Hakim Zıt Anlamı

Eş Anlamlı Kelimeler Sözlüğü

EŞ ANLAMLI KELİMELER

ab – su
aba – üstlük
abartı – mübalağa
abece – alfabe
abecesel – alfabetik
abes – boş – gereksiz
abıhayat – bengi su
abide – anıt
abluka – kuşatma
abuk sabuk – anlamsız
abullabut – hantal, kaba
abus – somurtkan
acar – cesur, becerikli
acaba -acep
acayip – garip
acele – çabuk – ivedi
aceleci – ivecen
Acemce – Farsça
acemi – toy, bilgisiz
acı – üzüntü – ıstırap
acıma – merhamet
acımasız – gaddar
açıkgöz – kurnaz
ad – isim
adale – kas
adalet – hak
adet – tane
âdet – gelenek  –  töre
adıl – zamir
adi – bayağı – aşağılık
aferin – bravo
affetmek – bağışlamak
ahenk – uyum
aka – büyük
akıl – us
aksi – ters
al – kırmızı
alaka – ilgi
alaz – alev
alelade – sıradan
aleni – açık
ama – fakat
âmâ – kör, görme engelli
amaç – erek
amade – hazır
amale – işçi
amel – iş
ana – anne
anı – hatıra
anıt – abide
aniden – birden – ansızın
anlam – mana
anlamdaş – eş anlamlı
anlatım – ifade
ant – yemin
apse – iltihap
ara – fasıla
araç – vasıta
arıza – bozukluk
arka – geri
armağan – hediye
art – arka
arzu – istek
asır – yüzyıl
asil – soylu
aş – yemek
aşırmak – çalmak
ata – cet
atak – girişken
atamak – tayin etmek
atölye – işlik
avare – serseri
ayakkabı – pabuç
ayakyolu – hela
aylak – serseri
ayraç – parantez
ayrıcalık – imtiyaz
aza – üye
bacı – kız kardeş
bağışlamak –affetmek

bağnaz – yobaz
bakış – nazar
barış – sulh
basımevi – matbaa
basit – yalın
baş – kafa
başkaldırı – isyan
başkan – reis
başkent – başşehir
başvuru – müracaat
batı – garp
bayağı – adi – aşağılık
bayındır – mamur
bayındırlık – imar
baytar – veteriner
bazen – kimi
bedava – parasız
beden – gövde
beğeni – zevk
belde – şehir
belge – vesika
bellek – hafıza
bencil – egoist
benlik – kişilik
benzer – eş
beraber – birlikte
bereket – bolluk
berrak – duru
besin – gıda
beyanat – demeç
beyaz – ak
beygir – at
beyhude – boşuna
biçare – zavallı
biçim – şekil
bilakis – tersine
bilgin – alim
bilgisiz – cahil
bilhassa – özellikle
bilim – ilim
bilgisiz – cahil
bilinç – şuur
bina – yapı
birden – ani
birdenbire – aniden
birey – fert
biricik – tek
bitki – nebat
boylam – meridyen
bozkır – step
bucak – nahiye
buğu – buhar
buhran – bunalım
buyruk – emir
büro – ofis – yazıhane

cahil – bilgisiz
caka – gösteriş
camekan – vitrin
canlı – diri
cazibe – çekim
cehalet – bilgisizlik
celse – oturum
cenk – savaş
cenup – güney
cerahat – irin
cerrah – operatör
cesur – yürekli
cet – ata
cevap – yanıt
ceviz – koz
cılız – sıska
ciddi – ağırbaşlı
cihaz – aygıt
cihet – yön
cilt – ten
cimri – pinti
cimri – hasis
cin – tür
civar – yöre
cömert – eli açık
cümle – tümce
cılız – sıska
ciddi – ağırbaşlı
cihaz – aygıt
cihet – yön
cilt – ten
cimri – pinti
cimri – hasis
cins – tür
civar – yöre
cömert – eli açık
cümle – tümce

çabuk – acele
çağ – devir
çağdaş – modern – uygar
çağrı – davet
çamur – balçık
çare – deva
çehre – yüz
çeşit – tür
çeviri – tercüme
çığlık – feryat
çılgın – deli
çizelge – cetvel
çoğunluk – ekseriyet
çok – fazla

dahil – iç
daimi – sürekli
darbe – vuruş
dargın – küs
darılmak – küsmek
davet – çağrı
defa – kez
değer – kıymet
değerli – kıymetli
değnek – sopa
deli – çılgın
delil – kanıt
deneme – tecrübe
denetim – kontrol
deney – tecrübe
deprem – zerzele
dergi – mecmua
derhal – hemen
deri – ten
derslik – sınıf
devamlı – sürekli
devinim – hareket
devir – çağ
devir – tur
devre – dönem
dışalım – ithalat
dışsatım – ihracat
diğer – başka
dil – lisan
dilek – istek
diri – canlı
dize – mısra
dizi – sıra
doğa – tabiat
doğal – tabii
doğu – şark
doktor – hekim
donuk – mat
doruk – zirve
dost – arkadaş
dönemeç – viraj
döşek – yatak
duru – berrak
durum – vaziyet
duygu – his
düş – rüya
düşünce – fikir
düzen – seviye
düzmece – sahte
düzyazı – nesir

ebat – boyut
ebedi – sonsuz
ebeveyn – anne-baba
eda – naz
edat – ilgeç
edebiyat – yazın
efe – zeybek
egoist – bencil
ehemmiyet – önem
ek – ilave
eklem – mafsal
ekonomi – iktisat
elbise – giysi
emir – buyruk
emniyet – güvenlik
ender – nadir
endişe – kaygı
endüstri – sanayi
enkaz – yıkıntı
enlem – paralel
entari – giysi
enteresan – ilginç
erek – amaç
esas – temel
eser – yapıt
esir – tutsak
etki – tesir
etraf – çevre

faaliyet – etkinlik
faiz – nema
fakat – ama – lakin
fakir – yoksul – fukara
faktör – unsur
fare – sıçan
fark – ayrım
fasıla – ara
fayda – yarar
fazla – çok
felç – nüzul
fena – kötü
fer – ışık
fert – birey
feza – uzay
fiil – eylem
fikir – düşünce
file – ağ
füze – roket

garip – acayip
garp – batı
gaye – amaç
gayret – çaba
gebe – hamile
gelecek – istikbal – ati
gelenek – anane
gene – yine
genel – umumi
geri – art
gezmek – dolaşmak
gıda – besin
giysi – elbise
giz – sır
gizli – saklı
gökyüzü – sema
görev – vazife
gövde – beden
gözlem – rasat
güç – kuvvet – zor
güçlü – kuvvetli
güldürü – komedi
gülünç – komik
güney – cenup
güven – itimat
güz – sonbahar

haber – havadis, bilgi, salık
hadise – olay
hal – durum
halbuki – oysa
ham – olmamış
hane – ev
hareket – devinim
hariç – dış
harp – savaş
hasım – düşman
hasis – cimri – pinti
hasret – özlem
hassas – duygulu
hatıra – anı
hayal – düş
hayat – yaşam
haysiyet – onur
hediye – armağan
hekim – doktor
hela – tuvalet
hemen – derhal
hısım – akraba
hiddet – öfke
hikaye – öykü
hisse – pay
hudut – sınır
hususi – özel
hür – özgür

ılgım – serap
ılıca – kaplıca
ırak – uzak
ırgat – rençber
ırk – soy
ıra – karakter
ırmak – nehir
ısı – hararet
ısırmak – dişlemek
ısıölçer – kalorimetre
ıslah – düzeltme – iyileştirme
ıslahat – devrim – inkılap
ıslak – yaş
ıssız – tenha
ışık – ziya
ıtır – koku

icat – buluş
iç – dahil
içten – samimi
idadi – lise
idare – yönetim
ihracat – dışsatım
ihtiyar – yaşlı
ihtiyaç – gereksinim
ikaz – uyarı
iktisat – ekonomi
ilan – duyuru
ilave – ek
ilgeç – edat
ilgi – alaka
ilginç – enteresan
ilim – bilim
ilişki – münasebet
imar – bayındır
imkan – olanak
imtihan – sınav
isim – ad
iskemle – sandalye
ithalat – dışalım
itibar – saygınlık
itimat – güven
itina – özen
izah – açıklama

jale – kırağı
jandarma – zaptiye
janjan – yanar döner
jant – ispit
japongülü – kamelya
jenerasyon – kuşak
jeolog – yer bilimci
jeoloji – yer bilimi
jest – çalım
jimnastik – idman – kültürfizik
jips – alçıtaşı
jurnal – kötüleme – ihbar yazısı
jurnalci – gammaz – muhbir
jülide – karışık – dağınık
Jüpiter – Erendiz
Jüri – seçici kurul

kabiliyet – yetenek
kabus – karabasan
kafa – baş
kafi – yeter
kafiye – uyak
kalite – nitelik
kalp – yürek
kamu – halk
kanıt – delil
kapital – sermaye
kanun – yasa
kara – siyah
karşın – rağmen
karşıt – zıt
kas – adale
katı – sert
kati – kesin
kayıp – yitik
keder – acı
kelime –sözcük
kenar – kıyı
kent – şehir
kere – defa – kez
kesin – kati
kılavuz – rehber
kırmızı – al
kıyı – sahil
kir – pislik
kirli – pis
kişi – şahıs
kocaman – iri
kolay – basit
komedi – güldürü
komik – gülünç
kontrol – denetim
konu – mevzu, bahis
konuk – misafir
konut – ev
koşul – şart
kural – kaide
kuruluş – müessese
kurum – kuruluş
kuşku – şüphe
kutsal – mukaddes
kuvvet – güç
kuzey – şimal
küme – grup
küs – dargın

laf – söz
lafazan – geveze
lahza – an
lakayıt – ilgisiz
lakin – ama, fakat
lal – dilsiz
latif – yumuşak, hoş
latife – şaka
leke – iz
lens – mercek
lider – önder
linet – sürgün
lisan – dil
logo -arma
löp – yumuşak
lüzumlu – gerekli
lüzumsuz – gereksiz

mabet – tapınak
macera – serüven
mafsal – eklem
mağlup – yenik
mahalli – yerel
mahcup – utangaç
mahluk – yaratık
mahpushane – cezaevi
mahsul – ürün
mana – anlam
mani – engel
manzara – görünüm
matbaa – basımevi
matem – yas
mebus – milletvekili
mecbur – zorunlu
mecmua – dergi
medeni – uygar
medeniyet – uygarlık
mektep – okul
mektup – name
melodi – ezgi
menfaat – çıkar
menfi – olumsuz
menkul – taşınır
meridyen – boylam
merkep – eşek
mesafe – ara
mesela – örneğin
mesele – sorun
mesken – konuk
meslek – iş
mesul – sorumlu
mesut – mutlu
meşhur – ünlü
meşrubat – içecek
merasim – tören
mevcut – var
meydan – alan
millet – ulus
milletvekili – mebus
milli – ulusal
misafir – konuk
misal – örnek
misli – katı
muallim – öğretmen
muavin – yardımcı
muharebe – savaş
muhtelif – çeşitli
muştu – müjde
mübarek – kutsal
müessese – kuruluş
mühim – önemli
mükafat – ödül
müsabaka – yarışma
müsait – uygun
müspet – olumlu
müstahsil – üretici
müstakil – bağımsız
müşteri – alıcı

nadir – ender
nakil – atama – taşıma
nakit – para – akça
nakliyeci – taşımacı
namzet – aday
nasihat – öğüt
nebat – bitki
neden – sebep
nefes – soluk
nehir – ırmak
nem – rutubet
nesil – kuşak
nesir – düzyazı
neşe – sevinç
netice – sonuç
nispet – oran
nitelik – kalite
noksan – eksik
numune – örnek
nutuk – söylev

okul – mektep
olanak – imkan
olası – mümkün
olay – vaka
olumlu – müspet
olumsuz – menfi
onarım – tamir
onay – tasdik
onur – şeref
oran – nispet
otlak – mera
oy – rey
ozan – şair

öbek – grup
öbür – diğer
ödenti – aidat
ödlek – korkak
ödül – mükafat
ödün – taviz
öfke – hiddet
öge – unsur
öğrenci – talebe
öğrenim – tahsil
öğüt – nasihat
ömür – hayat – yaşam
önce – evvel
önder – lider
önemli – mühim
öneri – teklif
önlem – tedbir
örgüt – teşkilat
örneğin – mesele
örnek – misal
öteki – diğeri
ötürü – dolayı
öykü – hikaye
özel – hususi
özen – itina
özgün – orijinal
özgür – hür
özlem – hasret

pabuç – ayakkabı
padişah – hükümdar – sultan
paha – değer – eder – fiyat
pak – temiz
pakt – anlaşma
parantez – ayraç
pasak – kir
pasaklı – kirli
pasif – tepkisiz – edilgen
pinti – cimri
pis – kirli
politika – siyaset
problem – sorun

Rab – Tanrı
radde – derece
radyatör – petek
rağmen – karşın
raket – tokaç
rakım – yükselti
rastlantı – tesadüf
rey – oy
risale – kitapçık
riya – ikiyüzlülük
romantik – duygusal
rötar – gecikme
rötuş – düzeltme
ruhsat – izin
rulo – tomar
rutubet – nem
rüya – düş
rüzgar – yel

saadet – mutluluk
sade – yalın
sağlık – sıhhat
saha – alan
sahil – kıyı – kumsal
saldırı – hücum
samimi – içten
sanayi – endüstri
sandalye – iskemle
savaş – harp
saz – çalgı
sebep – neden
sene – yıl
sermaye – kapital
serüven – macera
sevinç – mutluluk
sıçan – fare
sıhhat – sağlık
sınav – imtihan
sınıf – derslik
sır – giz
sima – yüz
siyah – kara
siyaset – politika
soluk – nefes
son – nihayet
sonbahar – güz
sonuç – netice
sorumluluk – mesuliyet
sorun – mesele
soylu – asil
sömestir – yarıyıl
söylev – nutuk
söz – laf – kelam – lakırdı
sözcük – kelime
sözlük – lügat
sulh – barış
suni – yapay
surat – yüz
sürat – hız
sürekli – devamlı

şafak – tan
şahıs – kişi
şahit – tanık
şair – ozan
şaka – latife
şans – talih
şark – doğu
şart – koşul
şayet – eğer
şef – lider – önder
şehir – kent
şekil – biçim
şen – neşeli
şeref – onur
şöhret – ün
şuur – bilinç
şüphe – kuşku

tabiat – doğa
tabii – doğal
tabip – hekim – doktor
talebe – öğrenci
talih – şans
tamir – onarım
tane – adet
tanık – şahit
tanım – tarif
tapınak – mabet
taraf – yan
tarım – ziraat
tarif – tanım
tartışma – münakaşa
tasdik – onay
taviz – ödün
tebrik – kutlama
tecrübe – deney
tedbir – önlem
teklif – öneri
tekrar – yine
temel – esas
tercüme – çeviri
tertip – düzen
tesadüf – rastlantı
tesir – etki
toplum – cemiyet
tören –merasim
tren – şimendifer
tuhaf – garip
tutsak – esir
tuvalet – hela – wc
tüm – bütün
tümör – ur
tümce – cümle

uçak – tayyare
uçurum – yar
ufak – küçük
uğraş – iş
ulu – yüce
ulus – millet
umumi – genel
umut – ümit
unsur – öğe
us – akıl
usta – ehil
uyarı – ikaz
uygar – medeni
uyum – ahenk
uzak – ırak
uzay – feza

ücra – sapa
üçkağıtçı – dolandırıcı
ülke – diyar – memleket
ülkü – ideal
üleş – pay
üleşmek – bölüşmek – paylaşmak
ülke – memleket – devlet
Ülker – Süreyya
ümit – umut
ünite – birim
ünlü – meşhur
üstat – usta
üstün – faik
ürem – faiz
ürün – mahsul – yapıt
üye – aza

vaka – olay
vakit – zaman
varlıklı – zengin
varsıl – zengin
vasıta – araç
vatan – yurt
vazife – görev
vaziyet – durum
vesika – belge
veteriner – baytar
vilayet – il
viraj – dönemeç
vücut – gövde

yalın – sade
yan – taraf
yanıt – cevap
yapay – suni
yapıt – eser
yar – uçurum
yaratık – mahluk
yardımcı – muavin
yargıç – hakim
yarıyıl – sömestri
yas – matem
yasa – kanun
yaş – ıslak
yaşam – hayat – ömür
yaşlı – ihtiyar
yazı – ova
yazım – imla
yekün – toplam
yel – rüzgar
yemek – aş
yerel – mahalli
yetenek – kabiliyet
yıl – sene
yine – tekrar
yitik – kayıp
yoksul – fakir – fukara
yöntem – metot
yurt – vatan
yüce – ulu
yürek – kalp
yüz – surat – sima – çehre
yüzyıl – asır

zabit – subay
zaman – vakit
zarar – ziyan
zehir – agu
zengin – varlıklı – varsıl
zeybek – efe
zırnık – metelik
zıt – karşıt
ziraat – tarım
ziyan – zarar
zor – güç
zorunlu – mecburi

Cümleler, düşüncelerimizi bildirmenin yanı sıra duygularımızı da ifade edebileceğimiz yapılardır. Cümleleri, ifade ettikleri duyguya göre on dört başlık altında inceliyoruz:

1. Yakınma (Şikâyet) Cümleleri

Bir durumdan duyulan rahatsızlığın dile getirildiği, şikayet bildiren cümlelerdir.

2. Hayıflanma Cümleleri

Geçmişte yapılamayanlar, elden kaçırılanlar için duyulan üzüntüye hayıflanma denir. Hayıflanma cümleleri, bir kişinin geçmişte yapamadığı bir işten dolayı duyduğu üzüntüyü anlatan cümlelerdir.

3. Pişmanlık Cümleleri

Yapılan bir hata veya yanlış sonucunda duyulan üzüntüyü belirten cümlelerdir.

 > Hayıflanma cümleleri ile pişmanlık cümleleri arasındaki fark şudur: Hayıflanma cümlelerinde yapılmayan bir işten dolayı duyulan üzüntü anlatılır, pişmanlık cümlelerinde ise yapılan bir işten dolayı duyulan üzüntü söz konusudur.

4. Sitem Cümleleri

Bir kimsenin yaptığı bir hareketten veya söylediği bir sözden dolayı duyulan üzüntünün, öfkelenmeden yumuşak bir şekilde dile getirildiği cümlelerdir.

 > Sitem cümleleri ile yakınma cümleleri arasındaki fark şudur: Sitem cümlelerinde bir durumdan veya bir kişiden duyulan rahatsızlık kişinin kendisine söylenir, yakınma cümlelerinde ise bir durumdan veya bir kişiden duyulan rahatsızlık başkalarına anlatılır.

5. Ön Yargı (Peşin Hüküm) Cümleleri

Bir kişi veya bir durumla ilgili belirli şart, olay ve görüntülere dayanarak önceden edinilmiş yargıları belirten cümlelerdir. Ön yargılar, olumlu veya olumsuz olabilir.

6. Şaşırma Cümleleri

Beklenmeyen bir durum karşısında ne yapacağını, nasıl davranacağını bilememe, hayrete düşme anlamı taşıyan cümlelerdir.

7. Özlem (Hasret) Cümleleri

Geçmişte yaşanan günlerin tekrar yaşanma isteğini ya da bir yeri veya kişiyi görme isteğini dile getiren cümlelerdir.

8. Sevinç Cümlesi

İstenen veya hoşa giden bir şeyin olmasıyla duyulan sevinci anlatan cümlelerdir.

9. Üzüntü Cümleleri

Bir kişinin bir olay veya karşısındakinin durumu ya da çaresizliği karşısında bir şey yapamamayı ifade eden cümlelerdir.

Endişe (Kaygı) Cümleleri

Olumsuz bir durumun gerçekleşme olasılığından dolayı duyulan kaygıyı anlatan cümlelerdir.

Küçümseme Cümleleri

Bir kişiye veya bir olaya değer vermeme, onu küçük görme, önemsememe, hafife alma anlamı taşıyan cümlelerdir.

Azımsama Cümleleri

Bir şeyin miktarca az olduğunu, yetersiz görüldüğünü ifade eden cümlelerdir.

Beklenti Cümleleri

Gerçekleşmesi beklenen davranış ve işleri bildiren cümlelerdir. Beklentiler bazen gerçekleşir bazen gerçekleşmez.

Yadsıma (İnkar) Cümleleri

Yadsıma cümleleri, yapılan bir şeyin yapılmadığını, söylenen sözün söylenmediğini veya tanık olunan bir şeyin bilinmediğini ifade eden cümlelerdir.

Sözlüklerin kendisine özgü hazırlama ilkeleri ve kullanma özellikleri vardır. Bu özellikler; madde düzeni, yazım ve söyleyişle ilgili ilkeler ve diğer özellikler olarak sıralanabilir.

Madde Düzeni

Türkçe Sözlük’te madde düzeni ile ilgili olarak benimsenen ilkeler şunlardır:

1. Herhangi bir nesnenin veya kavramın adı olan ve “sözlük birimi” olarak adlandırılan söz ve söz öbekleri, bitişik veya ayrı yazılmasına bakılmaksızın madde başı yapılmıştır: almak, balık, atom ağırlığı, badem yağı, çeşitkenar, dershane, hizmet içi eğitim, işkembesi geniş, kapalı yüzme havuzu, yön gösterme eki vb.

Bunlara ek olarak bitişik yazılan birleşik fiiller (hissetmek, zikretmek) ile dolayısıyla, itibarıyla, meydanda, tutturabildiğine, vaktiyle, yanlışlıkla gibi kalıplaşmış biçimler de madde başı yapılmıştır

Madde içinde ise etmek, eylemek, olmak, kılmak, yapmak vb. yardımcı fiillerle oluşturulup ayrı yazılan birleşik fiiller; deyimler; atasözleri; gibi, kadar, ile vb. sözlerle oluşan kalıplaşmış biçimler yer almıştır: ayırt etmek, hizmet etmek, azat eylemek, göç eylemek, dost olmak, emekli olmak, namaz kılmak, otostop yapmak; abayı yakmak, çene yormak, ev açmak; ayağının bastığı yerde ot bitmez, elin ağzı torba değil ki büzesin, söz gümüşse sükût altındır; akrep gibi, ibiş gibi, kıl gibi, su gibi; parmak kadar, tırnak kadar; bileğinin hakkıyla, bin can ile vb.

2. Madde başında her sözün türü dil bilgisindeki yeri atılacak ve fiillerden önce gelen nesnelerin hangi eklerle kullanıldığı kısaltmalarla gösterilmiştir: a., sf., e., zf.; (-i), (-e), (-den), (nsz) vb.

3. Madde başlarında uzun heceler iki nokta (:) ile, vurgular vurgu işareti (') kontrol edilecek ile ince söylenmesi gereken heceler ünlünün üzerinde (^) işareti ile gösterilmiştir: abat sf. (a:ba:t), bariz sf. (ba:riz), bazı sf. (ba:zı), delalet a. (dela:let), fakirhane a. (fakirha:ne), halazade a. (halaza:de), hudayinabit sf. (huda:yi:na:bit); acaba zf. (a'caba), edepsizce zf. (edepsi'zce), eğer bağ. (e'ğer), evet e. (e'vet); dergâh a. (dergâ:hı) vb.

Türkçede kullanılan Doğu kökenli yabancı söz varlıklarının aslen uzun olan kapalı hecelerinin kısa söylenmesi eğilimi yaygınlaşmıştır. Söz gelişi, haya:t değil hayat; kara:r değil karar, ru:h değil ruh, saba:h değil sabah, zama:n değil zaman. Ancak bu yapıdaki kelimelerin çoğu, ünlü ile başlayan bir ek aldıklarında aslen uzun olan son heceleri özgün söylenişine dönüşür: hayatı (haya:tı), kararı (kara:rı), ruhu (ru:hu), sabahı (saba:hı), zamanı (zama:nı) gibi. Sözlüğümüzün elinizdeki baskısında, hecenin açılması durumunda ortaya çıkan bu özellik şu şekilde gösterilmiştir: hayat a. (haya:tı), karar a. (kara:rı), ruh a. (ru:hu), zaman is.(zama:nı) vb.

Hem kalın hem de ince okunma özelliğine sahip olan l ünsüzünün söylenişinde sık sık yanlışlığa düşüldüğü görülmektedir. Bu yanlışlıkları ortadan kaldırmak amacıyla ince söylenmesi gereken l’nin okunuşu ayraç içinde belirtilmiştir: klasik, -ği a. (l ince okunur), laborant a. (l ince okunur), vals a. (l ince okunur) vb.

4. ve baskılarında madde başı sözlerin köken bilgisini gösterme konusuna ağırlık verilmişti. Bu baskıda da bütün yabancı söz varlıklarının hangi dilden geldikleri ve öz- XII gün biçimleri gösterilmeye çalışılmıştır: adliye a. Ar. ¤adliyye, ahu a. (a:hu:) Far. ¥h°, anarşi a. Fr. anarchie, sadrazam a. (sadra:zam) Ar. ¹adr + a¤©am, doping a. İng. doping, fok a. Fr. phoque, filiz a. Rum., forint a. Mac. forint, marina a. (mari'na) İt. marina, mart a. Lat., martini a. (marti’ni) İt. martini, kuruş a. Alm. Groschen, temel a. Rum., vasistas a. (va'sistas) Fr. vasistas

Köken bilgisinde, Doğu dillerinden alınan sözlerin özgün yazımı, uluslararası bilim çevrelerinde benimsenmiş bulunan çeviri yazısı alfabesine göre verilmiştir: alem a. Ar. ¤alem, hakikat, -ti a. (haki:kat) Ar. §a®³®at, Hüda a. (hüda:) Far. ¬ud¥, hudayinabit sf. (huda:yi:na:bit) Far. ¬ud¥y + Ar. -³ + n¥bit. Bitişik olarak yazılan ve iki kelimesi de aynı dilden olan sözlerin köken bilgisi verilirken iki kelimenin arasına (+) işareti konmuştur. şehriyar a. Far. şehr + y¥r vb.

Tek sözden veya bitişik kelimelerden oluşan madde başlarında köken bilgisi ayrıntılı olarak gösterilirken ayrı yazılan birleşik kelimelerde bu ilke uygulanmamıştır. Örnek olarak millî ekonomi maddesinde köken bilgisi verilmemiş, bu kelimelerle ilgili bilgiler, millî ve ekonomi maddelerinde yer almıştır. Ancak ayrı yazılmasına karşın birleşik sözü oluşturan sözler ayrıca madde başı olarak yer almıyorsa bu sözlerin köken bilgileri verilmiştir. nitrik asit Fr. acide nitrique, fort pense Fr. fort pince. Ayrıca Türkçe yapım ekleriyle oluşturulan yeni söz varlıklarının köken bilgilerinin verilmesine de gerek duyulmamıştır.

5. Madde başı sözler eğer herhangi bir bilim dalının veya alanın terimi ise bunlar kısaltma ile gösterilmiştir: anat. (anatomi), coğ. (coğrafya), ed. (edebiyat), fiz. (fizik), jeol. (jeoloji), kim. (kimya), sin. (sinema), sp. (spor) vb.

6. Madde başı sözlerin açıklanmasında bir başka incelik de kullanım sıklığı, eskilik ve halk dilinde yaşama özelliğidir. Yaygın kullanımdaki sözler için herhangi bir kısaltma verilmemiştir; eskilik için esk., halk arasında yaşayan sözler için hlk. kısaltmalarına yer verilmiştir. Ancak bu kısaltmalar kelimelerin türevlerinde kullanılmamıştır

7. Genellikle yaygın anlamlar önce, mecaz, argo, alay, hakaret ve öteki anlamlar sonra verilmiştir. Ardından deyimleşmiş veya kalıplaşmış biçimler anlamlarıyla, varsa örnekleriyle sıralanmış; atasözleri de bu bölüm içinde gösterilmiştir.

Ali Cengiz oyunu; Ali kıran baş kesen; Ali’nin külahını Veli’ye, Veli’nin külahını Ali’ye giydirmek gibi özel adlarla kurulmuş deyim ve atasözlerine de Türkçe Sözlük’te yer verilmiştir. Ancak bunların sözlükte yer alabilmesi için özel adın madde başı yapılması gerekmiştir. Söz gelişi, Ali Cengiz Oyunu deyimine yer verebilmek için Ali sözü madde başı olarak alınmıştır.

8. Madde başı olan söz sadece mecaz anlam taşıyorsa bu söz için mec. kısaltması kullanılmamıştır.

9. Sözlerin cümle içindeki kullanımlarını göstermek ve anlamlarına açıklık getirmek için Türk edebiyatının tanınmış yazarlarından seçme örnekler, tırnak içinde ve eğik yazıyla dizilerek verilmiştir. Herhangi bir örnek cümle, içindeki sözlerin zenginliği, kullanım güzelliği veya çarpıcılığından dolayı bazen birden fazla madde için örnek gösterilmiştir

Türkçe Sözlük’ün bu baskısında gönderme düzeninde ayrıca şu ilkeler benimsenmiştir:

a. Sözlerin kullanım sıklığı dikkate alınmış ve eş anlamlı sözlerden yaygın olanında tanım verilmiş; yaygın olmayan sözlerde ise tanım yerine karşılık verilmekle yetinilmiştir: mahcur sf. Kısıtlı; mahiye a. esk. Aylık; telaki a. esk. Buluşma, kavuşma; teşrinievvel a. esk. Ekim; teşrinisani a. esk. Kasım; uca (II) sf. hlk. Yüce; üstüvane a. esk. Silindir vb.

b. Dilde kullanımdan düşmüş olan kelimeler bk. kısaltması ile yaygın söz veya söz öbeklerine gönderilmiştir: ır a. bk. yır vb. Yaygın yanlışlar doğru biçimlerine gönderilmiştir: abi a. bk. ağabey; ayrıyeten zf. bk. ayrıca; muzur sf. Ar. mużirr bk. muzır vb.

c. Dilimize son zamanlarda girmekte olan Batı kökenli sözler özgün biçimiyle eğik olarak yazılmış, burada tanım verilmeyerek Türkçe karşılıklarına gönderme yapılmıştır: check-up a. İng. check-up tıp bk. tam bakım; factoring a. İng. factoring ekon. bk. alacaklandırma; tubeless sf. İng. tubeless bk. içsiz vb

ç. Birleşik sözler sözlükte ilk kelimesine göre abece sırasıyla yer almaktadır. ” biçiminde yer almaktadır.

Yazım ve Söyleyiş

1. Türkçede yalın biçimleri iki heceli olan vakit, sabır, meyil, şehir, hasım, resim, asıl, nehir, beyin gibi Doğu dillerinden, özellikle Arapçadan geçmiş bazı alıntı kelimelerin, ünlüyle başlayan bir çekim eki aldıklarında veya etmek, eylemek, olmak yardımcı fiilleriyle birleştiklerinde, ikinci hecelerindeki dar ünlü düşer: vakitim değil vaktim, sabırın değil sabrın, meyili değil meyli, şehire değil şehre, hasımı değil hasmı, resimi değil resmi, asılı değil aslı, nehire değil nehre, beyinim değil beynim; küfretmek, kasdetmek, kaybolmak, kahrolmak, zehrolmak , sabreylemek vb. Türkçe Sözlük’te bu tür değişikliklere uğrayan kelimeler madde başında vakit, -kti, sabır, -brı, meyil, -yli, şehir, -hri, hasım, -smı, resim, -smi, asıl, -slı, nehir, -hri, beyin, - yni biçiminde gösterilmiştir.

Yalın biçimleri iki heceli olan ve ikinci hecelerinde dar ünlü bulunan gönül, burun, ağız, karın, boyun, göğüs gibi bazı Türkçe kelimeler de ünlüyle başlayan çekim eki aldıklarında hece kaybına uğrar. Bu tür kelimeler de Türkçe Sözlük’te gönül, -nlü, burun, -rnu, ağız, -ğzı, karın, -rnı, boyun, -ynu, göğüs, -ğsü biçiminde verilmiştir.

2. Sert ünsüzlerle biten bazı kelimelerin, ünlü ile başlayan ek almaları durumunda son sesleri yumuşar. Son sesteki bu değişme, açık, -ğı, barınak, -ğı, kürek, -ği, elek, -ği, araç, -cı, süreç ,-ci, söğüt, -dü, kanat, -dı, itimat, -dı, yurt, -du, kitap, -bı, hesap, -bı örneklerinde görüldüğü biçimde gösterilmiştir.

2. Sert ünsüzlerle biten bazı kelimelerin, ünlü ile başlayan ek almaları durumunda son sesleri yumuşar. Son sesteki bu değişme, açık, -ğı, barınak, -ğı, kürek, -ği, elek, -ği, araç, -cı, süreç ,-ci, söğüt, -dü, kanat, -dı, itimat, -dı, yurt, -du, kitap, -bı, hesap, -bı örneklerinde görüldüğü biçimde gösterilmiştir.

Ünlüyle başlayan ek aldıklarında son ünsüzü değişen Batı kökenli kelimeler de vardır. Bunlar için de lirik, mikrop, lort, lastik, gardırop, otomatik, komik, prensip örneklerini verebiliriz. Bu tür kelimeler de Türkçe Sözlük’te lirik, -ği, mikrop, -bu, lort, -du, lastik, -ği, gardırop, -bu, otomatik, -ği, komik, -ği, prensip, -bi biçiminde gösterilmiştir.

3. Yazımla ilgili bir başka sorun, Arapçadan dilimize geçen ve aslında ikiz ünsüz bulunduran kelimelerle ilgilidir. Türkçede son sesleri tek ünsüze dönüşmüş olan hak (hakk), his (hiss), zan (zann), ret (redd) gibi kelimelerin, ünlüyle başlayan ek almaları veya etmek, eylemek, olunmak yardımcı fiilleriyle birleşmeleri durumunda, yapılarında var olan çift ünsüzler yeniden ortaya çıkar: hak, hakkım; his, hissi, hissetmek, hissolunmak; zan, zannı, zannetmek, zannolunmak; ret, reddi, reddetmek, reddeylemek, reddolunmak. Türkçe Sözlük’te bu tür değişikliğe uğrayan kelimeler hak, -kkı; his, -ssi; zan, -nnı; ret, -ddi biçiminde gösterilmiştir.

4. Son ünlüsü kalın olmasına rağmen ince sıradan ek alan Doğu ve Batı kökenli kelimeler menfaat, -ti; saat, -ti; lügat, -ti; feragat, -ti; harf, -fi; hayal, -li; ihtimal, -li; istikbal, -li; rol, - lü; alkol, -lü; mareşal, -li; festival, -li biçiminde gösterilmiştir

5. Sonu p, ç , t , k ile biten özel adlar ünlü ile başlayan ek aldığında çoğunlukla son seslerinde yumuşama olur ancak bu değişim yazıda gösterilmez: Suruç, -ç’u; Gaziantep, -p’i; Güzelyurt, -t’u; Zonguldak, -k’ı biçiminde gösterilmiştir. Bu özel adların okunuşlarındaki değişiklik ise (su’rucu); (ga:zi'antebi); (güze'lyurdu); (zo’nguldağı) biçimlerinde belirtilmiştir.

Diğer Özellikler

Türkçe Sözlük’ün kullanımında yukarıda verdiklerimizin dışında başka bazı teknik özellikler de yer almıştır. Yapı bakımından birbirine benzeyen ve eş sesler bulunduran birçok kelime Türkçe Sözlük’te art arda gelmektedir: boy, çay, kalın, saf, sandal bu tür örneklerden birkaçıdır. Kaynakları ve anlamları farklı olan bu yapıdaki kelimeler boy (I), boy (II), boy (III); çay (I), çay (II); kalın (I), kalın (II), kalın (III); saf (I), saf (II); sandal (I), sandal (II), sandal (III) biçiminde Romen rakamlarıyla birbirlerinden ayrılmışlardır.