Örnek Cümleler:
1- Yarının bize ne getireceğini bilemeyiz.
Normalde yarın, bir sonraki gün demektir. Bu cümlede ise mecaz yapılarak ''gelecek'' anlamında kullanılmıştır.
2- Onun bu kadar katı biri olduğunu bilmiyordum.
Katı, sert maddeleri tanımlamakta kullanılır. Bu cümlede acımasız birini tanımlamak için kullanılan ''katı'' sözcüğü mecazi bir anlama sahiptir.
3- Boş işlerle uğraşmayı bırakmalısın.
Boş kelimesi bu cümlede faydasız, bir getirisi olmayan anlamında kullanılmış.
4- Bu işin kokusu çıkar yakında.
Koku: Bir işin iç yüzü, arka planı.
5- Yaptığı inceliklerle adından söz ettirdi.
İncelik: Kibarlık anlamında kullanılmış.
6- Benimle konuşmayı kesti.
Kesmek: Bitirmek, son vermek anlamında.
3- Terim Anlam:
Kelimeler, gerçek ve mecaz anlamları dışında kavram olarak kullanılabilir. Bilim, sanat, felsefe ve spor türlerinde terim anlamıyla kullanılan birçok kelime vardır.
1.A. Sanat Dallarında Terim Anlamlar:
Müzik: Nota, Bemol, Akustik, Armoni, Diyez, Oktav, Konçerto, Es, Bariton, Resital, Rapsodi
Şiir: Beyit, Dize, Mahlas, Pastoral, Kıta, Vezin, Uyak, Hece Ölçüsü, Nazire, Telmih, Seciye, Kafiye, Akrostiş, Dibace, Didaktik Şiir, Nazım - Hiciv - Taşlama
Öykü - Roman: İç Ses, Monolog, Baş Karakter, Giriş - Gelişme - Sonuç, Alt Metin, Olay Örgüsü - Biyografi
Resim - Porte, Otoportre, Tuval, Altın Kesim, Desen, Perspektif, Eskiz, Figür, Kolaj, Natürmort, Kübizm,
1.B. Spor Dallarında Terim Anlamlar:
Futbol - Taç, Ofsayt, Penaltı, Faul, Serbest Vuruş, File Bekçisi, Forvet, Defans, Orta Saha,
Basketbol - Smaç, Ribaund, Blok, Asist,Hücum Faul, Turnike
Voleybol - Pasör, Libero, Smaçör
1.C. Bilimsel Terimler
Biyoloji Terimleri - Doğal Seleksiyon - Eşeyli Üreme - Mitoz Bölünme - Mutasyon - Adaptasyon - Bakteri - Bağışıklık Sistemi - Organik - Fotosentez - Besin Piramidi -
Matematik ve Geometri Terimleri - Kesir - Sayı Doğrusu - Küme - Artı - Eksi - İçler Dışlar Çarpımı - Bölme - Toplama - Çıkarma - Açı - Negatif Sayı- Çap - Çember - Üçgen - Kare- Dikdörtgen
Fizik Terimleri - Elektron - Basınç - Statik - Kinetik - Potansiyel Enerji - Proton - Kütle - Madde -
Kimya Terimleri - Molekül - Bileşik - Element -
1.D. Felsefe Terimleri
Tabula Rasa (Boş Levha) - Tümevarım - Tümdengelim - Analitik Düşünce - Varoluşçuluk - Pesimizm - Determinizm - Faydacılık - Özdek- Diyalektik - Dogma - Tez - Sentez - Antitez -
Kelimeler, anlam özelliklerine göre gerçek anlam, mecaz anlam ve terim anlam olmak üzere üç başlıkta incelenir:
Gerçek anlam, bir kelimenin aklımıza ilk gelen anlamıdır. Kelimelerin, sözlükte yer alan ilk anlamları da gerçek anlamlarıdır. Bu yüzden gerçek anlama, sözlük anlamı da denir.
Örnek(ler)
» Karabaş, bir şeyin kokusunu aldı.
(koku: Nesnelerden yayılan zerrelerin burunda uyandırdığı duygu)
»Kör adama kimse yardım etmedi.
(kör: Görme engeli)
» Kitaplarını boş bir kutuya yerleştirdi.
(boş: İçinde, üstünde hiç kimse veya hiçbir şey bulunmayan)
Bir ilgi veya benzetme sonucu sözcüğün gerçek anlamından tamamen uzaklaşarak kazandığı yeni anlamlara mecaz anlam denir. Mecaz anlamda kullanılan sözcükler genellikle soyut anlam kazanır.
Örnek(ler)
» Ortalıkta savaş kokusu vardı.
(koku: Belirti, işaret)
» Olaylara karşı kör ve sağırdır.
(kör: Duyarlılığını yitirmiş)
»Boş sözlerle beni oyalamayın.
(boş: Bir işe yaramayan)
Bir sözcüğün bilim, sanat, spor ya da meslek alanına özgü kavramları karşılığında kazandığı anlama terim anlam adı verilir.
Bazı bilim, sanat ve meslek dalları ile ilgili terimler:
Örnek(ler)
Matematik: Doğal sayılar, kare, polinom
Tiyatro: Sahne, perde, kostüm
Müzik: Nota, akor, sol anahtarı
Coğrafya: Meridyen, ölçek, izohips, Dünya, boğaz
Resim: Portre, palet, tuval
Futbol: Taç, faul, gol
>Bir sözcüğün terim olup olmadığı kullanıldığı cümleye göre değişir.
Örnek(ler)
» Camdan yansıyan ışık gözlerimi kamaştırdı. (Gerçek anlam)
» Sanatçımız, edebiyatımızın vazgeçilmez ışıklarından biridir. (Mecaz anlam)
» Bugünkü dersimizde ışık konusunu işleyeceğiz. (Terim anlam)
»Doğru haber veren gazeteler de var. (Gerçek anlam)
» İki noktadan tek doğru geçer. (Terim anlam)
» Olaya bir de şu açıdan bakalım. (Mecaz anlam)
» İkizkenar üçgenin taban açıları eşittir. (Terim anlam)
> Bir sözcük, birden fazla alanda terim oluşturabilir.
Örnek(ler)
» Oyunun birinci perdesi bitti. (Tiyatro terimi)
» Kaz, perde ayaklı bir hayvandır. (Biyoloji terimi)
Örnek Soru
Aşağıdaki cümlelerde yüzmek, ayak ve ağız sözcüklerinin hangi anlamda kullanıldıklarını yanlarındaki parantezlerin içine yazınız.
Çözüm