Garipname Kimin Eseri

aşık paşa&#;nın önsöz, giriş ve on bölümden oluşan tasavvuf ve ahlak konulu mesnevisi. aşık paşa&#;nın en ünlü yapıtı. yılında yazılmıştır. aşık paşa bu yapıtında, anadolu türkleri&#;ne gizemciliği öğretmek amacını gütmüştür. aruz ölçüsüyledir.

Garipname hangi şiir türü?

Garipname, toplam 12 bin beyitten oluşan mesnevi türünde bir eserdir Haz

Garipname didaktik mi?

Garibname, konusu bakımından dini-tasavvufi ve ahlaki bir eserdir. Tasavvufu tanıtıcı ve öğretici bilgiler vermesinin yanısıra, &#;insan-ı kamil&#; olmayı öğütleyen ahlaki, didaktik bir hüviyete sahiptir.

Garipname hangi Türkçeyle yazılmıştır?

Aşık Paşa tarafından kaleme alınan Garipname yılında yayımlandı. Tasavvufun erken dönem klasikleri arasında yer alan bu eser başta Süleyman Çelebi ve Fuzuli olmak üzere birçok şairi etkiledi. Garipname, yüzyılda yazılan çoğu tasavvuf klasiği gibi Türkçe kaleme alınmıştır Nis

Garipnâme tasavvuf mu?

eserlerinden Garîb-nâme&#;si, beyitlik ahlakî ve tasavvufî bir mesnevidir. Eserde tasavvuf, sistemli ve kapsamlı bir biçimde işlenmiştir. O dönemde sade bir Türkçe ile ele alınmış olması eserin değerini artır- mıştır.

Garipname: Ahlaki, tasavvufi ve didaktik bir mesnevidir.

Garipnâme nin müellifi kimdir?

Garib-nâme, Âşık Paşa&#;nın yılında kaleme aldığı ve mesnevî tarzında yazdığı muhteşem bir eserdir.

Aşıkname kime ait?

Doğrulanmış Cevap Sorunun cevabı: Âşık Name adlı eser Âşık Paşa&#;ya aittir. Âşık Paşa yılında doğmuştur. Kırşehir&#;de doğmuştur. Ünlü bir Türk şairdir.

beyitlik Garipnâme kimin?

Dr. Kemal Yavuz&#;un yaptığı Garipnâme neşri1 artık herkesin bu eşsiz esere ulaşmasını mümkün kılmaktadır. Kemal Yavuz, bu neşri ile beyit tutarında olan bu önemli mesneviyi kültür hayatımıza kazandırmış oldu.

Garipnâme şiir mi?

Türk Edebiyatı&#;nın ilk büyük mesnevisidir. beyitten oluşan Garipname dini ve tasavvufi konuları içermekte olup halka tasavvufi fikri öğretmek amacıyla yazılmıştır.4 Şub

İçindekiler:

1. Kimya Risalesi kimin eseri?
2. Aşık Paşa ne zaman öldü?
3. Aşık Paşanın Garipnamesi hangi dönem?
4. Âşık Paşa nerede doğdu?
5. Âşık Paşa Türkçe için neler yapmıştır?
6. Garipname hangi edebi döneme aittir?
7. Garipname hangi vezinle yazılmıştır?
8. Ahmet Paşa ile ilgili eserleri nelerdir?
9. Garipname ne anlatıyor?
10. Elvan Çelebi hangi yüzyılda?

Kimya Risalesi kimin eseri?

Aşık Paşa ne zaman öldü?

Aşık Paşanın Garipnamesi hangi dönem?

Âşık Paşa nerede doğdu?

Âşık Paşa Türkçe için neler yapmıştır?

Garipname hangi edebi döneme aittir?

Garipname hangi vezinle yazılmıştır?

Ahmet Paşa ile ilgili eserleri nelerdir?

• Ahmed Paşa (d. 14) yüzyıl Divan Şairi.
• Edebi Kişiliği.
• Gül yüzünde göreli zülf-i semen-sây gönül (Murabba)
• Der Medh-i Sultan Mehmed Hân (Kerem Kasidesi) (Kaside)

Garipname ne anlatıyor?

Elvan Çelebi hangi yüzyılda?

Âşık Paşa’nın (H. ) tarihinde yazdığı Garîb-nâme adlı ünlü mesnevisi, yüzyıl Türk edebiyatının önemli eserleri arasında yer alır. Garîb’nâme’de öncelikle tasavvufu öğretme amacı güdülmüş olmakla birlikte, eserin önemi bir ölçüde de, yazıldığı dönemin Anadolu sunda geçerli olan değerler sistemine ışık tutmasından ileri gelmektedir. Türk toplumunun çağlar boyu gerekli ve örnek saydığı için yapmaya ve uymaya alışageldiği tutum ve davranışların, yani Türk töresini oluşturan gelenek ve göreneklerin bir bölüğü eserde başarıyla verilmiştir. Biz bu çalışmamızda, Âşık Paşa’nın Garîb-nâme'de alplık geleneğiyle ilgili olarak verdiği bilgileri ortaya koyup, elden geldiğince değerlendireceğiz. Ancak, asıl konumuza geçmeden önce, Müslümanlık öncesi Türk edebiyatının örnek insanı olan alp tipini, belirgin yanlarıyla kısaca tanıtmağa, onun nasıl bir sosyal ortamın ve kültür düzeyinin insanı olduğunu anlatmağa çalışalım.

Müslümanlık öncesi Türk toplumunda, kahramanlık ve cengâverlik geleneğinin ayrı bir yeri ve değeri vardır. Bu dönemin alp kişisi, hayvancılık ve avcılıkla geçinen bir toplumun insanıdır. Hayatında sürünün, avın, avcılığın ve akının önemi büyüktür. Akıncıhk onun için yüksek bir değer ifade eder. Malına, sürüsüne ve yurduna göz diken düşmana karşı koymak, hayvanları yenmek zorunda olan bu insan için, beden gücü, hayvanlar ve düşmanlar üzerinde kuracağı üstünlük, en yüce değerdir. Destanlar döneminin alp kişisi, bize elde bulunan edebi eserler tarafından, içerisinde bulunduğu koşullar gereği içten çok dışa dönük, aktif bir tip olarak tanıtılır. Müslümanlık öncesi dönemden başlayarak, kahraman, yiğit, zorlu, cesur, güç, zor anlamlarında kullanılagelen alp kelimesi de edebiyatımızda şahıs adı olarak geçtiği gibi, bir sıfat ya da bir unvan ve kabile teşkilatı içindeki bir asker zümresine verilen asalet adı olarak da geçer [1].

Cihad ve gaza kavramlarını bünyesinde bulunduran Müslümanlığın, Türkler arasında yerleşmesinden sonra da yiğitlik ve cengâverlik geleneği yüzyıllar boyu canlı bir biçimde sürdürülmüştür. Başta halk edebiyatı
ürünlerinde olmak üzere, edebi eserlerimizin pek çoğunda, hikâye ve destanlarda, atasözlerinde toplumsal ahlak ilkelerini yansıtan eserlerin hemen hepsinde bunu görebiliyoruz. Türk toplumlarında, kahramanlığa sürekli olarak değer verilişi sadece bir rastlantı değildir. Gerek hayvancılığa ve avcılığa dayalı dönemde, gerekse Müslümanlığın kabulünden sonraki dönemde Türkler hemen her zaman büyük imparatorluklara komşu olmuş ve alp olmadıkları takdirde kolaylıkla yok edilebilme tehlikesiyle karşı karşıya kalmışlardır. Kısacası, alplık geleneği, Türk toplumlarının hayat şartlarının bir gereğidir.

yüzyıl Anadolusu nun alp kişisini Âşık Paşa bize Garîb-nâme’nin dokuzuncu ana bölümünde tanıtır[2]. Garîb-nâme’nin “Dâstân-ı Nühum ez Bâb-ı Nühum başlığını taşıyan bu bölümünde alplık, önce “zahir alplığı” ya da dünya alplığı sonra da “din alplığı" olmak üzere iki avrı bölümde incelenmiştir. Âşık Paşa nın “zahir alplığı" ya da “dünya alplığı” diye adlandırdığı, döneminin kahraman tipinde dokuz nitelik bulunmalıdır. Nitelik sayısının, ana bölüm başlığı sayısıyla aynı olması bir rastlantı değil, Garib-nâme’nin kendine özgü geometrik düzeninden dolayıdır. Eserde ana başlık sayılarıyla, o başlık altında işlenen konu arasında sayısal bir uyum olması, Garib-nâme’nin ilginç bir özelliğini oluşturur.

Kanı ol kim ister alplık adını
Almak ister düşmeninden dâdını

Düşmenin kahr eyleyüp basmak diler
Başını at yanına asmak diler

Gelsün işitsün kim alplık neyimiş
Alplarun sermâyesi niceyimiş

Eydeyim bir bir saha ahvâlimi
Kim bilesin alp erenler hâlini

diyerek, alp adını kazanabilmek için kahramanlık göstermek gerektiğini söyleyen Aşık Paşa, söze girdikten sonra alpa ya da alp erene gerekli dokuz niteliği ve gereci, kendi deyimiyle dokuz âleti şöyle sıralar: Sağlam yürek, güçlü kol, gayret, iyi at, özel bir giyecek, okla yay, keskin kılıç, süngü ve uygun bir arkadaş.

Âşık Paşa’ya göre alp, herşeyden önce cesur, korkusuz kişi olmalıdır. Alplık, düşmandan korkmama, düşmanı korkutarak önünde dize getirme böylece de askerin dayanağı olmakla mümkündür.

Zira kim alplık genez nesne degül
Kim önirıde düşmen ola cümle kul

Korkmaya hiç nesneden kaypınmaya
Muhkem olup yağı görse sınmaya

Alp eren oldur ki anun yüreği
Ola cümle leşkerün ol direği

Yüreği muhkem kişi oldı dilîr
Yagıya heybet bırakdı hemçü şîr

Pes yürekdür alphgun ilk âleti
Anun ile olur alphk haleti

Âşık Paşa’ya göre alplığın ikinci niteliği beden gücüyle ilintilidir. Yiğit kişi için beden gücü demek, öncelikle bilek gücü demektir. Âşık Paşa, fizikî gücün varlığını sırasıyla pazuda sağlamlık, bedende sağlamlık, belde sağlamlık diye açıklar.

Hak çü virdi ilk afia muhkem yürek
Pes ikinci bâzuda kuvvet gerek

Bâzusında kuvveti olmaz ise
Alp olımaz tende güci az ise

Alp erende kuvvet olmak yaraşur
Zîra çok kuvvetlülerle urışur[3]

Bâzuda kuvvet gerekdür elde güç
Bağrını muhkem gerekdür bilde güç

Alp erenler güçli gerek urmaya
Güçsüz olsa alplığı başarmaya

Çünki kuvvet oldı cisminde temam
Bildi anun güçlülügin hâs u ‘âm

Beden sağlamlığından sonra alp kişiye üçüncü olarak gayret gereklidir. Alplığa baş koyan kişi, hem kişisel hem de toplumsal onurunu koruma çabasında olmak zorundadır, İnsan, onurunu koruma çabasında, gerektiğinde canından geçebilmelidir. Âşık Paşa'ya göre hamiyetin aslı gayrettir. Yani alplık için, insanın kutsal bildiklerini koruma çabası gereklidir.

Pes bu kez gayret gerek ol kişide[4]
Kim anunla kendü cânına kıya

Alplara gayretdür ol üçüncü hâl
Gayret olmaz ise alplık muhâl

Hamyet olmaz gayreti yok kişide
Gör nedür kim ol kişi ne iş ide

Alphguh bir âleti gayret durur
Hamyetün aslı nedür gayret durur

Pes bilün gayret durur yeğrek hüner
Alplığı başarmaya gayretsüz er

Kişinün çünkim yüreği güci var
Hem var anda gayret ü nâmûs u ‘âr

Daha sonra Garib-nâme’de, alp olabilmek için insanın, iyi bir at sahibi olması gereğine değinilir.

Ana lâyık pes gerek bir at aha
Kim anunla çapına ol dört yana

Alplığı er neyle eyler at ile
Alp ere key at gerek kim atıla

Nitekim Hamza binerdi ‘Aşkar’a
Hem binüt olmışdı Düldül Haydar’a

Rüstem'ün Rahş adlıı atı var idi
Eyle bil kim kendüsiyle yâr idi

Pes gerekdür alp ere bir lâyık at
Alplarım adın çıkarur bayık at

Türk destanlarının yaygın ortak motiflerinden olan ata, Âşık Paşa da, yukarıdaki beyitler içinde yer verir. Garib-nâme’de de kahramanın adını kazanmasının atı sayesinde olduğu geleneğinden söz edilmiştir. Atın alplık için gereğini ve önemini vurgulamak isteyen Âşık Paşa, dinî-mitolojik kahramanların adlarından ve atlarından söz eder. Örneğin Hz. Hamza ile atı Aşkar’ı, Hz. Ali ile O'nun kahramanlığından söz edildiğinde sık sık adı geçen atı Düldül’ü ve tranlı kahramanlardan Zaloğlu Rüstem’le Rahş adh atını zikreder.

Garib-nâme’de alplık için gerekli görülen beşinci âlet, kılıcın kesmediği, okun delmediği özel bir kıyafet yani zırhtır. Böylece Âşık Paşa, alpın savunma silahına geçer.

At dahi oldı bu kez bir ton gerek
Kim anunla örtile karın yürek

Ger ururlarsa kılıçlar kesmeye
Katı yaydan ok dokınsa geçmeye

Hem görenler heybet ala karşudan
Ana karşu turmayalar korkudan

Yukarıdaki beyitlerden de anlaşıldığı gibi, Garibnâme’de anlatılan Türk alplarının kıyafetleri, atlı savaşa elverişli, süvari kıyafetidir.

Âşık Paşa, altıncı sırada, kahramanlık sıfatının kazanılabilmesi için okla yayın gereğine değinir. Zırhını giyen er kişi, bitiğini yani ok torbasını beline bağlamak, eline de okla yayını almalıdır.

Pes beşinci âlet alpa ton durur
Ana alplık adını ton kondurur

Tonı oldı biligin alsun bile
Okını vü yayını alsun ele

Yayı iyi gerip, oku uzağa atmak Allah vergisi olan bir hünerdir. Alp kişi düşmanı yenebilmek için bu hünerden de nasibini almalıdır.

Katı yay çekmek uzak atmak ere
Key hünerdür kime kim Tengri vire

Alp kişiye yay yaraşur yağıda
Yay ile ol nice dirnek tağıda

Alplara pes yay key âlet durur
Düşmene karşu okı ol atdurur

Garibnâme’de daha sonra, alplık için kılıcın önemine değinilir.

Yayı oldı ger kılıç olmaz ise
Düşmene ger ol kılıç salmaz ise

Yahnuz yay ok ile alp olımaz
Ok ile ol alplık adın ahmaz

Pes kıhcdur âletün yedincisi
Oldur alpun altunı vü incisi

Kılıç üzre and anunçün içilür
Kim bu kâfir kanı andan saçılur

Gâziler dîni anunla açdılar
Kâfir oldur kim kıhcdan geçdiler

Kılıç oldı alp elinde sürgi yok
Sünü işin işleyemez kılıç yok

Böylece sıra bir başka savaş âletine süngüye gelir.

Kolda sünü oynadan şol alp eren
Oldurur şol kalbi kalbden ayıran

Alp elinde sünü yavlak yaraşır
Erün alpı ilk sünüyle uruşur

Sünüyi er anun içün oynadur
Adı bilnür sünüyi çün oynadur

Sünü sekzinci âletidür alplarun
Pes sünüsi olsa gerek alp erün

Âşık Paşa dokuzuncu olarak da, alp kişi için iyi bir arkadaşın gereğinden söz eder.

Cümle âlet oldı bu kez yârı yok
Böyle ardınca yürür dil-dârı yok

Çün kafa-dâr olmasa pes neyleye
Dört yanını kendü nice bekleye

Bilün alplık yalnız olmaz ey safa
Nitekim yalnız degüldi Mustafâ

Hak aha virmişidi feth-i mübîn
Anun elinde açıldı işbu dîn

Âşık Paşa’nın sonunda zahir alplığı ya da dünya alplığı diye adlandırdığı ve destanlar döneminin Türk kahraman tipine çok benzeyen bu alp tipiyle ilgili olarak söylenenler, şöyle bağlanır.

îşbu tokuz nesnedür alp âleti
Bu tokuzsız olmaz alphk hâleti

Kimde varsa bu tokuz nesne temâm
Alp adıyla okur anı hâs u ‘âm

İşbu zâhir alplığın eytdüm saha [5]
Şerh takdir eyledüm önden sonra

Garib-nâme’de daha sonra din alplığı için insanda bulunması gereken dokuz nitelik sıralanır. Bu bölümde de daha önceki gibi bölüm sayısına uygun olarak dokuz niteliğin sıralandığı dikkati çeker. Din alpında bulunması gereken nitelikler sırasıyla velayet, riyazet, kifayet, aşk, tevekkül, şeriat, ilim, himmet ve doğru arkadaştır. îlk alp tipinden İkincisine geçişte Müslüman Türk ruhunda meydana gelen değişiklik ortaya konmuş, insanın dıştan içe dönüşü Aşık Paşa’nın beyitlerinde başarıyla anlatılmıştır. Âşık Paşa’nma sözünü ettiği bu niteliklerin çoğu, Müslümanlığın kâmil insanında aranan niteliklerdir. Bilindiği gibi, insanın içe dönüşünün kökünde dini inanç temeli bulunmaktadır, tçe bakış, insanın iç dünyasını zenginleştirmesini amaç edinmiştir. Gönül zenginliği içinse, din terbiyesi gereklidir. Dinî terbiyede de kişi, davranışlarından önce kendi vicdanını sorumlu tutmah, kendi nefsiyle hesaplaşmalıdır.

Bildüfi alplık dünyede niceyimiş Dinle imdi dîn içinde neyimiş

Dîn içinde şoldur alplık kim kişi Nefsini basmak ola her dem işi

İnsanın kendi iç hesaplaşmasında aklın yerine de değinen Âşık Paşa, aklın aracılığıyla kişinin nefsi üzerinde üstünlük kurabileceğini, akıl ve nefs arasında sağlanması gereken uyumun Allah’ın emri olduğunu söyler.

Dün ü gündüz çalışa nefsiyile
Tâ ki nefsi düzile ‘aklıyile

Şöyle ola bunlarun birlikleri
Kim Çalap emri ola dirlikleri

Müslümanlıkta revaç görmüş olan, dünyanın kötülüğü, hırs ve isteklerimizin köklerinin dünyaya ait olduğu ve bu nedenle de onları yenmek gerektiği görüşüne, Âşık Paşa da din alpının nasıl olması gerektiğini anlatırken yer verir.

Emr içinden taşra nesne sevmeye
Dünyeyi seddeyleyüben komaya

Nefsün ulu leşkeri nedür hevâ
Bu hevâ şoldur kim ol dünyâ seve

O) hevâdan toga hırs ıı kibr ü kin
Anun elinde harâb ola bu dîn

Hem hased hem buhl hem fısk u fesâd
Nice dîn ehlin bular kıldı kesâd

Nefsde bunlardan ulu yokdur çeri
Alp oldur kim siya ol leşkeri

İmdi anı sımağa bir er gerek
Kim ola bu dîn içinde ol direk

Dîn direği diye halk cümle aha
Ol siya bu leşkeri önden sona

İmdi gel görelüm alp sermâyesin[6]
Neymiş anun nakd u genç ü mâyesin

Alplığı neymiş aha âlet nedür
Dinle imdi kim hikâyet nitedür.

Aha elbetdc tokuz nesne gerek
Kim anunla ola ol dîne direk

Alet ola ol tokuz nesne aha [7]
Eydeyüm ol âleti bir bir saha

Âşık Paşa’nın din alplığı için önerdiği ilk şart veliliktir.

İlk velî olmak gerekdür ol kişi
Kim anuhla başa ilete her işi

Ger velayet olmasa anda ‘ayan
Dîn yolunda alp degül bellü beyân

Evliyâdur ol kim anda korku yok
Dünyede hem âhirelde kaygu yok

Pes vilâyet ilk ana deymiş gerek
Kim ola yüreği içinde yürek

Bu vilâyet degdise kangı kula
Dîn içinde ol gerek kim alp ola

Ulu âlet bu velâyetdür ere
Dîn içinde kime kim Tengri vire

Bildük evvel âletin dîn alpınuri
Anunile anladuk alpın dinûn

Aşık Paşa, yukarıdaki beyitlerde veliliğin Allah vergisi olduğunu, ruhunda tanrının dostluğunu bulan kişi için dünya ve ahiret kaygusuna gerek olmadığını söyler. Veliliğin yanı sıra Garîb-nâme’de din alplığı için riyazetin yani kişinin dünyevî isteklerinden, maddeden kopabilmesinin, hırs ve tamahtan kurtulabilmesinin gereğine değinilir.

İmdi gör neymiş ikinci âletin
Şoldur ol kim üze nefsün tâkatın

Ol riyâzetdür erenler dirliği
Dîn içinde ol belürtdi erliği

Kimde kim yogsa riyâzet er degül
Anuniçün nefsini yener degül

Çünki kendi nefsini ol yenmeye
Din içinde nice alplık eyleye

Pes riyâzet birle alp oldı kişi
Anunile başa iletdi her işi

Anunile sıdı dünyede çeri
Anunile oldı bu dîn serveri

Geldük imdi ol üçünci âlete
Kim anunla geldi her iş hâlete

Ol kifâyetdür ki başlarda olur
Kim anunla her bir iş zabta gelür[8]

Ger kifayet olmayaydı enbiyâ
Halk nice ündeyeydi Tann’ya

Şol havâyı bu kifayet kesmese
Kim yeneydi nefsi ger ol basmasa

Pes kifayet mu'teber âlet durur
Nefse hey dir ol bunun boynın urur

Bî-kifâyet kimsene yol varmadı
Nefsine basıldı iş başarmadı

İmdi dördünci âlete gelgil bu kez
Ol dahi neydügini bilgil bu kez

Bindiler ‘aşk atına dîn alpları
Karşusına turmadı bin yeg çeri

‘Aşk ile açıldı âhir işbu dîn
‘Aşk elinde fâni oldı kibr ü kîn

Yire göge irdi yitdi ‘ışk eri
‘Işk ayağında yıkıldı nefs ili

‘Işk ulu âlet durur dîn alpına[9]
Bahtlu ol kul kim ol ‘ışka bine

Pes bular kim ‘ışka bindi inmedi
Sıdı nefsi kendü hergiz sınmadı

Âşık Paşa, İlahî aşkın verdiği coşkun ve sonsuz mutluluğu ruhunda duymuş bir mistik olmamakla birlikte yukarıdaki beyitlerde din alplığı için İlahî aşkın gereğine değinir. Dinde coşku olmaksızın amaca varılamaz.

Garib-nâme’de beşinci sırada din alpı için tevekkülün gereğinden söz edilir. İnsan, dünyevî isteklerinden, maddeden kopabildiği, hırs ve tamahtan kurtulabildiği, kaderine rıza gösterip, dünyada payına düşenle yetinebildiği ölçüde faziletli olur.

Geldük ol beşinci âlet neydügin
Eydeyüm bir bir sana niceydügin

Şoldur ol kim ol tevekkül tonını
Tonana vü tuta Hakk’a yönini

Ol tevekkül ana yarak berk ola
Kim anımla cânı gönli berk ola

Geçmeye hergiz ana düşmân okı
Ya'ni dünyâ mekri ü şeytân okı

Kimde kim yoksa tevekkül er degül
Kendi nefsi leşkerin yiner degül

Enbiyâyiyle nitekim evliya
Kıldılar dirüz tevekkül Tanrı’ya

Bu tevekküldür tonı dîn alpınun
Anunile alpı oldı bu dînüh

Âşık Paşa daha sonra altıncı olarak dinde şeriat bilgisinin varlığını arar.

Ol dahi bitdi yine bir gör bu kez
Neymiş ol altıncı âlet gör bu kez

Ol şeri'at biligidür ey safa
Kim kuşanmışdı anı ol Mustafâ

Kankı şahsun kim bilinde ola ol
Cümle halk içre açıkdur ana yol [10].

Şeytân anun yolını bağlamadı
'Alemi tutdı anun görklü adı

Bu şeri'at biliginsüz kimsene
Bellü bil turmadı karşu düşmene

Pes hakikat oldı kim dîn alpleri
Bu biligle sıdı cümle leşkeri

Garîb-nâme'de şeriatın yanı sarı ilmin varlığı da aranır. Ancak, o dönemde ilimden anlaşılan ve beklenen skolastik bilgi yani din ve şeriat bilgisidir. Âşık Paşa, çağının bilim anlayışı geleneğine uygun olarak, din alpı için din ve şeriat bilgisinin gereğini, insanın nefsini yenerek maddeden kopmasını sağlamaktaki yararı bakımından savunur.

Çun şeri'at biligin aldun bile
İmdi bu kez 'ilm kılıcın al ele

Bu 'ilimdür âletüh yedincisi
Anunile basılur şeytân süsi

Kimde kim 'ilm oldı nakşı yendi ol[11] .
Kendü dîvin yendi başın kesdi ol

'İlm elinde cümle bu fısk u fesâd
Zerre kadri olmadı oldı kesâd

Enbiyâ vü evliyâ bu 'ilm ile
Açdılar dîn yolını kıldan kıla

Her kim aldı bu ‘ilim kılcın ele
Sürdi kendü hükmini ilden ile

Âşık Paşa daha sonra din yolunda himmetin, amaca ulaşmakta gösterilecek çabanın, verilecek emeğin gereğine değinir.

Çun ‘ilim kılcın bular aldı ele
İmdi himmet sünüsin tartsun kola

Aletün sekzincisi himmet durur
Kim ırakdan düşmene irür urur[12],

Sünüsi himmet durur yol alpınun
Ol sıdı boynın bu şeytân kalbinün []

Himmeti yok kişi Hakk’a irmedi
Ol gelüp şeytân çerisin kırmadı

Pes bu himmet er elinde sünüdür
Er isen dîn düşmenin anunla ur

Düşmeni urrnaga key âletdür ol
Anunile açılur bu togrı yol

Aşık Paşa, yukarıdaki beyitlerde görüldüğü gibi, Tanrı’ya ulaşabilmek için himmetin gereğini vurgular. Din yolunda, insanın benliğiyle yapacağı savaşı kazanması, büyük ölçüde, göstereceği kişisel çabayla mümkündür.

Son olarak, din alpı için bir dostun gerekliliğinden söz edilir.

Cümle oldı kaldı hem ol togrı yâr
Kim kıla ol yâr içün cânın nisâr

Ulu âlet togrı yârdur dünyede
Yâr ile açıldı bu dîn ey dede

Yalnızın hiç kimsene yol varmadı
Olmayınca yâr işi başarmadı

Her nebi kim geldi mülke tutdı yâr
Her biri bir yârıkıldı ihtiyar

Yârile vardı yolı togrı varan
Yârı elden komadı gidtü eren

Pes bilün kim ulu devletdür bu yâr
Dünyede yârile dîn tutdı karar [14].

Yârile hatm oldı ol tokzuncısı
Kim anımla düşdi ol düşmân süsi

Aşık Paşa, Gârîb-nâme’de kahramanlık konusunu işlediği dokuzuncu bölümün sonlarına doğru,

Uş temân itdüm bu alplık şerhini
Bir bir eyldüm dünyeyi vü hem dini

Ol tokuz bu tokuza geldi temam
Şerhi birle bildi cümle hâs u ‘âm

İmdi gelsün her ki ‘aklı varise
Kcndü ‘akh kendüzine yârise

Anlasun kim bu hünerlerden biri
Kimde varsa dünyede oldur diri

Yâ kişi dünyâ içinde er gerek
Yâ din içre hâkim-i server gerek

diyerek dünya alplığı ile din alplığını birleştirmeksizin insanda ya birinin ya da ötekinin bulunması gerektiğini söyler. Bununla birlikte eserin sözü edilen bölümünde, dönemin değerler sisteminde ortaya çıkan değişiklik açıkça görülmektedir. Âşık Paşa, çizdiği ilk alp tipinden İkincisine geçerken, o dönemin Müslüman Türk ruhunda meydana gelen değişikliği ortaya koyarak, insanın değer ölçüleri açısından, dıştan içe dönüşünü başarıyla anlatmıştır. Garîb-nâme’nin kahramanlıkla ilgili bu bölümü, insanın, fizik gücün üstünlüğü görüşünden ruh gücünün üstünlüğü görüşüne geçişini, kişisel iradenin yerini ilahi iradeye bırakışını vurgular. Âşık Paşa, eski kültür tabakası üzerine zamanının islami kültür tabakasını ustaca yerleştirmiştir.

Ana bölüm içinde çizilen iki ayrı alp tipinde de alplık, yüksek bir değer olarak verilir. Eserde gerek beden gerekse ruh alplığı insanın kendi kenidini ispatlaması için gerekli görülür. Çünkü toplumda, ancak gösterilen kahramanlıklar sonucu insana yer ve değer verilir. Âşık Paşa, alp tipinin çizilişinde Müslümanlığın “insan-ı kâmil” kavramından etkilenmiştir. Bilindiği gibi tslamiyetin kâmil insanı her türlü faziletin yanısıra şecaati yani kahramanlığı da varlığında bulundurmalıdır.

Sonuç olarak. Garib-nâme'nin alplıkla ilgili dokuzumu bölümümle, beden ve ruhtan ibaret olan insan yapısının, bedenle ve ruhla ilgili iki ayrı görünümüne dönemin toplumsal değerleri açısından bakılmıştır diyebiliriz.

TASAVVUF EDEBİYATININ EN İYİ ÖRNEKLERİNDEN GARİBNAME

📌Batı Oğuz lehçesiyle ortaya çıkan edebiyatımızın ilk şairlerinden olan Aşık Paşa'nın ünlü eseri Garibname, beyitlik ahlakî, felsefî, psikolojik, tasavvufî mesnevisidir.

📌Öğretici bir eser olan Garibname, halkı eğitmek maksadıyla yazıldı.

📌Garibname, Anadolu'daki Türk tasavvuf edebiyatının en eski ve etki alanı büyük eserlerden biri oldu.

📌Bilhassa edebi dilde Farsçanın hakim olduğu bir dönemde Aşık Paşa'nın sade bir Türkçe ile Garibname'yi kaleme alması geniş bir okuyucu kitlesini oluşturdu.

📌Döneminde halkın yoğun ilgi ve sevgisine mazhar olan eserin kütüphanelerde pek çok nüshası bulundu. Türkiye'deki en iyi ve eski tarihli nüshaları Beyazıt Devlet ile Süleymaniye kütüphanelerindeki yazmalardır.

📌Eserin, en eski nüshasının günümüzde Londra'da Şark Dilleri Mektebi Kütüphanesi'ne intikal ettiği bilinmektedir.

(x) Türkçenin "garip" şairi: Aşık Paşa

(x) Âşık Paşa'nın Garibnâme adlı eserinin müzehhep *zahriyyesi

(x) Zahriyye: Yazma kitaplarda genellikle temellük kaydının tezhipli olarak yer aldığı, esas metnin başladığı yaprağın arka yüzü.

ESERİN İÇERİĞİ

📌On bölümden meydana gelen eserin her bölümünde birliler, ikililer şeklinde adlandırılan bahisleri mevcuttur. Her bölümde on kıssaya yer verilir.

📌Aşık Paşa'nın da ifade ettiği gibi bu bölümler bir "kainat aynası" gibidir.

📌Garibname, "fâilâtün fâilâtün fâilün" kalıbıyla yazılmıştır.

📌Aşık Paşa, eserinde "(Kitapta) Zikredilen ve anlatılan bütün bu hikmet ve manalar Türk dilinde orijinal, ilginç ve enteresan olması yanında, Türkçenin bunu anlatma kabiliyeti bulunması sebebiyle kitaba Garib-Nâme adı verildi."diyerek kitabın adını niçin verdiğini anlatır.

📌Aşık Paşa, Türkçenin ihmal edindiği düşündüğü için Garibname'ye şu sözleriyle başlar.

"Türk diline kimsene bakmaz ıdı
Türklere hergiz gönül akmaz ıdı"

📌Aşık Paşa'nın döneminde Türkçe yazmak, yetersiz olarak görülmüştür. Bu anlayışı eserinde de dile getiren aşık Paşa, eserini bütün endişelere rağmen Türkçe yazdığını fakat mana menziline ulaştığını dile getirir:

"Gerçi kim söylendi bunda Türk dili
İlla ma'lum oldı ma'ni menzili"

(x) Tasavvufi ve sosyal hayatın aksi: Fütüvvetname

📌Aşık Paşa'nın eserinin ahlaki ve tasavvufi boyutunun yanında dil araştırması açısından önemli ipuçları verecek bir niteliği vardır. Ortak bir İslam çatısı altında buluşan milletler, bir zaman sonra kültürel ve dil yönünden de birbirlerini etkilemeye başlar. Bu konuya temas eden Aşık Paşa, Türklerin Allah'ı Türkçe anlamaları gerektiğine dikkat çeker. Sağlam bir dil şuuruna sahip olan olan Aşık Paşa, dilin düşünüş ve duyuş tarzımızı ne denli etkilediğinin de farkındadır:

"Ta ki mahrum kalmaya Türkler takı
Türk dilinde anlayalar ol Hak'ı"

📌Türk dilinde eser vermeyi kendine bir görev edinen Aşık Paşa, Anadolu'nun karışık olduğu bir dönemde halka Türk kültürünü ve dilini tanıtmaya çalışır. Eserinde Orhun Âbideleri, Kutadgu Bilig, Dede Korkut, Mesnevî ve Yunus Emre'nin şiirleri gibi Türkçenin en önemli eserlerine ve şairlerine de vurgu yapar. Garibname tertip bakımından Kutadgu Bilig'e benzer.

📌Mevlana'nın Mesnevisinden etkilenen Aşık Paşa, dini ve kültürel hayatımızda önemli bir yere sahip olan Süleyman Çelebi'nin Vesiletü'n- Necat halk arasındaki tabiriyle "Mevlid" eserinin de ilham kaynağı oldu.

📌Garibname Türkçeye yaptığı dil vurguları ve nitelikleri bakımından döneminde Türkçe kaleme alınan en iyi eserler arasındadır.

(x) Aşık Paşa'nın Garipnamesinden öğütler

(x) Âşık Paşa'nın Garibnâme adlı eserinin ilk sayfası

GÜNLÜK HAYATTAN MANZARALAR

📌Aşık Paşa'nın eserinde günlük hayattan manzaralar da vardır. Ekin ekmek, toplumdaki insanların durumu, çocuklara isim vermek, öksüzler, itibardan düşenlerin halleri gibi toplumsal meselelere yer verir. Bunun yanında, akıl, asalet, yiğitlik, cömertlik ve ilim gibi evrensel erdemlerden de söz açar.

ESERİN EDEBİYATIMIZDA VE KÜLTÜREL HAYATIMIZDAKİ ÖNEMİ

📌Dil bilimci, Türkolog ve yazar Ahmet Bican Ercilasun, Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi eserinde "Garipnâme'nin asıl önemi batı Türkçesiyle telif edilmiş ilk hacimli eser olmasındandır. Batı Türkçesi, yüzyılda Anadolu ve Azerbaycan'da oluşan yeni Türk yazı dilinin adıdır. Âşık Paşa'nın da yazdığı ""(16) beyit olan Garipnâme, ilk büyük telif Türkçe eserdir" der.

📌Akademisyen ve edebiyat araştırmacısı Prof. Dr. Kemal Yavuz, hazırladığı Garibname isimli eserinde Garibname'nin önemini şu şekilde sıralar.

1. "Anadolu Türkçesinde yazılmış Türk edebiyatının XIV. yüzyıldaki en büyük mesnevîsi oluşu,
2.Telif olup tercümeye yer vermemesi,
3. Türk hayat ve yaşayışını en iyi şekilde yansıtması,
4. Türk kültürünü büyük ölçüde kendinde toplaması
5. Genel anlamda devrinin sosyal yönünü vermesi ve hedefler göstermesi,
6. Tertibi ve konuları işleme açısından bir benzerinin bulunmaması,
7. Ele alınan konuları çok açık ve sade bir şekilde anlatması,
8. Anadolu'da gelişecek olan Türk edebiyatı alanında ilk yazılan edebî eserlerden olması ve bu yönü ile edebiyatımızın şekillenmesinde temel eserlerden birini teşkil etmesi,
9. On dördüncü yüzyıldan beri, her zaman için, Türkçenin önde gelen bir dil hazinesi olması ve şairinin dil şuuruna sahip bulunması ,
Nasihat edebiyatımız içinde yer alması gibi yönlerden değerini hiçbir zaman kaybetmeyecek bir eserdir."

📌Garibname'nin bir diğer önemi de Aşık Paşa'nın eseri ölümüne yakın bir şekilde kaleme alıp, bütün tecrübe ve bilgilerini aktarmasından kaynaklanmaktadır.

📌Tasavvufi manada hakka kavuşmanın sırları da eserde işlenir.

(x) Garipname'yi incelemek ve satın almak için tıklayınız

GARİPNAME'DEN ÖRNEKLER

Türkçenin mahiyeti ile ilgili beyitler

"Çün bilesin cümle yol menzillerin
Yirmegil sen Türk ü Tacik dillerin"

🔶Bütün menzilleri bilirim diyerek sakın Türk ve Tacik dillerini yerme diyor.

"Türk diline kimsene bakmaz-ıdı
Türkler hergiz gönül akmaz-ıdı"

🔶Türk diline kimse bakıp onu araştırmazdı ve Türklere asla gönül vermezlerdi.

"Türk dahı bilmez-idi ol dilleri
İnce yolı ol ulu menzilleri"

🔶Türkler de o dilleri, onların inceliklerini ve büyük konaklarını bilmezdi.

"Bu Garib-nâme anın geldi dile
Kim bu dil ehli dahı ma'ni bile "

🔶Bu Garib-nâme onun için yazıldı ve bu dili konuşanların nice sırlara kavuşmaları sağlandı demektedir.

"Türk dilinde ya'ni ma'ni bulalar
Türk ü tacik cümle yoldaş olalar"

🔶Böylece Türkler ve Tacikler Türkçe ile manalara ulaşıp yoldaş olmalıdır.

"Ta ki mahrum kalmaya Türkler dakı
Türk dilinde anlayalar ol Hakk'ı"

🔶Türkler bu bilgilerden mahrum kalmasınlar ve Türk dilinde Hak'ı anlayıp bilsinler…

***

"Bu meseldür dünya ehli haline
Hem tanukdur yol eri ahvalüne"

***

Uşbu dünya kimseye dôst olmadı
Bî-vefâdur kimse dôstlık bulmadı

***

Bakmaya bu sûrete ma'nî güde;
Dünyaya aldanmadın dogru gide

***

Kanı göñlüm kim hazînedâr-ıdı
Dün ü gündüz ol benümle yâr-ıdı

AŞIK PAŞA KİMDİR?

Aşık Paşa'nın hayatı

📌Ünlü bir soydan gelenAşık Paşa, Kırşehir'de 'de doğdu ve yine burada vefat etti.Kırşehir'de 13 ve yüzyıllarda yaşayan Türkçe'nin öncülerinden Aşık Paşa, dönemindeki mutasavvıflar arasında Anadolu'nun sevinçlerini, kederlerini, sevdalarını ve yaşantılarını Türkçe kaleme aldığı eserleriyle günümüz edebiyatçılarına ışık tuttu.

📌Şairin asıl adı Ali, mahlası ise Âşık'tır. "Paşa", "beşe" veya "başağa" diye adının sonuna eklenen lakap, babasının ilk oğlu olduğuna işaret etmektedir. Hayatı hakkındaki bilgiler, oğlu Elvan Çelebi'nin kaleme aldığı Menâkıbü'l-kudsiyye fî menâsıbi'l-ünsiyye'de anlatılanlara dayanır.

Aşık Paşa'nın edebi şahsiyeti

📌Eldeki bilgilere göre, Aşık Paşa, Türkçenin önemli, zengin bir dil olduğuna inanan, bu uğurda çalışan bir şahsiyetti. Onun, "Türk diline kimseler bakmaz idi/ Türklere hergiz gönül akmaz idi/Türk dahi bilmez idi bu dilleri/ İnce yolu ol ulu menzilleri" dizelerinin, bundan yüzyıllar öncesinde söylenmiş olması, Aşık Paşa'nın Türkçecilik bilincini açıkça ortaya koymaktadır.

📌Aşık Paşa, "din uluları" yetiştiren bir aileden gelmiş olduğu için, aldığı aile eğitimin, görgünün, geleneğin doğal sonucu olarak mutasavvıf bir ozandı. Tasavvufun Anadolu'da yayılması konusunda etkin çalışmalar yaptığı anlaşılıyor. Kimi kaynaklar, Aşık Paşa'nın küçük yaşta Hacı Bektaş'ı da tanımış olabileceği üzerinde de duruyorlar.

📌Aşık Paşa hece ölçüsünün yanı sıra aruz ölçüsünü de kullandı. Ama mutasavvıf şairlerde olduğu gibi şiirlerinin büyük çoğunluğunu hece ölçüsüyle,Türkçeye özen göstererek yazdı.