Görevlendirme Dilekçesi Öğretmen

1 ĠSTANBUL TEKNĠK ÜNĠVERSĠTESĠ FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ RUSYA FEDERASYONU NDA Ġġ GÜVENLĠĞĠNĠN GELĠġĠMĠ, ĠNġAAT SEKTÖRÜNDE Ġġ GÜVENLĠĞĠ MEVZUATI YÜKSEK LĠSANS TEZĠ Liliya SANCAK ĠnĢaat Mühendisliği Anabilim Dalı Yapı ĠĢletmesi Programı Anabilim Dalı : Herhangi Mühendislik, Bilim Programı : Herhangi Program ARALIK 2013

2

3 ĠSTANBUL TEKNĠK ÜNĠVERSĠTESĠ FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ RUSYA FEDERASYONU NDA Ġġ GÜVENLĠĞĠNĠN GELĠġĠMĠ, ĠNġAAT SEKTÖRÜNDE Ġġ GÜVENLĠĞĠ MEVZUATI YÜKSEK LĠSANS TEZĠ Liliya SANCAK ( ) ĠnĢaat Mühendisliği Anabilim Dalı Yapı ĠĢletmesi Programı Tez DanıĢmanı: Doç. Dr. Gürkan Emre GÜRCANLI Anabilim Dalı : Herhangi Mühendislik, Bilim Programı : Herhangi Program ARALIK 2013

4

5 İTÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü nün numaralı Yüksek Lisans Öğrencisi Liliya SANCAK, ilgili yönetmeliklerin belirlediği gerekli tüm şartları yerine getirdikten sonra hazırladığı RUSYA FEDERASYONU NDA Ġġ GÜVENLĠĞĠNĠN GELĠġĠMĠ, ĠNġAAT SEKTÖRÜNDE Ġġ GÜVENLĠĞĠ MEVZUATI başlıklı tezini aşağıda imzaları olan jüri önünde başarı ile sunmuştur. Tez DanıĢmanı : Doç. Dr. Gürkan Emre GÜRCANLI... İstanbul Teknik Üniversitesi Jüri Üyeleri : Yrd. Doç. Dr. Deniz Ġlter... İstanbul Teknik Üniversitesi Doç. Dr. Ümit Dikmen... Boğaziçi Üniversitesi Teslim Tarihi : 13 Kasım 2013 Savunma Tarihi : 17 Aralık 2013 iii

6 iv

7 ÖNSÖZ Bu tezin hazırlanmasında bana desteğini esirgemeyen değerli hocam Sayın Doç. Dr. Gürkan Emre GÜRCANLI ya, çalışmamda büyük yardımlarını gördüğüm, bilgi birikimi ile yanımda olan Erhan SANCAK a, Evgeniya YEFİMOVA ya, hayat arkadaşım Ümit SANCAK a ve aileme teşekkürlerimi sunarım. Aralık 2013 Liliya SANCAK (İnşaat Mühendisi) v

8 vi

9 ĠÇĠNDEKĠLER vii Sayfa ÖNSÖZ... v ĠÇĠNDEKĠLER... vii KISALTMALAR... ix ÇĠZELGE LĠSTESĠ... xi ġekġl LĠSTESĠ... xiii ÖZET... xv SUMMARY... xix 1. GĠRĠġ Rusya İmparatorluğu nda Emek ve Emeğin Korunması Tezin Amacı İşçi Sağlığı ve İş Güvenliğinin Genel Kavramı Rusya Federasyonu Tarihindeki Anahtar Dönemler EKĠM DEVRĠMĠ ÖNCESĠ RUSYA DA Ġġ GÜVENLĠĞĠ Rusya daki İş Güvenliği Konusunda İlk Çalışmalar ve Ölüm ve Yaralanmaya İlişkin (Travmatizm) Analizler Kapitalizmin Filizlenme Döneminde Çalışanların Mücadelesi ve İş Mevzuatı nın Gelişmesi Yüzyıl Rusya sındaki İşçi Sınıfının Mücadelesi RUSYA DA YILLARI ARASI Ġġ GÜVENLĠĞĠ Rusya da Devrim Sonrası Dönemde Emeğin Korunması Sovyet Ülkelerinde İş Müfettişliğinin Oluşturulması ve Onun Görevleri Sovyet Ülkelerinde İş Mevzuatının Gelişmesi Sanayileşme ve Kolektifleştirme Döneminde İş Güvenliğinin Kontrolü ve Normlar Sendikalar, SSCB de İş Güvenliği Yönetimi Organı RUSYA DA 1941 YILINDAN SONRA BUGÜNE KADAR Ġġ GÜVENLĠĞĠ İş Güvenliğinde 2. Dünya Savaşı Dönemi ve Savaş Sonrası Gelişmesi İş Güvenliğinin Bugünkü Yasa Sistemi Rusya Federasyonu nda İstihdama Sosyo-Ekonomik Bakış RUSYA FEDERASYONU NDA ĠNġAAT ALANINDAKĠ Ġġ GÜVENLĠĞĠ DOKÜMANLARI RF nda İnşaat Alanında İş Güvenliği Alanında Kullanılan Doküman Türleri RF nda İnşaat Alanında İş Güvenliği Mevzuatının En Önemli Dokümanları RF DA ĠSĠG EĞĠTĠMĠ İSİG Eğitim Organizasyonu İSİG Eğitim Türleri ve Uygulama Şekli İSİG Bilgi Denetimi Yönetici ve Uzmanların İSİG Bilgi Denetimi RF DA Ġġ KAZASI OLAYININ ĠNCELENME SÜRECĠ RF da İş Kazası Bildiri Şekli... 41

10 7.2 İş Kazasında İşverenin Sorumluluğu RF DA ÇALIġMA YERĠ ġartlari DENETĠMĠ (SERTĠFĠKALANDIRMA) Çalışma Yeri Şartları Denetiminin Tanımı Çalışma Yeri Şartları Denetiminin Yararları Çalışma Yeri Denetim Uygulamasının Maliyeti RF DA ĠSĠG ALANINDA ĠNġAAT ġġrketlerġnġn KARġILAġABĠLECEĞĠ BAZI HARCAMALAR RF DA ĠSĠG DENETĠMĠ İSİG Devlet Denetimi İSİG İşçi Denetimi RF PROJELERĠNDE ĠSĠG DÖKÜMANTASYON PAKETĠ ĠÇĠN ÖRNEK PROJE SONUÇ VE DEĞERLENDĠRMELER KAYNAKLAR EKLER ÖZGEÇMĠġ viii

11 KISALTMALAR BYMK HĠK ĠSĠG RF RSBM RSDĠP SSCB : Birlik Yürütme Merkez Komitesi : Halk İş Komiserliği : İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği : Rusya Federasyonu : Rusya Sendikalar Birliliği Merkezi : Rusya Sosyal Demokrat İşçi Parti : Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birlilği ix

12 x

13 ÇĠZELGE LĠSTESĠ Sayfa Çizelge 3.1 : İnşaat sektöründe ve inşaat malzemeleri sanayi dalında çalışanların üniforma ve önleyici araçların normları Çizelge 3.2 : SSCB deki sendikaların üye sayısı Çizelge 4.1 : Bazı ülkelerde 2011 yılı için ortalama haftalık çalışma süreleri Çizelge 4.2 : Bazı ülkelerde yılları için ortalama aylık maaş düzeyleri...24 Çizelge 4.3 : Rusya Federasyonu, yılları arası ölümle sonuçlanan iş kazaları ve Milli Hasıla verileri Çizelge 10.1 : Denetimde dikkat edilen iş güvenliği konuları Çizelge 12.1 : İnşaat öncesi, inşaat sırasında ve inşaat sonrasında İSİG prosedürlerinin çizelgesi Çizelge A.1 : İnşaat ve inşaat malzemelerinin yapımında, mesken ve toplumsal işletmecilik alanlarında faaliyet gösteren işletmeler tarafından kullanılması tavsiye edilen hukuki norm belgeleri Çizelge A.2 : İş yerinde İSİG organizasyonu ve iş güvenliği eylemleri için hazırlanan dokümantasyonun yasal kaynaklar listesi xi

14 xii

15 ġekġl LĠSTESĠ Sayfa ġekil 4.1 : SSCB ve Rusya Federasyonu nda erkekler ve kadınlarda ortalama yaşam süresi...25 ġekil 4.2 : yılları arası RF nda iş kazası sayısı...27 ġekil 4.3 : yılları arası RF nda kişi başı GSYİH nın oransal değişimi...27 ġekil 9.1 : İş güvenliği eğitim sertifikası...52 ġekil 9.2 : Oryantasyon kayıt defteri, çalışma yeri talimatnameler kayıt defteri, iş kazaları kayıt defteri, norm belgeleri, emir ve talimatname örnekleri...52 ġekil 9.3 : Yangın güvenliği sertifikası...53 ġekil 9.4 : Yangın güvenliği eğitim kayıt defteri, yangın tüpleri kayıt defteri ve norm belgeleri, emir ve talimatname örnekleri...53 ġekil 10.1: İş güvenliği denetim türleri...55 ġekil N.1: İSİG biriminin inşaat şirketinin organizasyon şemasındaki yeri ġekil N.2: İnşaat şirketinin İSİG Depatmanın Organizasyon şeması xiii

16 xiv

17 RUSYA FEDERASYONU NDA Ġġ GÜVENLĠĞĠNĠN GELĠġĠMĠ, ĠNġAAT SEKTÖRÜNDE Ġġ GÜVENLĠĞĠ MEVZUATI ÖZET Bu tez çalışmasında Rusya Federasyonu ndaki İş Güvenliği Mevzuatı araştırılmış ve araştırma sonucu edinilen bilgiler; Rusya da faaliyet gösterecek olan Türk inşaat firmalarına bir rehber niteliğinde sunulmuştur. Bu araştırma yapılırken iş güvenliği kavramının; ülkenin tarihsel dönüm noktalarına göre; Rusya İmparatorluğu döneminde, sonrasında Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği döneminde ve bugünkü Rusya şartlarında gelişimi ve uğradığı değişimler hakkında bilgi verilmiştir Ekim Devrimi öncesi dönemi; iş güvenliği açısından işçi emeğinin sömürülme dönemi olarak nitelendirilmektedir. 1. Petro döneminde sanayi sektörünün gelişmesiyle birlikte reşit olmayan çocuklar ve kadın işçiler; yıllık izinleri olmadan günde 18 saate kadar çalıştırılmaktadır. Bu dönemde iş güvenliği konusunun ilk filizleri olarak 1835 yılında Fabrika Sahibi ve İşçi Arasındaki İlişkiler ve 1845 yılında da 12 Yaşından Küçük Çocukların Fabrikada Çalışma Yasağı dökümanları sayılabilir yılları arası çıkarılan 9 farklı yasa sayesinde 12 yaşından küçük olan çocukların ve kadınların çalışma şartları ve sınırları; fabrikalarda çalışan çocukların eğitimin sağlanması; istifa ve işe alınma prosedürleri şekillendirilmiş olup çalışma günü 11,5 saate kadar indirilmiştir. Demokrat İşçi Parti sinin ortaya çıkması ve sonrasında işçi haklarını düzenleyen programlarını sunmasıyla ülkede siyasi karışıklıklar yaşanmış ve 1913 de iç savaş başlamıştır. İşsizliğin artması ve ürünlerin piyasada pahalılaşmasıyla birlikte ayaklanmalar çıkmış ve halk; 8 saatlik çalışma günü, sigortaların sağlanması ve ergenlerin emeğinin korunması gibi haklar talep etmiştir. Olayların büyümesiyle Rusya da 1917 yılında Ekim devrimi gerçekleşmiş ve iktidara Bolşevikler gelmiştir. Aynı sene işçilerin çalışma günü 8 saate indirilmiş ayrıca 16 ila 50 yaş arası çalışmak zorunlu hale getirilmiştir. Bolşevikler döneminde işsizliğin çözülmesi ve işçi sigortalarının idaresi sendikalara devredilmiştir. Ülkedeki iş güvenliği konusundan sorumlu olacak birim olarak ise Halk İş Komiserliği göreve başlamıştır yılında kadınların ve 16 yaş altındaki çalışanların haklarını koruyan ve gece çalışma yasağı getiren İş Mevzuatı oluşturulmuştur. Bu mevzuatın birçok eksiği bulunduğundan 1922 yılında iş kontratı, güvenlik, hijyen kavramlarının normlarla resmedilmesi; işverene; çalışanlara iş elbisesi temin etme, çalışma ortamını iyileştirme zorunluluğu getirilmesi ile İş Mevzuatı nın eksikleri tamamlanmıştır. Yeni mevzuata göre devlet müfettişinin (komiserinin) onayı olmadan hiçbir yeni tesis devreye alınamamakta ve yeni iş yeri açılamamaktadır. Bu dönemde ilk kez iş koluna göre yönetmelikler ve normlar yayınlanmakta; çalışma şekli; işin özelliğine göre fiziksel ve entelektüel olarak ayrılmaya başlamaktadır. xv

18 İnşaat alanındaki iş güvenliği konusu ise 1926 da İnşaat Normları ve Kuralları nın (SniP) yayınlanması ile başlamış, iş yerindeki hijyen gereçlerinin ve iş kıyafetlerinin özellikleri ile ilgili kurallar belirlenmiştir de makinelerle çalışma güvenliği konusu ele alınmış, inşaatta iş güvenliği denetimi başlatılmıştır yılında Halk İş Komiserliği iş güvenliği sorumluluğunu tamamen sendikalara devretmiştir. Sovyet dönemi süresince sendikalar olağanüstü bir çalışma sistemi geliştirmiştir. Sürekli olarak iş güvenliği denetiminin yapılmasının yanı sıra iş yerlerindeki tartışmalarının çözümü, bir işçinin işten çıkarılma onayının verilmesi, işçilere daire tahsisi ve ayrıca dinlenme tesislerinde tatil turlarının dağıtılması dahi sendikalar tarafından yapılmaktadır. İşçileri spora ve eğitime özendirerek ülkenin genel kültür seviyesinin yükselmesinde sendikaların büyük katkısı olmuştur yılları arası Rusya nın 2. Dünya savaşına katılmasından dolayı iş güvenliği konusunda herhangi bir çalışma yapılmamıştır yılları arasında ise, iş yeri standart iç tüzüğü, iş anlaşmazlıkları inceleme süreci, teknik denetim konuları hakkında önemli tüzükler geliştirilmiştir yılı sonrasında ülke genelinde yaralanma, ölüm ve meslek hastalıkları oranlarında düşüş gözlemlenmektedir yılında Sovyet döneminin bitmesiyle sendikalarca yapılan iş güvenliği denetimi devlete devredilmiştir de devlet tarafından yeni Federal İş Mevzuatı geliştirilmiş olup bu mevzuattaki bazı eksiklikler 1999 yılında düzeltilmiş ve işverenin sorumlulukları detaylıca belirlenmiştir. Bu mevzuatla yerel yönetimlere iş güvenliği konusunda geniş haklar verilmiştir. Mevzuatın diğer önemli noktaları ise; çalışanın güvenli olarak kabul etmediği işini bırakabilmesi, işverenden çalışma şartları hakkında bilgi alınabilmesi, işçinin talebi üzerine iş güvenliği denetimin yapılabilmesi, iş güvenliği eylemleri için finans kaynaklarının belirlenmesi; işçi ve işverenin işbirliği sonucu denetim komisyonlarının oluşturulabilmesidir. Günümüzde Rusya Federasyonu sınırları dahilinde faaliyet gösteren herhangi bir işletme, iş güvenliği konusunda devlet tarafından düzenlenen ve belli norm ve kuralları içeren belgelere uyarak hareket etmelidir. Araştırmada Rusya nın inşaat sektöründeki iş güvenliği mevzuatı ele alınarak konunun en önemli dokümanları bir araya getirilmiştir. Bunlar; İnşaat Norm ve Kuralları (SNiP), İş Güvenliği Kuralları (PB), Kurallar Derlemesi (Svod Pravil), İş Güvenliği Uygulama Yönetmelikleri (TOİ), Yangın Güvenliği Kuralları (PPB), Birleşik Ücret Tarifesi-Kalifiye Klavuzu (ETKS), Yapım Yöntemleri Klavuzları (MDS), Devlet Standartları (GOST) ve Sağlık Koşulları Norm ve Kuralları dır (SanPiN). Çalışmada, inşaat sektöründe iş güvenliği konusunda kullanılan bu dokümanların isim ve numaraları yazılarak liste halinde verilmiştir. Liste öneri amaçlı verilmiş olup Rusya Federasyonu nda yeni inşaat projesine başlayacak müteahhitlere, iş güvenliği mevzuatını inceleme konusunda izlenmesi gereken yolu göstermektedir. İş yerinde İSİG organizasyonu ve iş güvenliği eylemleri için hazırlanması gereken dokümantasyon ve dayanağı yasal kaynaklar (RF İş Mevzuatı, Federal Yasa, SNiP vb) bir araya getirilip bu çalışmada tablo halinde sunulmuştur. İş güvenliği konusuna (İSİG eğitimi, kişisel koruma ekipmanları vs) bağlı olarak resmi kaynakların adları, ve nihayetinde işletmede bulundurulması zorunlu olan İSİG evraklarının türleri sıralanmıştır. xvi

19 İnşaat projelerinin, uygulamada olmazsa olmazları niteliğindeki iş güvenliği eğitimi, iş kazalarının incelenme süreci, çalışma yeri şartları denetimi, devlet denetimi ve şirketin iç denetimleri başlıklarının dikkat edilmesi gereken hususları irdelenmiştir. Rusya da iş güvenliği eğitiminin en önemli yasal kaynakları; GOST SSBT İSİG eğitim organizasyonu. Genel hükümler ve 13 Ocak 2013 tarihli RF Çalışma Bakanlığının ve Eğitim Bakanlığının İSİG eğitimi ve iş güvenliği bilgi denetim organizasyonu hakkında adlı Kararnamesidir. İş güvenliği eğitimi yönetici ve uzman kadrosunun; ve işçilerin iş güvenliği eğitimi olarak ikiye ayrılmaktadır. Eğitim göreve başlanıldıktan sonra en geç 1 ay içerisinde alınmalı ve 3 senede bir tekrarlanmalıdır. Ayrıca, çalışanlar göreve başlarken oryantasyon eğitimi aldıktan sonra çalışma yerinde talimatname alarak birincil iş güvenliği eğitiminden geçmek zorundadır. Bölüm şeflerinden alınan bu eğitim sonrasında işçinin 2-10 mesailik staj yapması gerekmektedir. Tez çalışmasının devamında RF da iş kazası inceleme süreci hakkında bilgi verilmektedir. Bu süreç, İş Mevzuatının No lu Maddelerine ve Çalışma Bakanlığının 73 No lu Şirketlerde ve değişik iş kollarında iş kazaları inceleme özellikleri hakkında adlı Kararnamesine dayanmaktadır. Toplu iş kazalarında (2 kişi ve fazlası), ağır yaralanmalı veya ölümle sonuçlanan iş kazalarında işveren veya onun temsilcisi 24 saat içinde resmi makamlara resmi formları hazırlayarak durumu bildirmek zorundadır. Rusya sınırları içerisinde faaliyet gösteren tüm işletmelerde yapılması gereken diğer bir süreç, Çalışma Yeri Koşulları Denetimidir. Bu denetiminin düzenlenmesinden işveren sorumlu olup en az 5 senede bir uygulanmalıdır. Denetim komisyonu; işveren temsilcisi, işçi veya sendika temsilcisi, tarafsız sertifikalı özel denetim kurumu temsilcisi ve iş güvenliği uzmanından oluşmaktadır. Denetim komisyonu, laboratuvar ölçümleri ve çalışma yerinde iş kazası riski ölçümleri yaparak her çalışma yeri için tehlike sınıfı belirlemektedir. Çalışma yeri koşulları denetim uygulamasının 2013 yılı yaklaşık ücretleri bu çalışmada belirtilmiştir. Ayrıca, iş güvenliği alanında inşaat şirketlerinin karşılaşabileceği diğer bazı harcamalar özetlenmiştir. Bunların bazıları elektrik güvenliği sertifikası, yangın güvenliği sertifikası, çevre koruma sertifikası ve tehlikeli atıklarla çalışma sertifikası eğitim ücretleridir. İş güvenliği devlet ve şirket içi denetim konusu da bu tez çalışmasında incelenmiştir. Devlet denetimi planlı ve plan dışı olarak gerçekleştirilmekle birlikte planlı denetim istisnai projeler hariç 3 senede bir uygulanmaktadır. Plan dışı denetimin sıklığı belli olmamakta ve özel durumlara bağlı olmaktadır. Devlet iş güvenliği denetiminde kontrol edilebilecek hususlar ve dokümantasyonu tablo halinde sunulmuştur. Çalışmanın devamında büyük bir Türk inşaat şirketinin Rusya daki iş güvenliği mevzuatının gerektirdiği şekilde uygulamada örnek olabilecek dökümantasyon paketi incelenmiş ve Türk inşaat firmalarına olumlu katkısı olabileceği düşüncesiyle bu dokümantasyon üzerinden değerlendirmeler yapılmıştır. Tez çalışmasının son kısmında ise Rusya da inşaat sektöründe iş güvenliği konusu üzerine değerlendirmeler yapılmış ve burada faaliyet gösterecek olan Türk müteahhitlere bazı öneri ve ipuçları verilmiştir. Bu kısımda yer alan; inşaat öncesi, inşaat sırasında ve inşaat sonrasında iş güvenliği prosedürleri adlı çizelge, Türk müteahhitlere rehber niteliğinde sunulmuştur. xvii

20 xviii

21 THE DEVELOPMENT OF OCCUPATIONAL SAFETY IN RUSSIAN FEDERATION AND OCCUPATIONAL SAFETY LEGISLATION IN CONSTRUCTION SECTOR SUMMARY Bu araştırma yapılırken iş güvenliği kavramının; ülkenin tarihsel dönüm noktalarına göre; Rusya İmparatorluğu döneminde, sonrasında Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği döneminde ve bugünkü Rusya şartlarında gelişimi ve uğradığı değişimler hakkında bilgi verilmiştir Ekim Devrimi öncesi dönemi; iş güvenliği açısından işçi emeğinin sömürülme dönemi olarak nitelendirilmektedir. 1. Petro döneminde sanayi sektörünün gelişmesiyle birlikte reşit olmayan çocuklar ve kadın işçiler; yıllık izinleri olmadan günde 18 saate kadar çalıştırılmaktadır. Bu dönemde iş güvenliği konusunun ilk filizleri olarak 1835 yılında Fabrika Sahibi ve İşçi Arasındaki İlişkiler ve 1845 yılında da 12 Yaşından Küçük Çocukların Fabrikada Çalışma Yasağı dökümanları sayılabilir yılları arası çıkarılan 9 farklı yasa sayesinde 12 yaşından küçük olan çocukların ve kadınların çalışma şartları ve sınırları; fabrikalarda çalışan çocukların eğitimin sağlanması; istifa ve işe alınma prosedürleri şekillendirilmiş olup çalışma günü 11,5 saate kadar indirilmiştir. Demokrat İşçi Parti sinin ortaya çıkması ve sonrasında işçi haklarını düzenleyen programlarını sunmasıyla ülkede siyasi karışıklıklar yaşanmış ve 1913 de iç savaş başlamıştır. İşsizliğin artması ve ürünlerin piyasada pahalılaşmasıyla birlikte ayaklanmalar çıkmış ve halk; 8 saatlik çalışma günü, sigortaların sağlanması ve ergenlerin emeğinin korunması gibi haklar talep etmiştir. Olayların büyümesiyle Rusya da 1917 yılında Ekim devrimi gerçekleşmiş ve iktidara Bolşevikler gelmiştir. Aynı sene işçilerin çalışma günü 8 saate indirilmiş ayrıca 16 ila 50 yaş arası çalışmak zorunlu hale getirilmiştir. Bolşevikler döneminde işsizliğin çözülmesi ve işçi sigortalarının idaresi sendikalara devredilmiştir. Ülkedeki iş güvenliği konusundan sorumlu olacak birim olarak ise Halk İş Komiserliği göreve başlamıştır yılında kadınların ve 16 yaş altındaki çalışanların haklarını koruyan ve gece çalışma yasağı getiren İş Mevzuatı oluşturulmuştur. Bu mevzuatın birçok eksiği bulunduğundan 1922 yılında iş kontratı, güvenlik, hijyen kavramlarının normlarla resmedilmesi; işverene; çalışanlara iş elbisesi temin etme, çalışma ortamını iyileştirme zorunluluğu getirilmesi ile İş Mevzuatı nın eksikleri tamamlanmıştır. Yeni mevzuata göre devlet müfettişinin (komiserinin) onayı olmadan hiçbir yeni tesis devreye alınamamakta ve yeni iş yeri açılamamaktadır. Bu dönemde ilk kez iş koluna göre yönetmelikler ve normlar yayınlanmakta; çalışma şekli; işin özelliğine göre fiziksel ve entelektüel olarak ayrılmaya başlamaktadır. İnşaat alanındaki iş güvenliği konusu ise 1926 da İnşaat Normları ve Kuralları nın (SniP) yayınlanması ile başlamış, iş yerindeki hijyen gereçlerinin ve iş kıyafetlerinin özellikleri ile ilgili kurallar belirlenmiştir de makinelerle çalışma güvenliği konusu ele alınmış, inşaatta iş güvenliği denetimi başlatılmıştır yılında Halk İş Komiserliği iş güvenliği sorumluluğunu tamamen sendikalara devretmiştir. Sovyet dönemi süresince sendikalar olağanüstü bir çalışma sistemi geliştirmiştir. Sürekli olarak iş güvenliği denetiminin yapılmasının yanı sıra iş yerlerindeki tartışmalarının çözümü, bir işçinin işten çıkarılma onayının verilmesi, xix

22 işçilere daire tahsisi ve ayrıca dinlenme tesislerinde tatil turlarının dağıtılması dahi sendikalar tarafından yapılmaktadır. İşçileri spora ve eğitime özendirerek ülkenin genel kültür seviyesinin yükselmesinde sendikaların büyük katkısı olmuştur yılları arası Rusya nın 2. Dünya savaşına katılmasından dolayı iş güvenliği konusunda herhangi bir çalışma yapılmamıştır yılları arasında ise, iş yeri standart iç tüzüğü, iş anlaşmazlıkları inceleme süreci, teknik denetim konuları hakkında önemli tüzükler geliştirilmiştir yılı sonrasında ülke genelinde yaralanma, ölüm ve meslek hastalıkları oranlarında düşüş gözlemlenmektedir yılında Sovyet döneminin bitmesiyle sendikalarca yapılan iş güvenliği denetimi devlete devredilmiştir de devlet tarafından yeni Federal İş Mevzuatı geliştirilmiş olup bu mevzuattaki bazı eksiklikler 1999 yılında düzeltilmiş ve işverenin sorumlulukları detaylıca belirlenmiştir. Bu mevzuatla yerel yönetimlere iş güvenliği konusunda geniş haklar verilmiştir. Mevzuatın diğer önemli noktaları ise; çalışanın güvenli olarak kabul etmediği işini bırakabilmesi, işverenden çalışma şartları hakkında bilgi alınabilmesi, işçinin talebi üzerine iş güvenliği denetimin yapılabilmesi, iş güvenliği eylemleri için finans kaynaklarının belirlenmesi; işçi ve işverenin işbirliği sonucu denetim komisyonlarının oluşturulabilmesidir. Günümüzde Rusya Federasyonu sınırları dahilinde faaliyet gösteren herhangi bir işletme, iş güvenliği konusunda devlet tarafından düzenlenen ve belli norm ve kuralları içeren belgelere uyarak hareket etmelidir. Araştırmada Rusya nın inşaat sektöründeki iş güvenliği mevzuatı ele alınarak konunun en önemli dokümanları bir araya getirilmiştir. Bunlar; İnşaat Norm ve Kuralları (SNiP), İş Güvenliği Kuralları (PB), Kurallar Derlemesi (Svod Pravil), İş Güvenliği Uygulama Yönetmelikleri (TOİ), Yangın Güvenliği Kuralları (PPB), Birleşik Ücret Tarifesi-Kalifiye Klavuzu (ETKS), Yapım Yöntemleri Klavuzları (MDS), Devlet Standartları (GOST) ve Sağlık Koşulları Norm ve Kuralları dır (SanPiN). Çalışmada, inşaat sektöründe iş güvenliği konusunda kullanılan bu dokümanların isim ve numaraları yazılarak liste halinde verilmiştir. Liste öneri amaçlı verilmiş olup Rusya Federasyonu nda yeni inşaat projesine başlayacak müteahhitlere, iş güvenliği mevzuatını inceleme konusunda izlenmesi gereken yolu göstermektedir. İş yerinde İSİG organizasyonu ve iş güvenliği eylemleri için hazırlanması gereken dokümantasyon ve dayanağı yasal kaynaklar (RF İş Mevzuatı, Federal Yasa, SNiP vb) bir araya getirilip bu çalışmada tablo halinde sunulmuştur. İş güvenliği konusuna (İSİG eğitimi, kişisel koruma ekipmanları vs) bağlı olarak resmi kaynakların adları, ve nihayetinde işletmede bulundurulması zorunlu olan İSİG evraklarının türleri sıralanmıştır. İnşaat projelerinin, uygulamada olmazsa olmazları niteliğindeki iş güvenliği eğitimi, iş kazalarının incelenme süreci, çalışma yeri şartları denetimi, devlet denetimi ve şirketin iç denetimleri başlıklarının dikkat edilmesi gereken hususları irdelenmiştir. Rusya da iş güvenliği eğitiminin en önemli yasal kaynakları; GOST SSBT İSİG eğitim organizasyonu. Genel hükümler ve 13 Ocak 2013 tarihli RF Çalışma Bakanlığının ve Eğitim Bakanlığının İSİG eğitimi ve iş güvenliği bilgi denetim organizasyonu hakkında adlı Kararnamesidir. İş güvenliği eğitimi yönetici ve uzman kadrosunun; ve işçilerin iş güvenliği eğitimi olarak ikiye ayrılmaktadır. Eğitim göreve başlanıldıktan sonra en geç 1 ay içerisinde alınmalı ve 3 senede bir xx

23 tekrarlanmalıdır. Ayrıca, çalışanlar göreve başlarken oryantasyon eğitimi aldıktan sonra çalışma yerinde talimatname alarak birincil iş güvenliği eğitiminden geçmek zorundadır. Bölüm şeflerinden alınan bu eğitim sonrasında işçinin 2-10 mesailik staj yapması gerekmektedir. Tez çalışmasının devamında RF da iş kazası inceleme süreci hakkında bilgi verilmektedir. Bu süreç, İş Mevzuatının No lu Maddelerine ve Çalışma Bakanlığının 73 No lu Şirketlerde ve değişik iş kollarında iş kazaları inceleme özellikleri hakkında adlı Kararnamesine dayanmaktadır. Toplu iş kazalarında (2 kişi ve fazlası), ağır yaralanmalı veya ölümle sonuçlanan iş kazalarında işveren veya onun temsilcisi 24 saat içinde resmi makamlara resmi formları hazırlayarak durumu bildirmek zorundadır. Rusya sınırları içerisinde faaliyet gösteren tüm işletmelerde yapılması gereken diğer bir süreç, Çalışma Yeri Koşulları Denetimidir. Bu denetiminin düzenlenmesinden işveren sorumlu olup en az 5 senede bir uygulanmalıdır. Denetim komisyonu; işveren temsilcisi, işçi veya sendika temsilcisi, tarafsız sertifikalı özel denetim kurumu temsilcisi ve iş güvenliği uzmanından oluşmaktadır. Denetim komisyonu, laboratuvar ölçümleri ve çalışma yerinde iş kazası riski ölçümleri yaparak her çalışma yeri için tehlike sınıfı belirlemektedir. Çalışma yeri koşulları denetim uygulamasının 2013 yılı yaklaşık ücretleri bu çalışmada belirtilmiştir. Ayrıca, iş güvenliği alanında inşaat şirketlerinin karşılaşabileceği diğer bazı harcamalar özetlenmiştir. Bunların bazıları elektrik güvenliği sertifikası, yangın güvenliği sertifikası, çevre koruma sertifikası ve tehlikeli atıklarla çalışma sertifikası eğitim ücretleridir. İş güvenliği devlet ve şirket içi denetim konusu da bu tez çalışmasında incelenmiştir. Devlet denetimi planlı ve plan dışı olarak gerçekleştirilmekle birlikte planlı denetim istisnai projeler hariç 3 senede bir uygulanmaktadır. Plan dışı denetimin sıklığı belli olmamakta ve özel durumlara bağlı olmaktadır. Devlet iş güvenliği denetiminde kontrol edilebilecek hususlar ve dokümantasyonu tablo halinde sunulmuştur. Çalışmanın devamında büyük bir Türk inşaat şirketinin Rusya daki iş güvenliği mevzuatının gerektirdiği şekilde uygulamada örnek olabilecek dökümantasyon paketi incelenmiş ve Türk inşaat firmalarına olumlu katkısı olabileceği düşüncesiyle bu dokümantasyon üzerinden değerlendirmeler yapılmıştır. Tez çalışmasının son kısmında ise Rusya da inşaat sektöründe iş güvenliği konusu üzerine değerlendirmeler yapılmış ve burada faaliyet gösterecek olan Türk müteahhitlere bazı öneri ve ipuçları verilmiştir. Bu kısımda yer alan; inşaat öncesi, inşaat sırasında ve inşaat sonrasında iş güvenliği prosedürleri adlı çizelge, Türk müteahhitlere rehber niteliğinde sunulmuştur. xxi

24 xxii

25 1. GĠRĠġ 1.1 Rusya Ġmparatorluğu nda Emek ve Emeğin Korunması Rusya, Büyük 1. Petro nun 1721 yılında uyguladığı yenilikler sonucu, Rusya İmparatorluğu olduktan sonra sanayi ve üretim yükseliş dönemini yaşamaktaydı. Çeşitli fabrikalarda üretim faaliyetlerinin yaygınlaşmasından dolayı yeni oluşan iş yerlerine devlet tarafından toprak köleleri, evsiz, suç işlemiş ve başka uğraşı olmayan insanlar atanıyordu. Bu dönemde sanayinin kalkınması; Rusya ekonomisinin büyük bir adım kaydetmesinin en önemli sebebidir. Büyük Petre iktidarında yaygınlaşan fabrika ve maden ocaklarındaki (Ural bölgesinde) çalışma şartları çok zor ve tehlikeli sayılmaktaydı. Ağır maden ocağı işlerine giden insanlar, savaştaymış gibi hayatlarını kaybediyorlardı. Köylerde de, toprak köleliği ancak 1861 yılında kalkacağından bu dönem çalışanları için normal çalışma şartları bir hayaldi. Bu çalışma koşullarında ortaya çıkan ölüm ve yaralanmaların yüksek değerleri ve güvenli çalışma şartlarını nasıl sağlayabiliriz sorusu; ilk defa ilerici insanları düşündürmeye başlamıştır. Ancak elbette Rusya İmparatorluğu nun bu zor tarihi sürecinde herhangi bir iş güvenliği normu veya kanunu henüz ortaya çıkmamıştır [4]. 1.2 Tezin Amacı İşçi sağlığı ve iş güvenliği (İSİG) konusunun Türkiye de geçtiğimiz yıllarda yürürlüğe giren yasalarla yeni yeni hız alması ve köklü bir tarihçesi olmayışı nedeniyle Türk şirketlerinin iş güvenliği konularında yeterli bilgi ve tecrübeye sahip olmadıkları ortadadır. Bu bilgi ve tecrübe eksikliği; özellikle iş güvenliği açısından risk taşıyan inşaat projelerinde, yurtdışında çalışan Türk müteahhit firmalarını projelerin ilerleyen safhalarında büyük kayıplara uğratmaktadır. Bu çalışmada, Rusya Federasyonu nda işçi sağlığı ve iş güvenliği konusunun gelişimi ve bügünkü durumu incelenmektedir. İş güvenliği esaslarının çıkış noktasından itibaren ülkenin tarihi dönüm noktalarına bağlı olarak Rusya daki iş 1

26 güvenliği mevzuatının gelişimi ve günümüzdeki durumuna göre dikkat edilmesi gereken hususlar anlatılmaya çalışılmıştır. Bu çalışma ile Rusya Federasyonu nda faaliyet gösteren/gösterecek olan Türk inşaat şirketlerinin günümüz iş güvenliği mevzuatı hakkında bilgi sahibi olmaları amaçlanmış olup gelecek inşaat projeleri için bu çalışmayı kılavuz olarak kullanmaları umulmaktadır. 1.3 ĠĢçi Sağlığı ve ĠĢ Güvenliğinin Genel Kavramı Rusya Federasyonu (RF) Anayasasının 7. maddesi uyarınca, RF nda insan sağlığı ve emeği devlet tarafından korunmaktadır. İş Kanunu na göre Rusya daki İSİG mevzuatı, tüm işverenleri ve sözleşmeli çalışanlarını, devlet tarafından farklı görevlere atanan askeri personeli, öğrenimi esnasında stajyerlik yapan öğrencileri ve diğer çalışan vatandaşları kapsamaktadır. Ayrıca, Rusya Federasyonu nun çeşitli ülkelerle yaptığı uluslararası anlaşmaslar ile aksi öngörülmemişse; iş güvenliği mevzuatı, Rusya yargı yetkisi altında olan yabancı işletmelerin tüm çalışanlarını da kapsamaktadır. Bugünkü Rusya Federasyonu İş Mevzuatı, iģçi sağlığı ve iģ güvenliği kavramını şöyle belirlemektedir: Emeğin korunması (iş güvenliği): iş faaliyeti süresince işçilerin sağlık ve hayatının korunmasını amaçlayan hukuki, sosyo-ekonomik, organizasyonel ve teknik, sıhhi-hijyenik, önleyici ve tedavi edici, rehabilitasyon ve diğer eylemleri içeren bir sistemdir [1]. Bunlardan ilki, hukuki eylemler adı altında güvenli ve sağlıklı çalışma koşulları konusundaki standartları düzenleyen hukuki normların ve onlara uyulmasını sağlayan ceza sisteminin oluşturulmasıdır. Bu hukuki normlar sistemi RF Anayasasına dayanmakta olup, federal yasaları, federal bölge yasalarını, RF yürütme organlarının norm belgelerini ve işletmelerin geliştirdiği lokal norm belgelerini içermektedir. Sosyo-ekonomik eylemler; devlet tarafından iş güvenliği seviyesini yükseltmeye yönelik işveren teşvik programı; ağır, zararlı ve tehlikeli işlerde tazminat ve ek ödemelerin belirlenmesi, sosyal açıdan daha zayıf olan işçi kategorisinin korunması; sosyal sigortanın bağlanması, mesleki hastalıklardan ve iş yaralanmalardan dolayı doğan tazminatların ödenmesi gibi birçok diğer eylemleri de içeremektedir. 2

27 Organizasyon ve teknik eylemler ile işletmelerde İSİG konusundaki faaliyetlerin planlanması ve iş güvenliği kurallarının sağlanması amacıyla iş güvenliği biriminin ve komisyonunun oluşturulması, yönetici ve çalışanların iş güvenliği eğitimlerinin organize edilmesi, çalışanların çalışma yerlerindeki zararlı ve tehlikeli unsurlar hakkında bilgilendirilmesi, çalışma yerlerinin sertifikalandırılması, olumsuz faktörleri azaltmak amacıyla modern ve güvenli teknoloji, malzeme, makine ve mekanizmalarının uygulamaya geçirilmesi, iş ve teknik proseslerin disiplinin yükseltilmesi kastedilmektedir. Sıhhi-hijyenik eylemler; mesleki hastalıkları önlemek amacıyla üretim sırasında oluşan zararlı faktörleri indirgemeye yönelik çalışmalardır. Önleyici ve tedavi edici eylemler; ilk ve periyodik sağlık muayenelerinin, önleyici ve tedavi edici besleme programlarının hazırlanması gibi eylemleri kapsanmaktadır. Rehabilitasyon eylemleri; işverenin ya da işletme yönetiminin, çalışanın sağlık durumuna göre daha uygun çalışma şartlarına sahip bir göreve atanması gibi zorunlu eylemleri kastetmektedir. [2] RF nda emeğin korunması terimi, birçok konudan oluşan bir sistemi tariflemektedir: Üretim sağlık koģulları; işçiler üzerinde olumsuz etkisi olan zararlı üretim faktörlerinin önlenmesini veya azaltılmasını sağlayan teknik yöntem ve eylemler bütünüdür. ĠĢ hijyeni; farklı iş kollarının çalışma koşullarını ve iş özelliklerini, bunların insan sağlığı üzerinde etkilerinin incelenmesi; çalışma ortamının işçiler üzerindeki zararlı ve tehlikeli etkilerini önlemek amacıyla bilimsel esaslı uygulama metodlarının geliştirilmesidir. Önleyici tıp olarak da nitelendirilmektedir. Elektrik güvenliği; çalışanın, elektrik akımı, elektromanyetik alanlar ve statik elektriğinin zararlı etkilerinden korunmasını amaçlamaktadır. Yangın güvenliği; bireyin, toplum ve devlet varlıklarının yangınlardan korunması ile ilgili eylemler bütünüdür. Endüstri güvenliği; bireyin ve toplumun hayati önem taşıyan unsurlarının, tehlikeli sanayi tesislerinde oluşabilecek kazalardan ve kaza sonucu olumsuz etkilerinden korunmasıdır. 3

28 ĠĢ güvenliği yönetimi; meslek hastalıklarını ve işyerindeki ölüm ve yaralanma sayısını azaltma, güvenli ve sağlıklı iş ortamını sağlama programı kapsamında çalışma şartlarını iyileştirme konusundaki iş güvenliği eylemlerinin organizasyonudur. Bu sistem, iş güvenliği standartlarının uygulanmasına dayanmaktadır. Profesyonel riskler yönetimi; işyerindeki riskleri tespit etmeye, değerlendirmeye ve azaltmaya yönelik birbirine bağlı olan eylemlerin bir bütünüdür. [3] 1.4 Rusya Federasyonu Tarihindeki Anahtar Dönemler Çalışmada incelenecek olan Rusya ya özgü iş güvenliği mevzuatının gelişimi, Rusya nın geçmişinde gerçeklemiş önemli tarihi olaylara bağlı olduğundan, aşağıda kısaca ülkenin tarihi dönemlerine değinilmiştir: Çizelge 1.1: Rusya tarihinde yer alan periodlar. GerçekleĢmiĢ olay Tarih Rusya da toprak köleliğin kalkması Ekim devrimi Askeri komünizm dönemi İç savaş dönemi SSCB nin oluşturulması Ülkenin kollektifleştirme dönemi Ülkenin sanayileşme dönemi Anayurt savaş dönemi (1. Dünya Savaşı Dönemi) Çalışmanın devamında, Rusya nın iş güvenliği konusundaki gelişimini etkileyen tarihi olayların ve olguların analizi yapılırken daha çok, kendine özgü özellikler taşıyan üç ana dönem ele alınacaktır. Bunlar: 1. dönem 1917 Ekim Devrimi öncesi; 2. dönem Bolşeviklerin iktidara gelmesinden sonra 1993 yılına kadar; 3. dönem 1993 ten bugüne kadar. 4

29 EKĠM DEVRĠMĠ ÖNCESĠ RUSYA DA Ġġ GÜVENLĠĞĠ 2.1 Rusya daki ĠĢ Güvenliği Konusunda Ġlk ÇalıĢmalar ve Ölüm ve Yaralanmaya ĠliĢkin (Travmatizm 1 ) Analizler Zamanının seçkin bilim adamlardan biri olan Mihail Lomonosov, iş yerlerinin güvenli olması konusundaki ilk çalışmalarını başlatarak 1742 yılında «Metalurji ve Madencilik Temelleri» adı altında topladığı çalışmasında; madenci işçilerin güvenlik, hijyen, çalışma ve dinlenme şartları, hafriyat kenetlemesi, merdiven geçişlerin güvenliği ve iş üniformanın uygunluğu gibi konuları ele almıştır. 19. yüzyılın ortalarında (Rusya İmparatorluğu nda toprak köleliğinin kalkmasından sonra) Rusya daki İş Mevzuatı sadece iki kararnameden oluşmaktaydı. Birincisi, 1835 yılında yayımlanmış olan «Fabrika Sahibi ve İşçi Arasındaki İlişkiler» isimli kararnameydi. İkincisi ise «12 Yaşından Küçük Çocukların Fabrikada Çalışma Yasağı» adı altında 1845 yılında yayımlanmış olan ve küçük çoçukların gece 12:00 den sabah 6:00 ya kadar çalışma yasağını açıklayan kararnameydi. Bu iki kararname; Rusya İmparatorluğu nda İş Mevzuatının ilk filizleriydi. Aynı dönemde ilk defa devlet tarafından ölümle sonuçlanan yaralanma analizi çalışmaları yapılmaktaydı yılında İçişleri Bakanlığı dergisinde; 1842 yılı içinde Rusya da ihtiyatsızlık sonucu gerçekleşmiş ölüm sayısı» adı altında makale yayımlanmıştır. Ölüm sebeplerinin arasında 6 ana sebep gösterilmiştir: 1) boğulma, 2) çarpma, 3) ezilme, 4) yanma, 5) yanlışlıkla silahla kendini vurma, 6) alkolün dozajını kaçırma gibi [5]. Görüldüğü gibi üretimle ilgili oluşan ölüm ve yaralanlar 2. ve 3. kategoride toplanmıştır. Buna paralel olarak insanların çalışma dalına, ikamet yerine, iş bölümüne göre de ölümlerin sebepleri incelenerek her analiz grubunun toplam ölüm sayısına göre oran tespidi yapılmıştı. Bu dönem için devlet tarafından yapılan ölüm ve yaralanma analizleri tekrar görülmemekte ve benzeri araştırmalar ancak 20. yüzyıl Rusya sında yeniden başlamaktadır. 1 Travmatizm belirli bir toplum grubunun belirli bir süreç içinde farklı dış faktörlerinin etki altında kalarak geçirdiği travma (yaralanma) ve ölüm sayısını yansıtan tıbbi ve sosyal bir tabirdir. 5

30 2.2 Kapitalizmin Filizlenme Döneminde ÇalıĢanların Mücadelesi ve ĠĢ Mevzuatı nın GeliĢmesi Avrupa da vahşi kapitalizm dönemi, feodalizm sonrası belirgin bir geçiş olarak lere denk gelmektedir. Sanayinin fırtınalı gelişimi, kendi iş gücünü satarak geçinebilen yeni nesli doğurmuştur. Rusya da bu dönemde köklü değişimler yaşanmış olup ekonomi, siyasi, eğitim ve diğer alanlarda reformlar yapılmıştır. Rusya ve yurtdışında iş gücünün sömürüldüğü bu dönem, işçi sınıfının yeniden doğma dönemiydi. Erkekler ile aynı düzeyde çalıştırılan kadın ve çocuklar için bu dönem ayrıca bir eziyet dönemiydi. 18 saat sürebilen çalışma saatlerine ilave olarak gece vardiyalarının olduğu ve yıllık izinlerin olmadığı bu dönemde çoçuklar 5-6 yaşından itibaren çalıştırılmaya başlatılıyordu [4]. 19. yüzyılın 80 leri ile 20. yüzyıla kadar olan süre, Rusya daki İş Mevzuatı için önemli bir period olarak kabul edilmektedir. Sanayiciler ve işçiler arasındaki ilişkilerin devlet düzeyinde belirli kurallara bağlama girişimlerinin gerçekleştiği bu dönemde, endüstri işçi hukukunun temelini oluşturan toplam dokuz yeni yasa yürürlüğe girmiştir. Bunlardan ilki olan 1 Haziran 1882 de yürürlüğe giren bu yasa ile en korunmasız sınıfı oluşturan kadın ve çocukların hakları savunulmuş ve 12 yaşın altındaki çocukların fabrikalarda çalışması yasaklanmıştır. Yasanın yerine getirilmesi için 17 bin çalışma yeri başına fabrikaları gözetleyen 20 müfettiş göreve başlatılmıştır. «Manüfaktür ve fabrikalarda çalışan çocukların eğitimi hakkında» (12 Haziran 1884) diğer bir yasa ise, fabrikalarda çalıştırmak için çocuklara eğitim vermek üzere işverenlere okul açma konusunda tavsiye vermekte ve zorunluluk kılmaktadır. 3 Haziran 1885 tarihli yasa «Reşit olmayanlar ve kadınlar için gece çalışma yasakığı»nı getirmektedir tarihli Morozov Grevi nden 2 hemen sonra kabul edilen yasa ile işveren ve çalışan arasındaki işe alınma ve istifa etme şartları düzenlenmiş, kesilen cezaların azami düzeyi maaşın %5 i olarak belirlenmiş, kesilen cezaların çalışan ödenekleri fonlarına yatırılması zorunlu kılınmıştır. 2 Morozov Grevi, 7-17 Ocak 1885 tarihlerinde Morozov tekstil fabrikasında 8 bin çalışanı tarafından gerçekleşmiş olup fabrika sahiplerinin sömürü rejimine, yıllar arasında 5 kez yaşanan maaş azaltılmasına ve işçi maaşının %50 sine varan ceza kesintilerine karşı verilmiş bir tarihi mücadeledir. 6

31 1887 tarihli yasaya göre Rusya da azami çalışma günü süresi belirlenmiş olup yetişkin erkekler için çalışma günü 11,5 saati geçmeyecek şekilde ayarlanmıştır. Bu döneme ait yürürlüğe giren diğer yasalar da Rusya da İş Mevzuatının oluşmasına katkıda bulunmuştur. 19. yüzyılın sonlarında Rusya daki ücretli çalışan sınıfının yaklaşık yarısı (%45) 23 yaşın altındaki gençlerden oluşmaktaydı. Ergenlerin nerdeyse üçte ikisi 15 yaşını, üçte biri ise 12 yaşını geçmeden fabrikalara veya başka işyerlerinde çalışmaya atılmaktaydı. Makine ve özellikle dokuma bölümlerinde çocukların da yapabileceği birçok farklı iş mevcuttu. Fakat aynı iş için ergenlere yetişkinlere göre daha düşük bir ücret ödenmekteydi [5]. Rusya da yürürlüğe giren yasalara rağmen ağır ve yıpratıcı çalışma şartları ve yüksek sayıda ölüm ve yaralanmalar, işçileri kendi haklarını savunmak zorunda bırakmaktadır. Bu özellikle, Rusya da sosyal-demokrat akımının oluşmasından sonra yeni bir güç olarak ortaya çıkmaktadır. Şöyle ki, 1903 yılında Rusya Sosyal Demokrat İşçi Parti nin (RSDİP) 2. Kongresi nde aşağıdakileri içeren Parti Programı kabul edilmiştir:...işçi sınıfının fiziksel ve manevi açıdan yok olmaktan korunması ve özgürlüğe yol açan mücadele verme kabiliyetini arttırmak adına partimiz şunları talep ediyor: -Tüm ücretli çalışanlar için iş gününün 8 saatle sınırlanması; -Tüm iş dalları ve çalışanların her iki cinsiyeti için 42 saatin altında olmayan haftalık tatilin yasa ile belirlenmesi; -Tamamen fazla mesainin yasaklanması; -Gece ( saatler arası) çalışmanın yasaklanması; İşverenin 16 yaşından küçük iş gücünü kullanmasının yasaklanması; yaşları arası olan ergenlerin iş gününün 6 saat ile sınırlanması... [6] Yüzyıl Rusya sındaki ĠĢçi Sınıfının Mücadelesi 1913 yılında iş güvenliği konusunda Rusya da olan tüm yasalar Endüstriyel çalışma hakkında isimli tüzük altında toplanmış olup Rusya İmparatorluğu nun yasalar kitabında yayımlanmıştır. Devlet tarafından atılan bu adım iş güvenliğinin 7

32 ayrı bir dal haline gelmesine yol açmıştır. Bu tüzükte ilk defa işçilerin sosyal sigorta konusu ele alınmıştır. Devrim önceki Rusya da yasalar son derece eksik ve sadece devlet dallarında işlemekteyken ekonominin tüm dallarında uygulanmamaktadır. Ergenlerin iş günü ve yetişkinlerin iş günü arasında fark olmayıp 1913 yılında yetişkinlerin azami çalışma günü 10 saati, ergenlerin ise 9,5 saati bulmaktadır. O zamanlar istihdam durumu hükümet ve çevresindekileri ilgilendiren bir sorun değildi iç savaş yıllarında işletmelerin durdurulması ve öncelikle reşit olmayan çalışanların işten atılması nedeniyle işsizlik zirveye ulaşmıştır. Sendikalar bu zamanda yarım milyonluk işsiz ordusu için devletten yardım talep etmesine rağmen olumlu bir yanıt alamamıştır. Şubat Devrimi sonucunda, gençler için bir işgücü borsası oluşturulmamış ve emek korunmasını sağlayan hiçbir yasa iyileştirme görmemiştir. Bununla birlikte 1917 yılının Mart ayından Ağustos ayına kadar yaklaşık 800 işyerinin kapandığı ve 160 bin kişinin çıkarıldığı bu ülkede, sadece Petrograd (Sankt-Petersburg un eski adı) bölgesinde işletmelerde işini kaybetmemiş olan işçi oranı %42 civarındaydı. İşsiz proleterya sınıfı için bu zor dönem, yiyecek ve günlük ihtiyaçlarını karşıladıkları diğer ürünlerin piyasada zor bulunması ve aşırı pahalılaşması yüzünden daha da zorlaşmıştır. Örneğin, 1913 ten 1917 ilkbaharına kadar Moskova da gıda ve temel gereksinim ürünlerinin fiyatları 5 kat yükselmişken diğer şehirlerde yükseliş 10 katı bulmuştur. Ergenlerin ve yetişkinlerin maaş düzeyi bu dönem aynı durumda kalmıştır. Bunların hepsi doğal olarak işçilerin ayaklanmasına, protesto ve grevler düzenlemelerine yol açmıştır. İşçiler; 1917 yazında Petrograd ve Voronej şehirlerinde fabrikaların dağılmasıyla kendi komisyonlarını kurmuş olup demokrasi şartlarına uygun ve sendikaların kontrolü altında yürütülecek olan bir işgücü borsanın oluşturulmasını talep etmişlerdir [4]. Çalışanların protestolarında istedikleri şartlar hemen hemen aynı olmaktaydı: tüm meslekler için 8 saatlik çalışma günü, iş gücünün kayda alınması ve sendikalara bağlı olarak işgücü borsa ağının oluşturulması, sosyal sigorta yasasının bir parçası olup işsizliğe karşı devlet tarafından korunulması, toplumsal işler planının hazırlanması vb. İstihdam, iş güvenliği, iş gününün kısaltılması, ergenlerin emeğinin sömürülmesi, maaşların arttırılması gibi kavramlar 20.yüzyılın ilk yirmi senesi için çok kritik ve 8

33 güncel sorunlardandı. Bu dönemde Rusya proleteryasının verdiği mücadele sadece iş ve yaşam hakları adına değildi, siyasi sorunların da çözülmesini bekliyorlardı. Rusya nın dört bir yanındaki gençlerin ayaklanmaları, siyasi ve ekonomik haklarını kazanmaya yönelik çabalardı. Ülkenin sonraki tarihi döneminde ise sert siyasi çekişmeler, Bolşeviklerin iktidar için savaşması ve 1. Dünya Savaşı yaşanmıştır. Bunların sonucu, iş güvenliği konusunda Rusya İmparatorluğu ndaki yasama faaliyetleri, Ekim Devrimine kadar tamamen durmuştur. 9

34 10

35 3. RUSYA DA YILLARI ARASI Ġġ GÜVENLĠĞĠ 3.1 Rusya da Devrim Sonrası Dönemde Emeğin Korunması Rusya da oluşan ekonomik ve siyasi durum, önce Şubat ayında sonra da Ekim ayında olmak üzere iki siyasi devrimin gerçekleşmesine neden olmuştur. Ekim Devrinden sonra ülkenin iktidarına Bolşevikler gelmiş ve Rusya Sovyet dönemine girmiştir. Yeni devlet rejimin devreye girdiği bu dönem ülke için zor ve çetin bir dönem olmuştur. Sovyet İş Mevzuatı devrim öncesi prensiplerden farklı bir yönde gelişmekteydi. Mevzuatın temelinde, Rusya sosyalist örgütlerinin ve dünya proleteryasının farklı uluslararası kongrelerinde dile getirdiği talepleri yatmaktaydı. Temel koşullar şöyleydi:...çalışan gençlerin siyasi, ekonomik ve hukuksal haklarının iyileştirilmesi; siyasi, profesyonel ve diğer iş sınıfını temsil eden örgütlerin yardımıyla çocuk çalışma yasalarının çıkarılması; yaşlar arası ergenler için çalışma gününün 6 saate kadar indirilmesi; tam gelişmemiş organizmaya sahip 18 yaşın altındaki gençler için tehlikeli olarak kabul edilen bazı mesleklerin bu yaş kitlesi için yasaklanması; reşit olmayan ve kadın çalışanlar için asgari ücretin, işsizlik ve hastalıktan dolayı ödemelerin düzenlenmesi vs [7]. Bolşeviklerin iktidara gelmesi ile kendi fikirlerini gerçekleştirme istekleri onları harekete geçirmiş ve tarihinde kabul edilen ilk kararnameler ile 8 saatlik çalışma günü kabul edilmiştir. Bu kararnameye göre Rusya da çalışma haftası 48 saat ile sınırlandırılmıştır. Böyle bir karar dünyada ilk kez alınmıştır. Diğer dünya ülkeleri ise Uluslararası Çalışma Örgütünün 1. Uluslararası Sözleşmesinin (Hours of Work (Industry) Convention, 1919) imzalanmasından sonra 8 saatlik çalışma gününü kabul etmişlerdir. Örneğin, ABD ancak 1938 yılında azami işgünü süresini ve asgari ücretini belirleyen Adil iş standartları hakkında yasanın yürürlüğe girmesiyle 8 saatlik çalışma gününü kabul etmiştir. Eğitim görmüş kadro eksikliği nedeniyle Bolşevikler devlet yönetimi için kamu güçlerinin ve örgütlerinin katılımını sağlamışlardır. Örneğin, 1917 yılının Aralık ayında işsizlik ve sağlık sosyal sigortalarının idaresi sendikalara devredilmiştir. 11

36 Böylece, 1918 yılının ortalarında Rusya da varolan 200 iş borsasının 147 sinin başında sendikalar bulunmaktadır [8]. 3.2 Sovyet Ülkelerinde ĠĢ MüfettiĢliğinin OluĢturulması ve Onun Görevleri 1918 yılından itibaren Sovyet iktidarı, iş güvenliği ve emekçilerin sosyal sorunlarını kendi takibine almaya başlamıştır. Bunun için 1918 mayıs ayında Sovyet ülkelerinde faaliyet gösterecek olan, kendi hak ve sorumluluklarına sahip İş Müfettişliklerini düzenleyen İş Müfettişliklerin kuruluşları hakkında adı altında yeni bir kararname kabul edilmiştir. Bugün Rusya da yürürlükte olan İş Müfettişliğinden söz eden hükümleri daha detaylı karşılaştırma yapabilmemiz için yukarıda bahsi geçen kararnamenin bazı alıntıları verilmiştir: Halk Komiseri ve diğer bölge Komiserleri gerçekleştirdiği teftişleri, ücretli olmayan iş yerleri dahil olmak üzere ekonomik faaliyet gösteren tüm iş yerlerini kapsamakta olup bu amaçla diğer müfettişleri de tayin etmelidir. 5. Seçilen iş müfettişlerini bölge iş müfettişlerinin onaylaması gerekmektedir. 6. Yerli müfettişliğinin faaliyet alanı ve niceliksel kadro özellikleri bölge müfettişlerinin kararıyla seçilmekte ve Halk Komiserinde onaylanmalıdır. 7. İş müfettişliğinin sorumluluklarından biri de Sovyet iktidarı çalışanlarının haklarını savunmayı amaçlayan ve kabul edilmiş herhangi bir kararnamenin veya yasanın yerine getirilmesini gözlemek ve kontrol etmektir, diğer bir ifade ile çalışanların sağlık ve hayat güvenliğine yönelik tedbirlerini almaktır. 8. Müfettişler, Sovyet ikidarının kabul ettiği iş kararnamelerinin ve çalışanların sağlık ve hayat güvenliğini sağlayan tedbirlerin yerine getirilmemesi veya ihlal edilmesi durumlarında suçluları ödeme cezasını kesme veya mahkemeye verme (talimatın belirttiği sınırların içinde) hakkına sahiptir. 9. İş müfettişleri sorumluluklarını yerine getirirken herhangi bir zamanda çalışanın ve ailesinin ikamet ettiği, dinlendiği ve iş yerine serbest bir şekilde ulaşma hakkına sahiptir. 10. İş müfettişleri görevlerini yerine getirirken Halk Komiserinin emirlerine ve talimatlarına göre hareket etmelidir. [9] 12

37 Kararname alıntılarından görüldüğü üzere bu dönemde müfettişliğin en önemli görevi, çalışanların iş ve sağlık güvenliği ve iş yerindeki koşullarının kontrolüdür. Kararnamenin analizi yapıldığında yeni oluşmuş Sovyet iktidarı tarafından müfettişliğe kontrol için verilen yetki gayet geniştir. Müfettişlerin çeşitli iş yerlerinde başlattığı çalışma koşullarının denetimi ile iş mevzuatının ve normların pek çok yerde ihlal edildiği tespit edilmiştir. Kontroller sırasında çoğu işyerinde; ödemelerde, güvenlik koşullarının uygulanmasında, işçilere üniforma sağlanmasında ve benzeri konularda aksaklıklar ortaya çıkmıştır. Örneğin, İvanovo-Voznesensk şehrinde yerli müfettişler tarafından 10 farklı büyük tekstil fabrikası kontrol edilmiş ve sonuç olarak iş komiserliği adına gönderilen raporda şunlar yer almıştır: Dar, kirli, havalandırması yetersiz olan bu eski fabrikalarda durum o kadar kötü ki onların yeniden yapılandırılması için gereken paranın harcanmasında bir anlam görülmemekte [4]. Kısacası, Sovyet ülkelerinin her köşesinde başkent dahil olmak üzere iş yerlerindeki çalışma şartları kabul edilemez durumdaydı. Diğer ülkelerin müdahalesi ve iç savaş, ülkedeki bazı çalışma koşullarının değişmesini şart kılmıştır. Bunlar arasında: yaşları arası çalışma gücüne sahip nüfus için çalışmak ve çalışma karnesine sahip olmak bir zorunluluktur. Sadece çalışma karnesi olanlar ülke içinde serbest bir şekilde seyahat edebilir ve yiyecek kuponlardan yararlanabilir. 3.3 Sovyet Ülkelerinde ĠĢ Mevzuatının GeliĢmesi Rusya daki devlet rejiminin değişmesi ve Bolşeviklerin iktidara gelmesi ile ve en önemlisi devletin Anayasasının oluşmasıyla emeğin korunması konusundaki mevzuat da değişime ve iyileştirmeye uğramıştır. İş güvenliği konusundaki yasalandırmayı desteklemek amacıyla Halk İş Komiserliği (HİK) oluşturulmuş olup, reşit olmayanlar (16 yaşına erişmemiş), 18 yaşın altında olanlar ve kadınlar için tehlikeli sayılan iş yerlerinde ve gece saatlerinde çalışma yasağını belirten ve 1918 yılın Aralık ayında yayınlanmış ilk SSCB İş Mevzuatı kabul edilmiştir. Doğal olarak kısa süre içinde tasarlanan bu mevzuat, çok ciddi eksiklikler içerdiğinden kısa zamanda değişime uğramıştır yılında SSCB Birlik Yürütme Merkez Komitesi (BYMK) varolan İş Mevzuatının eksiklerini göz önünde bulundurarak yeni mevzuat tasarısını 13

38 oluşturmuş, ilk defa iş kontratı kavramı dile getirilmiş ve böylece yasal olarak çalışma özgürlüğü presibini pekiştirmiştir. Yeni İş Mevzuatı daha önce belirtilmiş iş teftişinin normlarına ek olarak güvenlik ve hijyen normlarını açıklamaktadır. Örneğin, bu normlara istinaden herhangi yeni bir binanın veya teçhizatın işletmeye açılması; İş Müfettişliğinin onayı alınmadan mümkün değildir; çalışanları üniforma ile donatmak ve iş yeri koşullarını iyileştirmek bir zorunluluktur. Daha sonrasında HİK bu normların gelişmesi adına yangın önleyici normları, buhar kazanları kullanma talimatlarını, atık su arıtma kurallarını, madencilikte güvenlik vb konularda yönetmelikleri oluşturmuştur. Yürürlüğe giren yeni İş Mevzuatı; SSCB de HİK tarafından belli bir çalışma grubunu tıbbi incelemeye izin vermektedir [10]. Yeni İş Mevzuatı, reşit olmayanlar ve kadınların çalışması konusunda genişletilmiş yasalar içermektedir. O dönemin normları sayesinde çalışanlar entelektüel ve fiziksel çalışma türüne göre bölünmeye başlamıştır. Bu normlar bazı durumlarda çalışanlar arasında farklılıklar gösterebilmektedir. Sözgelimi fiziksel çalışmada faaliyet gösteren hamile kadının doğum öncesi izni 6 hafta ve doğum sonrası izni 6 hafta olmakla beraber entelektüel işte çalışan hamile kadının doğum öncesi ve doğum sonrası izinleri 4 der haftaya indirilmiştir. İş Mevzuatına göre 14 yaşında izin verilen istisnai durumlar hariç 16 yaş altında olan gençlere çalışmak yasaktır. Bazı konular İş Mevzuatında ilk defa ele alınmıştır, örneğin genç çalışanların yıllık izni mutlaka yazın verilmek zorundadır yılında yapılandırmadan geçen İş Mevzuatı, SSCB de yeterince uzun zaman geçerliliğini korumuştur. Fakat yılları arasında geçen Anayurt Savaşı, savaş sonrası yıkık ekonomiyi toparlama dönemi ve komünizmin kuruluşu şiarı; İş Mevzuatının geliştirilmesini gerektirmiştir. Bu ancak 1 Ocak 1971 yılında SSCB Yüksek Konseyi tarafından SSCB de İş Yasama Temelleri kabul edildikten sonra gerçekleşmiştir [4]. Bu mevzuat, önceki iki versiyonun en iyi maddelerini içermekte olup SSCB in o dönemdeki iş güvenliği konusunda en önemli ve temel hükümlerini pekiştirmektedir. Bugünkü Rusya da emeğin korumasını sağlayan yeni Rusya Federasyonu İş Mevzuatı yürürlüktedir. 21 Aralık 2001 yılında Devlet Meclisi tarafından onaylanıp ve Devlet Başkanı tarafından 30 Aralık 2001 tarihinde imzalanmıştır. Rusya sınırlarında yeni İş Mevzuatı 1 Şubat 2002 tarihinden itibaren yürürlüktedir. Emek 14

39 korunması ve işçilerin iş güvenliği konusundaki tüm yasaları içeren bu mevzuat; daha düzeltilmesi gereken çok eksiğin olduğunu da göstermektedir. 3.4 SanayileĢme ve KolektifleĢtirme Döneminde ĠĢ Güvenliğinin Kontrolü ve Normlar Rusya nın kolektifleştirme ve sanayileşme döneminde ülkenin gelişmemiş olması ve gerekli ekonomi gücüne sahip olmaması nedeniyle SSCB iktidarı iş güvenliği sorunları ile ciddi olarak ilgilenememektedir. Batı ülkelerinde bu dönemde iş güvenliği alanında aktif bir şekilde araştırmalar yapılırken (denemeler sonucunda iş yerlerinin en uygun ışıklandırılma, ısıtma, havalandırma vb. normları belirlenmiş, mesleklere göre iş yerinde ergonomi temelleri incelenmeye başlanmış) Rusya da ise bu sorular bilim adamlarının gündemine daha yeni getirilmektedir yılında kabul gören SSCB İş Mevzuatı sayesinde ülkede bir çok yeni normatif belgeler hazırlanmıştır. Bunların arasında iş yerinde kıyafet, kişisel korunma araç gereçleri, hijyenik normlar gibi konular incelenmiştir. SSCB de tehlikeli işler ile ilgili güvenlik tedbirlerine önem verilmeye başlanmıştır. Böylece, inşaat alanında iş güvenliği konusunda geliştirilmiş olan İnşaat işleri süresince güvenlik tedbirleri kuralları hakkında adı altında ilk çalışma ortaya çıkmıştır. 14 Mayıs 1926 tarihinde de HİK tarafından Mutlak Kararname ile tasdik edilmiştir. Bu hadise daha ileride, ülkenin ulusal ekonomisinde çok önemli yer alan inşaat dalının iş güvenliği konusunu ciddi bir şekilde belirleyen, tüm Sovyet ülkelerinde kullanılacak olan ve halen geçerliliğini koruyan SNİP (Stroitelniye Normı i Pravila 3 ) döküman birleşiminin temelini oluşturmuştur [11]. Sanayileşme döneminde seri üretim ile piyasaya çıkan yeni araçların ve makinelerin güvenliği çok şüpheliydi. Bu yüzden SSCB HİK kurumunun 10 Ekim 1927 tarihli Mutlak Kararname sinde makinelerin güvenliği ile ilgili bazı sorunlar ele alınmıştır. Örneğin, her tarım makinesinin detaylı talimatname ve güvenlik araçları ile donanması gerekmektedir. 1 tondan ağır taşınabilir her makinenin fren sistemi ile donanması gerekmektedir. Ayrıca bu kararname ile makine motorlarının yanında istirahat etmek ve uyumak yasaklanmaktadır. 3 Stroitelniye Normı i Pravila (SNİP) İnşaat normları ve kuralları (Rusça). 15

40 Özellikle inşaat sektörüne hitap eden benzer diğer bir normatif döküman 5 Haziran 1929 tarihinde Dış iskelesi olmayan taş binaların yapım işlerinde güvenlik tedbirleri hakında adı altında yayınlanmış olup binanın çevresinde kurulması gereken saçakların boyutunu, yerleşimini, işlevini vs. özelliklerini belirlemektedir [10]. İç savaş sonrası kalkınma dönemi inşaat piyasasını doğal olarak canlandırmıştır. Fakat bu dönemdeki inşaat işlerinin çoğu, inşaat projelerinin kontrol organlarının teftişinden geçmemesine ve projelendirme aşamasında iş güvenliğinden sorumlu olan devlet kurumları tarafından onay alınmamasına rağmen başlatılmaktadır tarihli HİK in genelgesinde de altı çizildiği gibi bu dönemde inşaat sektörü çok ağır yaralanma ve ölümlerin gerçekleştiği bir sektördür. Daha sonrasında SSCB HİK tarafından kabul edilen Yeni inşaata başlayacak işletmelerin teftişinin takviye edilmesi hakkında kararname; İş Müfettişliğini aşağıdakileri yerine getirmekle zorunluluk kılmıştır: 1. İşletmelerin yeni inşaat ve esaslı onarım işlerinin proje aşamasında ön onay alınmasını ve her türlü kontrolün sıkılaştırılmasını sağlamak, 2. Ön onay konusunda kuralları çiğneyen işletmelerin cezai takibini başlatmak ve hiçbir olayı cezasız bırakmamak, 3. İnşaat süresince inşaatın iş güvenliği açısından onaylanmış projeye, HİK in yaptığı düzeltmelere, ilavelere göre yürütülüp yürütülmediğini takip etmek. 4. İnşaatın bitişinden sonra yapılmış projenin onaylanmış projede aranan tüm koşullara göre uyumluluğunu kontrol etmek ve yapılan uyumsuzlukları yansıtan tutanak düzenlenmektir. Bunun yanısıra müfettişler raporlarında projede uygulanan iş güvenliği şartları hakkında bilgi vermelidir [11]. Ülkedeki kolektifleştirme ve sanayileşme döneminin bitişi ile birlikte SSCB deki iş güvenliği konusundaki normatif-hukuki faaliyetler; yenileşme ve gelişme yoluna girmiştir yılında SSCB de Yeni İş Mevzuatının Kabul edilmesi ile iş yerinde üniforma, kişisel korunma ve hijyenik araçlar ile ilgili yeni normatif dokümanlar da yürürlüğe girmiştir. SSCB de inşaat alanında ölüm ve yaralanmaların yüksek değerleri sonucunda 4 Kasım 1926 tarihinde Halk İş Komitesi tarafından 273/384 sayılı İnşaat sektöründe ve inşaat malzemeleri sanayi dalında çalışanların üniforma ve önleyici araçların 16

41 normları adı altında çıkartılan kararnamede ilk defa hızlı aşınan iş giysilerinin dağıtma süreleri ve normlarını resmi olarak betimlenmiştir. Bu normların bazıları aşağıdaki Çizelge 3.1. de gösterilmiştir: Çizelge 3.1: İnşaat sektöründe ve inşaat malzemeleri sanayi dalında çalışanların üniforma ve önleyici araçların normları [10]. No Meslek Adı Korunma araçları Kullanma Süresi Branda bezinden eldiven 3 ay 1 Toprak kazıcı Lapti 4 2 hafta veya 3 veya ziftli keçe çizme ay Branda bezinden eldiven (kış için) 4 ay 2 Dülger Keten bezinden önlük 6 ay SSCB HİK ilerideki çalışmalarında da çeşitli mesleklerdeki çalışanların iş giysileri ve kişisel korunma araçları konusunda yeni kararnameler düzenlemiştir. Bunların arasında 12 Kasım 1927 tarihli 354 No lu Asid ürünlerin indirme bindirme işlerindeki yükçü iş üniforması hakkında ; 24 Mayıs 1923 tarihli 95 No lu Bazı iş elbiselerin, iş ayakkabı ve korunma aletlerin işletmeler tarafından perakendeden edinmesi hakkında adlı kararnameler mevcuttur [10]. İkinci kararnameye istinaden iş üniforması ve diğer araçlar, işçilere sadece mesai saatleri içinde ve mesleği normlarda belirtilen çalışanlara verilmek zorundadır. Aynı dönemde SSCB de iş hijyeni konusunda HİK tarafından çıkarılan 14 Nisan 1926 tarihli Sabunun işçilere dağıtılması hakkında adlı açıklama, HİK in listesine göre ayda bir kişi başı 400 gram sabun verilmesi gerektiğini belirtmektedir. Şu dikkat çekicidir ki, ancak 2003 yılında Rusya Federasyonu Çalışma Bakanlığı tarafından Çalışanlara ücretsiz dağıtılan dezenfekte deterjan ve sabunun normları ve dağıtım şartları hakkında adlı yeni kararname çıkana kadar bu normatif döküman neredeyse bugünlere kadar geçerliliğini korumuştur [12]. 4 Lapti (lapot - tekel) ıhlamur gibi ağaçların soymuğundan örülerek yapılan bir tür köylü pabucu (yazlık) 17

42 3.5 Sendikalar, SSCB de ĠĢ Güvenliği Yönetimi Organı İş güvenliği sorunlarını çözüme kavuşturma sorumluluğu her zaman devlet kurumlarında değildi. Sovyet iktidarı, çalışan haklarının savunma sürecine çalışanların da (özellikle sendikaların) katılması gerektiğini düşünmekteydi. İşçi hakları daha 1917 Devrimi öncesinden işletmelerde kurulan sendikalar tarafından korunmaktaydı. Fakat sendikaların gösterdiği faaliyet ancak Sovyet döneminin başlamasıyla ve proleteryanın iktidara gelmesi ile doruğuna ulaşmaktadır. Aşağıdaki çizelgede yıllara göre sendika üye sayıları görülmektedir Mart ayı için Sovyetler Birliliği içerisindeki tüm ulus ve milliyetlerden 113,5 milyondan fazla çalışanın sendika üyeliği vardır. (Çizelge 3.2): Çizelge 3.2: SSCB deki sendikaların üye sayısı. Yıl Üye sayısı Sendikalar çalışanların %98 örgütlemiş olup neredeyse tüm işçi sınıfını, köylü çalışanları ve tüm proleteryayı birleştirmektedir [13]. Sovyet sendikaları aynı zamanda devlet üretiminin yönetiminde geniş haklara ve dünya sendikalarının yaşamadığı tecrübeye sahiptir. Sendikalar ulusal ekonominin gelişme planlarının oluşturulmasında ve gerçekleştirilmesinde, bilimsel teknik kadroların geliştirmesinde, iş kalitesinin ve verilmliliğin yükselmesinde önemli rol oynamaktadır. 18

43 1933 yılında SSCB Halk İş Komitesi, Rusya Sendikalar Birliliği Merkezi (RSBM) ile birleşerek genel yönetim fonksiyonları RSBM ye devretmiştir. Böylece, 1933 yılından sonra Rusya daki işletme yerlerinde tüm iş güvenliği sorunlarıyla sendikalar ilgilenmeye başlamıştır. Devlet iş müfettişliği, kendi temsilcileri adına herhangi bir işletme yerinin denetlemesi, iş güvenliği konusunda tespit edilen eksiklerin ve yanlışların giderilmesi için zorunlu talimatların çıkartılması gibi görevler artık sendikaların takibine geçmiştir. Sendikalar iş verimliliğinin kontrolünde, maaşların planlaması ve düzenlemesinde, çalışma ücreti ve prim sisteminin oluşturulmasında yer almaktadır. İşçileri ise daha ilerici, teknik açıdan daha gerekçeli ve kaliteli çalışmanın uygulanmasına teşvik etmektedir. Sendika görevleri arasında iş güvenliğinin, emniyet tedbirlerinin ve yasaların yerine getirilmesi konusunda devlet ve kamu kontrolü bulunmaktadır. İş güvenliği şartlarını iyileştirmek adına yılları arasında devlet tarafından 15 milyar Ruble tahsis edilmiştir. Fabrika veya yerel sendika komitesinin onayı olmadan hiçbir çalışan işten çıkarılamaz. İş yerlerinde meydana gelen tüm iş sorunlarında sendika komitelerin sözü en önemli söz sayılmaktadır. Sendikaların teknik müfettişleri iş yeri yönetimine, tespit edilen ihlallerin giderilme konusunda mutlak talimatlar verebilmektedir. Sendikalar, konut ve kültür yapılarının inşaat planlarının kontrolünü, satış işletmelerin çalışma şartlarını ve iyileştirme prosedürlerini, sosyal beslenme şartlarını ve belediye hizmetlerinin sistematik kontrolünü üstlenmektedir. Devlet ekonomi kurumları ve işletmelerinin yönetimi ile birlikte sendikalar, ihtiyacı olanlara konut daire tevzi etmektedir [4] yılından itibaren devlet sosyal sigorta yönetimini sendikalar üstlenmektedir. Geçici iş göremezlik ödenekleri, diğer sosyal sigorta ödeneklerini sağlamakta, çalışanlara tıbbi yardımın, kadın ve çocukların iş güvenliğin daha üst düzeyde sağlanması için mücadele etmekte, çalışanlara emekli maaşların bağlanışında yer almaktadırlar. Sendikalar, yığınların kültür ve eğitim düzeyini yükseltmeye yönelik çalışmaları sürdürmektedir yılında sendikalara bağlı olan kurum sayısı: 21 binden fazla kültür kulübü ve kültür sarayı; 33,4 bin sinema salonu; yaklaşık 23 bin kütüphane, 19

44 305 bin okuma ve eğitim odası; bununla birlikte sanat kurslarına yaklaşık 9 milyon kişi yazılmaktadır. Beden eğitimi, spor ve turizmin gelişiminde sendikalar önemli rol oynamaktadır. Sendikaların altında binlerce gönüllü spor dernekleri, turizm kurumları ve örgütleri çalışmaktadır. Sürekli olarak sendikalar işçiler arası spor müsabakaları düzenlemekte ve spora her sene 200 milyon Rubleye kadar harcamaktadır [13]. Bununla birlikte sendikalar proleteryanın dinlenme ve istirahat koşullarından da sorumludur. Ücretsiz veya düşük ücretle ülkenin her yerinde bulunan dinlenme ve tedavi evlerine (sanatoryum, içmeler, kaplıca yerleri, çocuklar için şehir dışı kamplar gibi) işçiler sendikalar tarafından gönderilmektedir. İş güvenliğinin sendikalar tarafından sağlandığı böyle bir idare oldukça uzun zaman sürmüştür. Sendika kurumları bu süre içinde belirli bir çalışma sistemini geliştirmiş ve zengin tecrübe kazanmıştır. İş güvenliği kontrolü ve yönetimi, özellikle iş kazaların incelenme süreçlerinde daha çok toplumsal iktidarlı tarz edinilmiştir. Fakat ülkede kapitalizm ilişkilerinin araya girmesiyle sendikalar otoritesini kaybetmiş, giderek dağılmış ve sonuç olarak 1993 yılında tüm iş güvenliği konusundaki fonksiyonlar yeniden devlet eline geçmiştir de iş güvenliği idaresini üstlenen devlet kurumu Rusya Çalışma ve Sosyal Gelişme Bakanlığı dır. İş güvenliği denetimi de devlet iş müfettişliğine yüklenmiştir. 20

45 4. RUSYA DA 1941 YILINDAN SONRA BUGÜNE KADAR Ġġ GÜVENLĠĞĠ 4.1 ĠĢ Güvenliğinde 2. Dünya SavaĢı Dönemi ve SavaĢ Sonrası GeliĢmesi yıllar arası SSCB de geçen Büyük Anayurt Savaşı döneminde yasama durdurulmuş olup hiçbir hukuki normatif kararname kabul görmemiştir. Ancak ulusal ekonominin kalkınmasıyla bu faaliyetler aktif olmaya başlamış ve 1957 yılından sonra çalışma şartlarının iyileştirilmesi, iş kazası ve buna bağlı ölüm ve yaralanma düzeyinin alçaltılması ve meslek hastalıklarını önlenmesi tedbirleri yönünde önemli kararlar alınmıştır. Savaş sonrası toparlanma döneminde SSCB de önemli sayıda yeni kararnameler çıkarılmıştır. Bunların arasında: İşletmelerin Sendika Komitesinin haklarını belirleyen tüzük (1971); İşletmelerin standart iç tüzüğü (1972); İş anlaşmazlıklarını inceleme tüzüğü (1974); Teknik denetiminin tüzüğü (1977) gibi tüzükler bulunmaktadır. Şu dikat çekicidir ki, bu dönemde SSCB de okulunu ve işini aynı zamanda yürütmek isteyen çalışanlara kolaylıklar sağlamak adına bazı adımlar atılmıştır. O dönem yasalarına göre yüksek eğitim almak isteyen çalışanlara giriş sınavlara hazırlanmak ve girmek için ücretsiz 15 günlük ekstra yıllık izin verilmektedir. Üniversitede açık öğretim kazanan çalışanlara sömestr sınavı dönemi için ücretli, 1. ve 2. sınıf öğrencilerine 20 gün, ileri sınıf öğrencilerine 30 gün izin verilmektedir [4]. Doğal olarak, okuyan çalışanlara sağlanan bu kolaylıklar, ülke serbest piyasa ekonomisi rejimine geçtikten sonra kalkmıştır. 4.2 ĠĢ Güvenliğinin Bugünkü Yasa Sistemi Rusya'da daha sonrasında İş Mevzuatının gelişimi 1993 yılında "Rusya Federasyonu'nda Emek Koruma Mevzuatı Esasları" dokümanının kabul edilmesi ile devam etmektedir. Değişim döneminden geçen ülke için bu yeni mevzuat ilerici etki sağlamıştır. İş güvenliği ve diğer konularda kabul görmüş mevzuatların üzerinde 1999 yılına kadar yapılan çalışmalar sonucunda bir takım eksiklik ve uyuşmazlıklar ortaya çıkmıştır. Bunlardan ilki, denetim ve kontrol organları tarafından yapılan devlet emek koruma faaliyetlerinin sadece genel federal ve federal bölgeler 21

46 (Tataristan Cumhuriyeti, Krasnodar bölgesi vb. gibi) düzeyinde değil yerel yönetimler (Kazan, Krasnodar şehir belediyesi vb.) düzeyinde de gerçekleştirilmesi gerekliliğidir. Belli işletmelerin denetimini gerçekleştirecek olan kurumlar yerel yönetimlere bağlı olduğundan bu eksikliğin mevzuatta önemli bir boşluk olduğu anlaşılmıştır. İkinci olarak, mevzuat maddelerinin birinde şöyle ifade kullanılmıştır: "... Gerektiğinde iş yerlerinde emek koruma özel hizmetleri oluşturulabilmektedir." [8] İş sahipleri kendilerince bu ifadeyi tavsiye olarak algılmışlar, doğal olarak da tasarruf amacıyla ve böyle hizmetlere işletmeciler tarafından ihtiyaç duyulmadığı için iş güvenliği uzmanlarının sayısı minimuma indirilmiş veya böyle departmanlar tamamen iş yerlerinden kaldırılmıştır. Tarım, inşaat, sanayi ve ulaşım sektöründe aynı tablonun yaygınlaşması iş güvenliği koruma sistemini çökertmektedir. Bununla birlikte 1993'teki mevzuat; 17 Temmuz 1999 tarihinde kabul edilen, bugünlere kadar geçerliliğini sağlayan ve 181 No'lu federal yasaya göre faaliyet gösteren, "Rusya Federeasyonu'nda Emek Koruma Mevzuatı Esasları" yeni dökümanının oluşmasına yol açmıştır [4]. Kabul edilmiş mevzuat yine de içerdiği eksikliklere rağmen Rusya'daki iş güvenliği konusunu daha modern ve ilerici bir seviyeye yükseltmiştir. İşçinin çalışma ortamındaki güvenliği ve hakları arttırılıp işverenin sorumluluk alanı genişletilmiş, meslek hastalıkları ve kazaları önlem çalışmalarına yol açılmıştır yılı mevzuatında yapılmış hatalar yeni mevzuaatta giderilmiştir. İş yerlerinde iş güvenliği hizmetlerinin oluşturma ve çalışma şartları detaylı olarak belirlenmiştir. Örneğin, bir işletme100 kişiden fazla işçi çalıştırıyorsa bu işletmede iş güvenliği bölümünün bulunması şarttır, 100 kişiden az ise işveren iş güvenliği uzmanı veya kurumu ile anlaşmak zorundadır. Üstelik işletmenin türü (özel veya devlet) önemli değildir, diğer ifade ile herkes için zorunludur. Devlet müfettişliği ise bu yasaya göre böyle işletmeleri kontrolden geçirme hakkına sahip olmaktadır. Yerel yönetimlere iş güvenliği konusunda verilen geniş haklar, yeni mevzuatın bir kere daha şüphesiz avantajı olarak görülmektedir. Şimdiki sistemde belli bir işletmenin denetiminin belli bir belediye kurumunun elinde olması, iş güvenliği sisteminin daha düzgün ve hızlı çalışmasını sağlamaktadır. İleride de iş kazalarının inceleme fonksiyonunun yerel yönetim düzeyine devredilmesi beklenmektedir (Şu 22

47 anda ise özellikle ölüm ile sonuçlanan tüm iş kazalarının inceleme süreci federal denetim kurumların sorumluluğundadır). Rusya'nın bugünkü iş mevzuatını incelediğimizde "iş güvenliğini sağlayan şartların yerine getirilmemesi nedeniyle işçinin sağlık ve hayatını tehlikeye atabilecek herhangi bir duruma karşı işçinin görevini yapmama hakkı" [1] gibi işçi hakları ilgimizi çekmektedir. Bahsedilen işçi hakkı, bu durumda disiplin suistimali olarak kabul edilmemektedir. Diğer bir örnek ise, "çalışma şartları ve iş yerinde iş güvenliği durumu hakkında işçinin doğru bilgi alma hakkı"dır [1]. Önceden işçilerin böyle hakkı olmamakla beraber bu malumatı işçi sadece işverenden değil devlet kurumlarından ve sendika gibi diğer kamu örgütlerinden de edinebilmektedir. RF İş Mevzuatında ilk kez İSİG prosedürlerinin finans kaynakları açıkça belirlenmektedir. Örneğin, "işçinin kişisel korunma araçlarının (iş elbisesi, özel araçgereçler vs.) masrafları işverene ait olmakta ; "masrafları işverene ait olmak üzere her işçi İSİG eğitiminden ve sürekli sağlık kontrolünden geçmek zorundadır" [1]. İşveren işçiye, görevini yerine getirirken güvenli ve sağlıklı yöntemleri öğretmeli, güvenlik talimatları eğitimi vermeli ve eğitim sonrası sınavdan geçirmelidir. Eski mevzuata göre progresif haklardan biri, "işçi talebi üzerine iş yerinin şartların kontrol edilmesi" dir. Bu hakkı sayesinde işçi bizzat kendisi devlet ve kamu kurumlarına danışarak iş yerinin kontrolden geçirilmesini isteyebilmektedir. RF mevzuatına istinaden her türlü işletmelerde çalışma koşullarının kontrol ve denetimini Rusya Devlet İş Müfettişliği gerçekleştirmektedir. Denetim iki tipe ayrılmaktadır: hukuki ve teknik kontrol. Hukuk müfettişleri işletmelerde İş Mevzuatı maddelerinin, teknik müfettişler ise normatif-teknik döküman maddelerinin yerine getirilip getirilmediğini denetlemektedir. Rusya'da mevzuata göre her iş yeri, işveren ve işçi kollektifi temsilcilerini içeren iş güvenliği komiteleri oluşturma hakkına sahiptir. Fakat gerçek hayatta çoğu iş yeri iş güvenliği sorunlarına gereken gayreti sarf etmemekte ve bu yüzden işçilerin kendi hakları konusundaki mücadelesi olması gerektiği gibi etkili olamamaktadır. 23

48 4.3 Rusya Federasyonu nda Ġstihdama Sosyo-Ekonomik BakıĢ Rusya daki çalışma mevzuatı ve güncel istihdam verileri; diğer yabancı ülkeler ile kıyaslandığında çalışanlar açısından bir çok olumlu nokta bulunmasıyla birlikte bir takım eksiklikleri de mevcuttur. Bunlar arasında ülke bazında geçerli asgari haftalık çalışma süreleri incelenebilir. Çizelge 4.1. de bazı ülkeler için ortalama haftalık çalışma süreleri [14] verilmiştir. Çizelge 4.1: Bazı ülkelerde 2011 yılı için ortalama haftalık çalışma süreleri. Ülke Ortalama haftalık çalıģma süresi, saat Fransa, Belçika, İsveç, Almanya 38 Avusturya, Kanada, Rusya, İsveçre 40 ABD, Yunanistan 42 Türkiye 52 Çin (Hong Kong) 45 Japonya 43 Uluslararası Çalışma Örgütü nün (International Labour Organization ILO) yayımlamış olduğu ve Çizelge 4.2. de yer alan ortalama aylık çalışma ücretleri istatistiği diğer ayırdedici bir gösterge olarak ele alınabilir: Çizelge 4.2: Bazı ülkelerde yılları için ortalama aylık maaş düzeyleri. Ülke Ortalama aylık maaģ düzeyi, Euro Belçika 2600 Rusya 500 Finlandiya 2800 Fransa 2300 Almanya 2736 Çin Japonya 2400 Çizelgede de görüldüğü gibi Rusya vatandaşları, en az Avrupa ülkeleri işçileri kadar çalışmalarına rağmen en az maaş alanlar sınıfında bulunmaktadırlar. SSCB döneminden bu yana Rusya daki ortalama yaşam süresi göstergeleri incelendiğinde ise (Şekil 4.1 [15]) nüfusun ortalama yaşının ülkedeki önemli sosyopolitik değişimlerden etkilendiği gözlemlenmektedir. Örneğin, 1991 yılında SSCB nin dağılması sonucunda iş güvenliği ve sağlık kontrol sisteminin yavaş yavaş 24

49 çökmesiyle kadınların ortalama yaşam süresi 74 ten 71 e, erkeklerin 63 ten 57 ye kadar inmiştir. Yaş Kadın Erkek Yıl ġekil 4.1: SSCB ve Rusya Federasyonu nda erkekler ve kadınlarda ortalama yaşam süresi. Diğer bir veri, SSCB ve Rusya Federasyonu nda yıllar arası ölümle sonuçlanan iş kazalarının istatistiğidir (Çizelge 4.3, Şekil 4.2, Şekil 4.3 [14], [16]). Görüleceği üzere SSCB nin dağılmasından itibaren 1998 de yaşanan krizin etkisiyle 1999 a kadar üretim ve dolayısıyla Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYİH) düzeyi 2,7 kat azalmış fakat iş kazaları ancak yarısı kadar azalmıştır. Kriz sonrasında üretimin tekrar canlanması ile birlikte yukarıda da belirtilen 17 Temmuz 1999 tarihinde güncellenip kabul edilen Emek Koruma Mevzuatı sayesinde, çalışma yerlerinde İş Güvenliği Biriminin oluşturulması ve denetimler ile ilgili detayların daha da belirginleştirilmesi sonucu iş kazaları günümüze kadar azalmaya devam etmiştir. Yıl Çizelge 4.3: Rusya Federasyonu, yılları arası ölümle sonuçlanan iş kazaları ve Milli Hasıla verileri. Kaza sayısı, kişi GSYİH 5, milyar USD (Eylül 2013) GSMH 6, milyar USD (Eylül 2013) Kişi başına GSYİH nın değişimi, % GSYİH: Gayri Safi Yurtiçi Hasıla 6 GSMH: Gayri Safi Milli Hasıla 25

50 , , , ,38 507,93-5, ,21 455,75-14, ,06 430,67-8, ,09 393,21-12, ,53 392,14-4, ,72 386,29-3, ,93 391,64 1, ,95 314,75-5, ,91 258,14 6, ,71 250, ,61 259,62 5, ,11 305,70 5, ,35 373,91 7, ,02 490,58 7, ,00 638,04 6, ,93 829,60 8, ,7 1078,3 8, ,8 1378,5 5, ,6 1318,7-7, ,9 142,37 4, , , ,8 1822,7 3,03 26

51 ġekil 4.2: yılları arası RF nda iş kazası sayısı. ġekil 4.3: yılları arası RF nda kişi başı GSYİH nın oransal değişimi. Birçok araştırmacının kaydettiği gibi Rusya Federasyonu nda yürürlükte olan İSİG Mevzuatının analizi yapıldığında iki önemli nokta vurgulanmaktadır: Rusya daki Medeni Kanun, dünyanın en iyilerinden sayılmaktadır; 27

52 RF İş Mevzuatında beyan edilen temeller ve hedeflenen amaçlarının çoğu gerçek hayatta uygulama bulamamaktadır. Ayrıca bugünkü İş Mevzuatı gelişme aşamasını tamamlayamamıştır. Rusya İş Mevzuati nin önemli eksilerden biri, sıkı kontrol ve müfettişlik uygulanarak baskıcı rejim ve ceza sisteminin kanunlarla desteklenmesidir. Fakat dünyada, baskıcı kontrolün uygulandığı yerlerde ancak %4 lük bir olumlu etki yarattığı ispat edilmiştir. Ayrıca, gelişmiş ülkelerde sıkı ceza sistemi iş sektöründe olumlu bir etki yaratmamakla kalmayıp tam tersine korkutucu ve hakaret edici bir yöntem olarak algılanmaktadır. [4] Bugünkü Rusya hükümetinin politikası iş güvenliği ve işçi emeğini koruma konusunda mükemmelikten uzak bir durumdadır. İş kazaları sonucu oluşan zararların giderilmesi için harcanan bütçenin çok daha azıyla yapılabilecek önleyici tedbirlerinin geliştirme çalışmaları ihmal edilmektedir. Doğal olarak, Rusya da ölümle sonuçlanan iş kazalarının analizi yapıldığında, gelişmiş ülkelere nazaran 2-10 kat daha yüksek olduğunu görülmektedir. Bununla birlikte Rusya nın iş güvenliği konusunda, kimi zaman olumlu kimi zaman olumsuz tecrübeler edinerek ama neticesinde ilerleme kaydettiği belirtilmelidir. 28

53 5. RUSYA FEDERASYONU NDA ĠNġAAT ALANINDAKĠ Ġġ GÜVENLĠĞĠ DOKÜMANLARI 5.1 RF nda ĠnĢaat Alanında ĠĢ Güvenliği Alanında Kullanılan Doküman Türleri RF sınırları dahilinde faaliyet gösteren herhangi bir işletme, devlet tarafından düzenlenen ve belli norm ve kuralları içeren belgelere (Norm Belgeleri) uyarak hareket etmelidir. İş Güvenliği Norm Belgeleri; Federal yasa, Emir, Kararname, GOST 7 (Gosudarstvennıy Standart), SNİP 8 (Stroitelnıye normı i pravila), TOİ 9 (Tipovıye instruktsii po Ohrane Truda) ve işletmenin yasal bir şekilde faaliyetini gerçekleştirilmesi için uyulması zorunlu olan diğer resmi belgelerinin bir bütünüdür. Norm Belgeleri, çalışma yerlerinde, iş sürecinin her katılımcısı tarafından İSİG normlarına ve kurallarına uyulmasını sağlamaktadır. Norm Belgeleri; işçilerin korunmasını, kuralların yerine getirilmesi konusunda kontrolun sağlanmasını, İSİG uzmanlarının teorik ve pratik bilgilerle donatılmasını, iş yerlerinde oluşan İSİG sorunlarına kolay ve hızlı bir şekilde çözüm bulunmasını amaçlamaktadır. Norm Belgeleri aşağıda sıralanan birkaç ana bölümden oluşmaktadır: 1) ĠSĠG organizasyonunu düzenleyen belgeler. Bu bölümdeki dokümanlar herhangi bir işletmede İSİG biriminin oluşturulması ve faaliyette bulunması hakkında ana prensipleri resimlemektedir. Bu konudaki en önemli belge: GOST SSBT İSİG bölümünün yönetim sistemi. Genel koşullar dır. [17]; 2) ĠSĠG eğitimini düzenleyen belgeler. GOST lar, emirler, talimatnameler ve eğitim kitapçıkları ve işçilerin eğitim sırasında kullanılan tüm diğer norm belgeleri; 3) ĠĢçi sağlık muayenelerini düzenleyen belgeler; 4) Özel iģ elbisesi, ayakkabısı ve kiģisel korunma ekipmanlarının özelliklerini düzenleyen belgeler; 7 GOST Devlet Standardı. RF da standartlar sistemi. 8 SNİP İnşaat Kuralları ve Normlar. 9 TOİ İş Güvenliği Talimatnameleri. 29

54 5) Özel iģçi grupların (kadınlar, ergenler, engelliler) korumasını düzenleyen belgeler; 6) ÇalıĢma Ģartlarından dolayı ek ödeme alanlar hakkında belgeler; 7) Sosyal Sigortalar hakkında belgeler vb. Genel olarak inşaat projelerinde iş güvenliği kapsamında sıkça kullanılan resmi döküman türleri şöyle sıralanabilir: SNİP (Stroitelnıye Normı i Pravila) İnşaat Kuralları ve Normlar; Teknik, ekonomik ve hukuki açıdan inşaat, mimarlık, mühendislik ve projelendirme alanındaki faaliyetleri tanzim eden, devlet yürütme organları tarafından kabul edilmiş norm belgelerin bir bütünüdür. Bu belge sistemi SSCB de 1955 yılından itibaren öncelikle inşaat standartizasyon sisteminde kullanılmaya başlanmıştır. SNİP sistemi birkaç ana bölümünden oluşup inşaat organizasyonu, yönetimi ve ekonomisi; projelendirmesi, yapı işlerinin organizasyonu, üretim ve kabulu, keşif normları, işgücü ve malzeme sarfiyatı konusunda kapsamlı ve detaylı kuralları düzenlemektedir. [18] PB (Pravila Bezopasnosti) İş Güvenliği Kuralları; Bu kurallar, yapı işlerinde faaliyet gösteren ve şirket yapısı gözetmeksizin RF sınırları içerisinde faaliyet gösteren tüm yerli, yabancı şirket veya özel kişiler için; ayrıca RF sınırları dışında Rusyalı teknik uzmanlarının tarafından yapılan projeler için geçerli olan İSİG konusundaki koşulları içermektedirler. [19] SP (Svod Pravil) Kurallar Derlemesi. Etüt, projelendirme, yapım, montaj, devreye alma, kullanım, geri dönüşüm, depolama ve nakliye konusundaki teknik kuralları içeren ve SNİP lerin altında geliştirilmiş ve onların tamamlayıcısı niteliğindeki standardizasyon dokümanlar bütünüdür. Kurallar Derlemesi tescil edilirken kuralın, baş harflerden oluşan SP kısaltılması, kayıt numarası, kuralı onaylayan geliştiricinin kodu ve onaylama senesini içeren özel bir ad oluşturulmaktadır. Örneğin, СП (SP ). [20] TOİ (Tipovıye instruktsii) Standart İSİG Uygulama Yönetmelikleri /Talimatnameleri; Üretim binalarında, çalışma alanlarında, şantiyelerde ve yapım işlerinin veya herhangi bir hizmetin gerçekleştirildiği diğer yerlerde İSİG gereksinimlerini belirleyen talimatname türüdür. TOİ; Standart (Tipik) talimatnameler ve alınan göreve göre talimatnameler olarak iki gruba ayrılmaktadır. 30

55 TOİ Standart talimatnameler, özel sendika uzmanlarına danışalarak federal yürütme organları tarafından hazırlanmaktadır. Standart TOİ ler mesleğe göre (mühendis, marangoz, laborant v.b) talimatları içerdiği gibi yapılan iş türüne göre de (yüksekte çalışma, montaj işleri, deneyler v.b) talimatlar geliştirilmiştir. TOİ Standart talimatnameler; - Genel iş güvenliği koşulları, - İşe başlama güvenlik koşulları, - Acil durumda güvenlik tedbirleri, - İş bitişinde güvenlik tedbirleri, başlıkları altında talimatları içermekte olup devlet organları tarafından onaylanmaktadır. Alınan göreve göre talimatnameler (İD Doljnostnıye İnstruktsii) İD talimatnameleri Standart TOİ lerden farklı olarak, direkt bölüm yöneticisi tarafından kendi astları için hazırlanmakta ve iş yeri müdürü tarafından onaylanmaktadır. İD talimatnamesi, çalışanın üstlendiği görevle ilgili olarak çalışandan beklenen davranışların el kitabıdır. Bu talimatnamede ayrıca, işçinin performansının hangi kriterlere göre değerlendirileceğini ve alınan görev çerçevesinde vasıf düzeyini ne yönde yükseltebileceğini anlatmaktadır. İD talimatnamelerinde, işçinin üstlendiği sorumluluk ve görevleri, hakları ve bilmesi gerekenler ile ilgili bilgi verilmektedir. [21] PPB (Pravila Pojarnoy Bezopasnosti) Yangın Güvenliği Kuralları; Yangından korunmaya ilişkin tüm gereksinimleri, kuralları ve yangın önleme tedbirlerinin organizasyonunu içeren hukuki ve standart bir talimatname türüdür. Bu talimatnameler, yapıların, binaların, elektrikli aletlerin ve sistemlerin işletilmesi/çalıştırılması sırasında yangının yaşanması durumunda yapılması gerekenleri ve güvenli kullanım kurallarını belirtmektedir. [21] ETKS (Yedinıy Tarifno-Kvalifikatsionnıy Spravoçnik) Birleşik Ücret Tarifesi Kalifiye Klavuzu. Kalifiye Kılavuzu, yönetici, uzman ve diğer kademeli çalışanların listesidir. Bu norm belgesi, çalışanlarının kalifiye sınıfını ve iş türüne göre işin adamsaat tarifesini belirlemek için kullanılmaktadır. İşin tarifelendirilmesi, iş yapısı ve zorluk derecesine göre coğrafi çalışma bölgesi şartları hesaba katılmadan 31

56 belirlenmektedir. Bir mesleğin tarife-kalifiye özellikleri resmedilirken bilgiler üç bölüme ayrılmakta ve İşin özellikleri, Bilinmesi gerekenler (bilgi ve beceriler), İşin örneği başlıkları altında toplanmaktadır. Bu da, işçinin kalifiye sınıfını tespit etmeye yardımcı olmaktadır. Farklı iş ve meslek dallarının değişik coğrafi çalışma bölgesi şartlarını hesaba katabilmek için mesleğe göre daha farklı ve detaylı norm belgeleri kullanılmaktadır. [22] MDS (Metodiçeskiye Dokumentı v Stroitelstve) Yapım Yöntemleri Klavuzları. MDS; devlet yürütme organları, Rusya Teknik Müfettişliği, işletmeler ve şirketler tarafından geliştirilen ve bir birine bağlı olan norm belgeler sistemidir. MDS, inşaat malzemelerinin hazırlanması, yapımı ve pratikte kullanım süreci boyunca kullanılması gereken en güncel ve eksiksiz inşaat teknik normlarını içermektedir. RF yasama sistemi tarafından belirlenmiş bu normlar derlemesi, ülkenin güncel ekonomik şartları ve yürürlükte olan teknik normları çerçevesinde hazırlanmaktadır. Ayrıca, derleme hazırlanırken devletin inşaat alanındaki kural ve standartları göz önünde bulundurulmaktadır. [23] GOST (Gosudarstvennıy Standart) Devlet Standartları. SSCB döneminde oluşturulmuş ve halen geliştirilmekte olan özel standartlardır. Uluslararası Standardizasyon ve Sertifikasyon Kurulu tarafından kabul edilerek BDT ülkelerinde de geçerliliğini korumaktadır. SanPiN (Sanitarnıye Pravila i Normı) Sağlık Koşulları Norm ve Kuralları. RF Devlet Salgın Dairesi tarafından toplumun sağlık refahını arttırmak ve sağlıklı çevre koşullarını sağlamak amacıyla geliştirilen kriterler sistemidir. FZ (Federalnıy Zakon) Federal Yasası. RF Anayasasına uygun olarak, RF genelinde ve federatif özerk bölgelerde uygulanan yasadır. [24] 5.2 RF nda ĠnĢaat Alanında ĠĢ Güvenliği Mevzuatının En Önemli Dokümanları Ek A da verilmiş olan İnşaat ve inşaat malzemelerinin yapımında, mesken ve toplumsal işletmecilik alanlarında faaliyet gösteren işletmeler tarafından kullanılması tavsiye edilen hukuki norm belgeleri [25], [26] adlı Çizelge A.1 de; iş güvenliği yönetim ve denetiminde önemli yer tutan resmi dökümanların listesi verilmiştir. Listede yer alan dökümanlar iş güvenliği konusunda öncelikli önem taşımaktadır. Listedeki dökümanların hepsi kullanılması zorunlu dokümanlar olmamakla birlikte 32

57 bazıları otoriteler tarafından tavsiye amaçlı oluşturulmuştur. Devlet denetimi sırasında işletmenin tüm zorunlu standart ve norm belgelere uyup uymadığı denetlenmekte ve tavsiye amaçlı oluşturulmuş, uygulamada kullanılması zorunlu olmayan dökümana aykırı bir durum varsa bile müffetiş işletmeye ceza uygulayabilmektedir. Dolaysıyla, bu liste öneri amaçlı verilmiş olup RF da yeni inşaat projesine başlayacak müteahhitlere, iş güvenliği mevzuatını inceleme konusunda izlenmesi gereken yolu göstermektedir. Ek A Çizelge A.2 de iş yerinde İSİG organizasyonu ve iş güvenliği eylemleri için hazırlanması gereken dokümantasyon ve dayanağı yasal kaynaklar (RF İş Mevzuatı, Federal Yasa, SNiP vb) verilmiştir. İş güvenliği konusuna (İSİG eğitimi, kişisel koruma ekipmanları vs) bağlı olarak resmi kaynakların adları, ve nihayetinde işletmede bulundurulması zorunlu olan İSİG evraklarının türleri sıralanmıştıır. İSİG lokal dokümantasyon listesi tavsiye amaçlı verilmiştir. Liste, iş yerinin faaliyet alanına bağlı olarak birçok diğer lokal belgelerle tamamlanabilmektedir (Örneğin, Rusya Teknik Müfettişliği kontrolu altında olan projeler için İş Güvenliği Kuralları gibi). Çalışmanın 11. Bölümünde örnek proje olarak ele alınan X Construction şirketinin RF Kaluga şehrindeki bir inşaat projesinin İSİG dökümantasyon paketi incelenerek belgelerinin asılları Ek K kısmında verilmiştir. 33

58 34

59 6. RF DA ĠSĠG EĞĠTĠMĠ 6.1 ĠSĠG Eğitim Organizasyonu İSİG eğitimi aşağıdaki resmi standart belgelere göre düzenlenmelidir: 1) GOST SSBT İSİG eğitim organizasyonu. Genel hükümler. ; 2) 13 Ocak 2013 tarihli RF Çalışma Bakanlığının ve Eğitim Bakanlığının İSİG eğitimi ve iş güvenliği bilgi denetim organizasyonu hakkında adlı Kararnamesi. Yukarıda belirtilen kararname ve GOST standardı; sektör ayırımı gözetmeksizin RF da iş yapan tüm kamu ve özel şirketlerdeki yönetici, uzman, işçi ve diğer personellerin İSİG eğitimleri ile ilgili oryantasyon ve eğitimin türüne, yapılış ve raporlama şekline, eğitimin içeriğine ve düzenlenmesine ilişkin kuralları içermektedir. Bu kararname ve standarda göre; İşe yeni başlayan yönetici ve uzman kadrosundaki çalışanlar 1 ay içerisinde; işçi kadrosundaki çalışanlar ise en az 3 senede bir eğitim ve bilgi düzeyleri ile ilgili denetime tabi tutulmalıdır. Oryantasyon ve eğitim programı, çalışanın çalışma hayatı boyunca aşamalar şeklinde devamlılık arz etmelidir. Aşamalı iş güvenliği eğitim süreci, aşağıda belirtilen safhalardan oluşmakla birlikte standartta bunların düzenlenmesi ile ilgili kurallar yer almaktadır; 1) İş güvenliği genel eğitiminin, öğrenim kurumlarında (ilk, orta ve yüksek öğrenim) uygulanması ile ilgili genel hükümler; 2) İşyerinde çalışanlar için iş güvenliği eğitiminin uygulanmasına dair genel hükümler, 3) İşyeri tehlike derecesine göre özel iş güvenliği eğitiminin ve denetimlerinin uygulanmasına dair genel hükümler; 35

60 4) Yönetici ve uzman personelin iş güvenliği eğitiminin ve denetimlerinin uygulanmasına dair genel hükümler; 5) İşçi yetkinlik ve vasıflarının yükselmesi durumunda iş güvenliği eğitiminin ve denetimlerinin uygulanmasına dair genel hükümler; 6) İşyerinde iş güvenliği talimatlarının hazırlanması ve uygulanması eğitimi ile ilgili hükümler. Eğitim düzeyi, tecrübe, meslek ve görev tanımı farketmeksizin yeni başlayanlar dahil olmak üzere tüm çalışanlar, iş güvenliği talimatlarının hazırlanması ve uygulanması eğitim sürecinden geçmelidir. Bu eğitimin zamanında düzenlenmesi, organizasyonu, yönetimi ve eğitim kalitesinden öncelikli olarak işyeri yöneticisi, sonrasında ise bölüm yöneticileri sorumludur. 6.2 ĠSĠG Eğitim Türleri ve Uygulama ġekli Nitelik ve uygulama süresine göre iş güvenliği eğitimi; oryantasyon, çalıģma yerinde birincil, tekrarlanan, program dıģı ve özel amaçlı eğitim türleri olarak ayrılmaktadır. Oryantasyon eğitimi, işe yeni başlayan herkes için yapılmaktadır. Oryantasyon eğitimi, iş güvenliği mühendisi veya bu göreve sorumlu olarak atanan kişi tarafından düzenlenmektedir. Oryantasyon eğitimi, çağdaş teknik eğitim araçları kullanarak en az 2 saat boyunca yapılmalıdır. Oryantasyon eğitimi; işe alınma emrinde (form T-1), oryantasyon kayıt defteri ve kişisel eğitim kartlarında eğitim alanın ve eğitim verenin imzası alınarak tescil edilmektedir. İşe yeni alınan, bir bölümden diğer bir bölüme geçiş yapan, verilen iş ile ilgili tecrübesi olmayan, geçici göreve başlayan ve yapı-montaj işlerine başlayacak olan tüm çalışanlar, göreve başlamadan önce çalıģma yerinde birincil eğitim programından geçmelidir. Çalışma yerinde birincil, tekrarlanan, program dışı ve özel amaçlı eğitimi bizzat bölüm şefleri vermek zorundadır. Tüm çalışanlar (meslek okulu mezunları dahil), çalışma yerinde birincil eğitiminden geçtikten sonra 2-10 mesai boyunca (çalışan kalifikasyonu ve işin tipine bağlı olarak) 36

61 emirle atanan sorumlu kişinin kontrolü altında staj yapmalıdır. İşçi stajdan ve bilgi kontrolünden başarılı bir şekilde geçtikten sonra bağımsız olarak çalışma hakkını kazanmakta ve bu durum çalışma yerinde birincil eğitim kayıt defterine ve kişisel kartına tescil edilmektedir. Öğrenim durumu, kalifikasyon, tecrübe ve işin tipine bağlı olmadan tüm işçiler tekrarlanan eğitiminden en az 6 ayda 1 geçmelidir. Tekrarlanan eğitim, çalışma yerinde birincil eğitim programına takiben yapılmaktadır. Eğitim kontrolü sonucunda başarılı olamayan çalışanlar görevden uzaklaştırılarak yeni eğitim sürecine başlatılmalıdır. Program dıģı eğitimi ise: İş güvenliği konusunda yeni veya revize edilmiş standart, kural ve talimatmatların yürürlüğe konulması durumunda; İşin güvenliğini etkileyecek bir şekilde teknolojik süreclerin değişmesi, daha önce kullanılan teçhizatının, araç, alet, hammadde, malzemeler ve diğer faktörlerin yenilenme veya değişime uğraması durumunda; İş güvenliği kurallarının çalışanlar tarafından, ölüm veya yaralanmaya, iş kazası, yangın ve patlamaya yol açmış veya açabilecek şekilde ihmali durumunda; Göreve günlük ara verilmek zorunda kalındığında yapılmaktadır. Program dışı eğitim kayda geçirilirken eğitimin yapılma sebebi gösterilmelidir. Özel amaçlı eğitim; çalışanın direkt sorumluluğunda olmayan işlerin yapılması (yükleme, boşaltma, şantiye, atölyenin temizlik işleri gibi); doğal afet, kaza sonuçlarının yok edilmesi; kısa süreli görevlerin üstlenilmesi durumlarında bölüm şefi tarafından yapılmaktadır. Özel amaçlı eğitim, kısa süreli görevin yapılması öncesi kısa süreli iş emrinde kayda geçmelidir. 6.3 ĠSĠG Bilgi Denetimi İş güvenliği bilgi denetimi gerektiren meslek listesini ve denetim komisyonunun kadrosunu işletmenin yöneticisi belirlemektedir. İş güvenliği bilgi denetim süreci protokol ile bitirilmektedir. 37

62 İş güvenliği bilgi denetiminde başarılı olan çalışana bağımsız çalışma hakkını kazandıran sertifika verilmektedir. Çalışan denetim sonucu, geçerli olmayan bir not aldığı takdirde en geç 1 ay sonra yeni denetime tabi tutulmalıdır. Yeni denetim süreci başlayana dek çalışan görevinden uzaklaştırılmaktadır. Sıradaki denetim yapılmadan önce iş yerinde iş güvenliği dersleri, seminer ve toplantılar düzenlenmektedir. Daha önce alınan görevde, iş kolunda veya mesleki faaliyette 3 seneden fazla (tehlikle işlerde ise 1 seneden fazla) ara vermek zorunda kalan tüm çalışanlar yeni iş güvenliği bilgi denetiminden geçmelidirler. 6.4 Yönetici ve Uzmanların ĠSĠG Bilgi Denetimi Göreve yeni başlayan yönetici ve uzmanlar, üretim koşulları, meslek hastalıkları, iş yerinde ölüm ve yaralanma riskleri ve mevcut iş güvenliği dokümantasyonunun anlaşılması amacıyla iş güvenliği oryantasyon eğitiminden geçmelidirler. Ayrıca, göreve yeni atanan kişi, oryantasyon dışında, kendi sorumuluğuna geçmiş olan tesis ya da bölümde çalışma koşulları, kişisel koruyucu ekipmanların mevcudiyeti, bölümdeki yaralanma ve meslek hastalıkların durumu hakkında üstü tarafından bilgilendirilmelidir. Göreve başlatıldıktan sonra en fazla 1 ay içerisinde uzman ve yöneticiler iş güvenliği bilgi denetiminden geçmelidir. Denetim sonuçları protokol ile belgelendirilmelidir. Görevini doğrudan iş sahasında gerçekleştiren uzman ve yöneticilerin bilgi denetimi en az 3 senede 1 yapılmalıdır. Uzman ve yöneticilerin sıradaki denetimi yapılmadan önce iş güvenliği programı doğrultusunda iş yerinde iş güvenliği dersleri, seminer ve toplantılar düzenlenmektedir. Üst düzey yöneticiler (müdür, baş mühendis gibi) ve iş güvenliği bölümü personelinin periyodik bilgi denetimi bir üst bölüm veya kurum tarafından düzenlenmektedir. Uzman ve yönetici eğitim ve denetimi iş yeri komisyonu tarafından veya öğretim lisansı ve teknik altyapısı olan profesyonel kurumlar tarafından yapılmaktadır. RF federal bölge sınırlarında organize edilen eğitim ve denetim süreçleri, federal yürütme organları ve bölge iş güvenliği yönetim organları tarafından tüm ruhsatlı öğrenim kurumlarının listesi oluşturularak takip edilmektedir. 38

63 İşçi, uzman ve yöneticilerin iş güvenliği bilgi denetiminin zamanında yapıldığının kontrolü iş güvenliği federal müfettişliği tarafından yapılmaktadır. [27], [28] 39

64 40

65 7. RF DA Ġġ KAZASI OLAYININ ĠNCELENME SÜRECĠ İş yerinde yaşanan iş kazasının incelenmesi; çalışan ve işveren arasındaki hak ve sorumluluklar doğrultusunda, çalışanın yaralanmasına veya ölümüne yol açan sebep ve koşulları resmi olarak araştırma şeklidir. İş kazası ve ölümlerin incelenme kuralları, RF İş Mevzuatının No lu Maddelerinde (6 Ekim 2006 tarihli düzeltme) ve 24 Ekim 2002 tarihli RF Çalışma Bakanlığının 73 No lu Şirketlerde ve değişik işkollarında iş kazaları inceleme özellikleri hakkında adlı Kararnamesinde yer almaktadır. 7.1 RF da ĠĢ Kazası Bildiri ġekli RF İş Mevzuatı 228 No lu Maddesi uyarınca, toplu iş kazalarında (2 kişi ve fazlası), ağır yaralanmalı veya ölümle sonuçlanan iş kazalarında işveren veya onun temsilcisi 24 saat içinde aşağıdaki makamlara resmi formu doldurarak durumu bildirmek zorundadır. Federal Bölge Devlet Çalışma Müfettişliği ne (Örnegin, Tataristan Cumhuriyeti Devlet Çalışma Müfettişliği); Yerel Savcılığa; İşverenin kayıtlı olduğu bölgenin yerel yürütme organlarına (örneğin, Tataristan Cumhuriyeti Kazan Şehir Belediyesi); İş kazasını geçiren çalışanın kayıtlı işverenine (Taşeronlu çalışmalarda); Şirketin gösterdiği faaliyet türüne göre o alandaki Federal Bölge Müfettişlik Birimine (Örneğin, Tataristan Cumhuriyeti Devlet İnşaat Müfettişliği); Sosyal Güvenlik Birimine. Ayrıca, toplu yaralanma, ağır yaralanma veya ölümle sonuçlanan iş kazalarında işveren veya onun temsilcisi 24 saat içinde Federal Bölgenin Sendikalar Federasyonu na bilgi vermelidir (Örneğin, Tataristan Cumhuriyeti Sendika Örgütleri Federasyonu). 41

66 Yaralanma ağırlığı zamanla değişen iş kazası (iş kazası, zaman içinde ağır yaralı veya ölümle sonuçlanan iş kazası kategorisine geçmiş ise) hakkında işveren iş kazasını haber aldığı andan itibaren, yukarıda bahsi geçen makamlara en fazla 3 gün içinde bilgi vermek zorundadır. [29] RF Çalışma ve Sosyal Gelişim Bakanlığı; RF İş Mevzuatı 229 No lu Maddesi ve 31 Ağustos 2002 tarihli RF Hükümeti nin 653 No lu İş kazaların araştırma ve kaydı için gereken belge formları ve iş kazaları inceleme süreci özellikleri hakkında adlı Kararnamesi uyarınca iş kazası gerçekleştiği takdirde kullanılması ve doldurulması zorunlu olan 9 tip ihbar belge formunu onaylamıştır. Yukarıda yer alan devlet makamları listesine uyularak 24 saat içinde telefon, faks, telgraf veya diğer irtibat araçlarıyla ulaştırılması gereken formlar: Form 1. Toplu yaralanma, ağır yaralanma veya ölümle sonuçlanan iş kazası ihbarnamesi, bknz. Ek B; Form 2. Form Н-1 (İş kazası tutanağı :...), bknz. Ek C; Form 3. Form Н-1ПС (Spor alanlarında gerçekleşen iş kazası tutanağı :...), bknz. Ek D; Form 4. Toplu iş kazası inceleme tutanağı (Ağır yara ve ölümle sonuçlanan iş kazaları için), bknz. Ek E; Form 5. Devlet İş Müfettişinin Sonuç Raporu, bknz. Ek F; Form 6. İş kazası sonucu yaralanan kişi için soruşturma protokolü (İş kazası tanığı ve diğer sorumlu kişilerin de soruşturulması esnasında kullanılması için), bknz. Ek G; Form 7. İş kazasının gerçekleştiği yerin inceleme protokolü, bknz. Ek H; Form 8. İş kazası sonuçları ve alınan tedbirler hakkında bildiri (Yaralananın durumu, oluşan toplam zararın miktarı, tazminatın ödenme şekli v.b), bknz. Ek I; Form 9. İş kazaları işyeri kayıt Defteri, bknz. Ek J. Form 2 ve 3 için: Formun 1. nüshası iş kazasında yaralanana veya onun temsilcisine verilmelidir. Formun 2. nüshası ve tüm iş kazası araştırma belgeleri işveren tarafından 45 sene boyunca muhafaza edilmelidir. 42

67 7.Zamanında bildirilmeyen iş kazaları için sorumluluk; RF İdari Suç Mevzuatı nın 5.27 maddesi uyarınca, RF İş Mevzuatı nda belirtilen süre içerisinde iş kazasının bildirilmemesi idari suç olarak kabul edilmektedir. İş güvenliği ve emek koruma mevzuatının maddelerini çiğneme adlı 5.27 maddesi uyarınca, şirket yöneticileri için 1000 ila 5000 Ruble (30 ila 150 Dolar); şahıs (tüzel kişi olmayan) şirketleri için 1000 ila 5000 Ruble (30 ila 150 Dolar) veya 90 güne kadar faaliyet durdurma; diğer şirketler için ila Ruble (900 ila Dolar) veya 90 güne kadar faaliyet durdurma seklinde cezalar uygulanmaktadır. [30] Şirket yöneticisinin aynı şekilde iş kazasını ikinci defa bildirmemesi durumunda bir seneden üç seneye kadar faaliyetinden men edilme cezasına çarptırılmaktadır. [31] 43

68 44

69 8. RF DA ÇALIġMA YERĠ ġartlari DENETĠMĠ (SERTĠFĠKALANDIRMA) Çalışma ve İstihdam Federal Dairesi eski başkanı Yuriy Gertsıy nın vurguladığı gibi, RF nda son yıllarda toplam kişinin çalıştığı işyerinde çalışma yeri koşulların denetimi düzenlenmiş ve denetim sonucu ancak çalışanın uygun olarak kabul edilen şartlarda çalıştığı tespit edilmiştir yılı denetim istatistiğinde ise denetimden geçen iş yerlerinin %60 ının çalışanları için sağlıklı ve güvenli şartları sağlayamadığı ortaya çıkmıştır. İş yerlerinin çoğunda çalışma şartlarının zararlı veya tehlikeli kategorisinde olduğu, bazılarında ise temel kişisel korunma ekipmanlarının dahi bulunmadığı gerçeği, son dönemde Çalışma ve İstihdam Federal Dairesi ni endişelendirmekte ve kurumu denetim konusunda yeni düzenlemelere gitmeye teşvik etmektedir. [32] 8.1 ÇalıĢma Yeri ġartları Denetiminin Tanımı RF İş Mevzuatı nın 209 No lu Maddesinde belirtildiği gibi, çalıģma yerleri koģullarının denetimi; zararlı ve tehlikeli faktörleri tespit etme amacıyla, çalışma yerlerindeki koşulların değerlendirilmesidir. Şirketin türüne (şahıs veya sermaye şirketi) bakılmaksızın işverenin en önemli sorumluluğu; çalışanlar için sağlıklı iş ortamını sağlamaktır (RF İş Mevzuatı, 212 No lu Maddesi). Denetim sürecinin uygulama düzeni, RF Sağlık ve Sosyal Gelişim Bakanlığı nın çıkardığı 26 Nisan 2011 tarihli 342н numaralı Emrinde ve onu tamamlayan tarihli 590н numaralı Emrinde yer almaktadır. İşyerindeki tüm çalışma yerleri, çalışma yeri denetimine tabi tutulmaktadır. Bir şirkette çalışma yeri sayısı, genel olarak personel sayısına uymamaktadır. Bir çalışan aynı zamanda 2 farklı görevi üstleniyorsa, denetim sırasında 2 görevin ve dolayısıyla 2 çalışma yerinin farklı denetim kartı oluşturulmaktadır. Eğer 1 çalışma yerinde görevi vardiyalı olarak birkaç çalışan sürdürüyorsa böyle bir çalışma yerinin sadece 1 denetim kartı olacaktır. 45

70 Çalışma yeri denetim sıklığı, tüm çalışma yerleri için 5 senede 1 i geçmemelidir, Fakat son yapılan denetimde, çalışma yerinin tehlikeli ve zararlı faktörleri içermediği tespit edilmiş ise ve bu çalışma yerinde çalışanlar görevini sadece bilgisayar ve diğer ofis teçhizatları (fotokopi makinası, faks vb) kullanarak gerçekleştiriyorsa, böyle bir çalışma yeri tekrar denetime tabi tutulmaz. Ancak, faaliyetini sadece ofiste bulunarak ve sadece ofis makinalarıyla temasa geçerek sürdüren muhasebeci, programcı gibi çalışanların herhangi bir tehlikeli ya da zararlı faktöre maruz kalmadıklarını ve onların çalışma yerlerinin güvenli olduğunu ispatlamak için yine de bir defa çalışma yeri koşulları denetiminden geçmesi gerekmektedir. Çalışma yeri denetimi; Varolan ve daha önce denetimden geçmiş ve son denetimde tehlikeli veya zararlı faktöre maruz kalınabileceği tespit edilmiş olan çalışma yerleri için en az 5 senede 1 defa yapılmalıdır. Varolan ve daha önce denetimden geçmiş ve son denetimde tehlikeli veya zararlı faktöre maruz kalınmayacağı tespit edilmiş olan çalışma yerleri için tekrar yapılmaz. Yeni oluşturulmuş, teknolojisi değişmiş, prosesi revize edilmiş çalışma yerleri için çalışma yeri devreye alındıktan sonra 1 sene içinde yapılmalıdır. Şikayet veya çalışanın resmi talebi üzerine yapılan program dışı denetimler için özel bir süre kısıtı bulunmamaktadır. Çalışma yeri denetimi organizasyonundan ve zamanında yapılmasından işveren sorumludur. İşveren tarafından; işveren temsilcisi, çalışanların veya sendikanın temsilcisi, özel sertifikalı denetim kurumu temsilcisi ve iş güvenliği uzmanının katılımıyla özel bir denetim komisyonu kurulmaktadır. Dışarıdan özel sözleşme ile katılan denetim kurumu temsilcisi, ancak çalışma yeri değerlendirme konusunda uzman ve tarafsız olan, devlet tarafından akredite edilmiş tüzel kişi temsilcisi olabilmektedir. Çalışma yeri denetimi, 4 farklı açıdan yapılmaktadır: - Çalışma yerinin hijyen gereksinimlerine/normlara uyup uymadığı, - Çalışma yerinde iş kazası riskinin değerlendirilmesi; 46

71 - Çalışanların kişisel korunma ekipmanları ihtiyacının karşılanıp karşılanmadığı; - Çalışma koşullarının kapsamlı analizi. Çalışanın işyerindeyken maruz kaldığı/kalacağı zararlı ve tehlikeli faktörlerin niceliksel ve niteliksel özelliklerini tespit etmek için işverenin anlaştığı denetim kurumu tarafından laboratuvar metodları kullanarak aşağıdaki koşullar ölçülmektedir; Kimyasal unsurlar (Havadaki kurşun, civa, krom oksidin gibi maddelerin konsantrasyonu ölçülmektedir.); Havadaki aerosol ve toz miktarı (Daha çok çimento fabrikaları gibi çalışma yerleri için gereklidir); Biyolojik unsurlar (Bakteri, virüs konsantrasyonu ölçülmektedir.); İyonik alanlar ve ışınımlar (Radyason ölçülmektedir) ; İyonik olmayan alanlar ve ışınımlar (Radyo, bilgisayar, mikrodalga, elektrikli aletler gibi doğal olmayan kaynaklardan oluşan elektromanyetik alanlar ölçülmektedir.); Akustik unsurlar (Gürültü, infrasound (sesötesi), temaslı ultrason, temassız ultrason ölçülmektedir.); Vibrasyon unsuru (Genel ve lokal vibrasyon ölçülmektedir.); Aydınlatma koşulları (Doğal ve suni aydınlatma kaynaklarının ve bilgisayar monitörlerinin parametreleri ölçülmektedir.); İç mekan iklimi (Hava derecesi, nem oranı ve havanın hareket hızı ölçülmektedir.); İş sürecinin ağırlığı (Yük taşıma, uzun süre dar alanda çalışma, ayakta kalma gibi çalışma yerinde yapılan hareketlerinin analizi yapılmaktadır.); İş sürecinin yoğunluğu (Kişiyi zihinsel, duygusal ve duyusal (işitme, görme) olarak zorlayan faktörlerin yoğunluğu ölçülmektedir. Fakat ileride planlanan yasa değişikliğiyle, denetim uzmanının şahsi görüşüne bağlı olduğundan dolayı yoğunluk unsurunun ölçümünün iptal edilmesi planlanmaktadır); 47

72 Çalışma yerinde iş kazası riski (Çalışma yerinde kullanılan alet, teçhizat, makinaların durumu, standartlara uyup uymadığı, çalışma yeri talimatnamelerin nasıl uygulandığı, çalışma yerinin iş güvenliği ve yangından korunma standartlarına uyup uymadığı tespit edilmektedir); Kişisel korunma ekipmanları (Mevcudiyeti ve standarlara uygunluğu tespit edilmektedir). [33] 8.) resmi olarak belirli oranlarda olmak üzere sigorta fonundan geri alınmasının sağlanmasıdır. ÇalıĢma yeri denetiminin yapılmamasından iģveren sorumludur. Bu denetim her işveren için zorunlu olmasına rağmen çoğu iş yerlerinde işverenin bilgisizliğinden dolayı çalışma yeri denetimi yapılmamıştır. Oysa ki, RF İdari Suç Mevzuatı nın

73 maddesi uyarınca, çalışma yeri denetiminin düzenlenmemesi İSİG mevzuatında idari suç olarak kabul edilmektedir. Bu maddeye göre, iş güvenliği müfettişi çalışma yeri denetiminin zamanında yapılmadığını tespit ederse işverene 5 ila 50 asgari ücret tutarında para cezası uygulayabilmektedir. Ayrıca işveren daha önce de aynı sebepten dolayı ceza aldıysa 1 ila 3 seneye kadar faaliyetinden men edilebilmektedir. [34] Zamanında yapılmamıģ çalıģma yeri denetimi için cezalar; Şahıs şirketleri (tüzel kişi olmayan) için 1000 ila 5000 Ruble (30 ila 150 Dolar) veya 90 güne kadar faaliyet durdurma; Diğer şirketler için ila Ruble (900 ila Dolar) veya 90 güne kadar faaliyet durdurma; Şirket yöneticisi için 1000 ila 5000 Ruble (30 ila 150 Dolar) dır. 8.3 ÇalıĢma Yeri Denetim Uygulamasının Maliyeti Daha öncesinde de söz edildiği gibi, çalışma yeri denetimi için işveren tarafından organize edilmek sureti ile iş güvenliği mühendisi, işveren temsilcisi, işçi temsilcisi ve yetkilendirilmiş özel denetim kurumu temsilcisinden oluşan bir denetim komisyonu kurulması gerekmektedir. Özel denetim kurumu, çalışma yeri koşullarını incelemek için bir takım teknik alet ve ölçüm cihazlarıyla, laboratuvar ve saha analizini yaparak denetim sürecini gerçekleştirmektedir. Bu süreç, zaman ve maliyet gerektiren bir uygulamadır yılı için, Rusya piyasasında faaliyet gösteren özel denetim kurumlarının çalıģma yeri baģına teklif ettiği ortalama işlem ücretleri 1000 Rubleden 3500 Rubleye (30 Dolar ve 100 Dolar arası) kadar değişmektedir [35], [36]. Bu rakam, çalışma yerinin türüne ve dolaysıyla denetim kurumunun yapacağı işin hacmine göre değişmektedir. Örneğin, kaynakçının çalışma yeri denetim ücreti, ofiste çalışan mimarın çalışma yeri denetim ücretine göre daha yüksektir. Çalışma yerlerini kabaca 3 tipe ayırırsak, ücret grupları şöyle sıralanmaktadır: 1. Bilgisayar kullanılmayan çalışma yeri (kurye, kapıcı vs) 1000 Ruble (30 Dolar); 2. Bilgisayar kullanılan ofis tipi çalışma yeri (mühendis, mimar, sekreter, pazarlamacı vs) 1500 Ruble (45 Dolar); 49

74 3. Teknik ve sanayi faaliyet gösterilen çalışma yerleri (kaynakçı, montajcı, kalıpçı vs) 3500 Ruble (100 Dolar) Ayrıca güncel piyasa fiyatlarına göre, 50 çalışma yerinden fazla denetim uygulaması istendiğinde %20; 200 çalışma yerinden fazla denetim uygulaması istendiğinde %30 oranında indirim sağlanmaktadır. Üstelik, RF Hükümetinin 22 Aralık 2011 tarihli 1082 No lu Kararnamesine göre, şirketin Sosyal Sigortacılık Fonu na (SSF) bir önceki yıl boyunca yatırdığı toplam işçi sigorta ödemelerinin %20 sini geçmemek şartıyla, SSF; çalışma yeri denetimi masraflarının bir kısmını karşılayabilmektedir. [37] Fakat sağlanan indirimlere ve desteklere rağmen, büyük ölçekli ve karışık teknik faaliyetler içeren bir inşaat şirketi için çalışma yeri denetim süreci günümüz RF şartlarında maliyet açısından yük, ve bunun için teklif aşamasında bütçe ayrılmamışsa zorluk getirebilecek zorunlu bir uygulamadır. 50

75 9. RF DA ĠSĠG ALANINDA ĠNġAAT ġġrketlerġnġn KARġILAġABĠLECEĞĠ BAZI HARCAMALAR RF da herhangi bir işletmede, işveren kendi personelini sağlıklı ve güvenli çalışma metodları ve genel olarak iş yerindeki elektrik güvenliği konusunda eğitmelidir. Personelin olması gereken elektrik güvenliği bilgi düzeyi, çalışanın görev tipine göre değişmektedir. Meslek grubu ve görevine göre çalışana; birden beşe kadar (I V) elektrik güvenliği grubu sertifikası sağlayacak olan elektrik güvenliği eğitimi verilir. Görevinde elektrikle direkt işi olmayan çalışanların (sekreter, muhasebeci vb) elektrik güvenliği grubu I olmalıdır. Bu personele elektrik güvenliği eğitimi senede bir kez III veya IV elektrik güvenliği grubu sertifikasına sahip olan elemanlar (elektrik teçhizatından sorumlu kişi, elektrik mühendisi) tarafından verilmelidir. II, III, IV, V gruplarının elektrik güvenliği eğitimi, resmi eğitim kurumları tarafından yapılmakta ve eğitim sonunda sınava tabi tutularak başarıyla bitirenlere elektrik güvenliği sertifikası ve grup numarası verilmektedir. Ortalama 20 saat süren eğitimin piyasa ücret düzeyi kişi başı Ruble ( Dolar) civarındadır. Çalışanlar iş güvenliği eğitimini iş yerinde yetkili kişilerden oryantasyon ve özel kursları dinleyerek alabiliyorken yönetici ve uzmanlar iģ güvenliği eğitimini en az 3 senede 1 olmak üzere lisanslı eğitim kurumlarında almak zorundadırlar. Bu zorunluluk RF İş Mevzuatının 212 ve 225 No lu Maddelerinde belirlenmiştir. Bu tür eğitimin sonunda, dinleyicinin adı, soyadı, şirketin bilgileri yazılarak devlet standartında eğitim sertifikası verilmektedir (bknz. Şekil 9.1). 51

76 ġekil 9.1: İş güvenliği eğitim sertifikası. Eğitim sertifikasıyla birlikte katılımcılara, şirketlerinde kullanılmak üzere oryantasyon kayıt defteri, çalışma yeri talimatnameler kayıt defteri, iş kazaları kayıt defteri, iş güvenliğinde kullanılan en güncel norm belgeleri, emir ve talimatname örnekleri (CD halinde) verilmektedir (bknz. Şekil 9.2). ġekil 9.2: Oryantasyon kayıt defteri, çalışma yeri talimatnameler kayıt defteri, iş kazaları kayıt defteri, norm belgeleri, emir ve talimatname örnekleri. Yönetici ve uzman iş güvenliği eğitim programının piyasa ücreti kişi başı yaklaşık 3000 Ruble (90 Dolar) dır. Yönetici ve uzmanların aynı zamanda, güncel bir yangın güvenliği sertifikası bulunmalıdır. Bu sertifika geçerliliğini sadece 3 sene boyunca koruduğundan bu süre geçtikten sonra yangın güvenliği bilgilerinin lisanslı eğitim kurumunda güncellenmesi gerekmektedir. Eğitimin sonunda, katılımcının adı, soyadı, şirketin bilgileri yazılarak devlet standartında eğitim sertifikası verilmektedir. (bknz. Şekil 9.3) 52

77 ġekil 9.3: Yangın güvenliği sertifikası. Eğitim sertifikasıyla birlikte dinleyicilere, şirkette kullanılmak üzere yangın güvenliği eğitim kayıt defteri, yangın tüpleri kayıt defteri ve yangın güvenliği alanında kullanılan en güncel norm belgeleri, emir ve talimatname örnekleri (CD halinde) verilmektedir (bknz. Şekil 9.4). ġekil 9.4: Yangın güvenliği eğitim kayıt defteri, yangın tüpleri kayıt defteri ve norm belgeleri, emir ve talimatname örnekleri. Yönetici ve uzman yangın güvenliği eğitim kursun piyasa ücreti kişi başı yaklaşık 3500 Ruble (100 Dolar) dır. Şirketinin, çevre kirliliğinde etkisi olan sabit (tesisat, tank, rezervuar gibi) ya da mobil (araba, makine gibi) kirletme kaynakları varsa ya da şirketin doğal su kaynaklarından alınan suyu, iş proseslerinde kullandıktan sonra işlenmiş suyun tahliyesi gerçekleştiriyorsa ya da çevre kirliliğinde herhangi başka bir rolü varsa; İşverenin Çevre koruma hakkında FZ-7 yasasının maddelerinde belirtilen yükümlülükleri yerine getirmek zorundadır. 53

78 Yukarıda sözü geçen federal yasanın 73 No lu maddesi uyarınca şirket yöneticileri, ekoloji ve çevre koruma uzmanları, periyodik olarak (en az 5 senede 1 kez) kalifikasyon eğitim kurslarından geçmelidirler. Çevre koruma sertifika eğitiminin piyasa ortalama ücreti kişi başı yaklaşık Ruble (360 Dolar) dır. Sürdürülen herhangi bir faaliyet sonucunda üretim atıkları oluşmaktadır. İşletmenin atıkları hakkında adlı FZ-89 yasasında, I-IV tehlike sınıfı atıklarla temasa geçebilecek her çalışana tehlikeli atıklar ile çalışma kuralları öğretilmelidir. Üretim sonucu oluşan atıkların toplanması, stoklanması, işlenmesi, dezenfekte edilmesi, nakliyesi ve dağıtımı süreçlerinde yer alan her çalışanın tehlikeli atıklarla çalışma iznini gösteren sertifikası olmalıdır. Tehlikeli atıklarla çalışma eğitimi alınarak ilgili sertifika edinilmektedir. Eğitimin piyasadaki ortalama ücreti kişi başı yaklaşık Ruble (420 Dolar) dır. [33] 54

79 10. RF DA ĠSĠG DENETĠMĠ Şirketlerin iş güvenliği denetim türleri aşağıda belirtilen 2 ana başlık altında incelenebilir iç denetim ve dış denetim (Şekil 10.1). İSİG DENETİMİ ĠÇ DENETĠM DIġ DENETĠM İdari üç basamaklı denetim Operatif denetim İşçi denetimi Devlet denetimi ġekil 10.1: İş güvenliği denetim türleri. İdari üç basamaklı denetim: Şirketin iş güvenliği uzmanı, birim amirleri ve işçi/sendika temsilcileri ile yapılan günlük, haftalık ve aylık iş güvenliği iç denetimidir; Operatif denetim: Proje müdürleri ve diğer yönetici pozisyonundaki kişiler tarafından yapılan denetimdir; İşçi denetimi: İşçi temsilcileri veya işçi sendikaları tarafından gerçekleştirilen kontroldür; Devlet denetimi: Devlet iş müfettişliğinin veya diğer devlet denetim organlarının gerçekleştirdiği kontroldür ĠSĠG Devlet Denetimi Rusya Federasyonu FZ-294 No lu Federal Yasasına göre devlet denetimi; devlet ve belediye birimleri tarafından özel ve tüzel kişi faaliyetlerinin yasalara uygun olup olmadığının kontrolu amaçlı yapılan eylemlerin bütünüdür. [38] 55

80 RF da devlet kurumları tarafından sağlanan İSİG denetimini aşağıdaki devlet birimleri gerçekleştirmektedir: RF İş Güvenliği Federal Müfettişliği, GİT yada RosTrud (RF Çalışma ve Sosyal Gelişim Bakanlığı na bağlı olarak çalışmaktadır); RF Madencilik ve Sanayi Teknik Müfettişliği, GosGorTehNadzor (Madencilik, gaz, kimya ve ağır sanayi sektörlerinde, basınç altında çalıştırılan kazan ve vinç mekanizmaları ile çalışmalarda, geçerli iş güvenliği norm ve kurallarının uygulanıp uygulanmadığını kontrol etmektedir); RF Enerji Devlet Müfettişliği, GosEnergoNadzor (Sanayi sektöründe ve elektrik tesislerinde elektrik ve termik ekipman ünitelerinin güvenli kullanım kurallarının sağlanıp sağlanmadığını kontrol etmektedir); RF Sıhhi ve Salgın Devlet Müfettişliği, GosSanEpidNadzor (RF Sağlık Bakanlığı na bağlı olan sıhhi ve salgın merkezleri tarafından işyerlerinin kontrolu yapılmaktadır). Kurumun faaliyeti, RF Hükümeti nin tarihli ( tarihinde düzeltilmiş) 322 No lu Kararnamesinde düzenlenmiştir; RF Nükleer Devlet Müfettişliği, GosAtomNadzor (Nükleer madde kullanan işletmelerde nükleer ve radyasyon güvenlik kurallarının uygulanıp uygulanmadığını kontrol etmektedir). Kurumun faaliyeti, RF Hükümeti nin tarihli ( tarihinde düzeltilmiş) 401 No lu Kararnamesinde düzenlenmiştir; RF Yangın Devlet Müfettişliği, GosPojarNadzor (İşyerlerinde yangın güvenliği ve inşaat projelerinde yangın norm ve kurallarının uygulanıp uygulanmadığını kontrol etmektedir). Kurumun faaliyeti, RF Hükümeti nin tarihli 290 No lu Kararnamesinde düzenlenmiştir; Ek olarak, RF nda İş Mevzuatı nın yasalarına uyulup uyulmadığının kontrolünü en üst düzeyde RF genel savcısı ve ona bağlı olan RF federal bölge savcıları gerçekleştirmektedir. [39] İş güvenliği ve iş mevzuatı açısından inşaat şirketlerinin faaliyetlerinin kontrolü, diğer kurumlara nazaran en fazla RF İş Güvenliği Federal Müfettişliği tarafından gerçekleştirilmektedir. RF İş Güvenliği Federal Müfettişliği, gerçekleştirdiği 56

81 denetimini FZ-294 No lu tarihli ( tarihinde düzeltilmiş) federal yasaya ve İş Mevzuatı nın 360. Maddesine göre uygulamaktadır. [38] İş Mevzuatı nın 360. Maddesinde belirtilen işverene uygulanacak denetimin gerçekleştirilme kurallarına göre, çalışma yeri denetimin koşulları ve düzeninin ana hatları aşağıdaki gibi belirlenmiştir. Devlet iş müfettişleri; federal devlet denetimi kapsamında RF sınırları dahilinde, şirketin organizasyonel ve hukuki yapısına bakmaksızın tüm işyerlerinin İş Mevzuatı ve İş Hukuku kural ve standartlarını uyguladığına dair planlı ve plan dışı kontrolleri federal yasalar ve İş Mevzuatı çerçevesinde gerçekleştirmektedir. Yasaya göre, devlet denetimi planlı ve plan dışı olarak ikiye ayrılmaktadır. Planlı denetim, şirketin belgelerini incelemek amacıyla uzaktan (işyeri ziyareti yapılmaksızın belge kontrolü), veya denetim kurumunun kontrol edilen iş yerini ziyaret edilmesiyle yapılmaktadır. Denetim sıklıklığı, 294-FZ No lu yasanın 11. ve 12. Maddelerinde, işletmenin kuruluş tarihinden veya önceki gerçekleşmiş denetimin tarihinden itibaren en fazla 3 senede bir olarak belirlenmesine rağmen aynı yasada iş koluna göre denetim sıklıklığıyla ile ilgili istisnalar mevcuttur. Örneğin, sağlık, eğitim ve sosyal sektörlerde; ısınma, elektrik, enerji verimliliği projelerinde faaliyet gösteren işletmeler için planlı denetim 3 senede iki veya ikiden fazla kez yapılabilmektedir. Bu özel faaliyetlerin listesi RF Hükümeti tarihli Kararnamesinde yer almaktadır. Denetim kurumları, planlı denetimin yapılacağı iş yerini, denetim başlangıç tarihinden 3 işgünü önce haberdar etmelidir (294-FZ 12.Bölüm, 9. Madde). Plan dıģı denetim sırasında ise, işletme faaliyetinin yasalara ve standartlara uyup uymadığı; planlı denetim sırasında tespit edilen ihmalleri ortadan kaldırmak amacıyla müfettişin verdiği düzeltme, emir ve yönergelerin yerine getirilip getirilmediği; çalışanlara zarar verebilecek ve hayati tehlike oluşturabilecek unsurların düzeltilmesi ile ilgili organizasyonların yapılıp yapılmadığı kontrol edilmektedir. Plan dışı denetimin başlangıç tarihinden en az 24 saat önce işveren, müfettiş tarafından haberdar edilmelidir (294-Fz 16. Bölüm 10. Madde). Planlı denetimler şirket bazında genel olarak 3 senede bir yapılmaktadır. Bir sonraki yılın planlı denetim programı her sene 31 Aralığa kadar RF Genel Savcılığı veya 57

82 Devlet İş Müfettişliği tarafından belirlenmekte ve resmi internet sitelerinde yayımlanmaktadır. Eğer devlet veya belediye kontrol organlarına şikayet veya ihbarı ulaştıran şahsın kimliği ve 294-FZ yasasının 2.bölüm, 10. maddesinde sözü edilen bilgiler tespit edilemiyorsa plan dışı denetim gerçekleştirilmez [38], [40]. Gerçekleştirilen denetimlerin (planlı ve plan dışı) süresi toplam 20 iş gününü geçmemelidir (294-FZ 13. Madde). Ancak tehlikeli olarak tespit edilen projelerde işverenler için sürekli devlet denetim rejimi uygulanabilmektedir. Böylece, projesi tehlikeli kategorisine dahil edilen ve özel denetim rejiminin uygulandığı iş yerlerinde 58

83 müfettiş; şirketin belgelerine, tesislerine ve bu tesislerin güvenlik sistemlerine devamlı ve serbest bir şekilde erişebilmektedir. Ayrıca, 294-FZ yasasının maddelerinde aksi belirtilmesine rağmen, bazı durumlarda iş müfettişleri iş yeri denetimini uygulayacaklarına dair işverene bilgi vermeme hakkına sahiplerdir. Örneğin, denetimin yapılacağına dair duyuru; uygulanacak kontrolün etkinliğinin azalmasına veya iş yerindeki ihlallerin gizlenmesine yol açıyorsa; veya plan dışı denetim iş yeri çalışanının şikayeti üzerine yapılacaksa; bu gibi durumlarda işverenin haberdar edilmemesi mümkündür. (RF İş Mevzuatı nın 7., 9. Maddeleri). Böylece, işletmeler ve özellikle komplike inşaat projeleri devlet denetimlerine neredeyse beklenmedik zamanlarda tabi tutulabilmektedir. İşverenin; iş güvenliği konusundaki dokümantasyonu, işyeri koşullarını ve iş güvenliği ekipmanlarını proje başlangıcından itibaren kusursuz bir hale getirmesi ve ayrıca denetimler sırasında hukukçu ve profesyonel iş güvenliği uzmanı bulundurması, şirketi maddi ve zamansal kayıplar yaşamaktan kurtarabilir. İş güvenliği dokümantasyon denetimi sırasında devlet müfettişinin resmi talebi üzerine işveren, istenilen tüm belgeleri, tasdiklenmiş kopya veya elektronik şeklinde müfettişe 10 işgünü içinde ulaştırmalıdır. Gönderilen belgelerde eksik ya da yanlış tespit edildiği durumda işveren denetim kurumuna 10 işgünü içinde açıklama getirmek veya düzeltme yapmak zorundadır [38]. Genel olarak, müfettişlerin kontrolden geçirdiği en önemli iş güvenliği konuları ve dikkat ettiği noktalar Çizelge 10.1 de [41] özetlenmiştir. İşverenin, Rusya koşullarında her an başlayabilecek denetime eksiksiz hazır olması açısından çizelgedeki konulara dikkat etmesi tavsiye edilmektedir. Aynı zamanda aşağıdaki tabloda işveren ve çalışan arasındaki İSİG yükümlülüklerinin dağılımı gösterilmektedir. Çizelge 10.1: Denetimde dikkat edilen iş güvenliği konuları. Denetimde dikkat edilen iģ güvenliği konuları KiĢisel ve kollektif (ortak) korunma ĠĢverenin sorumlulukları (RF ĠĢ Mevzuatı 212.Madde) ÇalıĢanın sorumlulukları (RF ĠĢ Mevzuatı 214.Madde) Masrafları işverene ait olmak üzere sertifikalandırılmış özel iş KKE doğru bir şekilde kullanmak. 59

84 ekipmanları (KKE) kıyafetleri, ayakkabıları ve diğer KKE temin etmek; tehlikeli, zararlı özel sıcaklık ve kirlenme koşullarında çalışanlar için ilgili normlara göre temizleyici ve dezenfekte edici gereçleri almak ve dağıtmak. 2. Sadece sertifikalandırılmış KKE kullanmak. Eğitim, staj, talimat Sağlık kontrolleri 3. Çalışanların KKE doğru şekilde ve zamanda kullanmalarını kontrol etmek. 1. Güvenli çalışma şekli ve metodları, iş kazalarında ilk yardım hakkında eğitimi; İSİG konusunda talimatnameleri vermek; çalışma yerinde staj ve iş güvenliği bilgi denetimini sağlamak. 2. Onaylanmış programa göre verilen iş güvenliği eğitimi, staj ve bilgi denetiminden geçemeyen kişileri işten uzaklaştırmak. 1. İş Mevzuatında ve diğer norm belgelerde belirtilen durumlarda çalışanın ilk (işe alınmadan önce) ve periyodik (çalışma süresi boyunca) genel sağlık muayenelerini; zorunlu psikiyatrik tetkiklerini; çalışanın isteği üzerine görevi ve maaşı değişmeksizin program dışı sağlık muayenelerinin masrafları işverene ait olmak üzere organize etmek. Güvenli çalışma şekli ve metodları, iş kazalarında ilk yardım hakkında eğitimi zamanında almak; çalışma yerinde staj ve iş güvenliği bilgi denetiminden geçmek, İSİG konusunda talimatnameleri almak ve doğru şekilde uygulamak. Zorunlu ilk (işe alınmadan önce) ve periyodik (çalışma süresi boyunca) genel sağlık muayenelerine, ayrıca işverenin talebi üzerine (İş Mevzuatı ve diğer federal yasaların belirttiği durumlarda) program dışı sağlık muayenelerine katılmak. Acil durumlarda çalıģanların güvenliği 2. Zorunlu genel sağlık ve psikiyatrik muayenesi yapılmayan veya muyeneden geçemeyen çalışanı işten uzaklaştırmak. 1. Yapı ve binaların işletilmesi ve teknik süreçlerin uygulanması süresince; iş esnasında araç, gereç ve Çalışanların sağlığı ve hayatlarına tehlike oluşturan herhangi bir durumu; gerçekleşmiş 60

85 malzemelerinin kullanılması esnasında çalışanların güvenliğini sağlamak. 2. Acil durumlarda işçi sağlıgı ve hayatını koruma tedbirlerini almak, ilk yardımı sağlamak. her iş kazasını; kendi sağlığı ile ilgili sorunun yaşandığını veya meslek hastalığına işaret eden belirtilerin meydana geldiğini derhal kendi amirine veya üstüne bildirmek. Diğer iģ güvenliği kuralları 1. Her çalışma yerinde iş güvenliği kurallarına uygun koşulları sağlamak. 2. Çalışma yerleri koşullarının kontrolünü ve iyileştirilmesini sağlamak. 3. Çalışma yerlerindeki koşullar, riskler, verilmesi gereken KKE, hakkı olan ödenek ve tazminatları hakkında çalışanlara bilgi vermek. 4. İşçi temsilcisinin önerileri dahilinde iş güvenliği kurallarını, talimatlarını geliştirmek ve onaylamak. 5. Çalışanları iş güvenliği kuralları hakkında bilgilendirmek. 6. Gerçekleştirilen faaliyetin özelliklerine bağlı olarak gereken tüm iş güvenliği norm belgelerini düzenlemek ve onaylamak. Gerçekleştirilen faaliyetin özelliklerine bağlı olarak İş Mevzuatının ve işverenin belirttiği iş güvenliği kurallarına uymak. Yukarıdaki tablodan da görüldüğü üzere, işverenin ve çalışanın iş güvenliği alanındaki sorumlulukları birbirine bağlıdır. Bir tarafın sorumluluğu diğer tarafın sorumluluğunu doğrudan etkilemektedir. İşveren, çalışanını güvenli çalışma metodları hakkında eğitmek zorunda olduğu gibi çalışan da bu eğitimi almak ve bilgi denetiminden geçmek zorundadır. İşveren çalışanların sağlık muayenesini organize etmekle sorumluyken çalışan da bu muayenelere katılmayı esgeçmemelidir. 61

86 Tablodan da fark edildiği gibi, işverenin sorumlulukları çalışandan daha fazladır. Bu demek oluyor ki, çalışandan iş güvenliği kurallarına uymasını talep etmeden önce işveren tüm çalışma koşullarını güvenli ve standartlara uygun bir hale getirmekle yükümlüdür. Dikkat çekebilecek ve ele alınması gereken diğer bir konu, işçiler tarafından gerçekleştirilen iş güvenliği iç denetimi ĠSĠG ĠĢçi Denetimi İş yerinde işçi iç denetimi, sendika üyeleri ve iş güvenliği temsilcileri tarafından yapılmaktadır. İSİG işçi denetimi ile ilgili hükümler, 10-FZ No lu tarihli ( tarihli revizyonlu) Sendikalar; sendika hakları ve sendika faaliyetinin güvencesi hakkında adlı federal yasada yer almaktadır. İş yerlerinde işçi haklarının korunması ve çıkarlarının gözetilmesi amacıyla işçiler arasından iş güvenliği sorumlusu/ temsilcisi seçilmektedir. İSİG mevzuatı işçi temsilcilerine aşağıdaki görevleri yüklemektedir; - İşverenin İSİG yasa ve standartlarına uyup uymadığını; işçilerin iş güvenliği sorumluluklarını yerine getirip getirmediğini (KKE kullanımı, talimatnamelere uyma vb.) ve iş yerindeki iş güvenliği genel durumunu kontrol etmek; - Bina, yapı, makine ve mekanizmalarının İSİG standartlarına uygunluk, havalandırma sistemlerinin verimlilik ve KKE nın kontrolleri sırasında denetim komisyonunda ve İSİG iyileştirme eylemlerinde yer almak; - Meslek hastalıkları ve iş kazalarını önleme, çalışma yeri koşullarını iyileştirme organizasyonlarında yer almak; - İşveren tarafından yapılması gereken iş kazası ihbarlarının zamanında yapılmasını, mesai ve izin sürelerine uyulmasını, tehlikeli çalışma şartları için ödenmesi gereken tazminatların verilmesini takip ve kontrol etmek; - İş kazalarında ilk yardımda bulunmak; - Sendika talimatı üzerine iş kazası inceleme sürecine katılmak; 62

87 - Sorumlu olduğu bölümlerde işçilerin, iş güvenliği durumu, eksiklik ve ihlalleri konusunda bildilendirme ve danışmanlık yapmak; Sendikalar ise; işveren ve sorumlu kişilerin iş mevzuatına göre davranmalarını; mesai ve izin sürelerine uyulmasını; ekstra ücretlerin ve tazminatların tam ve zamanında ödenmesini denetlemektedir. Ayrıca diğer sosyal ve çalışma sorunları ile ilgilenmekte, ihlal ve eksikliklerin giderilmesini işverenden talep etmektedir. İşveren, ihlal ve eksikliklerin giderilmesi talebini aldıktan sonra 1 hafta içerisinde yapılan düzeltmeler hakkında sendikaya bilgi vermelidir. Ayrıca sendikalar, devlet denetim kurumlarıyla işbirliği çerçevesinde, iş mevzuatına göre işyerlerinin denetlenmesi amaçlı kendi bağımsız iş güvenliği teftiş komisyonunu oluşturma hakkına sahiptir. Sendika; işverenin İSİG kurallarına, iş mevzuatına ve iş kontratının maddelerine uyup uymadığını denetlerken, tüm işletme bölümlerine ve departmanlara serbest bir şekilde erişebilme hakkına sahiptir. İşletmenin İSİG iç denetimi yapılırken sendika temsilcileri komisyon üyelerine dahil edilir ve işverene; departmanlardaki iş güvenliği eksikliklerini fark ettirmeyi, bu eksiklikleri gidermeyi ve işçilerin taleplerini iletmeyi amaçlar. Fakat SSCB nin dağılmasından sonra kapitalizmin şekillendirdiği RF şartlarında sendika kültürü etkinliğini yitirdiğinden dolayı uygulamada bu durum çoğu zaman kağıt üzerinde kalmakta ve İSİG yönetiminde sendikaların rolü minimuma indirilmektedir. 63

88 64

89 11. RF PROJELERĠNDE ĠSĠG DÖKÜMANTASYON PAKETĠ ĠÇĠN ÖRNEK PROJE 5. Bölümde RF da çalışacak olan inşaat firmalarının İSİG dökümantasyonu konusunda dikkat etmesi gereken noktalar incelenmiş ve işletmenin iş güvenliği biriminin hazırlaması gereken belgelerinin yaklaşık listesi verilmiştir. Bu bölümde ise RF nda faaliyet gösteren inşaat projelerinde hazırlanması zorunlu olan iş güvenliği konusundaki dökümanların listesi, X Construction şirketinin RF Kaluga şehrindeki bir inşaat projesinden alınarak örnek olarak gösterilmiştir. Aşağıda söz konusu belgelerinin isimleri ve kısa içerikleri verilmiştir. Dökümanların asılları ise ekler kısmında bulunmaktadır. Belgelerin bir kısmı çok hacimli ve kapsamlı olduğundan, bir kısmı da birçok ayrı dokumanın birleşiminden oluştuğu için eklerde asılları gösterilememiştir. 1. X Construction İSİG politikası (Şirketin OHSAS Standardları kapsamında şekillenmiş olup ilgili standarları sağlamak amaçlanmıştır), bknz. Ek K1. 2. ZAO 10 X Construction firmanın İş Güvenliği Birimi Tüzüğü (İş Güvenliği Biriminin Amaç, Görev, Yetki ve Sorumluluklarını belirtmektedir), bknz. Ek K2. 3. İş Güvenliği Mühendisliği Talimatnamesi. 4. İş içtüzüğü (İşe alma iş akdinin feshi, işçinin temel hak ve görevleri, yönetimin temel görevleri, işveren ve işçinin birbirlerine karşı sorumlulukları, iş disiplini ve iş uyuşmazlıkları ile ilgili prosedürler belirtilmektedir), bknz. Ek K3. 5. Şantiye sorumlu personelin göreve atanması ile ilgili emirler: - Şantiye şefi; - Şantiye elektrik teçhizatından sorumlu kişi; - İş güvenliğinden sorumlu kişi; - Yük kaldıraç mekanizmaların çalışmasından ve kurulumundan sorumlu kişi; 10 ZAO Zakrıtoye Aktsionernoye Obşestvo (Rusça) Halka Kapalı Anonim Şirket 65

90 - Şantiyede ve şantiye binalarında (yatakhane, tuvalet, yemekhane vs) yangın koruyucu tedbirlerin alınmasından sorumlu kişi; - Taşeron şeflerinden sorumlu kişi. 6. İşçiler için Oryantasyon Programı (Şirket hakkında genel bilgiler; İSİG mevzuatının ana hükümleri; işletme, üretim ve yardımcı tesisleri içinde davranış kuralları; işyerindeki tehlikeli ve zararlı faktörlerin önlenmesi için yöntem ve araçlar hakkında genel bilgiler; ilk yardım, sağlık, güvenlik ve kişisel hijyen temel gereksinimleri, kişisel koruyucu ekipmanlar; prosedür ve standartlara değinilmektedir), bknz. Ek K4. 7. Oryantasyon eğitiminden geçmiş işçilerin kayıt defteri (Defter numaralanmış, dikilmiş, defterden sorumlu kişi tarafından imzalanmış ve kaşelenmiş olmalıdır). 8. Oryantasyon eğitiminden muaf tutulan meslek ve görev listesi (muhasebe, insan kaynakları personeli, çevirmenler v.b), bknz. Ek K5. 9. Meslek ve iş türlerine göre birincil iş güvenliği eğitim programı (İşyerinde süreç ve ekipmanlar hakkında genel bilgiler; işin içeriği ve işyeri iş güvenliği organizasyonu; tehlikeli bölgeler (red-zone); işe hazırlık prosedürü; iş güvenliği teknikleri ve çalışma yöntemleri; kişisel koruyucu ekipmanlar ve kullanma talimatları; yükleme, boşaltma ve malzemelerin taşınması için güvenlik gereksinimleri; kazaları önlemek için önlemler; sorumluluklar ve acil durumlarda eylemler anlatılmaktadır), bknz. Ek K Meslek ve iş türlerine göre birincil iş güvenliği eğitimini tamamlamış işçiler için kayıt defteri. 11. Meslek ve iş türlerine göre iş güvenliği talimatnamelerin listesi. (Her iş kolundaki çalışanlar için mesleksel bazda talimatların listelendiği dokumandır. Örneğin, marangoz için talimat başlığı İ OT-012 dir. Depocu için talimat başlığı İ OT-033 tür), bknz. Ek K Meslek ve iş türlerine göre iş güvenliği talimatları. (Madde 11 de ana başlıkları belirtilen talimatlardır. Talimat dosyası; güvenlik ana gereksinimleri, işe hazırlık gereksinimleri, işin yapımı esnasındaki güvenlik gereksinimleri, acil durum emniyet gereksinimleri ve iş sonrası güvenlik gereksinimleri ile ilgili talimatları içermektedir), bknz. Ek K8. 66

91 13. Meslek ve iş türlerine göre iş güvenliği talimatları kayıt defteri. 14. Meslek ve iş türlerine göre iş güvenliği talimatları teslim-tesellüm kayıt defteri. 15. İşe alım öncesi ve iş sürecinde periyodik sağlık kontrolü gerektiren meslek ve iş türlerinin listesi. 16. Periyodik sağlık muayenesine tabi tutulan kişilerin isim listesi (Devlet Sıhhi Epidemik Müfettişliği ile mutabık kalınarak her sene hazırlanmaktadır.) 17. Bölüm yöneticisi tarafından yayınlanan ve işe yeni başlayan personelin kimin sorumluluğu altında staj yapacağını belirten görevlendirme yazısı, bknz. Ek K Yönetici, uzman, mühendis ve teknikerlerin iş güvenliği bilgilerini, işin yapım süreci boyunca kontrol eden eğitim ve denetleme komitesinin oluşturulması konusundaki emir, bknz. Ek K Yönetici, uzman, mühendis ve teknikerlerin iş güvenliği bilgilerinin kontrolü esnasında kullanılan tutanak formu, bknz. Ek K Şantiye personelinin meslek ve iş türlerine göre bulunması zorunlu sertifika ve belgeleri (Belgelerde eksik bulunması halinde şantiye personeli göreve başlatılmamaktadır.): - Şantiye Şefi: 1) Diploma, 2) Şantiye şefliği ehliyeti, 3) İş ve yangın güvenliği sertifikası, 4) Vinç işleri ve endüstriyel iş güvenliği sertifikası; 5) Yapım ve kazı işleri güvenliği sertifikası, 6) Elektrik güvenliği sertifikası (1000 V kadar, III sınıftan aşağı olmamalı (özel komisyon ile verilmektedir)). - İş Güvenliği Mühendisi: 1) İş güvenliği sertifikası, 2) Yangın güvenliği sertifikası, 3) Elektrik iş güvenliği sertifikası (1000 Volta kadar IV sınıf (eğitim merkezinde denetlenmektedir)). - Elektrik teçhizatından sorumlu kişi: 1) İş güvenliği sertifikası, 2) Yangın güvenliği sertifikası, 3) Elektrik iş güvenliği sertifikası (1000 Volta kadar IV sınıf (eğitim merkezinde denetlenmektedir)). - İşçiler (Sapancı, kaynakçı, elektrikçi, iş makinesi operatörü vb.): İş dalları ile ilgili sertifikaları (Eğitim ve kalifikasyon denetimi eğitim merkezinde yapılmaktadır.) 21. Yönetici, uzman, mühendis ve teknikerlerin iş güvenliği bilgilerinin kontrolü esnasında kullanılan tutanak protokolleri. 67

92 22. Tehlikeli işlerin listesi, bknz. Ek K ZAO X Construction şantiyelerinde tehlikeli unsurların bulunduğu yerlerde çalışmaların organizasyonu konusundaki emir, bknz. Ek K Tehlikeli unsurların bulunduğu yerlerde çalışma izni formu (SNİP ), bknz. Ek K ZAO X Construction şantiyelerinde çalışan işçilere dağıtılması gereken özel iş elbisesi, ayakkabı ve diğer kişisel korunma ekipmanlarının listesi, bknz. Ek K Kişisel Korunma Ekipmanları teslim kayıt kartları, bknz. Ek K Çalışma koşullarından dolayı avantajlı emekli maaşı ödenen meslek ve görevler listesi. 28. Elektrik güvenliği döküman listesi (GOST ve Uluslararası Standartlara göre). 29. Çalışma koşullarına göre işçilerin sertifikalandırma prosedürünü belgeleyen dokümanlar (RF Sağlık ve Sosyal Gelişim Bakanlığı nın tarihli 569 No lu ve tarihli 342н No lu Emri) 30. ZAO X Construction Yangından Korunma Genel Talimatnamesi (Genel Hükümler; Yangın güvenliğinin sağlanması için organizasyon önlemleri; Tesisler, binalar ve işyerlerindeki yangın güvenliği gereksinimleri; Elektrik tesisatı için yangın güvenlik gereksinimleri; Yangın durumunda yapılması gerekenler belirtilmektedir). 31. ZAO X Construction şantiyelerinde yapım ve montaj işleri sırasında yangından korunma talimatnamesi. 32. Projeye özel şantiye iş güvenliği programı: - İş güvenliği eylem planı (İş güvenliği personeli alımı, atanması; iş ve yangın güvenliği ekipmanlarının organizasyonu, iş yerlerinin periyodik kontrollerinin planlanması vb); - Yapım işleri esnasında sıhhi kurallara uyulmasına dair denetim programı; - Şantiye sihhi denetim çizelgesi; - Şantiye risk belirleme ve değerlendirme sonuçları; - Acil durum eylem planı; 68

93 33. İşçi temsilcisi seçim tutanağı (İşçilerce yapılan toplantıda, işveren ile gerekli görüşmeleri yapmak ve işçileri temsil etmek amacı ile seçilen kişi veya kişilerin kayda geçirildiği tutanaktır), bknz. Ek K İşçi temsilcisi hakkında tüzük (Genel koşullar, işçi temsilcisinin görevleri, hak ve sorumlulukları, çalışma şartları anlatılmaktadır), bknz. Ek K ZAO X Construction şantiyelerinde taşeron firmalarının çalışma izni hakkında tüzük (Genel koşullar, taşeron firmaların işverene ve kendi çalışanlarına karşı sorumlulukları, kendi personeli üzerindeki denetim organizasyonu ve denetim şartları belirtilmektedir), bknz. Ek K Şantiye yapım ve montaj işlerine başlama izin formu (SNİP ). 37. İş yerlerinin çalışma şartlarının denetimini düzenleyen dokumanlar (İç denetiminde işyerinin denetimi esnasında kullanılan çizelge ve belgeler). 5. Bölümde ve Çizelge A.2 de vurgulandığı gibi, iş yerinde İSİG organizasyonu ve iş güvenliği eylemleri için hazırlanan dokümantasyon listesi ile yukarıda X Construction firması tarafından hazırlanan liste mukayese edildiğinde, listenin birkaç farklılık dışında hemen hemen aynı olduğu göze çarpmakta, ve firmanın İSİG konusuna verdiği önem anlaşılmaktadır. Firma özellikle Rusya ve BDT ülkelerinde çok uzun sürelerdir iş yapmakta olduğundan, inşaat konusunda olduğu gibi İSİG konusunda da profeyonelleştiğini göstermektedir. Ancak ilgili listeye; çalışma yeri şartları ve işyeri sağlık koşulları denetimi ile ilgili dokümanlar ve şirketin iş güvenliği sertifikasının ilave edilmesi önerilebilir. 69

94 70

95 12. SONUÇ VE DEĞERLENDĠRMELER Bu çalışmada, Rusya Federasyonu nda iş güvenliği esaslarının çıkış noktasından itibaren iş güvenliği mevzuatının gelişimi ve günümüzdeki durumu araştırılmış ve Rusya da iş yapmak isteyen Türk firmalarının dikkat etmesi gereken hususlar anlatılmaya çalışılmıştır. Çalışmanın başında, Rusya nın iş güvenliği konusundaki gelişimini etkileyen tarihi olayların ve olguların analizi yapılırken daha çok, kendine özgü özellikler taşıyan üç ana dönem ele alınmıştır. Bunlar: 1917 Ekim Devrimi öncesi; Bolşeviklerin iktidara gelmesinden sonra 1941 yılına kadar; 1941 den bugüne kadar. Rusya da toprak köleliğinin kalkmasından sonra 19. yüzyılın ortalarında yayımlanmış olan «Fabrika Sahibi ve İşçi Arasındaki İlişkiler» ve «12 Yaşından Küçük Çocukların Fabrikada Çalışma Yasağı» isimli kararnameler Rusya İmparatorluğu nda İş Mevzuatının ilk filizleri olmuştur Ekim Devrimi sonrası Rusya daki devlet rejimi değişmiş ve Bolşevikler iktidara gelmiş ve en önemlisi devlet Anayasasının oluşmasıyla emeğin korunması konusundaki mevzuat da değişime ve iyileştirmeye uğramıştır. Bu dönemde özellikle rejimin doğası gereği emeğin korunması ile ilgili çalışmalar hız kazanmış, yeni kanunlar yayınlamış ve özellikle sendikalar sayesinde emeğin korunması ile ilgili çalışmalar doruğa ulaşmıştır. SSCB nin dağılmasından sonra Rusya Federasyonunda İş Mevzuatının gelişimi 1993 yılında "Rusya Federasyonu'nda Emek Koruma Mevzuatı Esasları" dokümanının kabul edilmesi ile devam etmiş ve günümüze kadar gelişimini sürdürmüştür. Çalışmanın devamında, özellikle Türk firmalarının Rusya daki öncü sektörü olan inşaat sektöründeki iş güvenliği konusu araştırılmış ve konu örnek proje ile pekiştirilmeye çalışılmıştır. Rusya daki tüm işletmelerde olduğu gibi inşaat sektöründe de, Rusya Federasyonu İş Mevzuatına ve diğer yasalarına; ve bu yasalar baz alınarak hazırlanmış olan yürürlükteki iş güvenliği kurallarına ve standartlarına uyulması zorunludur. Bu yasal 71

96 standartlarının en önemlileri, inşaat sektöründeki değişik teknik proseslerinin güvenlik tedbir ve koşullarını düzenleyen, İnşaat ve Toplum Federal Acentası tarafından geliştirilmiş ve tarihinde yürürlüğe girmiş SNiP İnşaatta iş güvenliği. Bölüm 1. Genel koşullar. ve tarihli SNiP İnşaatta iş güvenliği. Bölüm 2. İnşaat üretimi. adlı kurallardır. Bu SNİP ler Rusya da inşaatta iş güvenliği ile ilgili anayasa sayılmakla birlikte günümüze kadar bu kuralları tamamlayıcı bir çok yönetmelik ve uygulama yönetmeliği düzenlenmiş ve sonuçta iş güvenliği konusunda çok gelişmiş bir mevzuat oluşturulmuştur. Rusya Federasyonu nda işçi sağlığı ve iş güvenliği konusundaki bu kurallar sadece resmi belgelerde yer almaktan ziyade uygulamada büyük önem taşıdığından özellikle inşaat sektöründe aşağıda belirtilen konularda özen gösterilmelidir: İş güvenliği biriminin kurulması ve iş güvenliği departman sorumlularının atanması, İşçilere iş güvenliği oryantasyonunun ve iş güvenliği talimatnamelerin verilmesi, Çalışma yeri şartları denetiminin zamanında yapılması ve ilgili sertifikanın edinilmesi, İşçilerin düzenli olarak sağlık muayenelerinin düzenlenmesi, Kişisel ve toplu korunma ekipmanlarının sağlanması, İş güvenliği dokümantasyonunun eksiksiz hale getirilmesi. Rusya Federasyonu nda is yapmayı düşünen firmaların tekliflerini hazırlama aşamasında bile iş güvenliğini ayrı bir şekilde değerlendirmeleri ve bunun için bir bütçe ayırmaları önemle tavsiye edilmektedir. Proje uygulama safhasında iç ve dış denetimleri ile ilgili sorun yaşamamaları için işin en başında dokümantasyonu doğru bir şekilde hazırlamalı, standartları incelemeli ve pratikte uygulanmasını sağlamalıdırlar. Bu konuda bir çok Türk inşaat firmasının yaptığı gibi iş güvenliği biriminde o coğrafyayı ve yasalarını iyi bilen deneyimli yerli iş güvenliği uzmanları çalıştırmalı veya danışmanlık hizmeti almalıdırlar. Türkiye de işyeri tehlike sınıfının tespitinde işyeri asıl işinin niteliğine veya işyerinin kuruluş amacına bakılır ve Bakanlık tarafından yayınlanan Tehlike Sınıfları Tebliğine göre tehlike sınıfı işverence seçilir. Diğer bir değişle, tehlike sınıfları 72

97 işyerinin çalışma şartlarına (coğrafi, iklim vs) bakılmaksızın sadece iş türüne göre tespit edilir. Ancak, RF da işyerindeki her çalışma yeri için ayrı ayrı tehlike tespiti yaptırılarak çalışma yeri şartları sertifikalandırılması yapılmak zorundadır. Bu işlemden işveren sorumlu tutulmakta olup piyasadaki yetkili ve lisanslı sertifikalandırma şirketi ile anlaşarak ve özel denetim komisyonunu oluşturarak her çalışma yerinin tehlike derecesinin tespiti yapılmaktadır. Çalışma yeri koşulları sertifikalandırılması, varolan ve daha önce denetimden geçmiş ve son denetimde tehlikeli veya zararlı faktöre maruz kalınabileceği tespit edilmiş olan çalışma yerleri için en az 5 senede 1 defa yapılmalıdır. Yeni oluşturulmuş veya revizyona uğramış çalışma yerleri için ise çalışma yeri devreye alındıktan sonra 1 sene içinde yapılmalıdır. Ayrıca dışarıdan davet edilen yetkili; şitket çalışma yeri sayısına göre hizmet ücreti aldığından dolayı, bu sertifikalandırma işlemi çok maliyetli sayılmaktadır. Bu hususu Rusya da iş yapmayı düşünen müteahhitler henüz tekliflendirme aşamasında hesaba katmalıdırlar. RF da İSİG eğitimi ile de ilgili yine sıkı kurallar ve standartlar mevcuttur. İşe yeni başlayan yönetici ve uzman kadrosundaki çalışanlar 1 ay içerisinde; işçi kadrosundaki çalışanlar ise en az 3 senede bir eğitim ve bilgi düzeyleri ile ilgili denetime tabi tutulmalıdır. Eğitimin ve bilgi denetiminin nasıl yapılması gerektiğine dair GOST standardı rehber olarak baz alınmalıdır. İşçi, uzman ve yöneticilerin iş güvenliği bilgi denetiminin zamanında yapıldığının kontrolü iş güvenliği federal müfettişliği tarafından yapılmaktadır. Devlet iş güvenliği müfettişi tarafından, çalışma yerleri koşulları sertifikalandırılmasının yapılması, İSİG eğitimin verilmesi gibi konuların dışında ilk sırada kontrol edilecek hususlardan bir diğeri, işyeri tüm personelinin elektrik güvenliği grubu sertifikasına sahip olması, yönetici ve uzmanların ise elektrik güvenliği sertifikası, yangın güvenliği sertifikası, çevre koruma sertifikalarının da bulunmasıdır. Sertifikalar bulunmadan çalışma yaptırılmayacağından hem sertfika ücreti hem de iş başlatılana kadar geçen zamanda iş gücü kaybı firmaya mali olarak yansımaktadır. Ayrıca bu eksileri devlet müfettişinin tespit etmesi işyeri faaliyetinin durdurulmasına veya işverene ceza kesilmesine yol açmaktadır. İşyerinde iş güvenliği dokümantasyonunun eksiksiz hale getirilmesi konusunda Türk müteahhitleri için örnek alınabilecek dökümantasyon paketi, bu çalışmanın Ekler 73

98 kısmında detaylı olarak sunulmuştur ve İSİG eylemlerinin organizasyonu konusunda yardımcı olması amaçlanmaktadır. Diğer bir konu, uygulamada (şantiyede) İSİG konusunda karşılanabilecek potansiyel zorluklardır. Rusya Federasyonu nda uzun sürelerdir iş yapan X Construction firmasının Kaluga şehrindeki X Şantiyesi İş Güvenliği Şefi, Rusya daki iş güvenliği konusunda yapılan ankette tecrübelerini paylaşmış olup bu anket Ek L de sunulmuştur. Örneğin, bazı Türk müteahhitlerince kullanılan vinç ile kaldırılan manbasket'lerin kullanılması, yaşanabilen sıkıntılardan biridir. RF standartlarına göre yüksekte çalışmalarda bel tipi emniyet kemeri kullanılmasına izin verilirken diğer standartlarda (Avrupa veya Amerika) paraşütçü tipi emniyet kemerleri zorunludur. Ancak Rusya Federasyonu nda işveren kontrolörleri, daha güvenli olduğunu düşündükleri için, bazı uygulamalarda is güvenliği açısından yabancı standartların uygulanmasını isteyebilmektedir. RF standartlarında çalışan yerel taşeron firmalar ile yapılan kontratlarda genellikle RF iş güvenliği kurallarına uyulacağı taahhüt edildiğinden taşeron firmaya RF standardı dışında ekipman aldırılması, kullandırılması güç olmaktadır. Bu sebepten dolayı ilgili giderleri Türk firma karşılamak durumunda kalabilmektedir. Genel olarak ankette de vurgulandığı üzere, henüz ihale aşamasındayken iş güvenliği konusunun ciddiye alınması ve bütçe planlanırken; ülke şartları, dokümantasyon gereksinimleri, personel miktarı, kullanılacak ekipman tip ve adetleri ve güvenli iş yapım yöntemleri gözetilerek iş güvenliği bütçesi oluşturulması firmaların yararına olacaktır. Bu çalışmada sözü geçen tüm İSİG önerileri, inşaat projesinin 3 ana safhasına dayanarak bir araya getirilmiş, sunulan bilgiler kullanım açısından daha pratik olabilecek düşüncesiyle aşagıdaki Çizelge 12.1 oluşturulmuştur. Çizelge 12.1: İnşaat öncesi, inşaat sırasında ve inşaat sonrasında İSİG prosedürlerinin çizelgesi. AĢama Yapılacaklar Süre İNŞAAT ÖNCESİ İSİG Mevzuatının incelenmesi - Teklif aşamasında İSİG bölümü için ayrılan yaklaşık bütçenin hesaplanması - 74

99

1 SESSION I: 11:30 12:30 Tourism and Communications Management 1) Success of Country s Branding in Motivator of Tourism Economy Around the World and the Case of Georgia Kakhaber DJAKELI, Associated Professor, International Black Sea University (IBSU) - Faculty of Business Administration, GEORGIA Success of Country s Branding in Motivator of Tourism Economy around the World and the Case of Georgia Abstract Everyone who works in Branding of Countries should choose some main Archetypes as a desired image of country and improve countries actual face step by step to this main objective this is main hypothesis of current article, being main part of very actual problem for developing countries, having troublesome points in branding. The hypothesis of this article was established on the basis of observational study of tourists have been going to visit some strong archetype places, like Egypt, country of Pyramids and ancient knowledge with the archetype meaning of Sage, or Kazakhstan, another world, still having the image of Borat, famous movie about funny tall man visiting western civilization. The hero of Borat, with the mixed archetypes of the Jester and Lover still works well for associations and brand mantras, attracting tourists to Kazakhstan. The archetypes as a New Freudian way to understand people s motivation, established by famous psychologist Jung, seems as an interesting and colorful way in country s branding, still not studied well, but worthy to be under comprehensive research of marketing theorists, and well used by marketing professionals. The target of this article is the study of Archetypes of Georgia and some other developing countries to support wholesome country branding of Georgia and improve its chances to attract more tourists, but not only them but sustainable partners, investors, friends and connoisseurs of Georgian culture. The objective, of this article to improve branding of Georgia, to achieve exactly planned or desired brand positioning, can be won, using comprehensive approaches of marketing and branding and marketing research. As a tool of marketing research, in this article are used observational marketing research and Delphi Marketing Research Approaches. Jel: M 31 Key words: tourism marketing, country marketing, branding, tourism Introduction Today country marketing plays great role in theory and practice of country development. In past history images and attitudes built by colonial governments, occupants and struggling nations are not enough to new type of Tourism system development. New era needs much more interesting and attractive country images than it was. Especially developing countries, long period struggling under the colonial or other type of rules can show their attractiveness to world. The paper is written to clarify marketing of nations as a way to transform face of country and attract more tourists. Writing this article marketing research of Georgian country branding approaches took place. The special table was established during the working process with some focus groups. Having brainstorming with several focus groups with the idea, how to rebrand Georgian country, this special table 1

2 established in the form of matrix supported the working process as a tool of planned activities with strategic brand management. The article gives some recommendations to Georgian tourism industry developers. The identity a national face linked to the place marketing Model of identity has a lot of things from James (1890) and Mead (1934). The first principle of identity is the desire to maintain personal distinctiveness can be linked to some living place. Overall, there are two ways in which place has been related to identity. The first is what we will call place identifications. This refers to a person s expressed identification with a place, e.g. a person from London may refer to themselves as a Londoner. In this sense place can be considered to be a social category and will be subject to the same rules as a social identification within social identity theory The second way in which place has been related identity is through the term place identity, which calls for a more radical re-evaluation of the construct of identity. (Twigger-Ross and Uzzel, 1996) It is in the context of tourism that a geographic location is (or includes) a destination brand. A destination brand is defined as name, symbol, logo, word or other graphic that both identifies and differentiates the destination; furthermore, it conveys the promise of a memorable travel experience that is uniquely associated with the destination; it also serves to consolidate and reinforce the recollection of pleasurable memories of destination experience (Kerr 2006, 277). This problem has big role in business too. In introducing a collection of articles on corporate identity in their book, John Balmer and Stephen Greyser (2003) offer a useful way of looking at the field of identity studies. They suggest regarding it as inhabiting three different worlds, a triquadriorbis in their words. It begins with the narrow world of graphic design, and what they call visual identification. Graphic presentation is an important consideration in developing as well as an IMC program The second world of identity is what Balmer and Greyser (2003) called organizational identity. As they put it, this reflects the use of corporate identity in answering the question who are we. This aspect of Corporate identity addresses the internal audience of the organization The third world of identity studies is corporate identity. It seeks to answer the questions what are we? As well as who are we? (Percy, 2009). Usually distinguished identity builds some incentives and opportunities for Branding of a country. A lot of similarities business branding and Country s branding can be found. Branding actually does have some relevance to countries and the ways they present themselvesto the rest of the world, but it is a humdrum business, which doesn t begin to justify the excitement about nation branding. Countries, through their many state agencies, have numerous dealings with various professional audiences around the world,and one can certainly argue that it gives a better impression of the country if all those agencies use consistent, well-designedmaterials when they carry out their transactions. A single logo, a professional look and feel on their stationery, business cards, corporate videos, information leaflets, communiqués, press releases, websites, and so forth, undoubtedly reinforces the impression of a well-organized, modern, self-respecting state with effective and efficient structures, processes, and mechanisms (Anholt, 2006). Country branding approaches actually are not new. During past time countries were building their image only through some other stimuli. Some countries around the world tried firstly to establish their visual identity and spread some awareness about them around the world. Especially through coins, and other exchanging values, countries, states and their leaders, were building their visual identity. In the example of Georgia it was a currency. Picture 1: Coins of Georgian King Bagrat IV

3 Description of the coin: GEORGIA, Kingdom. Bagrat IV AR Dram (1.84 g, 12h). Struck HA ΓI A O KOC ("The Holy Th[eoto]kos" in Greek), nimbate facing bust of the Virgin Mary, orans / Georgian "+God preserve Bagrat, King of the Abkhazians, Sebastos", in margin and continuing in central field. Kapanadze 46; Dobrovolsky -; Lang p. 19. Good VF, strong strike. One of the great rarities. Bagrat followed his father Giorgi I to the throne of Georgia at the age of nine, and his reign was a constant struggle with opponents seeking the throne and expansionist Byzantine emperors. Bagrat saw off two pretenders from other branches of the royal family, but the Duke of Kldekari, Liparit, was a constant thorn in his side, and in 1051 Bagrat had to flee to Constantinople, seeking Byzantine neutrality while he returned to deal with Liparit. Liparit fled in 1058, but only a few years later Georgia faced a greater threat the Seljuq sultan Alp Arslan who ravaged southern Georgia in a series of raids. Bagrat IV died in 1072, having fought the Seljuqs to a draw and preserved Georgian unity and independence. Source: Georgian State Museum. Activities to Country s rebranding to make it a destination for tourists The world consists from symbols, signs and sounds making humans to remember them. Larry Percy in his book Strategic Integrated Marketing Communications writes about two types of brand awareness: recognition and recall. The first one appears when person has some brand awareness but this sleeps in her/his mind and appears in the moment of recognition. Meaning that person recognizing some brand among others according some information slept in his mind. In such situation person firstly recognizes the brand and only after that he/she has some category need, or simple need to product. But in Recall Brand Awareness, person has already category need, for example demands interesting sea journey, and after that recalls about carnival cruise. The recall brand awareness is really better than recognition one. According to this type of Brand awareness, marketers of a country must be very active in identity innovation. Countries and Nations making their legislation, law, public administration, type of rules and court comfortable for citizens neighbors can increase its brand equity. One of very interesting rebranding took place in Lichtenstein. The monarch of this country hired marketing company and established the priorities of desired identity. They wanted distinct image for their country built on the better tourism, business, educational and cultural opportunities (Nokodemska-Wolowik, 2006). Previously the marketing research was made. According the research results 25% of citizens considered improvement of the image of the country as a top priority. The introductory point of this project was following six main features verified in this research: dialogue, finance, industry, home, nature, and principality. The image being constructed on the identity shows that it should be linked to positive feelings of accommodated persons. For example this city identity represents a distinctive life style usually coupled with a strong positive affect with regard to that lifestyle. Some people therefore, seem to use a place related self-referent in order to present themselves as distinct from others (Twigger-Ross and Uzzel, 1996). In one sense, despite all the mystique and complexity surrounding the concept of nation branding, the basic principle is actually a very simple one, and it comes from marketing: the consumer wants to know what s in it for me? (Anholt, 2007). Rapid advance of globalization means that whatever countries try to pull in (investors, aid, tourists, business visitors, students, major events, researchers, travel writers, and talented entrepreneurs) and whatever countries try to push out (products, services, policies, culture, and ideas) is done so with a discount if the country s image is weak or negative and at a premium if it s strong and positive (Anholt, 2007).Special Nation Brand index was established.conducted annually, the Anholt-GfK Roper Nation Brand Index examines the image of 50 nations. Each year, more than 15,000 adults aged 18 and up are interviewed online in 20 core panel nations. The Anholt - GfK Roper Nation Brands Index looks at a country s image by studying six dimensions of national competence: Exports, Governance, Culture, People, Tourism, and Investment and Immigration. This gives the picture of the country s reputation. Georgia as we know has some soviet inheritance. Under socialism, brand was almost by definition an attributeof goods from the Imaginary West (Yurchak, 2006).Hence, the category of indigenous brand would appearto be a contradiction in terms, unless such goods can beshown to have a dual lineage that is both Georgian and Western. According the vision of Mr. Saakashvili, Georgia started to turn into big reforming, reconstruction and renovation place: Georgia had undertaken economic reform program that has transformed the country's economy in following areas: Improved rule of law & property rights Minimal state fiscal footprint Few, low and flat taxes Minimal social security burden on businesses Lean and efficient civil service sector - providing value for taxpayers' money Limited government 3

4 Deep de-regulation Dramatically minimized and simplified licensing Aggressive privatization Flexible labor market, with minimal state interference in employer employee relations Sound money - inflation targeting Means-tested, focused state assistance to the poor Free trade, no customs tariffs or non-tariff barrier Health Insurance for poor population financed by government Reforming stage was encouraged by reconstruction and construction and renovation stages: New Parliament building was established in Kutaisi.During the reforms the new vision of Saakashvili, to make Georgia as a best resort place in black sea region appeared. President of Georgia had also some branding visions to some particular Cities. For example he wanted to make Batumi, as a Las Vegas of Black Sea. South Georgian cities were rebuilt in Kakhety, and some of them with some use of marketing. Especially little town Signagi, was established as a rest place and a wine center. Signagi, also were repositioned as a city of love. The auto roads from west to east and from north to south were constructed and some of them reconstructed. The centre of Tbilisi, capital of Georgia, Mtskheta-oldest capital of Georgian Kingdome, Batumi and a lot of other places were rebuilt. In The castle of Jakeli Family (in Akhaltsikhe RABATI) was reconstructed and admirably represented as a new brilliant image of Georgia. The vision of President, without special branding project has been implemented as a new objective. What kind of new identity, brand awareness, image, or even reputation the country received from these huge spending for reconstruction and rebuilding? Working on this article, special focus group marketing research was undertaken. 3 focus groups with eight persons were gathered during which we were speaking about past, current and future, desired images of Georgia. A lot of interesting facts appeared in this focus group sessions. We all together once again understood that we are Georgians, oldest followers of agricultural economy but today we have lost the understanding to relevance to our past archetypes. sustainable economic and social life. Problem solving country Strong, sustainable Country of Clean energy, organic agricultural products and great mountain resorts with healing water, wine motherland Top level awareness for some unique characteristics Trustful, hardworking, respectful, improving, Motherland of wine Strong and confident 4

5 Reputation Slogans or aphorisms Tamar I, Georgian Shrift, writing, Christian Culture, Worriers for independence Strong and trustful soldiers, agricultural workers, tolerant and good partners, great wine makers, steel makers. Georgian sword makers Sword of Messiah players, smart old boys, Stalin was Georgian. Almost no reputation who best are, are Georgians Looser, something between loose and success. Reputation of Revolutions and stress Almost no slogan what matches to current Georgian situation Hardworking to restore its own economy and social facilities Like polish creative tension Georgian can have as a slogan creativity will save us Intellectual, Trustful, honest, good neighbor and friend with good organic products Creativity will save us The table above shows the structure and the frame of Georgian brand, what it was and what it can be in future. If future Georgian government undertakes country rebranding activities, they should recognize that the historical frame of Georgian past period positioning and identity can be well used also in future. Some other relevant topics, as recommendations, can be seen from this Matrix of Georgian Rebranding: - To improve their brand, Georgians must restore their oldest reputation of Strong and trustful agricultural workers and good soldiers, tolerant and good partners, great wine makers. Partly this happens hence Georgian military units, successfully participating in different UN missions in Afghanistan, having reputation of best soldiers. But to agricultural business Georgians less effective. - For future archetype of Georgian nation as a big desire can be some mix of Sage and Warrior, hence history shows that warrior archetype mixed with Sage brings big chances for peace. If desired archetype is known branding process can be easier. - In rebranding of Georgia, professionals should be very sensible and attentive to Christian, orthodox values, and also to some values of multinational communities in Georgian landscape, and hence religious and national values are frames what should be respectfully involved into new modernization. - As a desired positioning country can choose Strong, sustainable Country of Clean energy, organic agricultural products and great mountain resorts with healing waters hence Georgia has great ground to be clean energy country using hydro resources, Mountain Rivers, energy of winds and some other resources. - Having mentioned in encyclopedias as a country of wine motherland Georgia must well use such a gift of Lord God, to recreate its own importance as a country where the wine was born and establish it as an umbrella brand over other Georgian products, healing mineral waters and great Georgian soil. Having worked with several focus groups with the idea, how to rebrand Georgian country, the table established in the form of matrix supported the working process as a tool of planned activities with strategic brand management. Undertake this first try in Georgian rebranding theory, I hope this direction of brand management will growth, attracting more marketing scientists and professionals taking into consideration rebranding theories from other nations and countries. This new face of Georgia, will attract tourist, especially those tourists coming to the country to taste its clean environment, green areas, health lifestyle, clean water and a food. Bibliography Anholt, S. (1998) Nation-Brands of the Twenty-First Century. Journal of Brand Management 5, no. 6, pp Anholt, S. (2007).Competitive Identity: New Brand Management for Nations, Cities and Regions, London, Palgrave Macmillan. 5

6 Anholt, S. (2010).Places: Identity, Image and Reputation, London, Palgrave Macmillan. Anholt, S. Anholt-GMI Nation Brands Index, 2006 Q4 General Report Nation Brands Index. Available at: Balmer J., Greyser S. (2003) Revealing the Corporation: Perspectives on Identity, Image, Reputation, Corporate Branding, and Corporate-level Marketing: an Anthology Selected and Interpreted Kerr, G From destination brand to location brand. Brand Management 13 (4 5): Breakwell, G. M. (1986). Coping with Threatened Identity, London, Methuen. Clare L. Twigger, R., &UZZELL, D. L. (1996). Place and Identity Processes,Department of Psychology, University of Surrey, Guildford, GU2 5XH, U.K. Journal of Environmental Psychology 16, /96/ $18.00/0, Academic Press Ltd Jorge de, Vicente. (2004).State Branding in the 21st Century, Master of Arts in Law anddiplomacy Thesis. Manning, P. &Uplisashvili, A. (2007). Our Beer, Ethnographic Brands in Post socialist Georgia.American Anthropologist, vol. 109, issue 4, pp , ISSN online ISSN C_ 2007 by the American Anthropological Association. Manning, P. (2006)The Epoch of Magna: Brand Totemism and the Imagined Transition/Translation from Socialism to Post-socialism in Georgia. Paper presented at the Society for Cultural Anthropology Meetings, Milwaukee, May 5 6. Nokodemska-Wolowik A. M. (2006). Flag Brands as a factor and result of a country Identity and Image Polish Experience, Pechvnia 2, pp Percy, L. (2009).Strategic Integrated Marketing Communications, Amsterdam, London. Wells, L. T. Wint,& Alvin, G. (2001). Marketing a Country: Promotion as a Tool forattracting Foreign Investment. World Bank Yurchak, A. (2006).Everything Was Forever, until It Was No More: The Last Soviet Generation. Princeton, Princeton University Press. Internet Sources: Classical Numismatic Group at: 6

7 2) Hotel Market Development Experience of Central Asian Countries to Asian Countries Abbas SHERMUKHAMEDOV, KH, Rector, AT, Prof. Dean of International Relation of Tashkent branch of Russian Economic University, UZBEKISTAN Experience of development of the hotel market of the Asian countries for the countries of the Central Asia The hotel market of Asia promptly grows, for example, in 2011 Asia had over 3 million numbers (14 % of world hotel fund), as it is known, the increase in growth of numbers was prevented world financially by an economic crisis. Rates of its growth in 2-3 times exceed среднемировые rates and reach % a year that deduces this continent on dynamics of growth in modern leaders. The basic areas where growth of the industry of hospitality of Asia (- South East Asia concentrates), the Near East and Southern Asia. The increase in a stream of tourists to South East Asia and Pacific region occurs at the expense of arrivals in China, Japan. The hotel economy in this region develops in 3 times faster, than as a whole in the world. However even at so high rates of development, the share of the given region in a world hotel economy makes only 11 %. The Near-Eastern region to the XXI-st century beginning on rates of increase in a tourist's stream became the leader. Tourists and pilgrims have from every corner of the globe directed in the historical and bible places connected with terrestrial life of Jesus Christ. However the Palestine-Israeli conflict has actually stopped a stream of tourists to Israel. Nevertheless the general indicators of growth of tourist's streams impress (in ,1 million against 14 million persons in 1996). These successes it is possible to charge to Arab Emirates, Qatar, Bahrain, Jordan, Iran. In the Asian countries growth of hotel chains has started to increase despite world financial and economic crisis. The characteristic of the largest hotel chains of Asia (among 150 worlds largest) is resulted on fig. 1 and Shangri-La Hotels & Resorts Jin Jiang Int l Hotel Mgmt. Corp. Prince Hotels Tokyu Hotel Management Co. JAL Hotels Company Ltd. ANA Hotels Fujita Kanko Washington Hotel Corporation Raffles International Sunroute Company Ltd. APA Hotel Ltd. Hankyu Group Kokusai Kogyo Hotel Group Taj Hotels, Resorts & Palaces Cham Palaces & Hotels Jianguo International Hotels Ltd. Okura Hotels New Otani Company Ltd. Mandarin Oriental Hotel Group Fig. 1. The largest Asian hotel chains by quantity of hotels entering into group, 2009 Number 150 of the largest hotel chains of the world includes 19 Asian chains, the great bulk from them is Japanese and Chinese. 7

8 Количество номеров Shangri-La Hotels & Resorts Jin Jiang Int l Hotel Mgmt. Corp. Prince Hotels Tokyu Hotel Management Co. JAL Hotels Company Ltd. ANA Hotels Fujita Kanko Washington Hotel Corporation Raffles International Sunroute Company Ltd. APA Hotel Ltd. Hankyu Group Kokusai Kogyo Hotel Group Taj Hotels, Resorts & Palaces Jianguo International Hotels Ltd. Okura Hotels Cham Palaces & Hotels New Otani Company Ltd. Mandarin Oriental Hotel Group Fig. 2. The largest Asian hotel chains on number of numbers entering into group, 2009 The largest national networks of Asia enter in 3-4 ten world leaders. Jin Jiang Int l Hotel Mgmt. Corp. Occupies 35 place in a world rating, this chain possess 120 hotels and rooms. The basic part of hotels of this chain concentrates in East and South East Asia. Hotel chains Prince Hotels, Tokyo Hotel Management Co. Both Shangri-La Hotels and Resorts enter into fourth ten in a world rating of the largest hotel chains of the world. These chains have from 40 to 90 hotels and number of rooms hardly more than 20 thousand for each group. As a whole the Asian hotel chains occupy the bottom part of a world rating, essentially conceding to the American and European hotel chains. So, the largest European chain operates in 30 times big number of hotels, than the largest Asian, and in comparison with the largest American hotel chain the Asian concedes in 60 times. However, rates with which develop hotel chains of Asia, therefore in the long term it is possible to predict that soon Asian hotel chains on the basic indicators will catch up European and American. Analyzing indicators of the largest Asian hotel networks it is possible to notice that the domination, one or several chains as it occurs in Europe and America here is not marked. The Asian market still develops, therefore, is characterized by fast mobility and variability. On the countries the characteristic of quantity of the largest (TOP-200) national hotel chains is spent on fig Япония Китай Индия Сингапур Сирия Таиланд ОАЭ Израиль. Fig. 3. Quantity of national hotel chains (2009) Four hotel chains function in China and on one national hotel chain in 6 countries of Asia. Good rates hotel chains - Australia (Ridges Hotel), New Zealand (Stamford H&R), South Korea (Hotel Lotte Company), Indonesia (Sahid Group of hotels), Malaysia (Hotel Equatorial), and India (Oberoi) develop, etc. As well as in Europe, by the best possibility for the international companies to be fixed in this market acquisition or cooperation with local chains and the companies is, such as Asia Pacific, Mandarin Oriental Hotel 8

9 Group, Shangri-La, etc. However, coming on the local market, hotel groups practically always from zero erect new buildings of hotels. A number of factors brakes activity of foreign investors: high level of taxes, difficult bank system and political instability in some states of Asian-Pacific region. Other large Asian hotel chains: Amari Hotels and Resorts - 15 hotels on Thai resorts and country big cities, APA Hotel - 52 hotels in Japan, Dusit Hotels and Resorts - 18 hotels with restaurants in Thailand, on Filipinas, in Myanmar and the United Arab Emirates, Evergreen International Hotels - have 9 modern hotels, 5 from which are on Taiwan, Ginger Hotels - offers hotels in 8 cities of India, Jin Jiang Hotels hotels in China. Taj Hotels, Resorts and Palaces has opened the first hotel in 1903 in Bombay. Since then, on an extent already more than centuries company Taj Hotels Resorts and Palaces constantly improves the art of hospitality. All hotels constructed in the western style. Now Taj by right it is considered one of роскошнейших and the largest hotel chains of Asia. It includes 77 hotels in 40 cities across all India and 16 hotels behind its limits: in Australia, Great Britain, the USA, and Africa and in the Near East, Mauritius, Maldives Islands, in Sri Lanka, Butane and Malaysia. Considering modern lines in international trade and tourism development, will easily foresee in what direction to develop the international hotel corporations. It is expected that the tourist stream in the countries of Pacific region will increase in the same scales, as during the last years. In this connection development of resort hotels in Indonesia, Malaysia, Thailand, Vietnam is planned. So, already leaders of the world hotel industry on rates of increase of hotel fund are such Asian countries, as Turkey, China, Malaysia, and Singapore. Thus, the Asian hotel chains develop, but, on the basic indicators they concede to the European and American hotel chains. Japan and China have the most developed national hotel chains, other countries lag behind. The greatest concentration of world hotel chains in Asia is marked in South East Asia and in the Near East. Considering high rates of increase of the industry of hospitality of Asia, at these region good prospects for development of national hotel chains. As a whole the national hotel chain promptly develops in Asia, but, basically this while the market is occupied with the European and American chains. Today in Uzbekistan function 359 hotels offering a high quality degree of service, and hotel houses for those who prefers a house cosines and simultaneously wishes to get acquainted with way of life of our people more close. Hotels, "Afrosiab-oriental carpet", "Bukhara-oriental carpet", «the Grandee Bukhara», «Shahrisabz star», "Registan" and other hotels отвечают answer to the world standards. Given privileges for foreign investors and businessmen in the country, especially in sphere of the international tourism, have drawn attention, both large hotel networks, and the small firms which are carrying out management of hotels. As result - prompt development of a hotel economy which replenishes with new objects. This year in Termez the new hotel «Silk Road Termez» is put in operation. Erected taking into account norms of modern architecture and national traditions of architecture, the hotel has all conditions for rendering of services at level of the world standards. Services the professional guide-translator here renders to foreign visitors, in their order there is a sauna, pool and a fitness studio. Man's and female beauty salons, a dry-cleaner operate also, high-speed access to the Internet is given. With introduction in a system of new hotel it has been employed an order of 20 persons. As a whole in the Surkhan-Darya area reconstruction of a hotel complex on the basis of private enterprises «Navruzbek Maftun Sevinch», "Meridian", "Premim-prof", "Shark" is till the end of the year planned. Also building of two new on 30 places and 25 places of hotel economy is planned. By a present tourist season the new hotel has appeared and in Samarkand.«Sogdiana Plaza»has been constructed at the expense of Open Company means«sugdiona golden tour»and calculated on 56 places. In it there are numbers lux, a bar-restaurant, a conference hall and other conveniences. Building of new hotels proceeds and in the Ferghana area. According to corresponding program of the further development of tourism and expansion of scale of tourist services to 2015 this year in Kokand the new hotel will be entered. In immediate prospects in Ferghana reconstruction of hotels "Dustlic", «Farghana "and" Shark»will be finished. And the tourist route across Margelan will replenish with new object - the Center of national workmanship. As a whole on the country building of 77 hotels and other similar means of placing, creation of 90 objects of tourist display, 70 objects of service of tourists, acquisition of 50 buses new more and minibuses for service of travelers is till the end of the year provided. For the countries of the Central Asia is to that to learn at the countries of Asia in the field of the hospitality and tourism industry. The literature 1. Filippovskij E.E., Shmarova Л.В Economy and the organization of a hotel economy. -М: the Finance and statistics Harris Г, Katz K.M. Stimulation of the international tourism in the XXI-st century. - М: the Finance and statistics, Chudnovskij A.D., Zhukov M. A. Management in tourism and a hotel economy. М: Knorus, Yurkin N.A. Introduction to a specialty «Welfare service and tourism». Manual. - М: GINFO

10 3) Creation of Tourism Information Training Center Yelena TOKAREVA, MBA, lecturer of Economic Sciences, faculty of Economic and Management, Turar Ryskulov Kazakh Economic University, KAZAKİSTAN Creation of Tourism Information Training Center Abstract Purpose - to analyse the information support organisation in tourism and to develop offers on creation of information centres. Methodology - methods of the system-structural and retrospective analysis, and also comparison and experience generalisation are used. Originality/value. Results of research can be used for creation of tourist information system, for the purpose of advancement of local tourist's products on the international market. Findings Thus, the organisation of work of the tourist information educational centre will allow to use more effectively available Almaty tourist potential, to recover the tourist market, to strengthen material resources, to reduce deficiency of qualified personnel and to get necessary support of development of tourism from party Akimat of a city of Almaty. Actions advertising-information support include: creation of information databanks and formation The Tourist Information Educational Centre at KazEU of T.Ryskulova for the purpose of formation of an image Almaty as the region favorable for tourism, preparation and the edition of the information-advertising catalogue about possibilities of the tourist market of a city, participation in the organisation and carrying out of the international and domestic tourist exhibitions; proforientacion work and educational base for students. The planned measures will promote expansion of inflow of foreign tourists and formation of an optimum parity of export-import transactions in tourist balance. At the expense of increase in incomes of realisation of rekreatsionno-tourist services and the interfaced branches of service budgetary receipts will increase. Performance of tourist projects, work The Tourist Information Educational Centre and actions will bring the essential contribution to structural reorganisation of training of students of a speciality«tourism». Keywords - information technology, the tourist information educational centre. Введение. С точки зрения технических достижений, компьютерная революция в сфере туристского бизнеса Казахстана превзошла все ожидания. С точки зрения экономических затрат на внедрение компьютерных технологий, нужно отметить, что в каждой компании выделяются различные средства на данные цели. Успех в применении компьютерных технологий не связан однозначно с уровнем расходов на них. Некоторые компании считают подобные расходы неоправданными; другие, наоборот, делают большие расходы, используя в работе новейшее программное обеспечение. Результаты анализа показали, что с точки зрения прибыльности, компьютеризация почти все компании сталкиваются с реальными трудностями. Большинство агентств уже успешно компьютеризировали основную часть их рутинного делопроизводства и форму ведения бухгалтерского учета. Многие руководители туристских агентств отмечают, что компьютеры оказали сильнейшее влияние на ключевые действия компаний. Практика показывает, что создание различных информационных систем может обернуться значительными прибылями для компаний, даже при высоких затратах на эксперименты. Но не следует внедрять программу в свою систему управления, предварительно не взвесив все факторы, включая стоимость обучения и переподготовки персонала или оценку степени риска при применении новшеств в областях, где выявлена наибольшая эффективность применяемого программного обеспечения. Как уже было сказано, электронные сети являются важным каналом передачи информации, к которому прибегают все больше организаций. Однако туристские предприятия по-прежнему далеко не полностью используют все возможности, которые предлагает электронная сеть. В отличие от традиционных туристских информационных систем (GDS), электронные сети уже доступны всем категориям потребителей и туристских организаций. Применение электронных сетей может приблизить потребителя к предложению, обеспечивая быстрый дешевый, организованный, двусторонний, прямой и независимый информационный канал. У Казахстана есть прекрасная возможность перекроить туристскую карту мира, поскольку традиционные места отдыха успели несколько поднадоесть путешествующим людям. У нас 10

11 безграничные возможности для развития экоприключенческого туризма, стремительно набирающего популярность среди иностранцев. Впрочем, самым лучшим карт-бланшем располагает Алматы и Талдыкорганская область. Это международный аэропорт, уникальные ландшафты, составляющие 20 процентов всего туристско-рекреационного потенциала страны, и 3/4 туркомпаний страны, сконцентрированных в южном мегаполисе. Правда, пока ещё туризм в Казахстане не стал статьей национального дохода, и Казахстан даже не входит в сотню мировых держав туризма. Главную роль в привлечении туристов играют и государство, и турагентства, и транспортные услуги, и гостиницы. Но если мы хотим вывести нашу страну в разряд туристских держав, то этой идеей должно проникнуться всё общество. Для продвижения туристского продукта турфирмы создают свои сайты в Интернете, осуществляют прямую рассылку рекламно-информационных материалов по электронной почте. Успешно работают глобальные системы бронирования. Популярными становятся электронные каталоги. Разрабатываются программные системы автоматизации туристского бизнеса. Информация и скорость ее предоставления являются ключевыми в списке факторов конкурентоспособности предприятия. Основная часть исследования. Информационные технологии сегодня играют исключительно важную роль в обеспечении информационного взаимодействия между людьми, а также в системах подготовки и распространения массовой информации. Эти средства быстро ассимилируются культурой нашего общества, так как они не только создают большие удобства, но снимают многие производственные, социальные и бытовые проблемы, вызываемые процессами глобализации и интеграции мирового сообщества, расширением внутренних, и международных экономических и культурных связей, миграцией населения и его всё более динамичным перемещением по планете. В дополнение ставшим уже традиционными средствам связи (телефон, телеграф, радио и телевидение), в социальной сфере все более широко используются системы электронных телекоммуникаций: электронная почта, факсимильная передача информации и другие виды связи. Устройство туристской отрасли очень похоже на организацию любой другой экономической сферы деятельности (рисунок 1) [1, c. 44]. Правительственные органы Туристские ассоциации Международные ассоциации Информация Регулирование Содействие Информация Регулирование Содействие Информация Регулирование Содействие Поставщики услуг Авиакомпании Гостиницы Услуги на месте Туроператоры Туристы Рисунок 1 - Структура туристской отрасли Турагенты Анализ рисунка 1 показывает, что туризм - информационно насыщенная деятельность. Существует немного других отраслей, в которых сбор, обработка, применение и передача информации были бы настолько же важны для ежедневного функционирования, как в туристской индустрии. Однако выделяется одна особенность - связующим центром, удерживающим различных производителей в 11

12 рамках туристской отрасли, является информация. Именно информационные потоки, а не товары обеспечивают связи между производителями туристских услуг; они идут не только в виде потоков данных, но выступают также в форме услуг и платежей. Услуги, например, ночевка в гостинице, аренда автомобиля комплексные туры и места в самолетах, не пересылаются турагентам, которые, в свою очередь, не хранят их до тех пор, пока не продадут потребителям. Передается и используется информация о наличии, стоимости и качествах этих услуг. Точно так же реальные платежи не переводятся от турагентовтурпоставщикам, а комиссионные - от турпоставщиковтурагентам. На самом деле переводится информация о платежах и поступлениях (рисунок 2) [1, c. 63]. Авиакомпании Гостиницы Продукция: воздушные перевозки Информация о ценах, времени прибытия и отправления, наличии мест, Продукция: ночевки в гостиницах Информация о ценах, классе, размещении, наличии мест, обслуживании Доходы и информация Информация, услуги, комиссионные Доходы и информация Информация, услуги, комиссионные Турагенты Продукция: розничный продавецраспространитель информации от авиакомпаний, гостиниц и туроператоров консультации Резевирование мест в гостинице Доходы и информация Информация, услуги комиссионные Туроператоры Продукция: пакетированные туры, информация о месте пребывания, продолжительности остановки, времени прибытия и отправления, цены, компоненты отдыха Доходы Авиабилеты Туристы Рисунок 2 - Информация как связующий материал туристского бизнеса Анализ рисунка 2 показывает, что можно выделить три характерные черты туризма. Во-первых, это разнообразная и интегрированная торговля услугами. Во-вторых, это комплексная услуга, как с точки зрения производителя, так и потребителя. Наконец, этоинформационно насыщенная услуга. Поэтому туризм - как международный, так и внутренний, - сфера растущего применения информационных технологий [2, c. 80]. Система информационных технологий, используемых в туризме, состоит из компьютерной системы резервирования, системы проведения телеконференций, видеосистем, компьютеров, информационных систем управления, электронных информационных систем авиалиний, электронной пересылки денег, телефонных сетей, подвижных средств сообщения и т.д. При этом необходимо отметить, что эта система технологий развертывается не турагентами, гостиницами или авиакомпаниями каждым в отдельности, а всеми ими. Более того, использование каждым сегментом туризма системы информационных технологий имеет значение для всех остальных частей. Например, системы 12

13 внутреннего управления гостиницей могут быть связаны с компьютерными глобальными сетями, которые обеспечивают, в свою очередь, основу для связи с гостиничными системами резервирования, которые, уже в обратном направлении, могут быть доступны турагентам через их компьютеры. Следовательно, мы имеем дело с интегрированной системой информационных технологий, которая распространяется в туризме. Из вышеизложенного становится ясно, что в туристской индустрии распространяются не компьютеры, не телефоны, не видеотерминалы сами по себе - здесь функционирует система взаимосвязанных компьютерных и коммуникационных технологий. Кроме того, отдельные компоненты туристской отрасли тесно взаимосвязаны друг с другом - ведь многие турпроизводители вертикально или горизонтально вовлечены в деятельность друг друга. Все это позволяет рассматривать туризм как высоко интегрированную услугу, что делает его еще более восприимчивым для применения информационных технологий в организации и управлении. Сфера туризма является одной из наиболее быстро развивающихся отраслей экономики многих государств. Туризм сегодня - интеллектоемкое и информоемкое производство услуг, что во многом связано со спецификой деятельности современной турфирмы. Огромный массив разнообразной информации, ее подбор и отбор, хранение, обработка и передача являются ключевым фактором развития и деятельности любого туристического предприятия. Именно поэтому успех в современной туристической индустрии - это умелое использование новейших ИТ при создании, предложении и продвижении туристического продукта [3, c. 52]. Сегодня ИТ являются одним из главных факторов повышения конкурентоспособности турфирмы. Основными направлениями применения ИТ в деятельности туристической отрасли и каждого отдельного туристического предприятия являются использование специализированных программных продуктов и возможностей глобальных компьютерных сетей. Сегодня в индустрии туризма нашли широкое применение современные ИТ в сфере бронирования, резервирования, интегрированные коммуникационные сети, системы мультимедиа, SmartCards, информационные системы менеджмента и др. [4, c. 64]. Но главенствующее влияние на развитие туристического рынка оказывают технологии продвижениятуристических продуктов и услуг, т.е. маркетинг и реклама туристических предприятий в сети Интернет. Представленность (самопрезентация) компании в Мировой сети обеспечивает туристическому пред приятию возможность расширения потенциальной клиентской базы. Туристские информационные системы - еще один вид ИТ, который позволяет осуществлять ввод, редактирование и хранение информации о турах, гостиницах, клиентах, о состоянии заявок. Эти системы работают с различными типами электронных документов - с анкетами, ваучерами, списками туристов, описаниями туров, гостиниц и т.д. Информационные системы данного типа производят расчет стоимости туров с учетом курса валют, скидок, контролируют оплату туров, формируют финансовую отчетность, осуществляют экспорт-импорт данных в программные продукты Word, Excel и т.д. Автоматизация и широкое применение электронной техники становятся одной из актуальнейших задач в отрасли туризма. Создание мощных компьютерных систем бронирования средств размещения и транспорта, экскурсионного и культурно-оздоровительного обслуживания, внедрение новейшей технологии в сферу туризма, информация о наличии и доступности тех или иных видов поездок, маршрутов, туристского потенциала стран и регионов - весь комплекс этих вопросов с учетом развития интеграционных процессов ставится в повестку дня текущей и будущей деятельности Всемирной туристской организации. Казахстан, являясь действительным членов ЮН ВТО, к сожалению не так известен как туристское государство как того предполагает потенциальные возможности предоставляя разнообразные виды туризма познавательный, развлекательный, этнический, экологический, оздоровительный, детский, спортивный, охотничий, конный и приключенческий. Для туристов предлагается более 700 маршрутов путешествий по всей территории Казахстана. В начале XXI века туризм в РК впервые определён как отрасль экономики. Постановлением Правительства была принята «Программа развития туристской отрасли на годы». Главная цель Программы - создание современного высокоэффективного и конкурентоспособного туристского комплекса, обеспечивающего широкие возможности для удовлетворения потребностей казахстанских и иностранных граждан в разнообразных туристских услугах, разработка экономических и правовых механизмов развития отрасли и реализация мер на государственном уровне по обеспечению качества турпродукта Казахстана, как привлекательного туристского объекта, национального турпродукта и обеспечение его качества в соответствии с мировым уровнем, на комплексное развитие туризма на основе поддержки и выбора оптимальных методов государственного регулирования [5, c. 50]. Создание привлекательного туристского имиджа Казахстана и развитие въездного туризма требует организации туристских информационных центров в первую очередь в Алматы, в регионах Республики и за рубежом. Необходимо издание и активное распространение высококачественных полиграфических и 13

14 аудиовизуальных рекламных материалов о Казахстане. Привлечению туристов в Казахстан будут способствовать краеведческие публикации, рекламно-издательская деятельность, в том числе туристских фирм и гостиниц. Особое внимание следует уделить использованию новейших информационных технологий, в том числе создание веб-сайтов туристских фирм Казахстана в сети Интернет. Большое внимание для формирования туристского имиджа Казахстана будет иметь упрощение порядка въезда, выезда и пребывания на территории республики иностранных граждан, визовых и таможенных процедур с введением в действие единой компьютеризованной системы учёта. Мы предлагаем создать ТУРИСТСКИЙ ИНФОРМАЦИОННЫЙ УЧЕБНЫЙ ЦЕНТР на базе кафедры «Туризм» Казахского экономического университета им. Т.Рыскулова. Какой деятельностью должен заниматься ТИУЦ? Это, на наш взгляд, прежде всего консолидация рекламно-информационной работы различных участников туррынка в руках независимой от влияния отдельных компаний структуре - Туристском информационном учебном центре, - в целях оказания информационно-справочных, туристских и деловых услуг приезжающим туристам, для ведения рекламной и маркетинговой деятельности, ну и конечно в качестве учебной базы для студентов. Причем мы предлагаем создание ТИУЦ на базе включения материала пользователя, аналогичного технологии Интернет энциклопедии Википедии, то есть чтобы студенты имели возможность пополнения базы самостоятельно, и вместе с руководителями. Строительство ТИУЦ можно осуществить общей площадью кв. м. с созданием сети унифицированных информационных бюро ТИЦ общей площадью 600 кв. метров. В целях информационно-справочной деятельности необходимо организовать создание и регулярное обновление информационных баз данных для туристов. База данных "Путеводитель". Обзорная информация об Алматы (история города, статистика, достопримечательности, культурная программа, развлечения, шопинг, праздники, события, специальные мероприятия, карта Алматы, виртуальные камеры прямой трансляции на разных объектах турпоказа). База данных "Планирование и бронирование". Информация об организации поездки и пребывания в Алматы. Возможность ознакомиться с казахстанскими агентствами, вариантами перелета, размещения в гостиницах, получить консультацию, разместить заказ, забронировать, арендовать и т.д. Этим задачам соответствуют "Белый список" турагентств; система бронирования; формирование заказа для турагентства. Особое место занимает "Система планирования поездки", когда турист вводит определенную информацию о себе, а система обрабатывает эти данные и выдает оптимальные варианты поездки с учетом особенностей клиента. База данных "Дневник алматинской жизни". Сбор, обработка и классификация всей информации о том, что происходит в городе: какие события, где, когда, и т.д. Репертуары театров, программы ночных клубов, где развлечься, чем заняться, экскурсии и т.д. Предоставление актуальной и достоверной информации о работе объектов туристской индустрии Алматы, туристских ресурсах, туристских продуктах, событиях в культурной и общественной жизни города. База данных "Дневник студенческой жизни". Сбор, обработка и классификация всей информации о том, что происходит в студенческом сообществе: какие события, где, когда, и т.д. Репертуары театров, программы ночных клубов, где развлечься, чем заняться, экскурсии и т.д. Предоставление актуальной и достоверной информации о работе объектов туристской индустрии Алматы, но с учетом каникулярного времени студентов, с учетом различных скидок, возможность работать по программам ВОРК энд ТРАВЕЛ и т.д. Следующим моментом служит создание службы справок и консультаций, в деятельность которой должен входить перечень услуг: 1) предоставление справок по телефону на трех языках; 2) личные консультации (face-to-face); 3) приём заказов на бронирование услуг, с последующим получением заказчиком ваучера на заказанную услугу; 4) переадресация звонков в адрес поставщиков услуг; 5) круглосуточное предоставление справок с помощью системы интерактивного голосового ответа в голосовом режиме и в режиме "факс по запросу". Для обеспечения маркетинговой деятельности важно: 1) создание и распространение рекламных и пропагандистских материалов о туристском комплексе Алматы, о планируемых в городе событиях и о самом ТИЦ; 2) проведение специальных мероприятий в Алматы и других странах по формированию общественного мнения о городе как международном туристском центре; 3) изучение туристских ресурсов Алматы, отслеживание достоверности данных о ресурсах, хранимых в базах данных центра; 4) продвижение новых туристских ресурсов; 5) организация презентаций новых турпродуктов с приглашением их владельцев, инвесторов, а 14

15 также туроператоров и турагентств. Для активизации коммерческой деятельности необходимо организовать обслуживание в местах, наиболее часто посещаемых туристами: 1) выписка ваучеров на размещение, прокат автомобиля, посещение культурномассовых мероприятий, ресторанов, экскурсионное обслуживание и гида и т.д - в Алматы; 2) выписка ваучера на тур для выездного туриста; 3) оформление визы, бронирование билетов для отправки за рубеж; 4) продажа рекламных площадей в информационно-справочной продукции ТИЦ; 5) продажа чековых книжек и дисконтных карточек "Карта гостя"; продажа карт, путеводителей, брошюр и подарочных изданий, видео и CD и т.д; продажа сувенирной продукции. Необходима организация работы на международных выставках и ярмарках, сопровождаемой рекламными и промоушн-кампаниями: 1) организация конференций по туризму с участием зарубежных фирм. Проведение в Алматы конгрессов международных туристских организаций (это может быть Всемирная ассоциация туристских агентств, Всемирная федерация ассоциаций туристских агентств, Международная гостиничная ассоциация и др.Также необходимо выявить и установить прямые отношения с основными зарубежными туроператорами, специализирующимися на направлении "Казахстан". Организационно-управленческая структура информационного центра. Слабое развитие индустрии туризма в Казахстане оправдывается отчасти и неквалифицированным менеджментом, особенно на уровне туристских организаций. Успех деятельности ТИУЦ во многом будет зависеть от коллектива, деловых качеств работников, их подготовки, компетентности, ответственности за порученное дело и, в первую очередь, от руководителя, который возглавит его. Весь процесс деятельности туристского предприятия должен строиться в соответствии с главными функциями управления: прогнозированием, планированием, организацией, принятием решений, передачей информации, мотивацией и контролем. Для успеха деятельности турпредприятия важны все функции [6, c. 42]. Одним из важнейших факторов успеха в туристском бизнесе является правильный подбор и расстановка кадров. Среди профессий, насчитанных ЮНЕСКО, несколько десятков относится туристской сфере. Интенсивный рост туризма привлёк к нему большое количество людей. Разгосударствление туризма в РК привело к тому, что на туррынок попали тысячи людей совершенно не подготовленных к данному виду деятельности. В настоящее время изменилось отношение работодателя к приёму специалистов, выработались определённые требования: владение иностранными языками, умение работать с компьютером, быстрота печатания, знание туристских центров и географических регионов, навыки по маркетингу и продаже. Помимо профессиональных знаний к специалистам предъявляются и личностные требования. В зависимости от вида деятельности это: хорошие коммуникативные навыки; позитивное отношение к турпродукту и людям; умение вести переговоры; наблюдательность и динамичность; 15

16 Директор любезность и предупредительность; эрудиция и стремление к новому; артистизм и отличная эрудиция (для экскурсоводов); аккуратная внешность; скрупулёзность и ответственность; стремление к совершенствованию, росту на службе и др. Поэтому заметно повышается и роль кадровой политики требовательность к будущим работникам. Многие турфирмы уже научились планировать потребность в персонале: при увеличении объёма услуг с осторожностью принимают людей на работу с испытательным сроком. Временную или сезонную. Администрациям турфирм не следует жалеть времени на изучение резюме для отбора наиболее достойных и талантливых претендентов. Можно сделать вывод о том, что сам руководитель предприятия должен быть грамотным специалистом и обладать такими же качествами, которые требует от своих специалистов [7, c. 38]. Цель создания ТИУЦ - развитие информационной инфраструктуры, предоставление туристам полной информации по организации поездки, бронированию различного рода услуг и консультационносправочное обслуживание. В этом направлении необходимо будет работать информационным бюро, разбросанных по городу. Благодаря работе бюро можно будет получить справку по телефону или лично на трех языках, забронировать билет на самолет или номер в гостинице, взять в прокат автомобиль или найти гида-переводчика. Задачей ТИУЦ является привлечение в Алматы иностранных и казахстанских туристов, создание благоприятной информационной среды для иногородних и иностранных граждан. С этой задачей успешно сможет справиться отдел маркетинга (рисунок 3). На основе ТИУЦ можно будет создать аналитический центр, позволяющий поддерживать единую статистическую базу данных и осуществлять мониторинг потоков въездного туризма в Алматы. До сих пор не существовало единой базы учета въезжающих в столицу визитеров (как с деловыми, так и с туристскими целями). До настоящего времени статистика въезда велась по учету в гостиницах и данным пограничного контроля. Отдел маркетинга Веб-дизайнер Маркетолог Заместитель директора Аналитический центр Менеджеры по мониторингу Помощник директора Информационное бюро Служба справок и консультаций Менеджер по Алматы и Алматинской области Менеджер по Казахстану Рисунок 3 - Организационно-управленческая структура ТИУЦ Анализ рисунка 3 показывает, что своевременное и полное информирование своих партнеров и клиентов по вопросам путешествия и обслуживания является безусловным требованием к созданию турпродукта и его успешному продвижению и реализации. Соответственно, информационное сопровождение туров должно стать частью продуктовой политики туроператора. Во многих странах туристско-информационная служба имеет государственный статус: за счет государственного бюджета функционирует сеть информационных бюро, консультирующих туристов [8, c. 63]. 16

17 Вместе с тем, в рамках каждого туристского предприятия целесообразно создавать систему информационного обслуживания клиентов. Цель системы - обеспечение информационной поддержки предлагаемым турам. Информационное сопровождение включает сбор и систематизацию справочных материалов по всем вопросам, связанным с организацией приема и обслуживания туристов и предоставление их партнерам и клиентам по первому запросу, часто на бесплатной основе. К таким материалам относится следующая информация: о паспортно-визовом, таможенном и валютном регулировании; об условиях автотуризма на автобусах, собственных или арендованных автомобилях (аренда, автомаршруты, заказ такси); о средства размещения (отели, мотели и т.д.), их адреса. Категории, тарифы; об экскурсионных и культурно-зрелищных услугах и мероприятиях (музеи, картинные галереи, памятники, выставки и т.д.); о ресторанах, кафе, барах и других предприятиях питания; о природных достопримечательностях (национальные парки, заповедники, ботанические сады, водопады, гроты и т.д.); о видах туризма (познавательный, отдых, лечение и т.д.); о маршрутах путешествий; о медицинской помощи, видах страхования, почтово-телеграфных услугах; о других возможных дополнительных услугах; метеорологические справки; календарь национальных, религиозных праздников и культурных событий; обменный курс валют, размеры чаевых и т.д. Носителями такого рода информации могут быть различные справочники, путеводители, планы, карты городов, памятки, устные ответы персонала ТИУЦ. Выводы. Таким образом, организация работы туристского информационного учебного центра позволит более эффективно использовать имеющийся Алматинский туристский потенциал, оживить туристский рынок, укрепить материальную базу, сократить дефицит квалифицированных кадров и получить необходимую поддержку развития туризма со стороны Акимата города Алматы. Мероприятия рекламно-информационного обеспечения включают: создание информационных банков данных и образование ТИУЦ при КазЭУ им. Т. Рыскулова с целью формирования образа Алматы как региона, благоприятного для туризма, подготовку и издание информационно-рекламного каталога о возможностях туристского рынка города, участие в организации и проведении международных и отечественных туристских выставок; профоринтационной работой и учебной базой для студентов. Намеченные меры будут способствовать расширению притока иностранных туристов и формированию оптимального соотношения экспортно-импортных операций в туристском балансе. За счет увеличения доходов от реализации рекреационно-туристских услуг и сопряженных отраслей обслуживания возрастут бюджетные поступления. Выполнение туристских проектов, работа ТИУЦ и мероприятий внесёт существенный вклад в структурную перестройку обучения студентов специальности «Туризм». Bibliography Esaulova S.P. Informacionnyetehnologii v turisticheskoiindustrii. Uchebnoeposobie.- M.: «Dashkovi K», 2010, s. 315 Plotnikova N. I. Kompleksnayaavtomatizaciyaturistskogobiznesa. Chast' 1. Informacionnyetehnologii v turfirme. - M.: «Sovetskii sport», 2001, -s RobertsMaryLou. Internet Marketing: Integrating Online and Offline Strategies, McGraw-Hill, p.250. Held D., Goldblatt D. Global transformations. Oxford, p Ushakov D.S. Transnacionalizaciyaturistskogobiznesa: evolyuciyaisovremennost'. - M.: «INION RAN», s.261 Garanin N. I., Zabave Yu. V., Seselkin A. I. Informacionnyetehnologii v turizme. -M., s Gulyaev V. G. Novyeinformacionnyetehnologiiv turizme. - M.: «PRIOR», S Kvartal'noe V. A. Strategicheskiimenedzhment v turizme: Sovremennyiopytupravleniya. - M.: «Finansy i statistika», s

18 Economic Development and Transition Economies 1) The Investment Opportunities in Non-Oil Sector of Azerbaijan Republic in Modern World Rasim ABUTALIBOV, Assoc. Prof. University of Qafqaz, Lecturer, Baku / AZERBAIJAN, Rufat MAMMADOV University of Qafqaz, Lecturer, Baku / AZERBAIJAN ABSTRACT After collapsing of Soviet Union in 1990 Azerbaijan Republic passed into the new period of development like any other post-soviet countries. Thus Azerbaijan made the transition into market economic system from planned economy. The first years of transition into the market economy Azerbaijan Republic experienced instability in the economic system. During this period the social and market infrastructures were destroyed thus leading to the destruction of the economy. Foreign investors avoided Azerbaijan and they were not interested in opening new businesses in the regions. But the economic and social reforms that were carried on in the country solved this problem in a very short time. The volume of the investments in the economy of Azerbaijan increased very rapidly after the signature of the Contract of the Century. According to the official information the volume of the investment to the economy of Azerbaijan from 1994 exceeded $100 billion dollars. Thus, the invested capital in the first periods was mainly accumulated in the oil and gas sector, i.e. in energy sector. Azerbaijan Republic has already moved into a new stage of development. If the investments in non-oil sectors in the first periods were directed to the establishment of social infrastructure, nowadays they are directed to the establishment of new enterprises. Till 2005 foreign investments over passed the local investments but recently the local investment volume over passes the foreign investments. There are nutritious conditions for the development of non-oil sector in Azerbaijan Republic. Key words: Azerbaijan, investment, non-oil sector, foreign investment, development. INTRODUCTION After gaining its sovernigty approximatelly all of the industries in Azerbaijan Republic declined and most of them stopped their operations. However, new era started for the development of market economy. Economical stability was attained in Because of economical and political stability from investment point of view Azerbaijan became one of the most interested countries in the world. Thanks to successful political and economical projects Azerbaijan Government could realize one of the most expensive projects in the world. With the participation of 25 world countries the Contract of the Century was signed. Huge investment was required to rebuild the devastated industrial enterprises and equip them with the new technology. Our country took successful actions and signed numerous editcs and firmans in order to increase the interest of foreign investors to the country and to give them stimulations (Osman and Elchin, 2010:237). If we pay attention to the economic situation of Azerbaijan Republic in near future we may see that most investments by entrepreneurs were gathered in Baku and the economical region of Absheron. The main reasons 18

19 for that were the lack of humid environment for the investments in the regions and the insufficient level of infrastructure or least developed. But successful application of State Program for Socio-Economic Development of Azerbaijan Republic Regions between led to high developments in macroeconomic indicators, the infrastructure in the regions were rebuilt and developed. The adequate geographical position of Azerbaijan Republic, natural environment, rich of underground and on the ground resources give great opportunities for formulation and development of different sectors of the economy in the regions. There is humid environment in the regions of Azerbaijan Republic for either local or foreign investments. In general, in the last five years the volume of basic investments including all financial sources for the development of country s economy exceeded 33.5 billion manats (national currency of Azerbaijan Republic) and %53,2 fell on local investors and %46,8 fell on foreign invesment (stat.gov.az, 2013). In Azerbaijan in order to prosper the investment environment in Azerbaijan Republic, to develop entrepreneurship, to improve non-oil sectors and to open new vacancies 9 general tax forms were eliminated, the agricultural entrepreneurs were exempt from other taxes except land rents. The licsensing system in the country was completely changed, the number of licsensed activity areas was reduced and the expiry date of licsenses was prolonged. The Government applies open door strategy for stimulating the investment. Production of high qualitative and competitive products by means of attracting foreign investments, modern technologies and equipments, using high management experiences in the country economy is main part of development strategy of Azerbaijan Republic. By implementing vital economic and regulatory reforms Azerbaijan significantly improved its economic performance and is considered nowadays increasingly competitive worldwide. As such, the World Economic Forum places Azerbaijan 55 th in the world in its Global Competitiveness Report According to this index, Azerbaijan is the most competitive economy in CIS (AZPROMO, 2012). In Azerbaijan Republic tourism, agriculture, food, textile, and auto industries have great opportunities for either local or foreign investments (Rasim, 2010:45). Tourism industry: In many countries there are no required conditions for the joint development of resort, travel and natural treatment characteristics in tourism. Only some countries have such required conditions for the development of different types of tourism. And Azerbaijan is also included to such countries. If we pay attention to the development of tourism in the regions, in Absheron economic region Baku and near Baku areas have the required infrastructure for sea tourism, forest and mountaineous tourism in Sheki-Zagatala economic region, winter and summer tourism in Mountaineous Shirvan and Gusar economic region, and some economic regions have the infrastructure for medical tourism. Except these regions, Nakhchevan and Lankaran economic regions have great foreign investment opportunities in tourism industry (Rasim, 2009:80). Agriculture industry: Existence of regions with different climate zones and useful areas for agriculture in Azerbaijan give the opportunity to manufacture various, qualitative products. Difference in climate varies from subtropic to tundra climate zones. This allows to cultivate crops more than one time in the season. The different climate zones of the country let the farmers and entrepreners grow various crops. The main basic agricultural products are wheat, cotton, tobacco, tea, olive, fruit and vegetables. The agriculture is mainly spread over the north-eastern, the south-eastern and western regions. Guba-Khachmaz and Sheki-Zagatala economic regions are 19

20 specialized in fruit, Lankaran economic region is specialized in tea plantation and vegetables, the Mountaineous Shirvan is specialized in grapes, and Aran economic region is specialized in farming. In these regions there are vast opportunities for investment and private discounts by the government, and economically it is adequate. Auto industry: Notwithstanding to the existence of adequate environment for this industry, most of its areas have not been developed. Baku city, Absheron and Ganca-Gazakh economic regions have opportunities for the development of auto industry. To solve the flaws in auto industry and metal manufacturing and rebuild them, provide technological and production equipments are the main issues. Food industry: Food industry occupies 30% of general industry production and one third of enterprises are concentrated here. In all regions of Azerbaijan Republic there are adequate environment for the investment in food industry. Textile industry: Azerbaijan has raw materials, labour and market for the production of light industry products. But unfortunatelly this industry was not invested properly. As the consequence, clothes, shoes and other textile products are imported to the country with high prices. Besides there are opportunities for preliminary manufacturing of clothes from cotton, silk and wool and make them the final goods. Thus, these goods are exported from Azerbaijan Republic as raw materials. Basicly, this industry can be developed in Aran, Ganca- Gazakh and Absheron economic regions. CONCLUSION Thus we can understand that investment is very important for the development of regions. These investments must be increased day by day. The development of regions can be realized with the following actions: Local and foreing investments must be attracted to the regions; The investments for agricultural sector and for the development of private sector in the regions must be increased; New measures should be taken in order to develop social infrastructure, education and health care systems in the regions; The industrial enterprises adequate to the potentials of the regions must be established; The development of tourism sector in the regions must be provided So all these steps and measures will lead to the development of not only the regions economy but also the whole economy of the country. REFERENCE LIST Osman N. Aras and Elchin Suleymanov, Azerbaijan Economy, Baku, Rasim Abutalibov, The Consentration of Production and Regional Socio-Economic Development, Published PhD dissertation, Baku, Rasim Abutalibov, The Investment Opportunities in the Regions of Azerbaijan Republic (Инвестиционные возможности в регионах Азербайджанской Республики), НАУЧНОЕ ОБОЗРЕНИЕ, Russia, 2009, p Asef Nadirov, Azerbaijan Economy, Baku, AZPROMO, Azerbaijan Report, stat.gov.az,

21 2) Economic Growth and Economic Development: Qualitative & Quantitative Determinants Teimuraz BERIDZE Invited Professor Iv. Javakhishvili Tbilisi State University, Professor, International Black Sea University, GEORGIA Economic Growth and Economic Development: Quantitative and Qualitative Determinants Summary The modern world economy represents a quite complicated system of closely interrelated units (states, countries, international organizations and institutions, transnational companies, individual firms, households, individuals). On the verge of XX-XXI centuries the system acquired the completely new feature a global contents, which besides economy proper, embraces politics, society, culture, religion, education etc. These components of the social life have very important influence on economy as well; economy to a considerable and certain degree calls forth their contents. Moreover, dissolution of the socialist system and arising of completely new phenomenon - transitional countries, transitional economies - imparts new contents to the globalization. Arising of these countries made even more actual the issue on interrelation between the economic growth and the economic development in a globalized world. What is the difference between economic growth and economic development? By which indices they may be assessed? Is it possible to consider the model of economic development in the analysis of economies of transitional countries, or it is characteristic only for countries of the so called third world? Why some countries develop in short-run, but another needs sometime a very long-run period? What are the basic grounds of difference? The economic development is a wider concept, then the economic growth (gross domestic product per capita), because it is concentrated mainly on the issue; how the growth of economy is reflected in the development of the society, standard of life, i.e. economical development is more socially oriented. The indices of the economic development are: real income per capita of population; level of education standards and enlightenment; level of healthcare (e.g. number of doctors per 1000 people; level of observance of environmental standards; level of social technology; quality and availability of dwelling; level of infrastructure (transport, communications); corruption level; level of productivity of labor and mobility of labor force; volume of foreign investments; level of savings and investments etc. An answer on the above mentioned questions needs sufficiently vast and deep study. In the present paper we will touch upon several directions of the study (and as a statement of a question). Keywords: Economic Growth; Economic Development; Types and Indices of Economic Growth and Development; Post-communist Economics; Social economics. Once more about economic growth The phenomenon of economic growth is not a new issue in the economic theory and practice. From the very beginning of economic activity of people it was in the center of attention of the society due to a very simple cause: the results of economic growth are reflected in the development of the country and increasing of the standard of life, and factors that cause the growth always are the object of research of politicians and scientists economists. The representatives of ideologically opposite camps of economic theory studied the issues of economic growth in the XIX century - K.Marx (theory of reproduction, that made important contribution to the study of the mentioned issue) and in the XX century the known representatives of the theory of economic growth (J.Keynes, S.Kuznetz, R. Garaudy, E.Domar, J.Robinson, etc.), which gave much attention to the importance of growth of national income, taking into account only one factor a norm of capital accumulation. The importance of government spending for economic growth and the regulation of business cycles with the fiscal policy was main idea of Keynesian Economics. A country s economic growth may be defined as a long-term rise in capacity to supply increasingly diverse economic goods to its population, this growing capacity based on advantage technology and the institutional and ideological adjustments that it demands (Simon Kuznets). W.Rostow related this phenomenon to the phased development of the society. Later the author of the neoclassic model of economic growth J.Meade concentrated his attention on all its factors (capital, savings, labor power, investments); he believed 21

22 that only in this case the economic growth will have a stable and sustainable character. 1 Joseph A. Schumpeter in the beginning of twentieth century firstly emphasized the difference between economic growth and economic development. The economic growth, based on Schumpeterian approach, is quantitative changes the growth of production and consumption during the certain time period (mainly in short-run period); in contrary, economic development is a sum of positive qualitative changes in the process of production of goods, services, management and humanity life, mainly in long-run period. Basically Schumpeter s cornerstone idea for economic development is innovation and entrepreneurial resource which determine demand and supply and determine economic development in long-run period. All academic researchers of the mentioned problem tried to answer the following questions: what is the economic growth? What causes the economic growth and how is it measured? It is known that the macroeconomic textbooks 2 give answers to all these questions; however, we think that there is a certain range of questions that still needs an explanation and development. It is known that economists mainly evaluate economic growth by the dynamics of real (excluding inflation) gross domestic product (GDP) Though we will mention here that the index does not describe economic growth un fully extent, because it does not show a quality of country s life and effect of distributive relationships, at the same time it does not cover volumes of operations of financial mediating, does not reflect a growth in the real sector of economy. Taking into account these circumstances, the economists use other indices as well - gross national product (GNP); net national product; personal income, net personal income or disposable income. The social components of making of gross national product are also to be taken into consideration. What determines the growth of the gross national product? The answer is at first sight simple: the level of productivity in the country (it is to be said that the index during the recent two decades is not calculated by statistical bodies). What are its determinants? These are: the physical capital (equipment and buildings, used for production of goods and services), the human capital (skills and knowledge, acquired by people through education and practical experience), the natural resources (materials used in production of goods and services, given by nature), the technological knowledge (introduction of up-to-the-minute technology and know-how). All factors of production participate in the economic growth, but, naturally, unequally (they have not one and the same weight), since any country has advantage of using this or that factor, that gives her an advantage in the foreign trade. Naturally, the more optimal would be a combination of these factors, the higher is economic growth and its stability (in the Soviet period the economists and mathematicians even had developed the so called system of optimal functioning of economy). What is the situation in the present-day Georgia from this point of view? Unfortunately, we are obliged to mention that in Georgia all these determinants (factors) practically are more and more deteriorating during the recent 20 years! The average annual growth of GDP (7%) in recent years does not mean Let s consider physical capital. It is mainly depreciated, it is not replaced; the re-equipment is not fulfilled (as a rule, it must be made every 20 years). But industrial equipment and production lines are the basis of the modern economy. The import policy of the country is to be revised from this point of view. As to a human capital more than a million people (mainly in the age years) have left the country, and education (especially, technical) is in unenviable condition. The system of professions and specialties and preparation of specialists taking into account the interests of the country are to be revised. Natural resources - the environmental balance in the country is disturbed, whereas the ecosystem is an important component of the social economical system and promotes public health. As to the two-digit rate of growth of the gross domestic product (in and 2004), it was caused only by the so called effect of fast growth (according to the terminology by Gregory Mankiw) and by the reconstruction growth (according to the terminology by the Russian economist Ye.Gaidar). The economical policy of the country is to be developed taking into account these above-mentioned circumstances. The Essence and Indices of Economic Development The economic development is a relatively new concept and is much wider than the economic growth. It is reflected in textbooks and is studied in many institutions of the world. 3 Therefore, first of all, it is important to distinguish between the economic growth and economic development. On the first sight, such statement of a question is a tautology. However, in more deep study we will see principal differences between them that result from the difference between technical economical and social economical aspects. The first implies a 1 Экономическая энциклопедия. Политическая экономия. М., 1980, с (Economic encyclopedia. Political Economy. Moscow., P ) 2 Karl E. Case, Ray C. Fair. Principles of Economics. Eighth Edition. Pearson Prentice Hall P Hayami Y. and Godo Y. Development Economics. From the Poverty to the Wealth of Nations. Third Edition

23 development of the economy from the point of view of development of its industrial potential, and the secondemphasizes on the social results of development of the economy. From this point of view, the model of economic development to some extent is a continuation of the model of socially oriented economy that took place in West Germany and Scandinavian countries since the second half of the XX-th century. It is known that the economic growth is evaluated by the index of real output of gross domestic product (including per capita), and the economic development is much wider, than the economic growth. It is rather socially oriented and reflects many layers of development of the country. The Economic development generally refers to the sustained, concerted actions of policymakers and communities that promote the standard of living and economic health of a specific area. The economic development shows, what is the effect of economic growth directly on population, how the standard of living increases in the country and, respectively, it is measured by such indices as real income (GDP) per capita; education level, level of public health (e.g. number of doctors per 1000 people); observance of environmental standards. At the same time, the economic development to a considerable degree is determined by: level of infrastructure (transport, communication); efficiency of service sector; 4 low level of corruption; productivity of labor; mobility of labor force; flows of foreign investments and foreign aid; level of savings and investments etc. As economist Amartya Sen points out: economic growth is one aspect of the process of economic development. One growing understanding in economic development is the promotion of regional clusters for regional development and a thriving metropolitan economy. In modern globalized world location is vitally important and becomes a key in competitive advantage. The cluster of similar industries, specialties, skilled labor force, and technologies help to lower transaction costs and foster a growing environment of commerce, entrepreneurship, exports and other market productive activities (M.Porter). Now let s consider, what may be the economic growth without development: 1. The results of the economic growth are reflected on the condition of a small part (may be elite) of the population. For example, in oil-rich country an increasing of GDP takes place. In such case incomes of a firm may drastically increase, but this does not mean absolutely, that this wealth is equally reflected on the entire population. This problem raise the importance of fiscal policy; 2. Corruption. A country may have high level of GDP, but the efficiency of its growth may be reflected only in bank accounts of politicians. There is an urgent question, how we can measure the level of corruption in Georgia. There is no common view how to measure the level of corruption. The judicial statistics gives only a number of corruption crimes, but it is only one side of the coin; much more urgent is the question, what is the damage of corruption to the country, in particular, in tax-budget system; 5 3. Environmental problems. Production of toxic chemicals (and other harmful products) increases GDP, but incorrect regulation of their production may damage environment and public health, that costs much more to the society and, in general, to the country. One of the most important spheres in modern economics is environmental (ecological) economics (Herman Daly), he suggested the concept of sustainable economic conditions, when the physical components are limited and are not changing during the time-period. The Canadian economist Peter A. Victor offer the interactive model which gives a possibility to study the potential for stable, but not growing economy; 4. Overloading. Emphasizing only on technical economical aspect of the economic growth may cause overconsumption of resources in the economy, and damage the structure of the economy, that is also inacceptable for stable development in long-run; 5. Improper level of use of produced production. It sounds paradoxically on the first sight, but it is very urgent issue and is related, on the one hand, to efficiency of distributive relationships and, on the other hand, with inadequate allocation of resources; 6. Expenditures for armaments. Optimal planning of expenditures in the budget and their incurring is very important for development of the country (this was very urgent in the recent years, because increasing of expenditures for armaments significantly reduced the social expenses). This question is also urgent in modern times. Finally, let s try to answer the question: is it possible to use the model of economic development in the analysis of transitive (post-communist) economies, or for their future development? Using of the mentioned model on the modern stage is expedient from the point of view, that the economic reforms of the recent years in fact destroyed the social orientation of the post-communist countries and set forth 4 In this connection R.Asatiani s monograph - Service and market system. Tbilisi, Tbilisi University press, is to be mentioned. 5 K. Shevardnadze, R. Chechelashvili, V. Chocheli, N. Khaduri. Papava Indexes of Tax Corruption. Tbilisi, Publisher Company Imperial Ltd.,

24 as objective only her technical economical growth. Therefore it is necessary to use this index. The economic policy of Georgia must be directed at overcoming of the existing lag. Bibliography: 1. J.M. Keynes, The General Theory of Employment, Interest and Money. 1936; 2. Joseph A. Schumpeter. Capitalism, Socialism and Democracy S.Kuznets s Nobel Prize lecture. From Nobel Lectures, Economics , Editor Assar Lindbeck, World Scientific Publishing Co., Singapore, 1992; 4. Walt W. Rostow. The Stages of Economic Growth: A non-communist manifesto. 1960; 5. Joan Robinson, Contributions to Modern Economics (1978) (Basil Blackwell, Oxford, ISBN ); 6. Development Economics through the Decades: A Critical look at 30 Years of the World Development Report. World Bank Publications, Washington D.C. (2009), ISBN ; 7. The Complete World Development Report, (Single User DVD): 30 th Anniversary Edition. World Bank Publications, Washington D.C., (2009). ISBN ; 8. Michael Todaro and Stephen C. Smith, Economic Development. 10 th Ed., Addison-Wesly, Description; 9. Peter A. Victor, Managing without Growth. Slower by design, not Disaster [ Edward Elgar Publishing]. 10. Папава Владимер. Экономический рост в странах Центральной Кавказии в условиях нивелирования эффекта быстрого старта //Центральная Азия и Кавказ. Том. 15. Выпуск 4, 2012, стр ; 11. Beridze, T., The National Economic Model and Globalization (the Case of Georgia). Georgia in Transition, L. King, and G. Khubua, eds. Frankfurt am Main: Peter Lang. 12. Porter, M.E. (1998). Clusters and the New Economics of Competition. Harward Business Review. Pp Sen, A. (1983). Development: Which Way Now? Economic Journal, Vol. 93 issue 372. Pp William Easterly. The Elusive Quest for Growth. Economists adventures and misadventures in the tropics. The MIT Press. Cambridge, Massachusetts. London, England. 24

25 3) The Challenges and Opportunities for Central Asia Countries Experience of Republic of Turkey Giorgi BAGATURIA, PhD, Associate professor of International Black Sea University (IBSU), Management program coordinator, GEORGIA The Challenges and Opportunities for Central Asia Countries. Experience of Republic of Turkey Introduction As a result of the USSR collapsed the former Soviet republics of Central Asia had achieved the independence. For successful economic and political development the new independent countries had to overcome inheritance of the Soviet totalitarian governance. It was quite complex and difficult challenge. On the other hand, there was a possibility of use of natural riches, fossils, minerals, gas, oil products, cotton for the benefit of own people, own needs. Some countries could use skillfully these opportunities and they began to develop successfully (Kazakhstan, Turkmenistan, partially Uzbekistan) generally thanking to rich natural resources. Others (Kyrgyzstan, Tajikistan) appeared in whirlpool of the political and economic problems permission of which will demand long-term efforts. Because of the influence of various external and internal interested forces the same problems can arise and in the successful countries as well. At the same time before eyes the experience of the Republic of Turkey, which for a short period could turn from the backward country into one of roughly developing, strong and influential states. Studying and judgment of experience of Turkey has to be very useful for the states of Central Asia, especially as between these states there are much similarity and their population can be considered as the related people. From this point of view in the report the reasons of success of Turkey as a possible example of successful development of the new independent countries in a transition period are analyzed. Short economic characteristics of the Central Asia countries 25

26 For the general assessment of the countries position is useful to consider some economic indicators, mainly GDP, GDP per capita. According to data of the UN of GDP for the countries of Central Asia and South Caucasus, the USA, China and Turkey are presented as follows Table 1. Gross domestic product for the countries of Central Asia and South Caucasus, the USA, China and Turkey ( GDP List by the United Nations (2011) Rank Country/Region GDP (Millions of $US) World 70,201,920 1 United States 14,991,300 2 China 7,203, Turkey 774, Kazakhstan 186, Azerbaijan 63, Uzbekistan 45, Turkmenistan 25, Georgia 14, Armenia 10, Tajikistan 6, Kyrgyzstan 5,919 Data are provided in the table for the countries considered in this article, and also the USA and China (the highest indicators), Turkey and Transcaucasia for GDP comparison purposes. Data are provided in the table for the countries considered in this article, and also the USA and China (the highest indicators), Turkey and Transcaucasia for comparison purposes sizes gross domestic product. As we see, among the countries of Central Asia leading positions are taken by Kazakhstan, the 49th place in the world, it is followed by Uzbekistan and Turkmenistan, and Tajikistan and Kyrgyzstan are closing in a leaf from 195 countries, which are followed by the backward African and island countries. GDP per capita to 187 countries are more interesting Data refer mostly to the year World Economic Outlook Database-April 2013, International Monetary Fund. Accessed on 16 April 2013 (табл. 2) GDP per capita (PPP) 2012 IMF International Monetary Fund ( ) Rank Country International $ 1 Qatar 102,211 2 Luxemburg 79,785 3 Singapore 60,410 4 Norway 55,009 26

27 6 USA 49, Turkey `15, Kazakhstan 13, Azerbaijan 10, China 9, Turkmenistan 8, Uzbekistan 3, Georgia 5, Armenia 5, Kyrgyzstan 2, Tajikistan 2,229 As we see again Kazakhstan is the leader, but it is followed now not by Uzbekistan, but Turkmenistan. Tajikistan and Kyrgyzstan are again closing in a leaf from 187 countries. And according to GDP_PPP_per_capita_2007_IMF.png Kazakhstan belongs to the countries with high rate, Turkmenistan has moderate, Uzbekistan has a low rete and the others - Kyrgyzstan and Tajikistan - are close to dangerous treats category of the countries. These data give rich food for reflections. The main issue how to manage the country for achievement of economic welfare and political stability Democracy vs Authoritarian system. The history of development of the countries shows that the most acceptable and effective form of government is the democratic system, because, it is possible to say that the democratic system is self-sufficient and selfdevelopment system. If not to take into account the Arab countries rich with oil in which the authoritative system of governance dominates, it is possible to say that a basis of successful development of the countries is the democratic system of governance. But the democracy can't win in the poor countries (in an extreme cases - can win and keep an existence for a very short time). Poverty of the country creates favorable circumstances for 27

28 dictatorship establishment. On the other hand the dictatorial form of government of poor countries turns sooner or later into chaos, or, if it is not poor, is transformed into democratic system (e.g. Taiwan Republic of China). Thus for achievement of economic welfare and political stability eventually is necessary the achievements of democratic system of governance. Democracy also means a liberal system of economic managing. But thus, it is extremely important to consider specifics of a country, its traditional values, to reach a national consent between various sectors of society and on the other hand, between society and the government. In this sense development of Turkey gives a bright example, worthy imitations. Short characteristics of Republic of Turkey The most significant phenomenon of the beginning of 21 st century undoubtedly is substantial economic successes of Turkish republic. In the recent past economically backward country now is one of the most dynamically developing states. Now economic growth of Turkey advances almost all the most developed states of the world (including the countries of G-20). Growth of Turkish economy is especially remarkable, that it occurs on a background of not stopping crisis of the developed European countries which are characterized by approximately similar economic structure (Greece, Spain, Portugal, partially - Italy). In the Europe - crisis, in Turkey - prosperity. In accordance with the World Bank data ( Turkey is the most dynamically developing country (see Fig. 1). Fig Real GDP Growth (%) Moreover, According to the OECD, Turkey is expected to be the fastest growing economy of the OECD members during , with an annual average growth rate of 6.7%. (see Fig. 2). 28

29 Fig. 2. Expected annual average growth rate It is possible to list shortly the main signs of success of Turkey Institutionalized economy fueled by $ 94 billion of FDI th most attractive FDI destination for th largest economy in the world 6 th largest economy compared with EU countries in Robust economic growth over the last seven years with an average annual real GDP growth of 4%. Booming economy : Sound economic policies with tight fiscal discipline GDP in 2002 = $ 231 billion, in 2010 = $736 billion Strong financial structure resilient to the global financial crisis. Rapid recovery from the global financial crisis Sustainable economic growth (4.8 % annual average GDP increase ) What are the REASONS of Turkey success? We can introduce some preliminary foundations The reasons of Turkey success are: a wise and effective policy of the government, the national consent of a society, diligenceof people of Turkey, its entrepreneurships spirit, etc. the purposeful reforming of the country during the last twenty years. So, we have to say about Turkish Miracle - an example for many countries. Economic model Question is: how does Turkey achieved so significant results? Which economic model should be used? Commonly there are considered three economic models The first is so called Leftism direction (model) that means authoritarian system of governing. In this case everything has been planned by super authority committee, which organizes strong Influence on the economy. The plans must be realized in spite of market conditions. One of the followers of this system was USSR, which followed to leftism direction (based on Marx theory) without any doubt and at the end this on of the richest country was collapsed. Its collapsing has to show the effectiveness of such system. This model is comfortable for the governors, but not for a country and its population. Nevertheless, there are a lot of followers to this 29

30 system in the world, partially European countries (with socialist governments). Still, there are leftism model in communist countries. The second system is possible to introduce as a Right-wing that means. It is mostly liberal system that means small (or no) Influence of the government in the economic processes, business. Nowadays welfare countries are the followers of the liberal (Right-wing) directions. The third one is an extreme cases of Liberalism - Libertarian, that means No governmental Influence on the business - State is only Night Watchman and The Invisible Hand of Market Corrects Everything In this case we don t need any forecasting, but when a crisis happened once again the arisen problems will be more heavy. But, problem is which economic model should be selected in order to manage a country? As a history of economic development shows any sophisticated economic model is not successful. There are a lot of scientist economic research which are devoted to the problems of world economic development and the reasons of economic crisis but these problems have no real solution Actually the existing economic theories can t explain the nature of modern economic relations and forecast economic crisis. As a results economic crisises are happened suddenly and only afterwards various economist 30

31 experts tried to explain their reasons. But these explainings are too late, the economic crisis have grave consequences, especially for the pure and small countries with transient economy. In accordance with the opinion of the author of this article Turkish success is founded on two fundaments General political direction Democracy. General Economic direction Market economy. One of the best implementation of market economy is USA Economic System, which includes : Free entrepreneurship, supporting of private property, freedom of contacts, profit motivation, consumer s sovereignty (see fig. 3) Fig. 3. American Economic System What is possible to do by new countries of transition economy? The simple recommendation is: Do optimal management using cybernetic approach, Study of Experience. Including Turkey experience, that is practical implementation of the cybernetic approach in real life. The essence of a cybernetic approach is shown at Fig. 4 Fig. 4. Cybernetic method of management Historical samples- Common Sense and Economic Theory History shows interesting samples of economic governance while crisis situations. In the thirties of the 20th century in the USA the cruel economic crisis raged. Then, Roosevelt could rectify situation thanking reasonable decisions. Later some experts said that Roosevelt used Keynes's recipes. However 31

32 they didn't know each other at all. Moreover, when they had acquainted and Keynes gave long lecture about methods of economy control, Roosevelt remained very dissatisfied. He stated surprise and responded about Keynes that he isn't a political economist, but the mathematician, which drew different schedules and wrote formulas which in general have no any relations to the created situation. Franklin Delano Roosevelt the 32 nd president USA during Validly formulas and schemes can't be operated economic processes. Roughly speaking, Roosevelt was guided by common sense and the intuition that helped America to finish quickly crisis and to develop fast rates. Finally, economic development of America was promoted by the WW2. John Maynard Keynes, well known economist, founder of macroeconomic theory called as Keynesian economics.. Cherchill spoke a very characteristic quotation concerning Keynes: If you put in a room 2 economists you ll have 2 opinions, unless one of them is Lord Keynes, in which case you ll have 3 opinions 32

33 Sir Winston Leonard Spencer-Churchill, one of the greatest wartime leaders of the 20th century, Prime Minister of the United Kingdom from 1940 to 1945 and again from 1951 to Такое неопределенные рекомендации экономистов заставило Трумена воскликнуть (поскольку разные экономисты предлагали разные вараинты с одной руки так, а с другой - иначе) Such uncertain recommendations of economists forced to exclaim later Truman: I need One Hand economist (as different economists offered different variants during implementation of the Marshall plan rehabilitation of Europe after WW2- from one hand so, and with another hand - differently) Harry S. Truman: the 33 rd president USA during And in the conclusion it is necessary to point to the main difference between economic theories and practical affairs on what Drucker so formulated Keynes brilliant students are interesting in goods behavior, me peoples behavior Peter F. Drucker: well-known management consultant, educator, and author, a leader in the development of management education, author of the concept of management by objectives Really it is necessary to be engaged in people (in more narrow sense customers), to think and care of their interests for achievement of success. Thus it is possible to specify finally on necessary the directions in management of economy and the country.. The key strategy of governing is common sense and experience of successfully economics with taking into account the specific characteristics of a country And we can ask: What is the main goals of commercial company? Profit? Of coursed Profit is vital but main goal is Creation of Client, Customer. Only on the basis of clients, customers, peoples interest a company has to achieve success. And another question What is the main goal of a state leader? Strengthen of his/her power? According to key strategy the main goal of a state leader should be welfare of the people and on this basis welfare of the country and Strengthen of his/her power. 33

34 From this point of view Republic of Turkey is a case for successful development during in world (European) Crisis Main Foundations of Turkey s Success The success (or failure) of any country is the result of the coincidence of a lot of reasons: global political and economic events, historical development of the world, concurrent policy and interests of leader states, policy of the country and so on. But, in according to our opinion most important is the activity of the leaders of a country during turning points of history, their wisdom, courage, ability to face danger without fear, their understanding of interests and needs of the country and the society, all of the people, and ability to lead the entire country, all of society, the entire people. We suggest that the authors of the nowadays Turkish Miracle are: Atatürk, Turgut Özal, Recep Tayyip Erdoğan and Fethullah Gülen. Atatürk has laid the foundation for Turkish state, the foundation on which it was possible to build a grandiose building of a truly democratic, ready to evolve statehood. Mustafa Kemal Atatürk. Founder of the democratic Republic of Turkey. Author of the Political, economic, cultural reforms Turgut Özal inspired a new breath of life into the Republic of Turkey, has prepared a framework for the future economic miracle based on the nonexistence business style with the observance of the ethical norms and humanity standards (and not to rob people, as it usually happened at an early stages of capitalism formation - so called Jungle Capitalism ). Turgut Özal Prime Minister of Turkey ( ) and President of Turkey ( ). Author of transformation Turkey economy by privatization, liberal reforms, market economy development, Recep Tayyip Erdoğan completed the construction of the magnificent buildings of Republic of Turkey, giving it a completely new view, creating a unique type of statehood based on the broadest national consent expressed, in our view, on the ideology of Islamic Socialism and achieved unprecedented socio-political and economic success and welfare. The activity of Erdoğan is connected with Numerous Reforms on the basis of Common Sense. Short list of Erdoğan s achievement is as follow: Association with the EU; The foreign and domestic confidence; Reducing Military influence; Free entrepreneurship & strong fiscal policy; Banking system (Inflation under control); Social policy; Development of tourism, textile, agriculture industry; Building of Roads (Via Est Vital Road is 34

35 Life); speedily development of educational system. Turkey's dynamic economy is a complex mix of modern industry and commerce along with a traditional agriculture sector. Special attention to bank system, Turkey s Central Bank & solid financial system support stable development of the country. (The role of the bank system of Turkey is shown more effectively if we remember Icelandic financial crisis. It was a major economic and political crisis in Iceland that involved the collapse of all three of the country's major privately owned commercial banks, following their difficulties in refinancing their short-term debt and a run on deposits in the Netherlands and the United Kingdom. Relative to the size of its economy, Iceland s systemic banking collapse is the largest suffered by any country in economic history) Recep Tayyip Erdoğan current Prime Minister of Turkey, since The role of Fethullah Gülen is quite unique. His multifaceted activities made the basis for spiritual unification of the people of Turkey, the faith of the people (or its large part, including businessmen) in the permanence of the light and airy ideals become stronger. This society is able to get the great success in any area of activity. Gülen s activity supports Interreligious dialogues, establishment of Multi-party democracy, Service to the common good (hizmet), development of Education, ("Studying physics, mathematics, and chemistry is worshipping God ). Gulen's followers have built schools around the world, expensive modern facilities, equal gender treatment and English taught from the first grade Fethullah Gülen one of the world's most important Muslim figures author, educator, and Muslim scholar, the founder of the Gülen movement. As a good sample of Turkey foreign activity for establishment of piece and democracy around the world is, for instance, Chaglar network which develops in Georgia highest level of education and social cultural advance of the youth. 35

36 International Black Sea University ( is one of the best Universities in Georgia, its slogan is: International Education, International Employment and in reality IBSU ensures best results of the students education and their career achievements. Conclusion Life and activities of these illustrious sons of Turkey is widely known. Nevertheless, we will try to emphasize their most important, in our view, achievements as the components of a single historical process of Turkey s development. Of course, the other leaders of the people of Turkey have done much (not a bit) to the country, which is at least the preservation of the peace in Turkey during the WW2, but all the same, their activities didn t appear to be as significant as compared with them, the above mentioned great leaders, thinkers and policy makers. Nowadays Turkey has the strong advantages - The unity of society and the state (government). Of course, the Unity creates the Strength and prosperity of Turkey. Other countries can do the same if they are able to follow this example of transformation of the country and the society. A wise and effective policy of the government of Turkey, liberal reforms, fiscal & social policy, market economy with the reasonable regulations, the national consent of a society, hardworking people, with entrepreneurship spirit and ethical norms, the purposeful reforming of the country and society during the last years and the Unity of the State and the Society makes success of Turkey - Turkish Miracle - an example for many countries. 36

37 4) Georgia s Paradox: Growth without Employment Tatiana PAPIASHVILI, Prof. Dr. International Black Sea University, Tbilisi, GEORGIA Georgia s Paradox: Growth without Employment 6 ABSTRACT Jobless growth or growth without employment was recognized in developing world long ago. Based on statistical analysis, the paper shows that in Georgia the last decade unemployment rate has been stably high while GDP grows. This growth paradox and factors behind it (weak private sector and, especially, small/medium businesses) are analyzed and the way forward is specified. INTRODUCTION Georgian economy is growing economy with GDP (Gross Domestic Product) growth rate of average of 5.3 percent in Despite the great achievements in economic performance, the number of unemployed/employed does not change significantly. This statistical phenomenon is usually called as paradox of growth. The result of the paradox is that poverty and unemployment are still the most painful issues for the Georgian government and most Georgians (Poll: Georgia's, 2009), the situation that is dangerous in both economic and political aspects because any economy that fails to provide jobs for the majority of the citizens at any point has failed. The paper investigates the proximate explanatory factors behind the Georgia s growth paradox. We focus on one specific domain, namely analysis of unemployment. Relationships between GDP growth and poverty incidence reduction or the quality of living are not, for the moment, the subject of the interest. GDP GROWTH THEORIES AND EMPLOYMENT: LITERATURE REVIEW One of the parameters used in assessing the success of any administration is the level of the economic growth attained measuring as growth rate of RGDP (Real Gross Domestic Product) and/or of GNI (Gross National Income) and/or RGDP per capita, the like within the period. The GDP growth figure is considered as the leading indicator to decline in poverty incidence through reduced unemployment, increased household income and reduced inequality. Theoretically this approach is based on Okun s famous hypothesis regarding the relationship between employment/ unemployment and economic growth, on one side, and the Say s law on another. As the Say s law postulates the cycle of growth starts with consistent rise in output. It could be caused by new technology, policy actions (fiscal and/or monetary) and discovery and exploitation of natural resources. The output growth then translates into higher income and hence higher market demand which posits that supply creates its own demand on the aggregate. Even if the increased income is not consumed, the higher the income, the higher the potential savings and investment. The increased investment creates additional demand for resources, that is, the increased employment of idle resources. Therefore, as investment increases, especially in small and medium scale businesses which is the biggest employers of labour the world over, new jobs would be created, more people earn additional income and are lifted out of poverty, output rises, further increase in demand is created and the cycle begin again until the economy reaches a level where resources are optimally engaged. Thus, the orthodox economic theory states that economic growth is accompanied with increase in employment (or decrease in unemployment). In an ideal, it should be sufficient for poverty reduction and social progress. In other words, economic growth tends to be incomplete without improving social indicators like education, health, women's participation in economic activities, and etc. 6 Prof. Dr. Tatiana Papiashvili, Faculty of Social Sciences at International Black Sea University, Tbilisi, Georgia 37

38 But sometimes growth may be not adequate to achieve this goal. Moreover, there is practical evidence when high economic growth residing side by side with high unemployment of resources (human, natural and material), infrastructural decay, low manufacturing and agricultural productivity and ultimately high incidence of poverty. The phenomenon known as growth without development or jobless growth is usually called as a paradox of growth ( Gregg, 2011; Jeroen, 2009; Ghani, 2011;etc.) and it became a feature of, first of all, developing economies long ago. Particularly, this paradox has been recognized in whole region, for instance, Eurasian region (Åslund & Jenish, 2006), and in particular countries, for instance, in Philippines s economy (Shahani & Inquirer, 2011a; 2011b; etc.), in Indian s economy (Banerjee, 2006; Ghosal, 2012; Ghani, 2011; etc.), in Nigerian economy (The Nigeria s, n/d; Adekoya, 2012; Gaskia, n/d; Oluwa, 2012a; Oluwa, 2012b), in Jordan s economy (Rad, 2011), in Burkina Faso (Grimm & Günther, 2005) and other countries. Even more, South Africa experiences double paradox of growth: an increase in economic growth is accompanied by increase in both unemployment and employment. (Biyase & Bonga-Bonga, n/d) Remarkably, jobless growth was registered in some advanced countries, for instance in Sweden (Sweden s, 2006). Opposite situation was observed in UK: for the 3 months to March of 2011 the paradox was noted that a stagnant economy as measured by GDP growth co-existing with an apparently booming labour market (Gregg, 2011). This paper focuses on short run period relations between growth and employment (unemployment) because in the long run causation and correlation would be different as there is a belief that GDP growth generally achieves full employment level (or natural rate of unemployment). However, the empirical evidence for this view is weak (Saget, 2000). Instead, the long run equilibrium employment rate is likely to depend on other factors rather than the rate of GDP growth, notably effects of search time (jobs and employees), structural mismatches between education and work, the gap between gross and net income, the gap between income and unemployment benefits (Stevenson & Wolfers, 2008). Further, GDP growth does not necessarily reduce unemployment for several other reasons: it may involve outsourcing associated with retaining much of GDP domestically while moving jobs to elsewhere; growth often goes along with creative destruction, i.e. disruption of old economic activities, which in turn implies (temporary) unemployment in specific sectors or job types (Pissarides, 2006). ECONOMIC GROWTH AND EMPLOYMENT IN GEORGIA: STATISTICAL OVERVIEW According to the National Statistics Office (GeoStat) Georgia has relatively strong economic growth and good macroeconomic performance over the last decade. Despite this fact, as Figure 1 depicts unemployment rate has been stably high while GDP grows. Figure 1. Dynamic of GDP growth and unemployment rate in Georgia, percent Source: GeoStat GDP real growth 9,6 9,4 12,3 2,3-3,8 6,3 7,2 Unemployment rate 13,8 13,6 13,3 16,5 16,9 16,3 15,1 Number of employed and unemployed people is relatively stable and, in fact, and it follows the changes in GDP with minor alterations (Figure 2). In short, here is a paradox of growth in this country. From 2005 to 2011, the economy grew by an average of 5.3 percent and yet, instead of fluctuate with economic growth, the number of unemployed/employed does not change significantly. What factors are behind the statistics? Several explanations might be given for such a 38 GDP real growth Unemployment rate

39 paradox. To find the answer there is sense to distinguish GDP growth, on one side, and unemployment/employment issues, on another. Figure 2. Employment and unemployment in Georgia (thousand persons) Source: GeoStat Question of GDP growth factors is complex and needs special investigation, and, for the moment, it is out of the research interest. The paper focuses on labour contribution to GDP. As the statistics of GDP by income categories show, monetary payment to employees in form of compensations, wages, and salaries steadily grow from year to year even in the crisis (Figure 3), while employment fluctuates and even it grows insignificantly. In other words, this improvement in growth has failed to lead to the kind of economic diversification that could generate widespread productive employment. Figure 3. Compensations of employees, wages and salaries as a percentage of GDP Source: GeoStat At first sight, Georgia s unemployment rate is at around the mid-level for emerging countries. But in reality it understates the labor picture as many people who are statistically considered to be employed are in fact also underemployed. For example, they are (a) hindered by insufficient pay, (b) irregular or seasonal employed, (c) hidden unemployed, or being in the group that includes hopeless or discourage workers; (d) selfemployed (55%-65% of employed). This last group includes people who possess homesteads and mostly cultivate only for their family needs. Because their products are not marketable, they cannot be included into GDP and the effectiveness of such employment is low. Besides, most of these people consider themselves as unemployed and are ready to work. The problem of unemployment becomes disturbing when the youth unemployment is added to consideration. In 2011, 36.3% of Georgians of age and 25.0% of those between ages could not find work (GeoStat). That is why actual unemployment worsened rather than decrease, even with the high economic growth rates. Sometimes voluntary unemployment is discussed as a source of country s unemployment. For Georgia it is not the case just because country has no system of unemployment benefits. And the last, but not the least, important aspect of employment/unemployment issue should be taken into account. This is migration process that has been intensive in the country since the declaration of independence in In particular, as Figure 4 shows since 2000 Net migration has been positive only in yeas of Rose 39

40 revolution of (due to population s optimistic expectations) and after the Russian-Georgian war of 2008 (due to extradition of Georgian labor migrates from Russia). Figure 4. Net migration (thousands) Source: GeoStat Therefore, brief analysis of economic growth of Georgia finds out that, despite the successful FDI policy and impressive GDP growth in (9.4% and 12.3%, respectively ), and the recovery (6.3% and 7.2%, respectively), with about 7% in 2012 (GeoStat), there is still a limited pool of job opportunities available. Taking into account statistical data, it is clear that actual unemployment that includes all types of hidden unemployment, increased. In this circumstance, there is one sector of economy that has the capacities to generate employment opportunities and absorb ever-rising number of job seekers without additional investment. This is sector of small and medium enterprises (SMEs). All over the world employment is mostly generated by SMEs. For example, in OECD economies SMEs and microenterprises account for over 95% of firms, 60-70% of employment, 55% of GDP and generate the lion s share of new jobs. In developing countries, more than 90% of all firms outside the agricultural sector are SMEs and microenterprises, generating a significant portion of GDP (Promoting Small; 2007). In fact, the relationship between jobs creation and firms size is more comprehensive. As the latest researches show the negative relationship between firm size and employment growth is very general case. More precisely, the fact is that not only size but age of the firms is matter (Haltiwanger, et al, 2010; p.31); on another hand, it is important to distinguish between job creation vs. share in employment. Taking into account these assumptions, the research highlights the important role of business startups and young businesses in U.S. job creation (Haltiwanger, 2006). EXPLAINING THE GROWTH PARADOX: WEAK SME SECTOR Georgia s economy is largely private sector economy not only according to the number of registered enterprises but according to the main macroeconomic indicators such as turnover, output, value added and number of employed (Table 1). Table 1. The share of non-state enterprises, percent Registered enterprises Turnover Output Value added Employment Source: Entrepreneurship in Georgia, 2012; Entrepreneurship in Georgia, 2011; Entrepreneurship in Georgia, 2010; Entrepreneurship in Georgia, In turn, among the registered enterprises the most numerous group is small and medium enterprises (Table 2). 40

41 Table 2. The share of SMEs, percent Registered enterprises Turnover Output Value added Employment Source: Own calculation based on GeoStat In Georgia there is no official legal definition of small or medium enterprises. As the National Statistics Office of Georgia states, until 2002 different criteria were used for determining size of enterprises. Thus, current classification of large, medium and small enterprises was not in place (GeoStat). The National Statistics Office of Georgia provides the following interpretation (Entrepreneurship, 2012; p.18-19). Small and medium enterprises are defined as entities of any organizational-legal form which do not exceed following limits for number of employees and annual turnover, respectively: For small enterprises - 20 employees and 500 thousand GEL; For medium enterprises employees and 1500 thousand GEL; For large enterprise more than 100 employees and more than 1500 thousand GEL. The new Tax Code of Georgia which entered into force in 2011, stipulates a new specification of businesses in Georgia as: micro-, small, medium, and large based on workforce and annual turnover output (Tax Code of Georgia; p ). In particular, Micro business is an entity with an income less than to GEL 30,000 and no employees. Small business is entity with an income less than GEL 100,000 Thus, due to the absence of legal definition of a SME, there is no relevant statistical information on Georgian SMEs. Besides, significant part of enterprises is classified as unknown (Figure 4). Figure 4. The number of enterprises by number of employees (2011) Source: Geostat The fulfilled short statistical analysis has shown that, despite SMEs constitute a considerable number of business enterprises in Georgia, an inadequate growing of SMEs quality relevant to SMEs number, should be emphasized specially. In other words, SMEs have constituted an insignificant segment of Georgian economy according to their contribution to the main macroeconomic indicators - turnover, output, value added, national income, and even employment in comparison to the statistics of advanced countries. In Georgia the number of employed/unemployed is more or less stable despite the fluctuation of GDP. While GDP and related variables are mostly generated by large enterprises, employment is generated by both large businesses and SMEs. CONCLUDING REMARKS unknown over 100 Despite high rates of growth last decade, Georgian economy created relatively few new productive jobs and, as a result, actual unemployment increased because many Georgians have remained officially unemployed or economically inactive or have emigrated. In other words, growth process that the country has experienced since 41

42 the inception of reforms from 2004 has produced a mixed picture and failed to engender desirable impact on employment. The situation that is typically classified as paradox of growth or growth without employment. The role of small and medium businesses as employment generator is worldwide recognized. In contrast, in Georgia SME sector role in the development of national economy and as a factor of employment growth is, generally, under evaluated by the government and policymakers. Moreover, for local communities SMEs may be an important source of employment for low skilled workers, women, and young people or, particular, for the groups of unemployed that are more numerous in the country. Additionally, small size and flat management structure make them more flexible in response to the changing market environment and help to keep number of employees more or less stable. These challenges facing the Georgian labour market call for structural shifts in the government s economic policies or policy priorities. REFERENCE Adekoya, F. (2012). Paradox of growth without development, declining naira value. Retrieved March 19, 2013 from Åslund, A. & Jenish, N. (2006). The Eurasian Growth Paradox. Working Paper Series. Retrieved February 16, 2013 from Banerjee, A.V. (2006). The paradox of Indian growth: A comment on Kochhar et al. Journal of Monetary Economics, 53 (2006), p Biyase M. & Bonga-Bonga L.(n/d). South Africa s growth paradox. Retrieved February 7, 2013 from Entrepreneurship in Georgia: Statistical Publication (2009). Ministry of Economic Development of Georgia, Department of Statistics.Tbilisi, Georgia. Entrepreneurship in Georgia: Statistical Publication (2010). Ministry of Econom Development of Georgia, Department of Statistics. Entrepreneurship in Georgia: Statistical Publication (2011). Ministry of Econom Development of Georgia, Department of Statistics. Entrepreneurship in Georgia: Statistical Publication (2012). Ministry of Econom Development of Georgia, Department of Statistics. Gaskia, J. (n/d). The Nigerian economy: a paradox of growth without development! Retrieved March 9, 2013 from Ghani, E. (2011). Is growth incomplete without social progress? India s development paradox. Retrieved February 16, 2013 from Ghosal, R. (2012). Growth, Poverty and Inequality Paradox in India: A Panel Data Approach. Retrieved February 15, 2013 from Gregg, P. (2011). Employment and Growth Paradox. Retrieved April 3, 2013 from Grimm, M. & Günther, I. (2005). Growth and Poverty in Burkina Faso. A Reassessment of the Paradox. Retrieved January 25, 2013 from Haltiwanger, J. (2006). Entrepreneurship and Job Growth). Retrieved March 22, 2013 from Haltiwanger, J., Jarmin, R., Miranda, J. (2010). Who creates jobs? Small vs. Large vs. Young. Retrieved January, 2013 from Jeroen C.J.M. van den Bergh (2009). The GDP paradox. Journal of Economic Psychology, #30, p Oluwa K. (2012a). Paradox of growth without development: Nigerian experience. Retrieved March 19, 2013 from Oluwa K. (2012b). Paradox of growth without development. Retrieved March 15, 2013 from Pissarides, C. (2006). Labor Market Search Theory: A Basic Model. Retrieved January 25, 2013 from 42

43 Poll: Georgia's main problem unemployment. ( ). Georgia Times. Retrieved June 14, 2011 from Promoting Small and Medium Enterprises for Sustainable Development (2007), World Business Council for Sustainable Development. Saget, C. (2000). Can the level of employment be explained by GDP growth in transition countries? Theory versus the quality of data. Labour, 14(4), Rad, S.T. (2011). Jordan s Paradox of Growth without Employment: A Microcosm of the Middle East? Retrieved March 17, 2013 from Shahani, L.R. & Inquirer, P.D. (2011a). Paradox of growth. Retrieved March 22, 2013 from Shahani, L.R. & Inquirer, P.D. (2011b). The paradox of growth and persistent poverty. Retrieved March 22, 2013 from Stevenson, B. & Wolfers, J. (2008). Economic growth and subjective well-being: Reassessing the Easterlin paradox.nber Working Paper Retrieved March 3, 2013 from Sweden s growth paradox (2006). Mc Kinsey on economics. Retrieved March 22, 2013 from wnload.aspx?ar=1807 Tax Code of Georgia (In Georgian) (n/d). Retrieved June 1, 2011 from The Nigeria s Paradox of Growth amidst High Poverty Incidence (n/d). Retrieved January 25, 2013 from Nigeria's%20Paradox%20of%20Growth%20amidst%20high%20incidence%20of%20Poverty.pdf 43

44 Transition Period to Market Economy 1) Value Based Management in Joint Ventures of Uzbekistan Rustam ABDURAUPOV, Tashkent Financial Institute, Department of Financial Analysis, UZBEKISTAN, Abstract Value Based Management in Joint Ventures of Uzbekistan In the modern world, when the effective usage of available possibilities is the basic priority of all the entities and economy of the countries in general, international joint ventures (JV) are in a special niche as a rather new form of the international cooperation and attraction of direct foreign investments. Thus, JV companies have become an integral part of the national economy of Uzbekistan, and their proportion in Gross Domestic Product (GDP) has been doubled since the last decade. As the most part of the JV are successful, according to the history of the leading companies of the world, it appears that there is a need to transit to the next step of development creating value of the JV companies. However, Value Based Management (VBM) is a quite new concept for the local professionals in accounting and finance fields. Considering the peculiarities of the national economy, we suppose that, it is irrelevant to apply all the variety of tools that are included in VBM. Consequently, it is necessary to determine the most relevant tools that should be used during the current stage of development of the JVs, and the national economy. In this paper we show the basic aspects of the development of JVs of Uzbekistan, their role in the national economy. We attract the fundamental principles of VBM, and examine the advantages and disadvantages of the tools used in VBM by tables and illustrations according to the literature review. Having analyzed the research papers of the scientists and professionals, we emphasized the most applicable tools for the current conditions of the national economy, and set the ways for the further research. Key words: Value Based Management (VBM), Joint Ventures (JV), Economic Value Added (EVA), Market Value Added (MVA), comparative analysis. 1. Introduction The centuries-old history of development of world economy system shows a huge role of the investment factor in economic growth, rational resource allocation and provision of development of all the industries in economic complex, economic relations of the separate countries and production cooperation. Moreover, the volume of the attracted investments is one of the factors that illustrate the stability of the national economy. According to the statistics given by the World Bank, during the period from 2003 to 2011 net inflows of Foreign Direct Investment (FDI) to Uzbekistan increased by 17 times. Moreover, the analysis shows that correlation rate between FDI and Gross Domestic Product (GDP) of Uzbekistan is 0.95 (Abduraupov, 2011). The figures for the calculated rates indicate that there are a very strong relation between FDI and GDP of Uzbekistan. The consecutive realization of the principles which are based on the own model of the economic development, that has been adopted in the Republic of Uzbekistan, has allowed to lower essentially negative influence of world financial and economical crisis on economy, financial and banking systems of the state. As a result, stability in economic growth rates and macroeconomic balance were provided. These facts, in turn, lead to the increasing interest of foreign investors to the economy of Uzbekistan. Especially, in a form of creating JV as the strategic cooperation and the organization joint ventures involves not only high profits on as effective usage of principles of the international distribution of work, but also it positively influences on interstate relations. The percentage of GDP created by the JVs in the Republic of Uzbekistan doubled from more than 7% to more than 14% between 2003 and 2012 (Figure 1). This fact shows that this form of enterprise has a rapid development rate in Uzbekistan. Economists consider that one of the most important problems in the activity of JVs is a financing problem (Fomina, Smirnova, 2008). VBM is a system of tools that can help managers to make decision on financing issues. The author supposes that it is time to start applying the VBM tools in JVs of Uzbekistan, and set the aim of creating value, not just profit maximization for the managers. However, the main question is: What is the most relevant tool that can be used in JVs nowadays, considering the peculiarities of national economy of Uzbekistan? In order to answer the question the author determines the main conditions for the usage of VBM tools in the next chapter, and then provides with the research results on comparative analysis of the appropriate tools based on the literature review. The author assumes that the paper will be useful for the researchers, students and practitioners as accountants and managers of JVs. 44

45 2. Conditions for the usage of VBM tools The author believes that the performance indicators must first be relevant with the certain stage of development (life cycle) of the JV. In this sense, the updated financial goals of the organization can be represented as a pyramid of financial development stages, each stage of which has its own set of indicators of performance, the most appropriate for this stage. In the most general form of the pyramid of financial development stages and performance indicators is shown in Figure 2. While drawing the pyramid, the following were considered: First of all, the updated financial goals depend on two main factors: the growth of capital intensity of the JVs, which determines the need for asset balance (fixed and working capital); the degree of the need to take into account the long-term prospects for development of JVs. The latter is defined by a high probability of significant changes in the industry related to technology, government regulation, competition, investment cycle, structure of the modern corporation. It is significant that the former of these factors is related to the internal environment of the business (the optimal size factor), and the latter to the external environment (the business environment). The researchers from McKinsey & Co were one of the first who noted above mentioned factor and key financial performance indicators (Copeland, Koller, Murrin, 1995). Secondly, we assume that the transition from one stage of development to another is strictly deterministic. Moreover, there may be a possibility of contradiction between the actual declared goals of the organization and the stages of its life cycle. In this research paper, we focus on the performance indicators corresponding to a certain level of long-term vision for the development and the level of capital intensity of the JVs. However, we will not consider such traditional accounting indicators of economic efficiency, as net income, return on assets (ROA), return on equity (ROE), Earnings per Share (EPS) etc. Recognizing the importance of traditional accounting indicators, we note that making a profit, and even its growth is a necessary but not sufficient condition for growth of shareholder value. The main difference between VBM-performance and traditional accounting indicators of effectiveness is in the fact that they are designed to signal a change in value for the providers of capital (primarily the owners or shareholders) for the appropriate reporting period. In other words, VBM-figure should clearly and unambiguously characterize how well the company during the period satisfies the goals of maximizing the wealth of its owners (shareholders). The particular difficulty of choosing the main performance indicator is in a variety of indicators. Because of this variety of performance metrics the situation in the consulting market has been accurately picked the name of a classic article in the Journal of CFO Magazine (October 1996) Metric wars (Myers, 1996). Note that in the past almost seventeen years since the publication of this situation has only worsened. Therefore, when choosing the main performance indicator (set of indicators) there is a problem posed in the title of the paper magazine CFO Magazine (November 1997) Measure for measure, the essence of which reads as follows: The universe VBM-performance indicators is expanding rapidly. As the financial manager of the company it is hard to determine: which of these indicators is the best specifically for the company? (Myers, 1997). 3. Comparative analysis of the most popular VBM-performance indicators Having analyzed the procedure for calculating the most popular performance indicators, we return to the fundamental question: which of the indicators most accurately reflects the creation of new value for shareholders, that is, which of the indicators is better? It should be noted that there is no, by definition, good and bad indicators, each of them has its own scope, its pros and cons, and therefore companies should be guided by some set of performance indicators. But what indicator should the JVs start applying? To answer the questions we will continue to conduct comparative analysis. There is a number of approaches to compare performance indicators in the scientific literature. So, R. Morin and S. Jarell (Morin, Jarell, 2001) propose the following distribution of performance indicators in terms of their accuracy and complexity (Figure 3). More complex comparison of performance indicators for the same parameters (accuracy vs. complexity) is presented, in particular, by J. Knight (Knight, 1998) (Figure 4). Comparing the approaches Morin, Jarell and Knight, you may notice some depressing regularity: a figure that has been promoted by the author, is always in the north-eastern segment of the frame (in the first case, there is SVA, in the second - CFROI). It is particularly note that the above mentioned comparisons are carried out solely on the basis of logical analysis, based on the premise that any accounting figures are bad by definition. It seems that these approaches are flawed in principle. Moreover, it appears that if the degree of difficulty of calculating a performance indicator can be really noticeable, then the degree of accuracy should not be logically justified, but based on appropriate econometric studies. In this paper the author attempted to compare the figures that were discussed in this article in three ways: the 45

46 degree of complexity of the indicator, the formation of a new value, inclusion in the index of expectations regarding future results of current operations (Table 1). It is assumed that the more complex the score, the worse it is. Preferably, of course, if an indicator is easy to understand for the manager (employee) who does not have special financial education. The possibility of formation of a system based on creating a new value, which is defined as, firstly, the factorization of periodic indicator into drivers (factors), which, in turn, can be brought to every division of the JV, and secondly, testing the resulting periodic indicator for whether or not it indicates changes in the value for the shareholders (owners) in the reporting period. Inclusion of expectations makes some contradictory views of the nature of value creation: on the one hand, the value created expectations of future benefits, on the other hand, periodic performance indicator should not signal more about future expectations, but about the benefits actually received (the question arises: should managers be rewarded - for what they want to do, or what they actually did?). Therefore, the more in the periodic performance measure includes expectations of future benefits, the more it may be correct (in terms of creating future value), but the less it may be appropriate to determine the actual results achieved (in terms of determine the success of certain businesses and, therefore, a basis for remuneration of managers). 4. Conclusion The majority of the JVs in Uzbekistan are not listed companies. As the most of the attention is paid to the small business and entrepreneurship by the government of the country, the development of the corporate finance is tend to be the next stage. There is no doubt will the JVs be among them. Obviously, creating a scientific base for the VBM is a crucial moment. The surveys conducted among the accountants and managers of JVs resulted the need for a simple VBM tool, that does not requires capital market to be as developed as in the leading countries of the world. According to the conducted analysis, the table and the figures shown, advantages and disadvantages of each performance indicator, there is a decision to start with an EVA (Abduraupov, 2012). A number of JVs have already begun applying this indicator, and financial position of them is becoming better. The further research papers will provide with the numerical analysis of the current paper s conclusions REFERENCES Abduraupov, R Joint Ventures the Perspective Form of Business Entity. Scientific Journal of Finance 5-6: Tashkent (Абдураупов Р Қўшма корхоналар хўжалик юритишнинг истиқболли шакли. Молия: илмий журнал 5-6. Тошкент) Abduraupov, R EVA and its Role in Evaluating the Efficiency of the Activity of a Company. Scientific Journal of Finance 4: Tashkent (Абдураупов Р Иқтисодий қўшилган баҳо ва унинг компния фаолияти самарадрлигини аниқлашдаги роли. Молия: илмий журнал 4. Тошкент) Abduraupov, R., Abduraupova, G Executing Financial Strategy with the Balanced Scorecard. Banking- Finance Academy of the Republic Uzbekistan: Tashkent Copeland, T., Koller, T., Murrin, J Valuation: Measuring and Managing the Value of Companies. John Wiley & Sons: N. Y. Fomina, A., Smirnova, N Attracting Financing: from Zero to Infinity. Barator Publishing Knight, J Value-Based Management: Developing a Systematic Approach to Creating Shareholder Value. McGraw-Hill: N. Y. Morin, R., Jarell, S Driving Shareholder Value: Value-Building Techniques for Creating Shareholder Wealth. McGraw-Hill: N. Y. Myers, R Metric wars. CFO Magazine 12 (10) Myers, R Measure for measure. CFO Magazine 13 (11) Stern Stewart & Co WWW home page. [Online] Available: ttp:// 46

47 Level of Taking into Account Internal & External Factors Traditional Performance Indicators Performance Indicators Based on VBM % Figure 1: Share of Joint Ventures in GDP of Uzbekistan (%, ) (" 18,0 16,0 14,0 12,0 10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 0,0 y = 6,5643e 0,0935x R² = 0, years Share of JVs in GDP Üstel (Share of JVs in GDP) Figure 2: Pyramid of Financial Development Stages and Performance Indicators VI. Steady Valuecreating: Valuecreating Indicators Growth V. Creating Value: Value-creating Indicators: Economic Value Added, Cash Flow Return on Investment, Cash Value Added etc. IV. Steady Growth: Net Income Growth, Return on Assets Growth, Return on Equity Growth III. Self-financing: Net Income, Return on Assets, Return on Equity II. Self-sufficiency: Operating Profit Growth, Operating Cash Flow Growth I. Survival: Gross Profit, Operating Profit, Operating Cash Flow Figure 3. Distribution of Performance Indicators in Terms of their Accuracy and Complexity (Morin, Jarell, 2001) 47

48 accuracy TSR NPV SVA MVA TBR CFROI EVA Traditional Accounting Performance Indicators BSC complexity Traditional Accounting Performance Indicators: ROE, EPS, ROA, NI, EBI (NOPAT) etc. EVA Economic Value Added (Stern Stewart & Co., 2000) MVA Market Value Added BSC Balanced Scorecard (Abduraupov, 2013) CFROI Cash Flow Return on Investment NPV Net Present Value SVA Shareholder Value Added TSR Total Shareholder Return TBR Total Business Return 48

49 Primary Adjustments accuracy Figure 4. Comparison of Performance Indicators (Knight, 1998). CVA CFROI EVA ROGA Sales EPS EBITDA ROE RONA complexity Income Statement Balance Sheet Risk Adjustments EBITDA Earnings Before Interest, Taxes, Depreciation and Amortization EPS Earnings per Share ROE Return on Equity RONA Return on Net Assets EVA Economic Value Added ROGA Return on Gross Assests CVA Cash Value Added CFROI Cash Flow Return on Investment Based on Cash Flow Based on Real Currency Accounts Asset Usage Period 49

50 Table 1. Comparison of Performance Indicators Performance Indicators Degree of Complexity of the Indicator Comparison Options Inclusion of Expectations Cash Value Added Medium Partially included Market Value Added Medium Included Economic Value Added Residual Operating Income Total Shareholder Return Residual Income Based on the Market Value Shareholder Value Added Cash Flow Return on Investment Medium Easy Easy Partially included Partially included Included Possibility of Creating a System of Drivers High. Easy to decompose into a system of drivers Low. Aggregate performance indicator that can be used at the corporate level High. Easy to decompose into a system of drivers High. Easy to decompose into a system of drivers Low. Aggregate performance indicator that can be used at the corporate level Hard Included Medium Hard Very hard Included Included Residual Income Easy Not included Net Economic Income High. Easy to decompose into a system of drivers Low. It is hard to decompose into a system of drivers High. Easy to decompose into a system of drivers Medium Partially included Medium 50

51 2) Factors Influencing the Return and Volatility of Georgian Stock Market Ilia BOTSVADZE, lecturer on business management faculty at International Black Sea University, Tbilisi, GEORGIA Metin MERCAN, Assoc. Prof. Dr, lecturer on business management faculty at International Black Sea University, Tbilisi, GEORGIA Factors Influencıng the Return and Volatılıty of Georgıan Stock Market ABSTRACT In the literature, there are many empirical studies to explore the causal side of relationship between stock returns and macroeconomic variables. However, neither the signs relationship nor the direction of causality is resolved both in theory and in empiric. This study seeks to address the causal relationship between stock prices and macroeconomic factors such as interest rate, inflation, exchange rates and money supply, applying monthly data covering the period of 2001:01 to 2010:12 from Georgia. Paper consists of three parts, in first part generally nature and characteristics of volatility is explained. The second part is review of Georgian capital and stock market. Chapter three is empirical evidence on Georgian Stock Exchange, exploring the causal side of relationship between stock returns and macroeconomic variables. Granger causality model is employed to explore such relationships. The results of the study indicate that interest rate (INT), inflation (CPI), money supply (M2, M1), and exchange rate (EXR) do not Granger cause stock returns, as well stock returns do not Granger cause macroeconomic variables in Georgian case, except money supply (M2). Furthermore, the analysis of the results infers that interest rates and exchange rate are the negative determinants of stock prices, while money supply and inflation are the positive determinants of stock prices in Georgia. Finally, the evidence related to predict macroeconomic factors by using stock returns is a little stronger than the evidence related to predict stock returns by applying macroeconomic variables. Key words: Stock Returns, Macroeconomic Factors, Granger Causality, Correlation. 1. INTRODUCTION In recent years there has been a significant increase in the volatility of returns of many financial assets which has attracted the interest of participants, regulators and academics. Stock market volatility illustrates the degree of price variation between the share prices during a specific period. A certain degree of market volatility is inevitable even desirable. Because the stock price fluctuation indicates changing values across economic activities and it facilitates better resource allocation. But continual and wide stock market price movements cause uncertainty about the value of an asset and affect the confidence of the investor. High volatility disrupts the regular functioning of the stock market. Stock markets are often labeled by periodic sessions of volatility, in which prices rise and fall sharply and unevenly. This volatility is often impelled by economic sources, which affects investor confidence in the listed companies, causing them to move their money into and out of stocks. Stock prices change every day in the market. Buyers and sellers deciding how valuable each stock is cause stock prices to change. Volatility in the stock return is an integral part of stock market with the bull and bear phases. In the bullish market, the share prices rise quickly and high and in the bearish market share prices fall down. These movements, ups and downs determine the return and volatility of the stock market. Volatility is a syndrome of a highly liquid stock market. Volatility of asset influences pricing of securities. An increase in stock market volatility causes a large stock price change of advances or declines. Investors interpret such big movements in share prices as an increase in the risk of equity investment. Thereby, they shift their funds to less risky assets. Changes in local or global economic and political environment impact the stock price movements and exhibit the state of stock market to the general public. Stock market volatility tends to be continual. The periods of high 51

52 volatility as well as low volatility tend to last for months. Generally, periods of high volatility occur when stock prices are falling and during recessions. Stock market volatility also is positively related to volatility in economic variables, such as inflation, industrial production, interest rate, many supply, exchange rate, volatility of bond markets 7. The continuance in volatility is characteristic: stock market volatility should depend on the overall health of the economy. The continuance of stock market return volatility has two implications. First, volatility is a alternate for investment risk. Continuance in volatility implies that the risk and return trade-off changes in a predictable way over the business cycle. Second, the continuance in volatility can be used to predict future economic variables. For example, Campbell (2001) shows that stock market volatility helps predict GDP growth 8. Volatility of stock prices is one of the empirical factor of stock market development which has received reasonable attention in the literature. Afar, volatility of stock returns is not an indicator of stock market development. Despite, high levels of volatility can significantly affect the return on investment and growth by affecting average portfolio risk. There is a variety of channels through which high volatility can have a negative impact on investment and growth: It causes great instability of the financial system as a whole. It decreases the supply of financial funds, and raises the cost of access to capital by discouraging savings from risk averse individuals. To the extent that equity markets help to channel resources towards the most profitable investment through price signaling, highly volatile stock prices cause miss-allocation of resources because prices do not correctly indicate return on investments. These arguments suggest that high volatility negatively affects growth and capital accumulation. Singh (1997) supports that because of high volatility, the large expansion of stock markets in developing countries, far from helping industrialization and fostering capital accumulation, can obstruct economic growth. Indeed, according to Singh, the expansion of stock markets in developing countries since the beginning of the 1980s has not been caused by the endogenous evolution of financial systems, but by means of ad hoc governmental programs of privatization and financial liberalization. This financial de-repression, as denoted by Singh, however, has occurred without a change in the regulatory system or infrastructure, which remains inadequate to support well functioning equity markets. The result is very volatile stock markets that are unable to accomplish the roles they carry out in advanced economies such as monitoring, screening, and information gathering - which is how they promote growth GEORGIAN CAPITAL MARKET AN OVERVIEW To a large extent, the businesses lack of interest in the markets is due to these markets somewhat sorry state. On GSE the levels of activity are low even by emerging market standards. Around 250 companies are listed on the exchange, but most of them have done so only to comply with regulatory requirements (listing is legally required of companies with more than 100 shareholders). The stocks of only a few of them are actually traded with any regularity (Bank of Georgia, Teliani, and United Georgian Telecom are among the more popular ones). To give a better idea of the volume of trading on the GSE, consider that the exchange only recorded GEL 38m ($23.9m) in turnover in all of 2007 a far cry from what is traded in countries of similar size. For example, Croatia s stock exchange showed $13 billion turnover in the same year 10. The capitalization of the market remains low as well: GSE s total market cap hovers around $1.5 billion, 70% of which is due to one stock Bank of Georgia. To give a sense of perspective, Croatia s stock exchange had a capitalization of $79 billion at the end of 2007, and even in Macedonia, population 2 million, the total market cap has recently touched $3.5bn Schwert, G.W. (1989), Why Does Stock Market Volatility Change Over Time, The Journal of Finance, Vol. 44, No. 5, pp Campbell J., M. Lettau, B. Malkiel, and Y. Xu. (2001). Have Individual Stocks Become More Volatile? An Empirical Exploration of Idiosyncratic Risk, Journal of Finance 56, pp Singh, A. (1997). Financial liberalization, stock markets and economic development, Economic Journal, 107: 77, pp Annual Report 2007, National Bank of Georgia, pp.4-26, 11 Annual Report 2007, National Bank of Georgia, pp

53 In the case of the GSE, the lack of liquidity and low levels of capitalization are creating a vicious circle: companies will not see a reason to go public unless there is active trading going on, but then, of course, there will be no active trading if companies choose not to go public to begin with. In this situation, the stock exchange does not play the role of a place where prices are determined instead, it just serves as a clearing house for deals that the market players strike in advance 12. Not that there are too many players: although GSE reports the existence of 8 Brokerage Company s continuous activity on Stock Market, from which 3 are branches of Commercial Banks. A single brokerage company BG Capital (formerly Galt & Taggart Securities), owned by the Bank of Georgia is responsible for 64% of trading on the GSE 13. BG Capital is also the only major player in the (rather small) Georgian market for investment banking services. Although TBC, the country s second largest bank, has recently created an IBD division, its footprint so far has remained limited. For both BG Capital and TBC IBD, much business comes from their respective parent banks and not local companies; other banks have shown even less interest in capital market development. In the more exotic sectors, the level of activity is lower yet leveraged buy-outs, for example, are yet to come to Georgia, even though another division of Bank of Georgia called BG Capital is trying to make inroads in the sector. The only instances of buyouts have so far occurred when banks snapped up their heavily indebted clients. The situation is similar for other financial instruments: Georgia has neither derivatives nor variable-rate bonds and mortgages. The success of capital markets depends strongly on an appropriate and effective functioning of joint stock companies. Despite the fact that currently their number in the economy is 1773 forming 2% of all legal persons registered at the tax department 14, GSE could not transform into the alternative to banking sector and the means of efficient fund-raising. Georgian business environment is not yet ready for participation in capital markets. The reason for this is that the managers lack the knowledge of capital market functions and fail to use all the fundraising benefits it provides. Thereby security emissions and exchange activity levels remain low. At present Georgian financial system follows German model, where bank loans are mostly preferred at corporate level. Further improvement of corporate governance is one of the country's main interests. The GSE leadership has organized Corporate Governance training program aiming to increase the awareness of benefits an organized stock exchange provides. The very structure of Georgian business supports the logic of the current state of affairs: most companies in the country are very closely held and see no need to go public. TBC Bank, already mentioned above, is a good example: although it is Georgia s second largest bank by volume of assets, it only has six shareholders. Of those, two are minor, two are Georgian physical persons, and two are foreign investment funds. Reportedly, only one of the key shareholders has an interest in going public everyone else is either ambivalent or disinterested. Then, what is necessary for the development of Georgian capital markets is not so much good laws or good infrastructure those are largely in place (USAID helped draft the capital market regulations a few years ago, and the trading system at GSE is working well based on Russia s RTS software). Instead, local business has to develop in an interest in moving away from the status quo but so far, they have not had any reasons to do so. There are a few historical explanations: in the last fifteen years, the government has not done all that much to promote market development. It never really used the markets to privatize state-owned companies (preferring to dispose of them through direct auctions instead), and it drained a lot of liquidity from the debt markets when it abruptly stopped to issue T-bills a few years ago. The mass privatization scheme that was initiated in Georgia did not act as a factor for promoting development of stock exchanges in the country. Privatization vouchers were not listed at stock exchanges and transfers of ownership rights were mostly arranged through individual direct transactions. Approximately 1300 joint stock companies and half a million shareholders emerged, but the role of capital markets in this process was minimal. Even at the second line of privatization capital markets were left outside of the process and major part of 12 That also makes it much more difficult to deal with insider trading issues because the market is so inefficient, prices fluctuate wildly, and it is impossible to say whether or not someone acted on insider information when conducting a trade. 13 Annual Report 2008, Bank of Georgia, 14 Elliot Clark, Georgian Capital Market (2010), pp. 3-8, htt:// 53

54 privatization was done mainly through auctions and direct-sale methods. Only in 2002 first medium-scale transaction on the sale of shares (10148 GEL) was made on stock exchange 15. But the far bigger problem for market development is the lack of awareness among the Georgian businessmen: far too many are still in the dark about how capital markets operate. When local businesses need money, they would much rather call up their banker than issue corporate bonds. The entrance of foreign players into the Georgian market could be a sign of impending changes as well. The Georgian Stock Exchange is in talks with Nasdaq OMX, a large global stock exchange operator; the talks are likely to end up in GSE s acquisition by the latter. The company already owns stock exchanges in Northern Europe and the Baltics and has also purchased the Armenian stock exchange in a recent transaction. Nasdaq OMX says it has no plans as of yet to create a unified trading platform in the Caucasus, but its technology and expertise would still be helpful. Year 2008 was especially difficult and dramatic both for Georgian Stock Market and for the whole economy of Georgia itself. Russian military invasion, occupation of 20% of Georgian territory and ethnic cleansing of Georgian population, World Economic Crisis, internal instability in Georgia deeply damaged economic life in Georgia and business activity. The Georgian financial markets suffered negative consequences as Fitch Ratings lowered Georgia's debt ratings from BB- to B+, commenting that there are increased risks to Georgian sovereign creditworthiness, while Standard and Poor's also lowered Georgian credit ratings 16. Partially, the negative influence was decreased by financial assistance, provided by world community to Georgia, but situation is still difficult. While the United States and the European Union have already announced major aid packages for Georgia, some specialists believe the money will not be enough to stop the country's economic slide. In general, Georgia has all the preconditions for successful capital market development. All that is needed is a critical mass of publicly traded companies that would stimulate trading on the GSE and convince others to follow suit. 3. LITERATURE REVIEW & INTRODUCTION TO ANALYSIS The role of macroeconomic policies in determining the growth of stock market activities in Georgia has been a subject of debate among the economists. Investors are interesting in discovering variables that can help forecast stock prices. Because it can help more appropriately manage their positions and portfolios by increasing returns and lowering risks; trying to answer, if macroeconomic news releases can be used as reliable indicators for the price movements on stock market. The relationship between the stock market returns and macroeconomic variables has been subjected to intensive economic research. The collapse of the stock market generally initiates financial crisis and push the economy into recession. Most of the major stock markets in the world were affected by recent global financial crisis. One can safely say that the volatility of stock markets is the most important factor in the economic growth in not only developed economies, but also developing economies like Georgia. There is no surprise that a large body of literature is centered to the study of the stock market and its effects on macroeconomic variables. Dropsy and Nazarian-Ibrahimi (1994) investigated the influence of basic macroeconomic policies on stock returns using monthly data from 1970 to 1990 for 11 industrialized countries. They conclude that predictable macroeconomic policies failed to predict stock returns 17. Mukhopadhyay and Sarkar (2003) had run a systematic analysis of Indian stock market returns prior to and after market liberalization and the influence of macroeconomic factors on returns. The result show that for the postliberalization period, real economic activity, inflation, money supply growth, foreign direct investment, and the NASDAQ index were convincing in explaining variations in Indian stock returns Elliot Clark, Georgian Capital Market (2010), pp Georgian Stock Market Annual Review, Georgian Investment Group, httpwww.investgroup.gepadminenweekly_reviewfiles2011georgian_stock_market_annualreview.pdf 17 Dropsy V. Nazarian-Ibrahimi, F. (1994). Macroeconomic policies, exchange rate regimes and national stock markets. International Review of Economics and Finance, 3, pp Mukhopadhyay D., Sarkar, N. (2003). Stock return and macroeconomic fundamentals in 54

55