Geçiş Dönemi Ilk Eseri

İslamiyet Sonrası İlk Edebi Eserler-Yazarlar ve Özellikleri

İslâmî dönem Türk edebiyatının ilk ürünleri  ve yüzyıllarda ortaya çıkar. Bunlardan ilki, Karahanlı Devleti zamanında Hakaniye Türkçesi ile yazılmış olan Yusuf Has Hâcip&#;in Kutadgu Bilig&#;idir. Aynı yüzyılda yazılmış bulunan Kâşgarlı Mahmut&#;un Divânü Lûgati&#;t-Türk&#;ü de İslâmî devir Türk edebiyatının ilk ürünlerindendir. Bu eserler arasına XII. yüzyılın başında Yüknekli Edip Ahmet&#;in kaleme aldığı Atabetü&#;l-Hakâyık&#;ı da katmak gerekir. XII. yüzyılda Orta Asya&#;da Ahmet Yesevî, dinî-tasavvufî halk şiirinin ilk güzel örneklerini vermiştir. İlk İslâmî eserlerin meydana getirildiği bu yüzyıllarda edebiyatın her alanında bir ikilik bulunmaktadır. Bu da, geçiş döneminin bir özelliğidir.

Türklerin Müslümanlığı kabul etmesiyle birlikte divan edebiyatına geçiş gerçekleşmiş oldu. Zamanlar içerisinde İslamiyet'in etkisi altında kalan edebiyatımız bir geçiş dönemi yaşamıştır. Bu dönem aynı zamanda bir kargaşaya sebep olmuştur. Bir yanda İslam inancı ile Arap ve Fars kültürünün kaynaşması öne çıkarken diğer yanda ise eski geleneksel Türk edebiyatı kültürü devam ettirilmeye çalışıldı.

GEÇİŞ DÖNEMİ ESERLERİ NELERDİR?

Orta Asya'dan başlayarak Anadolu'ya uzanan geçiş dönemi eserlerinin birçoğu günümüze kadar ulaşmıştır. Böylece yüzyıldan başlamak suretiyle farklı dönemlerde önemli eserler tarihteki yerini almıştır. Hem halk şiiri hem de divan edebiyatı ile birlikte birçok farklı konu üzerinde ön plana çıkan geçiş dönemi eserleri, edebiyatın her alanında bir ikilik ortaya çıkarmıştır. Bu ise geçiş dönemi eserlerinin önemli özellikleri arasında yer almaktadır. Bu doğrultuda geçiş dönemi eserlerini şöyle dile getirebiliriz:

• Kutadgu Bilig (Yusuf Has Hacib)
• Atabetü'l Hakayık (Edip Ahmet Yükneki)
• Divan-ı Lügat-it Türk (Kaşgarlı Mahmut)
• Divan-ı Hikmet (Ahmet Yesevi)
• Dede Korkut Hikayeleri

GEÇİŞ DÖNEMİ ESERLERİ ÖZELLİKLERİ

Kutadgu Bilig:

• yıllarında Yusuf Has Hacib tarafından kaleme alınmıştır.
• Bu eser "Mutluluk veren bilgi" anlamına gelmektedir.
• Aruz ölçüsü ile yazılmış olan ilk eserimizdir.
• Türk edebiyatının ilk mesnevi örneğidir.
• Bu eser Doğu Karahanlı'nın hükümdarı olan Tabgaç Buğra Han'a sunulmuştur.
• Eserde dört kişinin konuşturulması ile oluşturulmuş alegorik (sembolik) bir anlatım mevcuttur.

Divanü Lügati't Türk:

• yılları arasında Kaşgarlı Mahmut tarafından yazılmıştır.
• Araplara Türkçeyi öğretmek amacıyla kaleme alınan ansiklopedik bir sözlüktür.
• Bu eserde tane Türkçe kelimenin Arapça karşılığı yazılmıştır.
• Bu eser Türkçe'nin ilk sözlüğü, ilk dil bilgisi kitabı, ilk edebiyat antolojisi, ilk etimolojik sözlüğü, ilk ansiklopedik sözlüğü, ilk Türk dünyası ansiklopedisidir.
• Bu eser Ebu'l Kasım Abdullah'a sunulmuştur.

Atabetü'l Hakayık:

• yüzyılda Edip Ahmet Yükneki tarafından kaleme alınmıştır.
• İslami ve ahlaki bilgiler, öğüt veren bir eserdir. Topluma ahlak kurallarını öğretmesi amacıyla yazılmıştır.
• Aruz hece ölçüsü ile yazılmıştır.
• Emir Sipehsalar'a sunulmuştur.

Divan-ı Hikmet:

• yüzyılda Hoca Ahmet Yesevi'nin "hikmet" adlı şiirlerinin toplandığı bir eserdir.
• Hikmetler, tasavvufi halk şiirinin ilk örneklerindendir. Ahmet Yesevi, Tekke Tasavvuf Edebiyatı'nın kurucusudur.
• Yalın dil ve canlı üslup kullanılır.
• Türkler arasında tasavvuf edebiyatının doğması sağlanmıştır.

Dede Korkut Hikayeleri:

• Bir ön söz ve 12 hikayeden oluşur.
• Olağanüstü olaylarla gerçek olaylar iç içedir.
• Türklerin eski yaşam tarzları yanında İslam dini özellikleri de vardır.
• "Dede Korkut" meçhul bir halk ozanıdır.

GEÇİŞ DÖNEMİ ESERLERİ HANGİ LEHÇE İLE YAZILMIŞTIR?

Geçiş dönemi eserleri 11 ve yüzyıllarda ortaya çıkar. Geçiş dönem eserlerinde Arap ve Farsça kelimeler ön plandadır. Uygur alfabesine ek olarak Arap alfabesinin izleri de görülmektedir. Geçiş dönemi eserlerinin merak edilen özelliklerinden bir tanesi bu eserlerin hangi lehçe ile yazılmış olduğu konusudur. Geçiş dönemi eserleri Hakaniye Lehçesi ile yazılmıştır.

GEÇİŞ DÖNEMİ ESERLERİ DİDAKTİK MİDİR?

Geçiş dönemi eserleri Türk edebiyatı için çok önemli yere sahiptir. Bu eserlerin birçok özelliği vardır. Geçiş dönemi eserleri 11 ve yüzyıllarda ortaya çıkmış olup bu eserler Türk edebiyatı eserleri ile İslam sonrası Divan edebiyatı eserleri ile kaynaşmıştır. Bu dönemin eserlerinin ortak özelliklerinden biri de didaktik olmasıdır. Didaktik eser ise öğretici eser demektir. Bu eserler öğretici metinlerdir.

GEÇİŞ DÖNEMİ ESERLERİNİN ORTAK ÖZELLİKLERİ NELERDİR?

Biçim özellikleri:

• Geçiş dönemi eserleri Hakaniye Lehçesi ile yazılmıştır. Arapça ve Farsça sözcükler ile de İslam dini ile ilgili kavramlar dilimize girmiştir.
• Bu dönemde dörtlük nazım birimine ek olarak Arap ve Fars edebiyatından alınan beyit nazım birimi de kullanılmıştır.
• Hece ve aruz ölçüsü bir arada kullanılmıştır. Ancak aruzu kullanma eğilimi artmıştır.
• Nesirden daha çok şiir tarzında eserler, mesneviler ise didaktik (eğitici) tarzda yazılmıştır.
• Diğer uyak tarzlarından daha çok tam ve zengin uyak kullanılmış, göz kafiyesinden ilk kez bu dönemde görülmeye başlamıştır.
• Üslup olarak ise Türk ve İslam kültürünün ortak şekillendirdiği mecaz, mazmun ve semboller kullanılmıştır.

İçerik özellikleri

• Eserler İslamiyet öncesi ve İslami kültürün izleri birlikte görülmektedir.
• Bu dönemin eserleri didaktik (öğretici) tarzdadır.
• Uygur yazısına ek olarak Arap alfabesi kullanılmış ama daha sonra ise Arap alfabesi giderek daha çok kullanılmaya başladı.
• Aydınlara seslenen yüksek bilgi ve felsefeye dayalı eserlerin yanında basit ve yalın bir dille halka seslenen eserler vermiştir.
• Eserlerin temel amacı ise İslamiyet'in güzellikleri ve erdemlerini anlatmak ve öğretmektir.