Gözlem Türleri

Araştırılmak istenen inceleme elemanı ya da birimini oluşturan nesne, olay ya da durum gibi canlı veya cansız varlıkların, araştırma amacına uygun bir biçimde sistematik olarak izlenmesi ve bu yolla ulaşılmak istenen verilerin elde edilmesi işlemidir. Gözlem bu yapısıyla, araştırma yöntemleri içinde kullanılan bir “veri toplama tekniği”dir. Gerek “deneysel/klinik araştırmalar”, gerek “saha araştırmaları” kapsamında kullanım imkânı bulur. Her iki araştırma türünün kapsadığı farklı araştırma yöntemleri vasıtasıyla, araştırmanın amaç ve yapısına göre farklı şekillerde tasarlanabilir, uygulanabilir. Özellikle sosyal, sağlık ve doğa bilimlerinde sıkça tercih edilen bir tekniktir. Gözlem tekniği, yapısı gereği elde edilen verinin yüksek açıklayıcılık içermesine imkân tanır. Zira araştırılmak istenen konuya ilişkin istenen düzeyde ayrıntılı bilginin elde edilmesini mümkün kılar.&#;

Teknik kapsamında veri elde edilme sürecinde yer alıp veriyi toplayan tarafa “gözlemci”, veri kaynağına / veri temin eden elemana “gözlenen / gözlem elemanı-birimi”, uygulanan izleme sistematiklerine de “gözlem teknikleri” adı verilir.&#;

Gözlem tekniği; veri toplama alanına, türüne, araçlarına, veri/izleme ve gözlemci buluşmasına, gözlemci konumuna ve gözlem zamanlamasına göre alt başlıklarda toplanır ve incelenir.

Haluk Zülfikar

Kaynakça

Baker, Lynda. “Observation: A Complex Research Method”. Library Trends 55, Sayı: 1 (): – doi/lib&#;

Kazan, Halim. “Bilimsel Araştırma Teknikleri Ders Notu.” İstanbul Üniversitesi AUZEF, seafoodplus.info

Mays, Nicholas ve Catherine Pope. “Qualitative Research: Observational Methods in Health Care Settings”. BMJ , Sayı: ():

Sistemli Gözlem; Bireylerin, belirli davranışlarını doğal yaşamları içinde kasıtlı olarak gözlenmesine sistemli gözlem denir Bireyin belli davranışlarını planlı ve sistemli olarak kontrollü koşullar altında davranışın nedenleri, sebep sonuç ilişkilerini bulmayı amaçlayan gözlem biçimidir. Sistemli gözlemde, bireyin tipik olan her davranışını gözlemek yerine bireylerin veya grubun önceden belirlenmiş davranışlarını gözlemek esastır Bu yolla bir kimsenin bir kaç tipik davranışı hakkında bilgi toplanabildiği gibi bir grup bireyin belirli bir davranışı gösterme derecesi bakımından karşılaştırmaları da yapılabilir. Sistemli gözlem bir bakıma neyin, nerede, nasıl ve ne zaman gözlenebileceğinin önceden planlandığı, amacın belirtildiği ve belli kurallara uyularak denetimli olarak yapılan gözlemlerdir. Sistemli gözlem, sistemsiz gözleme göre daha geçerli ve güvenilir bir bilgi elde etme yoludur. Sistemli gözlem iki şekilde yapılabilir; 1-Bir öğrenci belli bir süre içinde bazı ortamlarda gözlenebilir. 2-Öğrencinin önceden kararlaştırılan bazı davranışları gözlenir. Sistemli gözlem, zaman alıcı ve zahmetli bir inceleme yoludur. Bir kimse hakkında gerçeğe uygun ve güvenilir bilgi edinmek için onu değişik durumlarda gözleme ve gözlenecek özellik için yeterli davranış örnekleri elde etmek gereklidir. Sistemli gözlem ile gerçeğe uygun ve güvenilir bilgi edinmek için bireyi değişik durumlarda gözlemek; gözlenecek özellik için yeterli davranış örnekleri elde etmek gereklidir. Örnek : derste, laboratuvar ., oyun ortamında vs. bilgi toplanır. Bu ortamlarda öğrencinin yapmış olduğu gözlem sonuçları olduğu gibi kaydedilir. Davranış kaydedilirken yorum ve değerlendirme katılmaz. Örnek: Sözgelişi, yabancı dil dersinde silik ve çekingen duran bir öğrenci, beden eğitimi dersinde sınıfın lideri olabilir. Bu nedenle, bireyin çeşitli durumlarda gözlenmesi gerekmektedir. Sistemsiz Gözlem: Bu çeşit gözlem, gelişi güzel, rastlantısal, plansız, denetimsiz gözlem olarak da adlandırılmaktadır. Sistemsiz gözlem, her bireyin diğer bireyleri tanımak için başvurduğu genel bir yoldur Sistemsiz gözlemde, bilgiler neyin, nerede, nasıl, ne zaman gözleneceğine ilişkin bir planın yapılmadığı , amacın saptanmadığı doğal bir ortamda rastlantısal olarak elde edilir. Günlük yaşamımızda, başkaları hakkında kanılarımızı oluşturmada, onları değerlendirmede, sıkça bu gözlem yöntemini kullanırız. Bu yöntem bir birey hakkında etraflı bir bilgi sağlamadığından değerlendirme yapan kişileri yanılgıya düşürebilir Sistemsiz gözlem ile elde edilen bilgiler geçerlik ve güvenirlik açısından pek yüksek değildir. Sistemsiz gözlemde gözlemcinin yargıları söz konusu olmakta ve bireyi gözlerken bireyin birkaç özelliğini tanıyarak genelleme yapmakta ve bireyin bütünü hakkında yargılara varmaktadır. Yargılar kişiden kişiye değişmektedir. Öğretmenler sınıfta sadece olumlu ya da olumsuz davranışları ile dikkat çeken öğrencileri tanırlar. Diğer öğrencileri yeterince gözlemlemezler Örneğin okullarda öğretmenlerin öğrencilerine, öğrencilerin arkadaşlarına ilişkin bilgileri bu tür bir gözlem sonucu elde edilmiş bilgilerdir. Sistemsiz gözlemin temel özelliği, bireyi tanımak için belli bir amacın ve planın önceden saptanmamış olması ve bilgilerin sadece rastlantısal ilişkiler sonucu elde edilmiş olmasıdır. Geliş, güzel gözlem; Bu gözlem türünde neyin, ne zaman, nerede ve nasıl gözlemleneceğine ilişkin bir planlama yoktur. Amacın belirlenmediği doğal bir ortamda bilgilerin elde edildiği gözlem türüdür. Bu türün temel özelliği bireyi tanımada belli bir amaç ve planın önceden yapılandırılmaması, bilgilerin rastlantısal olarak elde edilmesidir. Tamamen tesadüfi olarak yapılan gelişigüzel gözlem sistemli değildir ve yaşamın doğal akışında rastlantısal olarak ortaya çıkan veri, durum ya da olaylara göre yapılır. Örnek: Gelişi güzel gözlemle öğretmenler, daha çok göze batan öğrencileri tanıma eğilimindedirler. Kendini göstermeyen öğrencileri yetersiz tanırlar. Bu durumdaki öğretmenlerden bütün öğrenciler hakkında bilgi istendiğinde, tanımadıkları öğrenciler hakkında genellikle kesin ve doğru olmayan yargılar verirler. Katılımlı gözlem: Katılımlı Gözlem, kişi sayısının az olduğu gruplarda, kısa ya da sık tekrar edilen etkinliklerde, zaman kısıtlamasının olmadığı durumlarda gözlemcinin aktif olarak katıldığı yöntemdir. Bu gözlem türünde gözlemci gözlenen kişi ya da kişiler gibi davranır. Katılımlı gözlem iki özelliği nedeni ile avantajlıdır. Gözlenen kişi ya da grupların gözlemin amacından haberdar olmamaları durumunda ilişkiler ve davranışlar kontrol altına alınmadan ve değiştirilmeden doğal ortamında gözlemlenebilir. Bu gözlem türünde gözlemci duygu ve düşünceleri daha yakından paylaşma fırsatı bulacağı için dışarıda ya da uzakta yapılan gözlemlerden anlaşılamayan bazı davranışlara anlam verebilir ve bu davranışların nedenlerini daha iyi anlayabilir. Örneğin: Anaokulunda yapılan etkinliklere öğretmeninde katılması. Bilim adamları yaptığı deneye kendileri de katılması Katılımsız Gözlem: Katılımsız gözlem de gözlem yapan kişi gözlenen durumun dışında kalarak durumu objektif şekilde gözlemler. Bu gözlem türünde gözlenen bireyin gözlemciyi görme imkanı yoktur. Rehberlik alanında kullanılan cam ile çevrili çalışma odaları bu gözlem türünde kullanılan geleneksel uygulamaları örnek olarak verilebilir. Örnek: Öğretmenin yaptırdığı etkinliklere katılmaması. Doğal Gözlem: Doğal gözlem, gözlenecek kişinin bulunduğu çevrede gerçekleşen gözlemdir. Bu gözlemde gözlemci pasif kalarak gözlem ortamına herhangi bir müdahalede bulunmaz. Doğal ortamda ortaya çıkan durum ya da davranışı betimleyerek kaydetmeye çalışır. Çocukların davranışlarının ve öğretmen- çocuk etkileşiminin en iyi doğal gözlem ile çalışabileceği belirtilmektedir. Örneğin: sınıfta öğrencilerin birbiriyle olan davranışlarını gözlemleme. Doğal Olmayan Gözlem: Gözlenmesi istenen davranış veya durumların ortaya çıkabilmesi için gözlemcinin müdahaleler aracılığı ile koşulları düzenlediği ya da ortamı ayarladığı gözlem türüdür. Bu gözlem türü kişinin sürekli ya da daha önce hiç bulunmadığı ortamlarda gerçekleştirilir. Örnek: Çocuklara fasulye yetiştirilmesini öğretmek. Bunun için gerekli alan oluşturmak ve yetiştirdikleri fasulyeye davranışlarını gözlemlemek 

Katılımcı gözlem antropoloji, sosyoloji, iletişim çalışmaları, siyaset bilimi, sosyal psikoloji gibi disiplinlerde ve hatta pazar araştırmalarında yaygın olarak kullanılmaktadır.

Bu metodoloji hakkında geniş bir genel bakış elde etmenize yardımcı olmak için, bu makalede en önemli özelliklerini, önemini ve bir sonraki çalışmanız için uygulamaya koyabileceğiniz bazı katılımcı gözlem türlerini derledik.

Katılımcı gözlem nedir?

Katılımcı gözlem, araştırmacının bir grubu yalnızca gözlem yoluyla değil, aynı zamanda faaliyetlerine katılarak da incelediği nitel bir araştırma yöntemidir.

Bu nitel gözlem metodolojisinde araştırmacı, mümkün olduğunca çok senaryodaki davranışı kaydetmek için kendini katılımcıların günlük faaliyetlerinin içine sokar.

Araştırmacılar, çalışma alanına dalmaları sayesinde insanların günlük yaşamlarını gözlemleyebilirler: birbirleriyle olan alışverişleri, resmi ve gayri resmi konuşmaları, alışkanlıkları vb.

Araştırmacılara insanlar hakkında dürüst ve samimi bilgiler toplama fırsatı sunar. Ancak bu bilgiler, bu yöntemi kullanarak tarafsızlıklarını kaybetme ve varlıklarıyla çalıştıkları grupların davranışlarını değiştirme riski taşıyan araştırmacıların perspektifinden süzülmektedir.

Katılımcı gözlemin önemi

Katılımcı gözlem, insanların ne yaptığını görmenize, anlamanıza ve söyledikleriyle karşılaştırmanıza yardımcı olan bir yöntemdir. Bu şekilde, araştırmacıların birlikte bir çalışma yürüttüğünüz kişilerin anlattıklarından farklı davranıp davranmadıklarını bilmelerine yardımcı olursunuz.

Ayrıca, araştırmacının belirli bir grupta ve kültürel ortamında neler olup bittiğini daha iyi anlamasını sağlayarak gözlem yorumlarına daha fazla güvenilirlik kazandırır.

Buna ek olarak, araştırmacının çeşitli görüşme türleri aracılığıyla nitel veriler ve anketler ve farklı nicel gözlem teknikleri aracılığıyla nicel veriler toplamasına olanak tanır.

Katılımcı gözlemin özellikleri

Katılımcı gözlem, tarihsel olarak araştırmacının küçük bir toplulukta uzun süre ikamet ettiği bir saha araştırması biçimiyle ilişkilendirilmiştir.

Günümüzde bu metodoloji çok çeşitli ortamlarda ve tek bir etkileşimden uzun yıllara kadar değişen sürelerde kullanılmaktadır. Ancak genellikle aşağıdaki noktalarla karakterize edilir:

• Saha çalışması sürecinin bir parçası olarak araştırmacı ve katılımcılar arasındaki etkileşimin uzun vadeli doğası.
• İki taraf arasındaki statü farklılıkları, güç farklılıkları ve eğitim farklılıklarının yanı sıra resmiyet dereceleri gibi çok çeşitli ilişki dinamiklerini inceler. Güç farklılıkları cinsiyet, sosyal sınıf, sağlık ve diğer unsurlardan kaynaklanabilir.
• Kişiler arası yakın etkileşimlerden halka açık toplantıları gözlemlemeye ve sosyal etkinliklere fiili katılıma kadar çeşitli ortamlar.
• Çoğu durumda araştırma, araştırmacının aşina olmadığı ortamlarda gerçekleşir ve bu da araştırmacının sunumunu ve diğerleriyle etkileşimini özellikle hassas hale getirir.
• Çalışılan gruplar ile araştırmacının kendi ülkesi veya kurumunun etik kuralları arasında farklılıklar olabilir. Bu ilkeler, ev sahibi hükümet, bölgedeki sivil toplum kuruluşları veya araştırmayı finanse eden kurumlar tarafından izlenen etik ilkelerden de farklı olabilir.
• Araştırmacının rollerinin ve çalışılan grupla ilişkilerinin zaman içinde değişen doğası.
• Haritalama, fotoğraf, video ve ses kaydı da dahil olmak üzere gözlemleri belgelemek için teknoloji kullanımı.

Katılımcı gözlem türleri

Artık bu yöntemin ne olduğunu ve en yaygın özelliklerinin neler olduğunu bildiğinize göre, size var olan türleri tanıtacağız.

Araştırmacılar, deneklerinin davranışlarını onlarla hiçbir şekilde konuşmadan veya etkileşime girmeden kendi ortamlarında gözlemler ve kaydederler.

Bu katılımcı gözlem biçimini kullanan çalışmaların çoğu, araştırmacıların insanların davranışlarını ve iletişimlerini restoranlar, kafeler, ulaşım merkezleri gibi halka açık yerlerde ve hatta internette aşağıdaki gibi yenilikçi yöntemlerle gözlemledikleri çalışmalardır
netnografi̇
.

Bu şekilde, araştırmacılar denekleriyle sohbet eder ve üzerinde çalıştıkları grupların günlük yaşamına katılıseafoodplus.infokler, ritüeller, rutinler vb.

Araştırmacıların bu gruplara bağlılık derecesi değişiklik göstermektedir. Bazı araştırmacılar etkileşimlerini görüşmelerle sınırlarken, diğerleri deneklerinin hayatlarının tüm yönleriyle ilgilenir.

Katılımcı gözlemin bu türüne örnek olarak, araştırmacıların farklı etnik, kültürel veya dini topluluklar arasında uzun süre yaşadığı çalışmalar verilebilir.

Gizli katılımcı gözlemde, araştırmacılar varlıklarını deneklerine belli etmezler ve eğer ederlerse de kendilerini araştırmacı olarak tanıtmazlar; açık katılımcı gözlemde ise bunu yaparlar.

Bununla birlikte, soruşturma açık olsa bile, araştırmacılar genellikle soruşturma sırasında karşılaştıkları kişilere soruşturmanın özel amacını bildirmezler ve karşılaştıkları herkese araştırmacı olduklarını söylemezler, çünkü bu gereksiz yere konuşmaları ve gözlemlenen olayları kesintiye uğratabilir.

Gizli ve aktif katılımcı gözlemin çeşitli avantajları vardır. Bu tür katılımcı gözlemde, araştırmacılar başka türlü gözlemleme fırsatı bulamayacakları bir gruba erişebilir ve grubun uygulamalarını grup üyeleri tarafından deneyimlendiği şekliyle deneyimleyebilirler.

Genel olarak, araştırmacılar varlıklarıyla grup davranışını değiştirebilirler, ancak bu katılımcı gözlem biçiminde, gruplar gözlemlendiklerinin farkında olmadıkları için araştırmacının varlığına tepki olarak davranışlarını bilinçli olarak değiştirmeyeceklerdir.

Gizli ve pasif katılımcı gözlem durumunda, araştırmacılar denekleriyle aktif olarak etkileşime girmedikleri ve denekler de gözlemlendiklerinin farkında olmadıkları için, araştırmacıların deneklerinin davranışlarını değiştirmeleri olası değildir.

Ancak gözlem pasif olduğu için, araştırmacılar deneklerinin yaşamlarını bizzat deneyimleme fırsatına sahip değildir.

Gözlem açık ve aktifse, insanlar deneklerinin faaliyetlerine katılabilir ve onları denekleri gibi deneyimleyebilirler, ancak hem onlarla etkileşimleri yoluyla deneklerinin davranışlarını değiştirme hem de deneklerinin incelendiklerini bilerek davranışlarını değiştirme riskini taşırlar.

Gizli ve pasif katılımcı gözlemde olduğu gibi, araştırmacılar varlıklarının çalıştıkları grupların davranışlarını onlarla etkileşimleri yoluyla değiştirme riskini taşımazlar.

Ancak, kobay etkisi, gizli ve pasif katılımcı gözleminin aksine, bu gözlem biçimi için bir sorundur, çünkü katılımcılar çalışıldıklarının farkındadırlar. Dahası, araştırmacılar dünyayı denekler gibi olduğu gibi deneyimleyemezler.

Sonuç

Gördüğünüz gibi katılımcı gözlem, bir grubun veya topluluğun zaman içindeki sosyal ve kültürel ilişkileri hakkında değerli bilgiler sağlayan bir araştırma yöntemidir.

En önemli içgörüleri ortaya çıkarın. QuestionPro&#;nun pazar araştırma platformunu kullanarak işletmenizi sektörünüzde ön plana çıkarabilecek karmaşık içgörüleri ortaya çıkarın.

DAHA FAZLA BİLGİ EDİNİN

Bir çalışma tasarlanırken öncelikle kullanılacak verilerin daha önce bir başka kişi ya da kurum/kuruluş tarafından toplanıp toplanmadığı araştırılmalıdır. Bunun için Mevcut verilerin saptanması başlığı altında anlatılan arşivler taranabilir ve söz konusu veriler bu arşivlerde depolandıysa paylaşım şartlarına uygun şekilde kullanılabilir. Veriler daha önce toplanmış ancak herhangi bir arşivde depolanmamış ya da paylaşıma açılmamışsa, kişisel iletişim yoluyla temin edilmeye çalışılabilir. Her iki yolla da verilerin temin edilmesi mümkün olmuyorsa verilerin toplanması gerekmektedir.
Araştırmanın tasarlanması kısmında da anlatıldığı gibi araştırma hipotezinin belirlenmesi aşamasında hipotezin testi için gerekli olan verilerin ve bu verilerin nasıl temin edileceğinin belirlenmiş olması gerekmektedir. Araştırmanın bir eylem araştırması, betimsel araştırma, deneysel araştırma ya da tarihsel araştırma vb. olarak tasarlanmış olması veri toplama ve analiz yöntemlerinin de bu tasarımlara uygun şekilde yapılmasını gerektirir. Veriler toplanmadan önce verilerin türünün ne olacağı, hangi formatta toplanması ve dosyalamasının yapılması gerektiği özellikle analiz aşamasında sıkıntı yaşamamak için netleştirilmesi gereken konulardır. Bunun için ise araştırmacıların veri türleri, veri formatları, veri toplama ve analiz yöntemleri ile ilgili bilgi sahibi olması gerekmektedir. Veri formatları ve veri türleri ile ilgili bilgi Veri kodlama ve düzenleme kısmında yer almaktadır. Araştırmalarda kullanılan veri türleri ise Araştırma verisi türleri başlığı altında anlatılmaktadır. Bu bölümde farklı veri türlerinin toplanması için kullanılan yöntemlerden/araçlardan bahsedilecektir.

Araştırma verilerini en genel olarak nicel ve nitel veri, birincil ve ikincil veri şeklinde sınıflandırmak mümkündür. Eğer daha önce bir başka amaçla toplanmış verilerin kullanımı söz konusu olacaksa bu tür verilere ikincil veri denmektedir. Veriler daha önce toplanmamış ve ilk defa söz konusu çalışma ile toplanacaksa ise birincil veri olmaktadır. Nicel veriler sayısal veriler ya da sayılara çevrilebilen veriler (boy, kilo gibi), nitel veriler ise metin yapısındaki verilerdir (belli bir konudaki tutum, davranış ya da düşünce).

Veri toplama çeşitli yollarla yapılabilmektedir. Doküman/kayıt incelemesi, anket, soru formu, test, görüşme, odak grup, gözlem, kontrol listesi, etnografya, sözlü tarih, örnek olay incelemesi ve deney veri toplamak amacıyla daha yaygın olarak başvurulan yöntemlerdir[1, 2, 3, 4, 5, 6]. Farklı çalışma alanlarının veri toplamak amacıyla kullandıkları yöntemler için yapılmış çalışmalar de mevcuttur [7].

Görüşme: Nitel bir veri toplama yöntemi olan görüşme ile yanıtlar kodlanarak nicel veri de elde edilebilir. Görüşmede katılımcılara bire-bir iletişim ile ya da telefon yoluyla bir takım sorular sorularak verdikleri cevaplar yazılı ya da katılımcının izni dahilinde bir ses kayıt cihazı ile kaydedilir. Sorulacak sorular genellikle önceden hazırlanmakta, ancak görüşmenin seyrine göre görüşme esnasında da yeni sorular eklenebilmektedir. Tüm soruların önceden hazırlandığı ve bu soruların dışına çıkılmayan görüşmelere yapısal görüşme denmektedir. Eğer temel sorular görüşme öncesinde hazırlanmış ancak görüşme esnasında hazırlananlar dışında da bazı sorular sorulduyda bu tür görüşmeler yarı-yapısal görüşme adını almaktadır. Eğer önceden soru hazırlanmadıysa yapısal olmayan görüşme olmaktadır. Bireylerin bir konudaki düşünceleri, hisleri, inançları ya da fikirleri ile araştırma yapılmak istendiğinde uygun bir veri toplama yöntemidir [2, 3, 4]. Daha ayrıntılı bilgi için bkz. [8]. Örnek bir görüşme formu için bkz. [9]

Sözlü tarih denilen veri toplama yöntemi daha önce yapılmış görüşme kayıtlarının incelenmesidir. Bu yönüyle doküman incelemesi yöntemini de içinde barındırmaktadır [5]. Sözlü tarih örnekleri için bkz. [10, 11].

Doküman incelemesi: Nicel bir veri toplama yöntemi olmakla birlikte, belgelenmiş anlatılar üzerinden nitel veri toplamaya da olanak vermektedir. Bireylere bağlı olunan bir veri toplama yöntemi değildir, incelenecek dokümanlar/kayıtlar zaten mevcuttur. Belli bir program için yapılan başvurular bu yolla incelenebilir. İncelenecek mevcut dokümanlar/kayıtlar yayınlanan istatistikler, veri tabanları, log kayıtları ya da gazete arşivleri olabilir. Örneğin, Yükseköğretim Program Atlasında [12] yer alan veriler kullanılarak yapılacak araştırmalarda YÖK kayıtları kullanılacağından veri toplama yöntemi doküman/kayıt incelemesi olacaktır İncelenmek istenen dokümanlar/kayıtlar erişilebilir olmadığında, özellikle resmi dokümanların incelenmesi söz konusu ise, ilgili yasal izinler (erişim ve kullanım izinleri) kimi zaman bu veri toplama yönteminin kullanımı önünde bir engel olabilmektedir [2, 3, 4, 5].

Anket: Belli seçeneklerin olduğu ve bunlardan birinin seçilmesinin istendiği kapalı-uçlu sorular daha yaygın olarak kullanıldığından, anketler nicel bir veri toplama yöntemidir. Ancak açık uçlu sorular aracılığıyla nitel veri de toplanabilmektedir. Tüm katılımcıların aynı soru formundaki soruları cevaplamaları istenen bu yöntemle kısa sürede fazla sayıda veri toplamak mümkün olduğundan, yoğun olarak tercih edilen bir veri toplama yöntemidir. Teknolojideki gelişime paralel olarak, bilgisayar-destekli telefon aramaları ile, e-posta ekinde gönderilerek ya da web-tabanlı olarak çevrimiçi anket uygulamak mümkün olmaktadır [2, 3, 4, 5]. Orta Doğu Teknik Üniversitesi Anket Servisi tarafından geliştirilmiş iki örnek anket [13] ve İstanbul İl Sağlık Müdürlüğü İstanbul 1 No&#;lu Halk Sağlığı Laboratuvarı tarafından çevrimiçi olarak uygulanmakta olan müşteri öneri ve görüş anketi [14] daha fazla bilgi için incelenebilir.

Testler, soru formları ve kontrol listelerinin de bu kapsamda değerlendirildiği görülmektedir. Anketle benzer noktaları olan bu veri toplama yöntemlerinin anketten farklı yanları da bulunmaktadır.

Testler: Anketlerden farklı olarak testler ve soru formları bilgi ölçmeye yöneliktir. Bu yönüyle sınavlara benzetilebilir. Anketlerde doğru ya da yanlış cevap yoktur ancak testlerde doğru cevap ya da yanlış cevap bulunmaktadır. Katılımcıların bu doğru ya da yanlış cevabı seçmeleri istenerek konu ile ilgili bilgi düzeyleri ölçülmekte ve testin sonunda her katılımcı için bir başarı puanı belirlenebilmektedir. Testler, zaman içinde bilgi düzeyinde meydana gelen değişimi ortaya çıkarmak amacıyla da kullanılmaktadır. Bu şekilde uygulanan testler ön-test ve son-test olarak genellikle iki aşamada gerçekleştirilir ve iki testin arasında belli bir zamanın geçmesi gerekir [4].

Odak grup: Görüşmeden farkı, görüşmenin birey bazında değil grup bazında yapılmasıdır. Grup içi etkileşimin de veri sağlayabileceği durumlarda görüşme yerine tercih edilir. Odak grup çalışmalarında gruba belli bir konu verilip, bu konudaki konuşmaları istenir. Grup üyelerinin birbirleri ile karşılıklı konuşmaları, birbirlerinin düşünceleri konusundaki fikirlerini söylemeleri istenir. Bu özelliği ile içerisinde hem görüşmeyi hem de gözlemi birer veri toplama yöntemi olarak içermektedir. Görüşmede olduğu gibi sorular önceden hazırlanmaktadır. Burada seçilen grubun evreni iyi temsil etmesi önem taşımaktadır. Çevrimiçi olarak da gerçekleştirilebilen odak grup görüşmeleri genellikle 10 civarı kişi ile yapılmaktadır. Gruba rehberlik edecek kişinin odak grup görüşmeleri ve tartışılacak konu ile ilgili bilgi sahibi olması ve katılımcıları yönlendirmemesi gerekmektedir [2, 3, 4, 5].

Gözlem: Gözlem ile toplanan veri niteldir. Ancak kodlama yapılarak nicel veriye dönüştürülebilmektedir. İzleme ve kaydetmeye dayalı doğrudan bilgi sağlayan sistematik bir veri toplama yöntemidir. Bu yöntemler insanlar, mekanlar, süreçler, davranışlar vb. gözlenebilir. Gözlemden önce tam olarak ne ile ilgili bilgi elde edilmek istendiği netleştirilmelidir. Gözlemi yapan kişinin hem gözlediği konu ile ilgili hem de bu veri toplama yöntemi ile ilgili yeterli bilgiye sahip olması ve gözlemi objektif bir bakış açısı ile gerçekleştirmesi kritik öneme sahiptir. Gözlem, yapısal ya da yapısal olmayan şekilde tasarlanabilir. Yapısal gözlemler daha spesifik konular için, yapısal olmayan gözlemler ise daha bütünsel gözlem yapılacağı durumlarda tercih edilmektedir [2, 3, 4, 5]. Gözlem ile ilgili daha ayrıntılı bilgi ve gözlem esnasında kullanılabilecek form örnekleri için bkz. [15].

Örnek olay incelemesi: Derinlemesine görüşme, uzunlamasına gözlem ile belirli bir vaka, grup, etkinlik ya da programın ayrıntılı olarak incelenmesidir. Örnek olarak, bir okul, belli bir grup birey ya da bir mahalle bu yolla incelenebilir. Diğer veri toplama yöntemlerini birlikte kullanılarak daha bütünsel analiz yapılabilmektedir. Bu yöntemde analiz birimi örnek olay (vaka) olmaktadır. Eğitim ve program değerlendirmeleri için oldukça kullanışlı olan bir veri toplama yöntemi olan örnek olay incelemeleri, sosyal bilimlerde giderek artan bir kullanıma sahiptir. Örnek olay olarak seçilen analiz biriminin evrenin genelinden farklı olduğundan, bu yöntem genelleme yapmaya uygun değildir [2, 3, 4].

Deney: Bir grup denek ile yapılan kontrollü bir veri toplama yöntemidir. Tıp alanında yaygın kullanılan deneyler, diğer alanlarda da kullanılabilmektedir. Belli bir uyarıcının etkisi ölçülmek istendiğinde tercih edilmektedir. Bu uyarıcı, bir ilaç olabileceği gibi bir eğitim programı ya da bir oyun olabilir.

Kaynaklar

[1] Friedman, A. (). Statistics for library and information services: A primer for using open source R software for accessibility and visualization. Lanham: Rowman & Littlefield. Erişim adresi: seafoodplus.info

[2] The Pell Institute and Pathways to College Network, Evaluation Toolkit. (). Determine collection method. Erişim adresi: seafoodplus.info

[3] Burns, B. (). Basics of data collection, The Data School. Erişim adresi: seafoodplus.info

[4] NSF. (). An overview of quantitative and qualitative data collection methods. The user-friendly handbook for research evaluation içinde (ss. ). Erişim adresi: seafoodplus.info

[5] University of Minnesota. (). Data collection techniques. Erişim adresi: seafoodplus.info

[6] Reisman, J., Gienapp, A. ve Stachowiak, S. (). A handbook of data collection tools: Companian to &#;A guide to measuring advocacy and policy&#;. Annie E. Casey Foundation, Organizational Research Services. Erişim adresi: seafoodplus.info

[7] Mantha, B. R. K., Menassa, C. C. ve Kamat, V. R. (). A taxonomy of data types and data collection methods for building energy monitoring and performance simulation. Advances in Building Energy Research, 10 (2), doi/

[8] United States General Accounting Office, Program Evaluation and Methodology Division. ().Using structured interviewing techniques. Erişim adresi: seafoodplus.info

[9] University of Minnesota. (). Key informant interview, Question guide. Erişim adresi: seafoodplus.info

[10] University of Minnesota. (). Oral history: Martha Farnsworth Riche. Erişim adresi: seafoodplus.info

[11] University of Minnesota. (). Oral history: Vincent P. Barabba. Erişim adresi: seafoodplus.info,

[12] YÖK. (). Yükseköğretim program atlası. Erişim adresi: seafoodplus.info

[13] Orta Doğu Teknik Üniversitesi. (). Örnek anketler. Erişim adresi: seafoodplus.info

[14] İstanbul İl Sağlık Müdürlüğü. (). Müşteri öneri ve görüş anketi. Erişim adresi: seafoodplus.info,frkyb-musteri-oneri&#;seafoodplus.info?0

[15] Taylor-Powell, E. ve Steele, S. (). Collecting evaluation data: Direct observation. University of Wisconsin Cooperative Extension, Program Development and Evaluation. Erişim adresi: seafoodplus.info

*Bu sayfa Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü araştırma görevlisi Güleda Doğan tarafından yılında hazırlanmıştır.