Magmatik kayaçlar, magmanın veya lavların soğuması ve katılaşması sonucu oluşan kayalardır. Magmanın soğuması ve katılaşması derinlerde meydana gelirse ortaya çıkan kayaçlara plütonik kayaçlar (derinlik kayaçları) denir (Örnek: Granit).
Contents
Coarse-grained de denilen büyük taneli kristallere sahip kayaçlar iç püskürük kayaçlardır. Bunlar granit, gabro, diyorit, pegmatit gibi kayaçlardır. İç püskürük kayalar farklı şekillerde yapılar oluşturabilirler.
Kayaç, çeşitli minerallerin veya mineral ve taş parçacıklarının bir araya gelmesinden ya da bir mineralin çok miktarda birikmesinden meydana gelen katı birikintilerdir. Kayaç terimi eski Türkçede sahre, yeni Türkçede külte ve yabancı dillerdeki Rock, roche, Gestein sözcükleri karşılığı kullanılmaktadır.
Riyolit açık renkli bir kayaç olup, mineralojik bileşimi granite benzer. Granitin yüzey kayacıdır.
Kimyasal Tortul Kayaçlar: Bu kayaçlar su içerisinde eriyik olarak bulunan tuz ve minerallerin çökelmesi ile beraber meydana gelirler. Kalker yani kireç taşı, alçı taşı yani jips, kaya tuzu, dikitler ve sarkıtlar, travertenler kimyasal tortul kayaçlara örnektir.
Yüksek basınç altında kayalar sıkışarak yapraklaşmaya uğrar, yüksek sıcaklık altında ise aynı kimyasal bileşime sahip olan mineraller başka minerallere dönüşür. Örneğin metamorfizma sonucunda kil mika, kireçtaşı ise mermer şekline gelir.
Başlıca tortul kayaç örnekleri
Başlıca tortul kayaçlar kum taşı, kil taşı, kireç taşı (ve diğer karbonatlı kayaçlar), evaporitler (kaya tuzu, halit, bor mineralleri, vb.) ve organik tortul kayaçlardan kömür, şeyl, çörttür.
2 – Kum Boyutunda Kumtaşı
Örn: killi kumtaşı vb. Arkoz, grovak, lös adları da kullanılır.)
Magmatik kayaçlar, magmanın yükselerek yer kabuğunun içerisine girip veya yeryüzüne ulaşıp soğuyarak katılaşması sonucu oluşan kayaç türüdür. Üç ana kaya türünden biridir, diğerleri tortul ve metamorfiktir. Magmatik kaya magma veya lavın soğutulması ve katılaşmasıyla oluşur.
Sağlıklı alaşımlardan bir araya getirildiği için granit tencere sağlıklı mı sorusunun yanıtı sağlıklı olacaktır çünkü bu tencereler doğal niteliktedir. Doğal nitelikte olan bu tencerelerin temizlenmesi sayesinde defalarca kez kullanıp yıkayabilirsiniz.
Magmatik veya volkanik kayaçlar, magmanın soğuyarak katılaşması sonucu meydana gelirler.
Kimyasal tortul kayaçların en çok bilinen örnekleri kireç taşı (kalker), jips, (alçı taşı) kayatuzudur.
Bu kayaçların başlıcaları; bazalt, andezit, volkan camı (obsidyen), süngertaşı ve tüftür.
Püskürük kayaçlar oluşumuna göre ikiye ayrılır:
Kayaç Türleri Kaça Ayrılır ve Özellikleri Nelerdir?
Katılaşım (Püskürük) Kayaçlar
İç Püskürük Kayaçlar: Magma, yer kabuğu içerisinde, oldukça derinlerde soğur ve katı bir hale gelir. Bu sayede kayaçlar oluşur. Diorit, gabro ve granit ise iç püskürük kayaçlara örnektir.
Dış Püskürük Kayaçlar: Magma, yerin derinliklerinden yeryüzüne çıkarak soğur ve katılaşır. Bu sayede dış püskürük kayaçlar oluşmaya başlar. Bazalt, andezit dış püskürük kayaçlardır. Dış püskürük kayaçlar, aynı zamanda volkanik hareketler sonucunda lavların dışarı çıkması ile de oluşur. Bu lavlar, denizaltında katılaşır. İçerisine su alan bu kayaçlar yeşil renkli yılan taşı yani serpentin ismi verilen kayaçları oluşturur. Bu kayaçlarda dış püskürük kayaç örneklerindendir. Dış püskürük kayaçlar çok hızlı bir şekilde soğur ve bu nedenle içerisinde bulunan mineraller ince tanelidir.
Tortul Kayaçlar: Yeryüzünde bulunan kayaçlar buzul, dalga, akarsu ve rüzgar gibi çevresel faktörler tarafından aşındırılarak parçalanır. Aşındırılan bu kayaçlar eriyik ve parça halinde taşınır. Denizler ve kara çukurlarında çökelek birikir. Birikmiş olan bu madde zaman içerisinde sıkışarak sertleşir ve bu sayede tortul kayaçlar oluşur. Tortul kayaçlar çoğunlukla tabakalı bir görünüme sahiptir. Tortul kayaçlar kendi içerisinde üçe ayrılır. Bunlar:
Fiziksel (Kırıntılı) Tortul Kayaçlar: Farklı büyüklüklerdeki mineral ve taş parçalarının birikmesi ile beraber kırıntılı tortul kayaçlar oluşur. Kum taşı, çakıl taşı, kil taşı bunlara örnektir.
Kimyasal Tortul Kayaçlar: Bu kayaçlar su içerisinde eriyik olarak bulunan tuz ve minerallerin çökelmesi ile beraber meydana gelirler. Kalker yani kireç taşı, alçı taşı yani jips, kaya tuzu, dikitler ve sarkıtlar, travertenler kimyasal tortul kayaçlara örnektir.
Organik Tortul Kayaçlar: Hayvan ve bitki kalıntılarının tortul kayaç bölgelerinde birikmesi ile meydana gelir. Kehribar, tebeşir, kömür, mercankaya organik tortul kayaçlara örnektir. Kömür, bitkilerin kalıntılarının taşlaşması ile oluşmaktadır. Tebeşir, denizde yaşayan canlıların oluşturduğu fosillerdir. Mercankayalar, mercanların kabuklarının üst üste birikmesi ile oluşan kayaçlardır ve günümüzde oluşumları devam etmektedir.
Başkalaşım Kayaçlar: Kayaçlar yüksek basınç ve sıcaklık altında değişime uğrayabilir. Bu şekilde oluşan kayaçlara metamorfik yani başkalaşım kayaçlar adı verilir. Bu kayaçların oluşumları tortul ve püskürük kayaçların kimyasal ya da fiziksel yapılarının değişmesi ile meydana gelir. Yüksek basınç ve sıcaklık başkalaşım kayaçlarda bazı renk değişimlerine sebep olarak daha fazla sertleşmelerini sağlar. Mermer, gnays, mika şist, kuvarsit, killi şist başkalaşım kayaçlara örnektir.