Gevher Nesibe Kim

International Journal of Russian Studies Uluslararası Rusya Araştırmaları Dergisi ISSN: – , Kayseri – TÜRKİYE Volume 6/2 July p. seafoodplus.info Dünyanın İlk Tıp Fakültesinin Yapılmasına Vesile Olan GEVHER NESİBE SULTAN Osman ORAL* Öz Gevher Nesibe Sultan, Anadolu’da İslâmî döneme ait en eski hastahane ve dünyanın ilk tıp fakültesinin yapımına vesile olan bir hanımdır. Anadolu Selçuklu Sultanı II. Kılıçaslan’ın (ö. /) kızı olan Gevher Nesibe Sultan, genç yaşta vereme yakalanmış ve Anadolu Selçuklu Devleti’nin başkentlerinden biri olan Kayseri’de hastane olmadığından vefat etmiştir. Kendisine kalan mirasıyla güzel bir hayra vesile olmuş, o zamanki adıyla Kayseri’de Gevher Nesibe Dârüşşifâsı ve Tıp Medresesi’ni yaptırılmasını vasiyet etmiştir. Böylece O, dünyanın ilk Tıp Fakültesi’nin Kayseri’de yapılmasına vesile olmuştur. Bu makalede Gevher Nesibe Sultan’ın hayatı kısaca anlatılmaktadır. Anahtar Kelimeler: II. Kılıçaslan, Gevher Nesibe Sultan, Kayseri, Şifahane * [email protected] 20 Osman ORAL Giriş Gevher Nesibe, Anadolu Selçuklu Devletini ihtişamın ziresine çıkaran ve Osmanlı Devletinden önce Anadolu'da kurulan ilk büyük İslâm Devleti’ni kuran ve idareci Sultan II. Kılıçarslan'’ın kızıdır. Bir diğer deyişle Gevher Nesibe, Selçuklu hükümdarlarından II. Kılıçarslan’ın oniki evladından tek kızı, yadigârı, Alanya (Alaiye) fatihi seafoodplus.infoin Keykubat’ın halası, I.Gıyaseddin Keyhüsrev’in de kardeşidir. II. Kılıçarslan, hükümdar olduğu 'ten 'de vefatına kadar 37 yıl, devleti iç ve dış düşmanlardan arındırarak, iktisat, irfan, medeniyet yönünden terakkinin zirvesine çıkarmıştır. O'nun hükmettiği devre, Anadolu Selçuklu Tarihi’nin en parlak devirlerindendir. Sultan II. Kılıç Arslan, devlet yöneminde ve raiyyetindeki halklara “Adalet”i esas almış, adalette din farkı gözetmemiştir. Bu davranışları yüzündendir ki, Hıristiyanlar bile o'nun zamanında kiliselerinde Sultan'ın şevketi ve başlarından eksik olmaması için dua ediyorlardı. Kılıç Arslan'ın idaresi boyunca Anadolu'da görülmemiş bir huzur, asayiş ve refah dönemi gelmiş, dinin izzetini muhafaza için didinen Kılıç Arslan'a bu yüzden "İzzeddin Ebul-Feth" denilmiştir. Devrinde, yüzlerce cami, medrese, han, kervansaray, imaret, çarşı, çeşme ile Anadoluyu bir baştan bir başa donatmıştır. Bilhassa Orta Anadolu şehirlerinde büyük bir imar hareketini gerçekleştirmiştir. Bu şanlı padişah, yılında Konya yakınlarında vefat etmiştir. Yerine Sultan olan oğlu I.Gıyaseddin Keyhusrev tarafından Sultan Mes'ud camiinin yanındaki Künbed'e defnedilmiştir.1 Bu dönemlerde doğan ve bu verimli dönemde yaşayan Gevher Nesibe Sultan, âşık olduğu bir kumandanla evlenmesine hükümdar olan ağabeği (I.Gıyâseddin Keyhüsrev) izin vermemesi ve bir süre sonra da kumandanın şehid düşmesi üzerine üzüntüsünden vereme yakalanmıştır. Ölüm döşeğinde iken Sultan Gıyâseddin Keyhüsrev ondan özür dileyerek son arzusunu sorduğunda Gevher Nesibe de kendisi gibi çaresiz hastaları tedavi edebilecek hekimlerin eğitim göreceği bir medresenin yapılmasını istediğini söyler ve bütün servetini bu iş için bağışlamıştır. I.Gıyâseddin Keyhüsrev ikinci defa tahta çıktığında () kız kardeşinin vasiyetini yerine getirmek üzere, sonradan kendi adıyla anılan medreseyi (Gıyâsiyye), arkasından da dârüşşifâyı (Şifâiyye) yaptırır ve inşaat iki yılda tamamlanır; Gevher Nesibe Sultan da 1 Bkz. Faruk Sümer, “Selçuklular”, DİA, İstanbul, , cilt: 36, s International Journal of Russian Studies Uluslararası Rusya Araştırmaları Dergisi Volume 6/2 July p. DÜNYANIN İLK TIP FAKÜLTESİNİNİN YAPILMASINA VESİLE OLAN GEVHER NESİBE SULTAN 21 medresenin içindeki türbesine gömülür.2 Birbirine bitişik olan iki bina, bu konumlarından dolayı halk arasında Çifte Medrese veya İkiz Medreseler adıyla da anılmaktadır. Dârüşşifânın taçkapısında yer alan kitâbeye göre buranın inşa tarihi ’dir (). Bu makalede âşık olup genç yaşta ölen Gevher Nesibe Sultan’ın bir hayra vesile olması ve onun yaptığı hayırla ölümsüzleştirdiği hayatı anlatılmaktadır. seafoodplus.info Nesibe’nin Doğumu Gevher Nesibe Sultan, tahminen miladi yılında Konya’da doğdu. Uhud savaşında Hz. Peygamber’e maddi ve manevi destek veren hanım sahabilerden Nesibe Hatun’un3 adı verilmişti. Uzun adı ise; Melike İsmetüddin Gevher Nesibe Hatun’dur. II. Kılıçaslan yaşlanınca oğlu Kudbeddin Melikşah Konya’da sultanlığını ilan etti. Bu sırada Kayseri’de olan II. Kılıçaslan da vefat etmişti. (ö. /) Haçlı orduları Anadolu’yu geçip Suriye’ye girmişlerdi. Kardeşler arasında olan taht kavgaları sonucu Gevher Nesibe’nin diğer ağabeyi Uluborlu ve Kütahya Meliki I. Gıyaseddin Keyhüsrev Anadolu Selçuklu Sultanı oldu. (Ağustos ) O sıralar Kayseri, Sivas ve Konya Anadolu Selçuklu Devleti’nin başkentleri konumundaydılar. B. Eğitimi ve Kayseri’ye Gelişi 12 yaşında yetim kalan Gevher Nesibe’yi ağabeyi I.Gıyaseddin Keyhüsrev büyük bir özenle yetiştirdi. İyi bir eğitim aldı. Ata binmeyi sever, kimsesizlere, fakirlere ve gazilerin yaralarına sarmaya yardım ederdi. 20 yaşlarına geldiğinde sarayın komutanı adaleti, ahlakı, cesaretiyle ün salan saray komutanı Sipahi Tuğrul’a âşık oldu. Tuğrul komutan da savaş yaralılarına yardım etmesi, fakirlere sahip çıkması yönüyle Gevher Nesibe’nin faaliyetlerini 2 Refet Yinanç, “Kayseri Gevher Nesibe Tıp Mektebinin Vakfiyesi”, Erciyes Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, VII/4, Kayseri , s. 3 Hz. Nesibe Hatun (seafoodplus.info), 70 kişilik Akabe biatında bulundu. Uhud Savaşı’nın en fedâkâr kahramanlarından biridir. Hz. Peygamber’in “Sağıma baksam Nesibe, soluma baksam Nesibe…” iltifatına mazhar oldu. Birçok yerinden yaralandı. Nesibe Hatun, Hz. Peygamber’e; “Ya Rasûlullah! Allah’a duâ et de cennette sana komşu olalım!” dedi. Bunun üzerine Allah’ın Habibi, ellerini yüce dergâha kaldırdı ve: “Allah’ım! Bunları, Cennette bana komşu ve arkadaş et!” diye duâ etti. Bu duâdan sonra: “-Bu bana kâfidir. Artık dünyada ne musibet gelirse gelsin! Hiç ehemmiyeti yok.” derdi. Medine’de vefât etti, Cennetü’l-Bâki mezarlığına defnedildi. Bkz. Halit Özkan, “Ümmü Umâre”, DİA, İstanbul, , cilt: 42, s. International Journal of Russian Studies Uluslararası Rusya Araştırmaları Dergisi Volume 6/2 July p. 22 Osman ORAL tebrik ve takdirle karşılardı. Abisi Sultan’dan Gevher Nesibe’yi istedi. Sultan Gıyaseddin Keyhüsrev’in bu evliliklerine rızası yoktu. Çevresindeki bey ve komutanların “Sevenleri Allah’ın emriyle evlendirmek sevaptır” sözlerine karşılık: -Bize bu topraklar Allah’tan bir lütuf ve atalarımızdan miras kaldı. Sen de töre gereği savaşlarda yararlılık göster, ondan sonra kardeşimle evlenip ülkemize ortak ol, dedi. Tuğrul komutanı yararlılık göstermesi için savaşa gönderdi. Yaklaşık yedi ay sonra Tuğrul yaralı olarak Kayseri’ye döndü. Yarası ağırlaştı… Doktorsuzluk ve hastahanesizlikten şehit oldu. Gevher Nesibe de üzüntüsünden vereme yakalandı. Gevher Nesibe Sultan’a hastalığında moral ve manevî güç veren âlimlerden biri de şeyh Necmeddin İmâd4 hazretleriydi. Bir şiir bu durumu şu şekilde anlatmaktadır; Hastalıklar Rabbe ulaşmada bir vesile Razı olmalı mü’min Tanrı’nın kaderine. Hastalıklar insanlar gibi çeşitli farklı Gösterir Rabbe kulluğu, bağlılığı, aşkı. Hastalıklara sabretmeli Eyyüb misâli Sabırla şükür ulaştırır Rabbe visâli Şeyh Necmeddin-i İmad anlattı âhireti Nesibe Sultan neylesin dünyalık serveti. Süren taht kavgaları sonucunda I.Gıyaseddin Keyhüsrev yılında tahtı Süleyman Şah’a bıraktı. Süleymanşah Sultan olunca Gevher Nesibe Kayseri’de ikamet etti. I.Gıyaseddin Keyhüsrev Sultanlığı bıraktıktan sonra uzun ve maceralı bir hayat yaşadı. Dokuz yıl sürecek bir gurbet hayatına başlayan Giyaseddin Keyhüsrev, Konya’dan Sis’e (Kozan) gitti ve orada Ermeni kralı Leon tarafından karşılanıp büyük bir hüsnü kabul gördü. İstanbul’da “Mavrazomes” adlı bir Rum Sultanın kızı ile evlendi. Latinlerin yılında İstanbul’u işgaline kadar orada, daha sonra da kayınpederiyle birlikte gittiği İstanbul yakınlarındaki bir kalede kaldı. Sultan Süleymanşah’ın ölüm haberini de buradayken aldı. 4 Necmeddin İmad; asırda Kayseri’de yaşamış bir âlim, tasavvuf büyüğü öğretmendir. yılında Kayseri’de vefat etti. Bkz. Muhsin İlyas Subaşı, Kayseri’nin Manevi Mimarları, TDV Kayseri Şubesi Yay, Ankara, , s vd. International Journal of Russian Studies Uluslararası Rusya Araştırmaları Dergisi Volume 6/2 July p. DÜNYANIN İLK TIP FAKÜLTESİNİNİN YAPILMASINA VESİLE OLAN GEVHER NESİBE SULTAN 23 II. Süleyman Şah, ′te öldüğünde yerine bir süre çocuk yaştaki oğlu III. Kılıç Arslan geçti. Ama 8 aylık bir süre içinde yeğenine üstün gelen I. Gıyaseddin Keyhüsrev yılında ikinci kez tekrar tahta çıktı. Bu sırada Kayseri’de olan Gevher Nesibe’nin hastalığı ilerlemişti. Son demlerinde Gıyaseddin Gevher Nesibe’nin yanına gelir ve son vasiyetim var mı diye sorar: -Sevgili kardeşim, iki gözüm bacım benim. Görünen o ki, sen Rabbe yürüyorsun. Yarın Huzur-u İlâhi’de sana karşı hizmetini yerine getirmemiş olmayayım. Baba yurdunda senin de hakkın var. Bu hakkını nasıl ödeyeyim senin? Benden ne istersin? Gevher Nesibe ağabeyinin ellerinden tutup son isteğini söyle söyler: -Sevgili ağabeyim, kaderime razıyım. Bizi Yaradan bize nasıl bir kader tayin etmişse, o tecelli edecektir. Bunu kabullenmemek Allah’ın iradesine isyan olur. Biz, doğduğumuz andan itibaren beraberimizde taşıdığımız ölüm cevherini kendimize zinet (süs) sayarız. Yine de, âhirette benim ruhumun rahat etmesini istiyorsan, bir Şifahane (hastahane) yaptır. Öyle bir şifahâne olsun ki, burada hem gönül hem de beden acıları dindirilsin, her ikisinin de tedavisi yapılsın. Babamdan bana düşen miras ne kadarına yetiyorsa, sen o kadarını harca ve ceddimizin şanına yakışır bir eser meydana getir. Burada tedavi gören fakir hastalardan da asla ücret alınmasın…5 Gevher Nesibe yılında vefat ettikten sonra onun mirasıyla Kayseri’de Gevher Nesibe Şifâiyyesi adıyla hastahane yapılmıştı. Selcuklu töresi gereği türbesi de medresenin içindedir. Şifaiyyenin diğer hastahanelerden farkı dünyada ilk Tıp Fakültesi olan bir hastahane olması, hastaların su ve müzikle tedavi edilmesi, dünyadaki ilk merkezi ısıtma sistemine sahip oluşuydu.6 Selçuklu yadigârı eserin üzerinde Selçuklu sanatını simgeleyen işlemeler mevcut olan görkemli bir kapısı. Kapıda yılan ambleminin altında metre boyunda ve 75 cm. genişliğinde mermer üzerine yazılmış iki satırlık arapça kitabe bulunmaktadır. Bu kitabenin Türkçesi şu şekildedir: 5 Bkz. Hüseyin Sipahioğlu, Kayseri Gevher Nesibe Sultan Tıp Sitesi, Kayseri , s vd; Kemal Göde, “Melike Gevher Nesibe Tıp Fakültesi ve Hastahanesi”, Gevher Nesibe Tıp Tarihi Enstitüsü Gevher Nesibe Tıp Günleri, Kayseri , s. 6 Afet İnan, Türk Kadınlarının Yaptırdıkları Sağlık Kurulları ve Gevher Nesibe Şifaiyyesi, Ankara , s vd. International Journal of Russian Studies Uluslararası Rusya Araştırmaları Dergisi Volume 6/2 July p. 24 Osman ORAL Bu bimaristan (=farsça hastane) Kılıç Arslan oğlu büyük sultan Gıyasettin Keyhüsrev’in (ona Allah’ın ittifası devam etsin) zamanında Kılıç Arslan kızı İsmetuddin Gevher Nesibe’nin vasiyyeti üzerine Allah rızası için Hicrî senesinde inşa edilmiştir.7 Gevher Nesibe Sultan Tıp Medresesi’nin önünde bulunan çeşme yapılmasını da vasiyet etmişti. Çeşmenin ayna taşı üzerindeki kitabede şöyle bir şiir yazılıdır; Menâfi çeşmenin âbı, Zülâl olmuş Letâfette, Şeker gibi hâlavette, İçen ihvâna aşk olsun. (Faydalı bu çeşmenin suyu güzellikte hoş tatlılıkta şeker gibi olmuş. İçen kardeşlere sevgi, aşk olsun) Hasan Hüseyin aşkına, İçer olsa o teşneler, Bula Kevser Şarâbını, İçen ihvâna aşk olsun. (Peygamberimizin torunları Hazreti Hasan ve Hazreti Hüseyin aşkına susayanlar Kevser içeceği gibi içecek bulsunlar. İçen kardeşlere sevgi, aşk olsun) Bu hayrı işleyen mümin, Bakâyı lâ yazâl buldu, Çerağın kendi eliyle, Yakan ihvana aşk olsun. (Bu çeşmeyi yaptıran hayır sahibi mü’minin hayrı sonsuzlukta ölümsüzlüğe dönüştü, kaybolmadı. Karanlık kabirde, karanlıklar içindeki mahşerde ışığını kendi eliyle yakan kardeşlere aşk olsun) 7 Bkz. Ahmet Hulusi Köker, “Gevher Nesibe Darüşşifası ve Tıp Medresesi”, DİA, İstanbul, , cilt: 14, s International Journal of Russian Studies Uluslararası Rusya Araştırmaları Dergisi Volume 6/2 July p. DÜNYANIN İLK TIP FAKÜLTESİNİNİN YAPILMASINA VESİLE OLAN GEVHER NESİBE SULTAN 25 Bu tamir tarihin Hilmi, Ferâh gâfil yazub bunda, Hisâb idüp çıkar sende, Bulan ihvâna aşk olsun. (Bu çeşmenin tamir tarihini Hilmi Ferah gafil buraya yazdı. Sen de hesap edip bu tamir tarihini bulursan aşk olsun.) Çeşmenin nişi içerisinde h tarihli padişah tuğrası bulunmaktadır. Gevher Nesibe Çeşmesi ve üzerindeki Padişah Tuğrası International Journal of Russian Studies Uluslararası Rusya Araştırmaları Dergisi Volume 6/2 July p. 26 Osman ORAL Gevher Nesibe Şifâiyyesi – Kayseri International Journal of Russian Studies Uluslararası Rusya Araştırmaları Dergisi Volume 6/2 July p. DÜNYANIN İLK TIP FAKÜLTESİNİNİN YAPILMASINA VESİLE OLAN GEVHER NESİBE SULTAN 27 Medresenin doğu tarafında eyvanla köşedeki kışlık dershane arasında türbe vardır. Türbe sekizgen planlı, içten tromplu, dıştan da çokgen kasnağa oturan sivri bir külahla örtülü. türbenin üst mekânına iki taraftan dörder basamaklı merdivenle çıkılır. Buradaki sanduka zaman içerisinde kaybolduğu için mescit olarak kullanılmış. Bu mekân yarım yuvarlak ve dikdörtgen nişlerle genişletilmiş. Güneydeki niş mihrap şekline sokulmuş. Türbenin çatısı üzerinde Selçuklu sülüsü ile çepeçevre dolaşan Ayetül Kürsi ve Kuran’dan alınma diğer âyetler buraya yazılmış. Türbenin mumyalık kısmının kapısı dikdörtgen, üzeri tonozla örtülmüş. İçerisi iki küçük yarıktan ışık almaktadır. Anadolu’nun İslam dönemine ait en eski hastahanesi olan bu muhteşem bina günümüzde Anadolu Selçuklu Müzesi olarak kullanılmaktadır. Kayseri Gevher Nesibe Hatun Kümbedi (Türbesi) ve Müzedeki Heykeli Kendi dilinden bir şiirde Gevher Nesibe Sultan şu şekilde anlatılmaktadır; International Journal of Russian Studies Uluslararası Rusya Araştırmaları Dergisi Volume 6/2 July p. 28 Osman ORAL ÖLÜMSÜZ AŞK; GEVHER NESİBE SULTAN Konya’da doğdum Gevher Nesibe adım Kayseri’de büyüdüm burada kaldım. Babam Selçuklu Sultanı II. Kılıçarslan Anadolu’yu Türk yurdu yapan Sultan Haçlı seferlerine hep karşı koydu İslam Türk birliğini sağladı durdu Türklere Anadolu’yu yaptı vatan Dinin izzetini yücelten Türk Sultan O varken bu dünya düşmanlara dardı Onikisi erkek ve bir de kızı vardı. Bir asker talib oldu beni istedi Ağabeyim Keyhüsrev kabul etmedi. Beni seven genci cihada gönderdi Yaralandı Tuğrul’um şehâdete erdi. Seven eş ve anne olmak hayalimdi Ölümcül bir hastalığa yakalandım Sabrı cemille ilahi aşka daldım. Şeyh Necmeddin İmâd’ın8 feyziyle piştim Şeyh Kirmâni9 sözüyle dünyadan geçtim. Hayra vesile Hasan İhtiyareddin10 Sevdirir âhireti İshak Mecdeddin 8 Necmeddin İmad; asırda Kayseri’de yaşamış bir âlim, tasavvuf büyüğü öğretmendir. yılında Kayseri’de vefat etti. Bkz. Subaşı, Kayseri’nin Manevi Mimarları, s vd. 9 Şeyh Kirmani, Mutasavvıf, velî ve fıkıh âlimidir. Künyesi Ebû Hâmid`dir. Evhadüddîn lakabı ve Kirmânî nisbetiyle tanınır. Bu nisbeti sebebiyle İran`ın Kirman bölgesinden olduğu anlaşılmaktadır. Doğum târihi bilinmemektedir. (H) târihinde Konya`da vefât etti. Ahilik teşkilatını kuran kişidir. 10 İhtiyareddin Hasan, II. Kılıçaslan ve II. Gıyaseddin Keyhüsrev’in dirayetli ve âlim veziridir. Kayseri’de Medrse yaptırmış ve Kayseri’de vefat etmiştir. 11 Şeyh Mecdeddin İshak; Sultan Gıyasettin Keyhüsrev”in hocası. Daha sonraları Malatya’ya yerleşmiştir. Mevlana’nın hocası olan şeyh Sadreddin Konevi hazretlerinin de babasıdır. International Journal of Russian Studies Uluslararası Rusya Araştırmaları Dergisi Volume 6/2 July p. DÜNYANIN İLK TIP FAKÜLTESİNİNİN YAPILMASINA VESİLE OLAN GEVHER NESİBE SULTAN 29 Dünyada yapılan ilk tıp Medresesi Kayseri Gevher Nesibe Şifâhanesi Hastahanem, türbem güzel Kayseri’de Ölümsüz aşkı ister Gevher Nesibe… Sonuç Gevher Nesibe Sultan, sevdiği bir kumandanla evlenmesine hükümdar ağabeyinin izin vermemesi ve bir süre sonra da kumandanın şehid düşmesi üzerine üzüntüsünden vereme yakalanmıştı. Böylece o, dünyada ilk tıp fakültesi diyebileceğimiz onun adına Kayseri’de Gevher Nesibe Dârüşşifâsı ve Tıp Medresesi yapılmasını vasiyet ederek güzel bir hayra vesile olmuştur. Gevher Nesibe Tıp Medresesi, yapısı ve tıp eğitimi açısından dünyadaki ilk tıp merkezi olarak bilinmektedir. Gevher Nesibe Medresesi’nde hekim, cerrah, kehhal (göz mütehassısı), akıl hastanesi ve ruh hastalıkları koğuşları ve yardımcı asistanları ve eczane kısmı da bulunmaktadır. Gevher Nesibe’nin bütün servetini insanlığa hayır yolunda sarfedebilme erdemine ulaşması, o dönemde Kayseri’nin “Makarr-ı Ulema (âlimlerin yerleşmek için karar kıldığı yer)” ve “Medreseler şehri” diye anılmasıyla sosyal hayatın da etkisini de göstermektedir. “Gevher Nesibe” adı Kayseri ve Türkiye’de kadınların hayır yarışında teşvik unsuru olmakta ve eğitim öğretime sahip çıkılmasında kadınların rölünü göstermesi bakımından önem arzetmektedir. “Çifte Medrese” olarak da tanınan Gevher Nesibe Darüşşifası ve Gıyasiye Medresesi, Selçuklu hükümdarlarından II. Kılıçarslan’ın kızı, Gevher Nesibe Sultan’ın vasiyeti üzerine, kardeşi I. Gıyaseddin Keyhüsrev tarafından yıllarında yaptırılmıştır. Sade mimarisiyle dikkat çeken külliye, Anadolu mimarlık tarihininin günümüze kalan en önemli yapılarındandır. International Journal of Russian Studies Uluslararası Rusya Araştırmaları Dergisi Volume 6/2 July p. 30 Osman ORAL Kaynakça Göde, Kemal, “Melike Gevher Nesibe Tıp Fakültesi ve Hastahanesi”, Gevher Nesibe Tıp Tarihi Enstitüsü Gevher Nesibe Tıp Günleri, Kayseri, İnan, Afet, Türk Kadınlarının Yaptırdıkları Sağlık Kurulları ve Gevher Nesibe Şifaiyyesi, Ankara Köker, Ahmet Hulusi, “Gevher Nesibe Darüşşifası ve Tıp Medresesi”, DİA, cilt: 14, İstanbul, , ss Özkan, Halit, “Ümmü Umâre”, DİA, cilt: 42, İstanbul, Sipahioğlu, Hüseyin, Kayseri Gevher Nesibe Sultan Tıp Sitesi, Kayseri Subaşı, Muhsin İlyas, Kayseri’nin Manevî Mimarları, TDV Kayseri Şubesi Yay, Ankara, Sümer, Faruk, “Selçuklular”, DİA, İstanbul, , cilt: 36, ss Yinanç, Refet, “Kayseri Gevher Nesibe Tıp Mektebinin Vakfiyesi”, Erciyes Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, VII/4, Kayseri , ss. seafoodplus.info International Journal of Russian Studies Uluslararası Rusya Araştırmaları Dergisi Volume 6/2 July p.