Girgin Kale Tersanesi

You might be interested with:

1 SBT’  ALANYA TERSANESİ İNTERAKTİF DENİZCİLİK MERKEZİ OLUŞTURMA PROJESİ DENEYSEL ARKEOLOJİ Korhan BİRCAN, Murat BİRCAN, Osman ERKURT Derece Tarih Araştırmaları Derneği [email protected] [email protected] ÖZET Alanya Tersanesi deniz tarihimizin benzer örnekleri arasında bugüne kadar, sağlam olarak ayakta kalan önemli bir yapıdır. Uzunca bir süreden beri gereken önemi ve değeri göremeyen yapının, öncelikle Alanya Belediyesi tarafından yapılan “ Alanya Kalesi, Kızıl kule ‐Tophane Ekseni Denizcilik ve Gemi Müzesi Projesi ” kapsamında restorasyonu gerçekleşmiştir. Daha sonra Derece Tarih Araştırmaları Derneği’ nin danışmanlığın da “ Denizcilik ve Gemi Müzesi ” bölümü uygulanmaya başlanmış olup, proje devam ettirilmektedir. GİRİŞ Alanya ( Alaiye ) Şehri, Kale, Tersane, Tophane ve Kızıl kule Alaiye antik çağ da “ Koracesium ” adıyla Perge, Side ve Aspendos gibi önemli şehirleriyle birlikte Pamphylia bölgesinde yer almaktaydı. Bergama Kralı II. Attolus ( M.Ö. ‐ ) zamanın da kurulan Alaiye şehri III. Attolus’ un varis bırakmadan ölmesi üzerine, vasiyetiyle Romalılara geçti ise de, M.Ö. II. Yüzyıl da korsanların istilasına uğradı ve bir korsan liman üssü haline geldi. Şehir M.Ö. 1. Yüzyıl da Büyük Antiochus’ a başarıyla di- renmiş ise de sonunda Roma komutanı Pompeus tarafından Roma hakimiyeti gerçekleşti- rildi ve “ Koracesium ” adıyla bilenen kalesi tahrip edildi. Şehir Roma’ lılar zamanında surları genişletilerek ve yeni binalar ilave edilmek suretiyle büyütüldü. Bizans döneminde ise Akdeniz’ in en büyük işlek limanlarından biri oldu. Resim 1 – 2 ‐ 3. Şehri ’ lı yıllarda Abbasiler bir süre zapt etti. Malazgirt zaferinden sonra Selçuklu Sultan‐ larından I. Alaeddin Keykubad tarafından, Kıbrıs Krallığı’na bağlı “ KyrVart ” elinde liman ‐ şehir iken, tarihinde kuşatılarak fethedilip bir Türk şehri olarak yeniden inşa olundu ve Bizans döneminde “ Kalonoros ” olan adı, fatihinin adına izafen Alaiye’ ye dönüştürüldü. [1] Kale İlk çağda adı Koracesium olan Alaiye Kalesi’nin ilk kurucuları Romalı korsanlar olmuşlardır. Yarımadayı meydana getiren dağlık alanda, kurulan ilk kale ancak bir şato niteliğindeydi. Uzun süre korsanların sığınağı olarak kullanıldıktan sonra, Roma imparatoru Pomopeus döneminde buraya yeni bir kale inşa edilmiştir. Bizans İmparatorluğu döneminde ise kalenin askeri ve ticari önemini koruduğu, günümüze kadar gelen kalıntılardan anlaşılmakta- dır. 2 SBT’ Selçuklular döneminde ‐ tarihleri arasında yeni baştan inşa ettirilen kale surları, yarım adayı çepeçevre kuşatmaktadır. Hiçbir kitabe günümüze kadar sağlam kalmadığı için iç kalenin yapıldığı tarih kesin olmamakla birlikte, ele geçirilen en eski kitabe tarihine ait olduğundan, iç kalenin bu zamanda yapılmış olması muhtemeldir. [1] Resim 1. Alaiye Şehri, Kale, Tersane, Tophane, Kızıl kule Resim 2 – 3. Alaiye Şehri, Kale, Tersane, Tophane, Kızıl kule ( İ. Dağgülü ). Tersane Selçuklu döneminden günümüze kalan yıllık yegâne yapı, Selçukluların Akdeniz’de inşa ettirdiği ilk tersanedir. Bir deniz üssü olma özelliğinde inşa edilmiş ve hava tesirlerinden korunmak üzere üstü kapatılmıştır. İçi, büyük gemilerin emniyetle ve oldukça gizli bir şekilde inşa edilmesine müsait olan yapı, kesme taş ve tuğladan inşa olup, tonoz örgülü 5 gözden oluşmaktadır. Tersane’ nin deniz tarafındaki cephesi yaklaşık 57 m. uzunluğunda ve derinliği 40 metredir. Galeriye kuzey‐batı yönünde ki eski limandan girilmektedir. Giriş kapısının her iki yanında birer oda bulunmakta olup, sağda ki oda mescit, solda ki oda ise muhafız odası veya tersanede çalışan memurlara ait olduğu düşünülmektedir. Gayet dar olan 3 SBT’ giriş kapısının üzerinde bulunan kabarık taş bir kitabe de, tersanenin tarihinde I. Alaeddin Keykubat tarafından yaptırıldığı yazmaktadır. Daha sonraları Osmanlı devrinde tersanenin çatısına yerleştirilen topları gizlemek amacıyla, doğu köşesine tuğladan bir kısım eklenmiştir. Resim 4 ‐ 5 - 6. Piri Reis “Kitab‐ı Bahriye”adlı eserinde Alaiye kalesi ve tersaneden şu şekilde tavsif etmektedir: “Alaiye’ nin denizden nişanı üzerinde yüksek dağlarda ki üç kuledir Buraya yaklaşınca dağ üzerinde ki Alaiye kalesi görünür… Alaiye ada gibi bir burundur…Dağın üzerinde kaledir. Kalenin aşağı tarafı mamur, yukarı dağ kısmı ıssızdır….Aşağıda deniz kenarında tuğladan yapılmış büyük bir kule vardır. Kulenin dibinde, Kıble tarafında baştan ve kıçtan palamar vererek yatılır. Küçük gemilere iyi yataktır…. Gemilerin önünde kâgir olarak yapılmış beş tersane vardır. Yaz günü için demir yeridir. Kıble gündoğusu estiği günler çekinmek lazımdır. Rüzgâra açıktır…” Piri Reis çizimini verdiği Alaiye haritasında ise Alaiye kalesiyle içinde ki Ayazma hamam ve Ahmedek’ in yerlerini de belirlemektedir. [1] Resim 7 Resim 4. Tersane iç mekân üst görünüş. ( İ. Dağgülü ). Resim 5. Tersane çatısı. Resim 6. Tersane ve Tophane. Resim 7. Piri Reis Alaiye haritası yüz yıl. 4 SBT’ Tophane Tersaneye sonradan ilave olarak iki katlı inşa edilmiş olan tophane kulesi, tersaneyi denizden veya güneybatıdan emniyet altına almak için yapılmış olup, kule bir dehliz vasıtasıyla esas sura bağlanmaktadır. 19 m. yüksekliğinde ki bu kule denizden aşağı, yukarı 10 m. yüksek olan bir kaya üzerine inşa edilmiştir. Alt kat bölme duvarıyla dört kısma ayrılmış olup bu kısımlarda odalar vardır. Kulenin en üst kısmının bir tarafı teras hizasına kadar harap olmuş durumdadır. Tophanede top dökümünü anlatan görsel bir canlandırmayla birlikte, bir demirhane ve hatta lenger yapımının canlandırılması proje sürecinde yapılacaktır. [1] Resim 8. Kızıl kule Alaiye kalesinin odak noktasını ’ da bitirilen Kızıl kule oluşturmaktadır. Zemin de çapı 29 m. yüksekliği yaklaşık 33 m.’yi bulan sekiz köşeli bir yapıdır. En üstte ki mazgal dişleri hariç, zemin kat, birinci kat, asma kat, açık kat ve açık teras olmak üzere beş kattan oluşmuştur, büyük bir su sarnıcı merkezi de, ayağın üst kısmına birleştirilmiştir. Kule üst kısmı kırmızıya yakın renkten tuğlayla inşa edildiği için, ismini bu renginden aldığı iddia edilmektedir. Tersaneyi içine alan ve Kızıl kuleyle Tophane burcu arasında ki kısmın ticari olmakla birlikte, askeri amacı ağır basan bir liman vazifesi gördüğü anlaşılmaktadır. Evliya Çelebi Seyahatname adlı eserinde, Kızıl kulenin 2 bin kişi aldığını yazmıştır. [1] Resim 9 ‐ Resim 8. Tophane, Tersane ve Kızıl kule. Resim 9 – Kızıl kule 5 SBT’ GEREÇ VE YÖNTEM Denizcilik Merkezi ve Gemi Müzesi Projesi Akdeniz’in kucağına bakar şekilde coğrafik bir konumda ve turistik bir yer de olan Alanya Tersanesi’ nin uzunca bir süreden beri değerlendirilememesi, kültürel tarihimiz ve en önemlisi deniz tarihimiz açısından büyük bir eksiklik olmuştur. Bu zamana kadar kaderine terk edilmiş halde olan tersane, Alanya Belediyesinin girişimiyle kültür mirasımıza kazandırılması düşünülmüş ve Derece Tarih Araştırma Derneğiyle iletişime geçilerek bu düşüncenin, proje haline gelmesi için mutabakat yapılmıştır. Ayrıca Alanya arkeoloji müzesinin de bu projede desteği alınarak, “ Denizcilik merkezi ve Gemi müzesi ” projesi adı altında bir merkez kurulmasına da, birlikte karar verilmiş ve uygulamasına geçen sene başlanmıştır. Denizcilik Merkezi ve Gemi müzesi projesinde, tersanede yer alacak görsel sergileme mal- zemesinin hazırlanmasında, nasıl bir çalışmanın yapılacağı ile ilgili olarak, Derece Tarih Araştırma Derneğinin hazırlamış olduğu proje içeriğin d e hedeflenen konular hakkında bilgilendirme yapılmıştır. Bu bağlamda proje sergilemesinde yer alacak olan XVI. yüz yıl Osmanlı teknesi Çekevele, ortaçağ vinci, top, mancınık, koç başı, antik çıpalar, tekne ve gemi yapımında kullanılan el aletleri, navigasyonda kullanılan ilkel aletler, dökümhane ve demirci ocağı malzemeleri ve denizcilikle ilgili diğer görsel sergi malzemelerine yer verilmesi planlanmıştır. Ayrıca Alanya limanına gelen yolcu gemilerini karşılamak amacıyla o dönemi yansıtan ve yolcu taşıyan üç adet yelkenli tekne yapılması proje içinde ön görülmüştür. Denizcilik merkezinin oluşumundaki ana hedef, interaktif eğitimi amaçlayan bir çalışmadır. Merkezin turistik olması ikinci planda düşünülmüştür. Bu bağlamda, bir eğitim planı hazırla- narak, ilkokul, lise, üniversite öğrencileri, arkeologlar, arkeolojiye, denizciliğe ve tarihe meraklı, öğrenmek isteyen kişilerin ve konuya ilgi gösteren bütün insanların bilgilendiril- mesi amacıyla çeşitli interaktif çalışmalar yapılması da ilerleyen proje içerisinde programa alınmıştır. Eğitim ve etkileşimli konular içinde; Deniz tarihimizin anlatılması, önemli deniz savaşları, insan’ ın akarsuları, gölleri ve denizleri nasıl kullandığı, antik denizcilik, deniz kültürümüzün geliştirilmesi, sevdirilmesi, araştırılması gibi konular eğitim programı içindedir. Çekevele ( Sokoleva ) Çekevele (Sokoleva ) büyük çoğunlukla Ege’ de, Adriyatik ve Marmara’ da da kullanılan, iki direkli yelkenli ve hızlı, ticaret gemilerine denir. Aynı zamanda “ Celbe ”olarak da isimlendirilir. Baş ve kıçı aynı görünümde olan bu tekneler ortalama olarak, 25 arşın (14,95 m) boyundadır. Resim Donanmada nakliye hizmetinde kullanılan Çekevele’ ler de 10 – 13 oturak ( kürekçi yeri ) bulunurdu. Yelkenine kendi özgü biçimi nedeniyle çekevele yelkeni denirdi. [2] 6 SBT’ Diğer bir kaynakta Çekeveleden şu şekilde söz edilmektedir; İlk defa XVI. yüzyılın sonlarına doğru İstanbul’a meyve taşıyan sandallar arasında kullanılmaya başlamıştır. ’ de Karadeniz’ e çıkan donanmaya katılmak üzere gelen Garp Ocakları filosuna boğazda ihtiyaçları olan su, çekevele ve kayıklarla taşınmıştır. ’ de bir ara Şayka ve Çektirme gibi diğer gemilerle birlikte Çekevele inşası da yasaklandığı için, mevcut Çekevele sayısında azalma olmuştur. [3] Çekevele’ nin görsel sergileme için, iskelet halinde yapım aşamalarını gösteren bir konstrük- siyonu hazırlanıp yerleştirilmiştir, konstrüksiyonda tekneyi oluşturan omurga, döşekler, postalar ve kaplama tahtaları gibi kısımların yapım aşamasını göstermek amacıyla bir canlandırması yapılmıştır. Resim Resim Çekevele tasviri. ( A.Güleryüz ) Resim Sergileme için yapılan Çekevele Ortaçağ Vinci Ortaçağ boyunca en çok kullanılan vinç tipinin belirlenmesiyle deneysel arkeoloji olarak bir kopyası yapılmış ve başarılı sonuç alınmıştır. Ortaçağda kullanılan bu sapanlı vinç ’in nasıl bir yapıya sahip olduğunu, bu konudaki ikonografik bilgiler ve illüstrasyonlardan öğrenmekteyiz. Ayrıca Vitrivius’un detaylı çizimleri ve teknik bilgilerinden nasıl olduğunu yeteri kadar anlamaktayız. [4] Resim Kopyası yapılan vinç, yaklaşık 1 ton civarı yük kaldırabilme kapa‐ sitesine sahip olup, daha yüksek sapanlı ( kaldırıcı kol ) ve tekerlekli hareket edebilen, özellikle Roma’ da değişik boylarda ve farklı tonajlarda yük kaldırabilen tipleri de kullanılmıştır. Resim yüz yılda Selçuklular tarafından da benzer yapıya sahip bir vinç kullanılabildiği düşünüle‐ rek, bir ortaçağ vinci yapılmasına karar verilmiştir. Sergilenecek asıl mekânı tersanenin içi olmamakla birlikte, geçici olarak tersane’ nin ilk gözüne konmuştur, projenin ilerleyen aşamalarında limanı karşılayacak şekilde Kızıl kule önüne yerleştirilmesi düşülmektedir. Resim 15 ‐ 7 SBT’  Resim M.Ö.1 yüz yıl Romada kullanılan vinç. Resim XIV. yüz yılda kullanılan vinç Resim 15 - Alanya Tersanesi için yapılan Ortaçağ vinci Uzak Mesafe Fırlatma Makinaları, Mancınık – Trebuchet Şavaşlarda uzak mesafelere fırlatma makineleri en erken M.Ö. da antik Yunanlılar tarafından keşfedilmiş ve kullanılmıştır. [5] Mancınık, catapult adı Yunancada, karşı ( kατα) ve fırlatmak( παλλειγ) adlarının birleşmesiyle türetilmiştir. [6] Bunu takip eden dönemlerde, bu savaş makineleri kullanım yeri ve tiplerine göre farklılık göstermiş, Trebuchet, Mangonal, Onager ve Ballista gibi isimler de daha karmaşık, güçlü ve büyük modelleri geliştirilmiştir. Temel çalışma prensibi; Fırlatıcı bir kol yardımıyla, kol haznesine konan atış malzemesini uzak mesafelere fırlatma yapabilen savaş makineleridir. Fırlatıcı kolla atılan malzemeler içinde; katı demir, katı kurşun, yanan ot, zehirli yılan dolu sepetler, hastalıktan ölmüş at 8 SBT’ ve katır, sıcak zift, arı kovanı, ölmüş düşman askerleri, büyükbaş hayvan gübresi gibi zarar verici malzemeler atılmaktadır. [5] Bu savaş makinelerinden iki tip, Mancınık ve Trebuchet seçilmiş olup Mancınık’ın iki kopya‐ sı yapılmış ve kale içindeki tersaneye giden yol üzerine yerleştirilmiştir. Resim 17 ‐ Çalışma tekniği denenmiş olup uygun ve istenilen şekilde hareket ettiği deneysel olarak da ispatlanmıştır. Fırlatıcı kol 25 kg ile 50 kg’ lık ağırlıkta malzeme fırlatma gücüne sahiptir. Diğer savaş makinesi olan Trebuchet, yapımı devam etmektedir, ilerleyen süreçte Alanya kalesi içine uygun yere yerleştirilecektir. Fırlatıcı kolunun uzun olmasından dolayı daha uzak mesafeye fırlatma imkânı sağlamakta olup, kg ile kg’ lık fırlatma gücü vardır. [7] [8] Resim 19 ‐ Resim 17 – 18 Alanya Kale burçlarına yerleştirilen Mancınıklar. Resim Dünyadaki Trebuchet örnekleri. Resim Yapımı devam eden Trebuchet. Top M.S. ’ lü yıllar da Çinlilerin barutla çalışan bir silah girişiminde bulunarak, bambu ağacın dan yapılmış bir boru içine, mermiye benzer bir cisimle barutu koyarak bir silah yaptıkları bilinmektedir. [9] Savaşlarda ve kalelerde denizden veya karadan gelen saldırı ve kuşatmalarda veya karşı savunma amacıyla kullanılan toplar teknolojinin gelişimiyle farklılık 9 SBT’ göstermişlerdir. [10] Alanya kalesi için uygun olan top tiplerinin incelenip seçilen bir tanesinin örnek iki kopyası yapılmış ve tersane tarafına giden burçlara iki adet top yerleştirilmiştir. Proje süreci için de kalenin değişik yerlerinde ki burçlara top konularak sergilemesi planlanmaktadır. Resim 21 – Resim 21 - Kale burçlarına yerleştirilen arabalı toplar. Koç Başı Kuşatmalarda kale duvarı ve kapılarını yıkmak, kırmak için kullanılan koçbaşı diye isimlen‐ dirilen bir savaş aracıdır. Kullanımı tarihte çok eski dönemlere, M.Ö. yıllarında Asurlu‐ lara kadar uzanır. Genellikle meşe, köknar, dişbudak gibi sağlam ağaçlardan kesilen gövde‐ nin, hareket edebilen tekerlekli bir arabaya, ileri ve geri sallanabilecek şekilde, yatay olarak yerleştirilmesiyle oluşturulmuştur. [11] Ağaç gövdesinin vuruş yaptığı koçbaşı ucu, bazen aynı gövdeden oyulur veya başka şekillendirilmiş sert bir ağaç yerleştirilir veya bronzdan yapılmış bir koçbaşı yerleştirilirdi. Resim 23 ‐ Resim Koçbaşı Asur rölyefi M.Ö. Resim Yapılan Koçbaşı tersane girişi. 10 SBT’ Pazar Teknesi ( Kayığı ) Alanya, küçük piyadeler dışında, yöresel tekne olarak tipolojik bir tekne tipine sahip değildir veya sahipse de zamanla bugüne kadar yok olmuştur. Bizans döneminde İstanbul Boğazında kullanılan baş ve kıç bodoslaması Kancabaşı andıran, tekneler vardı. Bu kavisli burun ve kıç tipi, İstanbul’un fethinden sonrada boğazda kullanılan en belirgin tekne tipinin bir şekli olmuştur. [12] Pazar kayığı yolcu ve hafif yük taşımada kullanılan bir tekne tipidir. Tarihsel kullanım süreci içinde yelkenli kullandıkları elimizde olan gravürlerden anlaşılmaktadır. [13] Bundan yola çıkarak kaybolmuş bir tekne tipi olan Pazar Kayığı’ nın tipolojik bir benzeri, Alanya’ ya gelen yolcu gemilerinin limana yaklaşması sırasında, karşılama amacıyla düşünülmüştür. Resim 25 – 26 ‐ Resim 25 – 26 – Yelkenli Pazar kayığı Tersane İçinde Sergilenecek Görsel Malzemeler Tersane içinde tekne yapımını gösteren bir köşe hazırlanmış olup, burada sergilenen mal- zemeler ahşap tekne yapımında kullanılan el aletlerinin birer kopyasının hazırlanması üze- rinedir. Resim 26 ‐ Burayı gezen ziyaretçiler elektrikli alet olmadan kullanılan el aletlerinin, eski yöntemle ahşap teknelerin yapımında kullanılanımını görmektedirler. Gemi yapımında çeşitli yerlerde kullanılan ahşap zıvana, geçme bağlantılarını gösteren örneklerin birer kop- yası yapılarak sergilemeye konulmuştur. Resim Bir diğer sergilenen malzemeler içinde, Antik devirde kullanılan çıpa tipolojisi ve çıpalamanın gösterildiği deneysel olarak hazırlanmış taş, ahşap, metal çıpa tipleridir. Resim 11 SBT’  Resim 26 - Ahşap tekne yapımında kullanılan el aletleri. Resim Zıvana, geçme örnekleri. Resim Antik çıpalar sergilemesi Kızıl Kule Mekanları Kızıl kule içinde yer alan mekânlarda, denizcilik konulu sergi malzemelerinin bulunduğu eği‐ tim merkezleri, kütüphane, seminer ve sunumların yapılabileceği salonlar hazırlanması düşü‐ nülmektedir. Bu mekânlarda eğitim ve bilgilendirici konulu olarak, insanın su yollarını kullanarak denizciliği nasıl başlattığı, ilk bindiği kütük kanodan, bugüne kadar gelen tekne ve gemi tipleri, yelken tipleri, dümenler, kürekler, su ve denizde giden taşıtları gösterici panolar, bilgilendirici resimler, maketler, dalgıçlık tarihinin modellerle ve resimlerle anlatıldığı ayrı bir kısımda dâhil olmakla birlikte, ayrıca yapılan deneysel çalışmalar hakkında bilgi verilmesi planlanmıştır. Seminer ve sunum salonunda, belirli zamanlarda düzenli hale gelebilecek sunumlarda yurt içi ve dışından davetli konuşmacılar tarafından deniz tarihi ve denizciliğimiz, deniz müzeleri hakkında bilgilerin paylaşılması amaçlanmıştır. Belirli aralıkla yapılabilecek denizcilik ve deniz tarihi, antik gemi tipleri, ahşap gemi yapımı gibi benzer konularda kolokyumlar düzenleyerek bu tip etkinliklerin faydalı olacağı bilinmektedir. 12 SBT’ TARTIŞMA VE SONUÇ Kültür mirasımız içinde belirgin ve önemli bir konumda olan Alanya Tersanesi ve Kale de, “ Denizcilik Merkezi ve Gemi Müzesi projesi ” adı altında, başlatılan bu çalışmaların henüz başında olunmasına rağmen, yaz sezonunda sadece tersaneyi 46 bin turist ziyaret etmiştir. Ancak turistik ziyaretle birlikte projenin hedeflenen esas amacı, bu mekânın interaktif bir eğitim merkezi haline gelmesi ve sürekli üretilecek yeni projelerle çalışmala- rına devam edip, gelecek nesillere deniz kültürümüzün öğretilmesi hususunda bu görevi sürdürmesidir. Denizlere hep uzak ve yabancı kaldığımız ülkemizde bu merkezlerin bir benzerlerinin de diğer kıyılarımızda olması gerekmektedir. Bu sonuçlar bize imitasyon müzelerinin interak- tif ( katılımcı ) koşullar içinde var edilmesinin arkeoloji, tarih ve insan bağlarının kurulma- sında ki önemini göstermiştir. 13 SBT’ KAYNAKLAR 1. Gürbüz A, 16‐ Yüzyıllarda Alaiye Kalesi. X. Alanya Tarih ve Kültür Semineri, 26‐27 Mayıs 2. Güleryüz A, Kadırgadan Kalyona Osmanlıda Yelken ISBN: ‐2 Denizler Kitabevi, İstanbul pp 3. Bostan İ, Kürekli ve Yelkenli Osmanlı Gemileri ISBN: ‐‐2‐4 Bilge Yayım Habercilik, İstanbul pp: 4. Bingöl O, Arkeolojik Mimari’de Taş, ISBN: Homer Kitabevi, İstanbul 5. Gurstelle W, The Art of the Catapult, Build Greekballistae, Roman onagers, English trebuchets and 6. more ancient artillery ISBN: ‐‐5 Chicago RewievPress, Illinois ‐USA pp: x ‐ xvıı 7. Catapult ( Mancınık ) 8. seafoodplus.info Erişim 02 Ekim 9. Trebuchet(Mancınık ) seafoodplus.info Erişim 02 Ekim Crosby A.W, Ateş Etmek Tarihte Fırlatma Teknolojileri ISBN: ‐‐‐ Kitap Yayınevi, İstanbul pp ‐83 Erendil M, Topçuluk Tarihi. T.C. Genelkurmay Başkanlığı, Genelkurmay Basımevi, Ankara pp:8 Aydüz S, XV ve XVI Yüzyılda Tophane‐i Amire ve Top Döküm Teknolojisi, ISBN: , Ankara, The Battering Ram ( Koç Başı ) h ttp ://seafoodplus.info d le‐ages.o rg.u k/th e‐b att erin g‐ram.h tm Erişim 02 Ekim Mazak M, Boğaziçi ve Kayık Kültürü ISBN: Yeditepe Yayınları, İstanbul pp: 33 ‐ 36 Gülersoy Ç, Kayıklar Türkiye Turign ve Otomobil Kurumu, ISBN: İstanbul pp: Grafik resimler; Dağğülü İ. A 13th‐Century Shipyard at Alanya (Alaiyye), on the Mediterranean Coast of Turkey, IJNA , 38,1 pp ‐1 6 14 SBT’