehirli olduğunu anlamayabilirsiniz.
Zehirli mantarların 1 adedi bile zehirlenmeye yetecek kadar güçlüdür. Özellikle ölümcül mantar türleri, çok tehlikelidir. Ölümcül mantar tüketildikten sonra tıbbi olarak yapılabilecek fazla bir şey yoktur.
Hangi Mantarlar Zehirlidir?
Daha önce dediğimiz gibi Türkiye'de yaklaşık 100 farklı zehirli mantar türü mevcuttur. Gelin mantarı ve sinek mantarı olarak bilinen kırmızı şapkalı ve beyaz benekli mantar, zehirlidir. Ülkemizde yetişen zehirli mantarlardan biri de kuzugöbeği ebesi mantarıdır. Şapkası kahverengi-kırmızı tonları arasında olan bu mantar, düzensiz ve kıvrımlı bir şekle sahiptir. Özellikle iğne yapraklı ormanlarda ve dağlık arazilerde görülür.
Ülkemizde en çok zehirlenmeye yol açan mantarlardan biri de köygöçüren mantarıdır. Evcikkıran ismiyle de bilinen bu mantar, yenilebilir mantarlara çok benzediği için karıştırılabilir. Yaşamının ilk döneminde şapkası zeytin sarısı, zeytin yeşili ve parlak haki renklerindedir. İlerleyen zamanlarda büyür ve şapkasının rengi açılmaya başlar. Büyüdükçe uçuk zeytin yeşili ve beyaz rengine dönmeye başlar.
Önemli Not: Zehirli mantarlar kişiden kişiye göre farklı etkilere sahiptir. Kimisi tedavi edilebilir zehirlenmelere yol açarken, kimisi de ölümcüldür. Bu yüzden doğada bulduğunuz hiçbir mantarı 'Tadı nasıl acaba?' diyerek yemeye kalkmayın, sağlığınızı tehlikeye atmayın.
Şunlara da göz atın;
- Türkiye'deki yenilebilir mantar çeşitleri nelerdir?
- Mantar nasıl temizlenir?
- Mantar neden kararır?
- Evde istiridye mantarı nasıl yetiştirilir?
- Mantar nasıl saklanır?
- Mantarlı tarifler
Bufud ‘Mantar’ ve ‘kuru’ anlamlarına gelen kelime (Akçaabat) ayrıca ‘sirke, pekmez gibi yiyeceklerin üzerinde oluşan köpük, küf, mantar’ (Giresun) ve ‘pas; oksitlenme; sürahi, çaydanlık ve bardakta meydana gelen tortu, kireç’ (Samsun, Ordu, Gümüşhane) anlamlarına kaydedilmiştir.
Çakal osuruğu Krem rengi bir mantar türü olup yenilmeyen bu mantara, bir gece içinde çıktığı düşünüldüğünden bu isim verilmiştir (Sürmene)
Hevlek Yenilebilir bir mantar türü (Giresun). Anadolu’da hevlek ‘Sabanın tarlada bıraktığı iz’ (Kayseri) anlamında kayıtlıdır.
Dil buran Tadı acı olmasına rağmen yenilebilir, üstü mavimtrak renkte yabani mantar türü (Trabzon)
Drosi Yaşlı kestane ve gürgen ağaçlarının gövdesinde yetişen bir mantar türü olup tazeleri soğanla kavrularak yenilir; kuru olanları ise ateş yakmak için çıra gibi kullanılırDI. Sürmene ve Çaykara’da laksi, Ordu ve Giresun’da tanagena adıylabilinirdi.
Kukuvaka veya guguvaga, kahverenkli benekleri olan, iç petekleri genellikle beyaz nadiren hafif pembemsi yenilebilir bir yer mantarı türünün adıdır (Trabzon, Gümüşhane). Rize’nin İkizdere ilçesinde ‘yaylada yetişen ve çiçek kısmından sivilceler için ilaç yapılan bir ot” anlamında kukuvaç kelimesi kayıtlı olup, Trabzon’da kukuvaka aynı zamanda ‘çömelerek oturmak’ anlamında kaydedilmiştir.
Gavur papağı Zehirli bir mantar çeşidi (Trabzon Şalpazarı)
Gelin parmağı Zehirsiz bir mantar türünün adı olup (Tonya), geyik boynuzlarını andıran yapısından dolayı gelincuk tırnağı adıyla da bilinmekteydi (Akçaabat)
Anakenar veya anagena ağaç gövedesinde yetişen ıslak, yağlı görünümlü yenilen bir mantar türü olup (Şalpazarı, Akçaabat), Trabzon’un doğusunda laksi adıyla bilinmektedir.
Köpek işemesi Zehirli bir mantar türü (Akçaabat)
Levlek Yenilebilen bir mantar türü (Trabzon Şalpazarı)
Laksi, Yağlı, ıslak görünüşlü bir ağaç mantarı olup, köylülerin guguvaga dışında
yediği tek mantar türüdür (Trabzon). İlkbahar yağmurlarıyla birlikte yaşlı ağaçlarda yetişen bu mantar türü Trabzon’un batısında anagena, Lazca oce adlarıyla bilinmektedir. Trabzon’da lakşiya ‘Islanmış’ anlamına gelmekteydi.
Loydufes Zehirli bir mantar çeşidi (Hemşin)
Tirmit Krem renkli yenilebilen bir mantar türünün adı olup (Ordu, Giresun) Trabzon’un doğusunda kukuvaka olarak bilinmektedir. Tırmıt, tırmut (Gümüşhane) ve dirmit formudna kaydedilen mantar türü ayrıca fındık mantarı olarak bilinmekteydi. Ayrıca Maçka ‘da tirmiza adlı zehirli bir mantarın varlığı bildirilmiştir. Tirmit yemeği yapmak için, 500 gram tirmit küçük küçük doğranır, iyice yıkanır. Acılığını gidermek için 5-10 dakika tuzlu suda bekletilir. Bu arada 4-5 baş soğan doğranır, tereyeğında kavrulur. Man-tarlar da sudan alınıp kurulanarak tavaya konur, az su ve tuz eklenerek bir süre kaynatılırdı. Mantarların sertleşmemesi için çok ateşte tutmamak gerekirdi. Ermenice tirmit ‘acı mantar’ (Hemşin, Trabzon) kelimesiyle ilişkilidir.
Kav, dere içleri gibi nemli alanlarda yer alan kızılağaç ve gürgenlerin diplerinde yetişen krem rekli bir ağaç mantarıdır. Bu mantar su ve barutla kaynatılıp, çekiçle dövüldükten sonra kurutulup, çakmaktaşıyla ateşlenebilen kahverengi yanıcı bir madde haline gelmekte ve kibrit yaygınlaşmadan önce sigara içmek ya da ateş yakmak için tüm Anadolu’da kullanılmaktaydı. Osmanlı dönemi geleneksel Karadeniz erkek kıyafetinde, çakmaklı tüfeği yağlamak için taşınan yağdanlığın haricinde, sigara yakmak için taşınan içine çakmak taşı ve kav konulup belde taşınan kutunun adı kavlık veya kavluk olarak bilinmekteydi. Tiryaki, önce sigarasını sarmakta, arkasından çakmağı, çakmak taşını ve kavı almakta,, çakmağı taşa vurur, çıkan kıvılcım kava aktarılır; ateş alan kav sigaranın açık olan uç kısmına yerleştirilir. Böylece tütün, dolayısıyla sigara yanmaya başlardı. 13. yüzyıl öncesi Türkçe kayıtlarda ka:v (Hakaz), kaw (Harzemşah), kow (Kuman), ka:w (Kıpçak) formunda geçen kelimenin Farsça’ya da Türkçe’den geçtiği ileri sürülmüştür.
Kaynakça
BLÄSING, U. (1992), Armenisches Lehngut im Türkeitürkischen am Beispiel von Hemşin. Amsterdam-Atlanta # 82
BUCAKLİŞİ, İ.A. & UZUNHASANOĞLU, H. (1999). Lazuri- Turkuli Nenapuna. Akyüz Yayıncılık. İstanbul. s. 374
CLAUSON, G. (1972), An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish. Oxford. s. 579
DANKOFF, R. (1995), Armenian Loanwords in Turkish. Harrassowitz Verlag. Wiesbaden. s. 191
EMİROĞLU, K. (1989), Trabzon Maçka Etimoloji Sözlüğü. s. 170, 218
GEDİKLİ, F. (2004), Akçaabat Yazıları. Yedirenk Yayınları. İstanbul. s. 164, 180
KALYONCU, H. (2001), Trabzon-Tonya Ağzının Dilbilgisel Özellikleri ve Tonya Sözlüğü. Trabzon. s. 66
KAZMAZ, S. (1994), Çayeli Geçmiş Günler ve Halk Kültürü. Türk Halk Kültü-rünü Araştırma ve Tanıtma Vakfı. Ankara. s. 195
ÖZTÜRK, Özhan. Karadeniz Ansiklopedik Sözlük. Heyamola Yayınları. İstanbul, 2005
Türkiye’de Halk Ağzından Söz Derleme Dergisi (1939-1951). Maarif Matbaası. İstanbul. s. 723
TÜRKYILMAZ, H.İ. (1995), Dünden Yarına Tüm Yönleriyle Eynesil. Eynesilliler Kültür ve yardımlaşma derneği. s. 185
URAZ, M. (1933), Halk Edebiyatı Şiir ve Dil örnekleri. Suhulet Kütüphanesi. İstanbul. s. 513
Yurt Ansiklopedisi (1982-1983), Anadolu Yayıncılık. 10+1 cilt. İstanbul. s. 6320
YANIKOĞLU, B. (1943), Trabzon ve Havalisinde Toplanmış Folklor Malzeme-si. İstanbul. s. 283,
Fındık Mantarı Nedir, Nerede Yetişir Ve Yenir Mi? Fındık Mantarı Faydaları, Yetiştiriciliği Ve Özellikleri
Bitki Bakımı
"Tavuk tirmidi olarak da bilinen fındık mantarı, son dönemlerde oldukça ilgi çeken mantar çeşitleri içerisinde yer alıyor. Özellikle semt pazarlarında satışa sunulmuş olan mantar çeşitleri içerisinde yer aldığını söylemek mümkün. Peki, fındık mantarı nedir, nerede yetişir ve yenir mi? Fındık mantarı faydaları, yetiştiriciliği ve özellikleri konusunda merak edilenler."
Özellikle insanların son zamanlarda yoğun ilgi gösterdiği mantar çeşitleri arasında fındık mantarı geliyor. Karadeniz Bölgesi'ne özgü bir mantar olması ile beraber, kendinden doğal yöntemler ışığı altında yetişen özel mantar çeşitleri içerisinde yer alır.
Fındık Mantarı Nedir?
Yüksek kesimlerde yetişen ve tavuk tirmidi olarak da bilinen mantar türüne fındık mantarı denmektedir. Koyu bir renge sahip olması ile beraber, şapka kısmının orta bölümü içe çökmüş bir görüntüsü vardır. Gövde uzunluğu 10 cm ye kadar uzayabilen, alt kısmı buruşuk bir mantar türü olarak öne çıkıyor.
Fındık Mantarı Nerede Yetişir?
Fındık mantarı Türkiye'de özellikte Ordu'nun yüksek kesimlerinde yetişen bir mantardır. Özellikle adından da Anlaşılacağı üzere fındık tarlalarının olduğu bölgelerde yetişen bir mantar olarak öne çıkıyor. Lezzetli olması ile beraber son dönemlerde çok fazla tercih edilen bir mantardır. Aynı zamanda yağışlı alanlarda ve verimli topraklarda yetişir.
Fındık Mantarı Nerede Bulunur?
Türkiye'nin birçok farklı bölgesinde bulunan fındık mantarı, daha çok ordunun yüksek tepelerinde yer almaktadır. Özellikle Ordu'daki fındık yetiştiriciliğinin yapıldığı tarlalarda ve yakın noktalarda bulunur. İlkbahar ve sonbahar aylarında olgunluk dönemine gelmesi ile beraber, toplanarak işlenir ve satışa sunulur.
Fındık Mantarı Yenir mi ve Zehirli mi?
Fındık mantarı özellikle lezzeti ile bir adım öne çıkan ve pek çok yemekler kullanılan bir türdür. Bu sebepten dolayı zehirli olmadığı ve rahatlıkla yenebilecek bir mantar olduğunu söylemek mümkün. Hatta semt pazarlarında yaygın olarak satılırken, son dönemlerde fiyatının arttığını ifade etmek gerekir. Kendini özel bir aroması olması ile beraber, sunduğu lezzet açısından pek çok kişinin tercihi olarak öne çıkıyor.
Fındık Mantarı Faydaları
Fındık mantarı pek çok mantar türünde olduğu gibi insan sağlığı açısından önemli olanaklar teşkil etmektedir.
- Kansere karşı selenyum kaynağı oluşturur.
- Kolesterolün düşmesinde önemli bir destek sağlar.
- Cildi gençleştirir ve genç kalmaya yardımcı olur.
- Kemikleri güçlendirir.
- Gün içerisinde önemli ve enerji kaynağı olarak öne çıkar.
- Beyni geliştirir ve korur.
- Güçlü antioksidan etkisi ile beraber bağışıklık sistemini önemli oranda güçlendirir.
- Birçok farklı bakteri ve virüs ile beraber tüm zararlara karşı önemli bir koruma sağlar.
Böylesi avantajları ve faydaları ile beraber, günümüzde oldukça fazla tercih edilen mantar türleri içerisinde yer alıyor.
Fındık Mantarı Nasıl Yetiştirilir? Fındık Mantarı Yetiştiriciliği
Fındık mantarı daha çok doğal ortamında kendiliğinden yetişen bir mantar türüdür. Günümüzde bireysel olarak yapay yönden yetişen bir mantar olmadığını söylemek mümkündür. Özellikle çok nadir yetişen bir mantar türü olduğu için, semt pazarlarında veya marketlerde yüksek fiyatlarda satışı gerçekleşir. Aynı zamanda lezzet açısından en çok sevilen mantar türlerinden biridir. Bu doğrultuda Ordu’nun yüksek tepelerinde yetişen fındık tarlalarında toplanan bir mantardır.
Fındık Mantarının Özellikleri
Fındık mantarı kahverengi bir görüntüye sahip mantar türlerinden biridir. Genel olarak bütün bir renk olarak aynı etkiyi oluşturur. Toprak çatlatması ile yüzeyi çıktığında görmek çok kolay değildir. Özellikle fındık tarlalarının yanında dikkatli şekilde toplamak gerekir. Nadir bir mantardır ve özel lezzeti ile yemekleri ayrı bir tat katar. Aynı zamanda tek başına kullanarak güzel bir lezzet de sunabilir.
Tirmit mantarı
Tirmit mantarı (Lactarius volemus), Russulaceae familyasından yenebilen bir mantartürü. Şapkası 5–15 cm kadar büyüklükte, kuru ve et gibidir, hiçbir zaman yapışkan olmaz. Gençken yarım küre şeklinde tümsek olup olgunlaşınca açılır ve derin olmayan huni şekline dönüşür, üst tarafı düzensiz, dalgalı gibi bir hal alır. Kenarı başlangıçta içeri kıvrıktır, daha sonra düzensiz olarak dalgalı olur. Gençken sarımtırak kahverengi olgunlaşınca kırmızımsı kahverengi olan mantarın iki formu vardır. Kırmızı kahverengi tipi iğne yapraklı ağaç ve kayın ormanlarında yosunlar arasında gelişir, ateş sarısı tipi yalnızca kayın ve meşe ormanlarında bulunur.
Lameller, gençken sarımsı beyaz turuncu, olgunlaşınca sarı açık kahverengidir, dokunulduğunda kahverengi olur. Bol miktarda beyaz sıvıya sahiptir. Oldukça sık olup sap üzerinde az olarak aşağı devam eder. Sapı 12 cm kadar uzunlukta ve oldukça kalın, sağlamdır. Mum gibi bir örtüsü vardır. Şapka ile aynı renkte veya birazcık daha açık, şapka tarafındaki birkaç santimetrelik kısımda sarımsı, diğer kısımlarında kırmızımtırak kahverenktedir. Etli kısmı gençken yumuşak, beyaz, olgunlukta sünger gibi, katı ve açık sarıdır, daha sonra yavaş yavaş kahverengi lekelilik kazanır. Spor izi çok açık kırmızımtırak sarıdır.
Temmuz ve Eylül arasında yapraklı ağaç meşçerelerinde bilhassa kayın ormanlarında ve sınırlarında, bazen çam meşçerelerinde gelişir. Badem gibi hoş bir tadı, balık gibi kokusu vardır. Kolay tanınabilen bir mantardır, bol miktarda çıkarılan beyaz sıvısı ile iyi ayırt edilebilir, renk değiştirmez ve balık kokusundadır. Taze mantar kesildiği zaman bol miktarda beyaz sıvısı akar, kuru ve yaşlı örneklerde bu özellik yoktur. Salamura edilmiş balık gibi olan kokusu, mantar yaşlandıkça artar.
Yenilebilen iyi bir mantardır, hatta çiğ olarak bile emniyetle yenebilir. Kızartılırken lamelleri yukarı gelecek şekilde tavaya konulmalıdır. Çorbalar için de iyidir. Bununla beraber, tadı çok acı olan ve şapkasının ortasında konik bir çıkıntı bulunan Lactarius rufus ile karıştırılmamalıdır, bu mantar zehirli değildir fakat yenmesi lezzet bakımından tavsiye edilmez. Bir lezzet denemesi yapmak için küçük bir parça çiğ olarak tadılabilir.