Halide Edip Adıvar In Hayatı Kısaca

Halide Edip Adıvar ( &#; )

Türk romancı ve yazar Halide Edip Adıvar &#;de İstanbul&#;da doğdu. Çocukluk ve ilk gençlik dönemlerinde hem Batı eğitim sistemine göre, hem de Osmanlı-Türk geleneğine göre yetiştirilen Halide Edip, Şükrü Efendi&#;den arapça, Rıza Tevfik&#;ten felsefe ve fransızca, Salih Zeki&#;den matematik dersleri aldı. Üsküdar Amerikan Kız Koleji&#;ni bitirdikten sonra Salih Zeki&#;yle evlendi (). Önce Tanin gazetesinde (), daha sonra Vakit ve Akşam gazetelerinde yazılar yazdı.

31 Mart Olayı sırasında, Tanin&#;deki yazılarından ötürü kara listeye alındığını öğrenince, Mısır&#;a kaçtı. Ardından İngiltere&#;ye geçerek, olaylar bastırıldıktan sonra yurda döndü (). Salih Zeki&#;den ayrılarak, Darülmuallimat&#;ta (Kız Öğretmen Okulu) ve Kız İdadisi&#;nde öğretmenlik, Vakıf kız okullarında müfettişlik yaptı.

yılları arasında türkçüler ve turancılarla ilişki kuran Halide Edip, Türk Ocağı&#;nda çeşitli konferanslar verdi yılında yayımladığı mektup biçiminde yazılmış Handan adlı romanında, dışa vurulamayan aşkın yarattığı ruhsal bunalımı işledi. Ziya Gökalp&#;ın ve turancıların etkisiyle Yeni Turan () romanını yazdı.

&#;da Cemal Paşa&#;nın çağrısıyla Suriye&#;ye giderek çeşitli kız okullarının kurulmasına katkıda bulundu. &#;de Adnan Adıvar&#;la evlendi. &#;de Edebiyat Fakültesine profesör oldu ve yılları arasında Darülfünun&#;da (İstanbul Üniversitesi) Batı edebiyatı dersleri verdi.

İzmir&#;in Yunanlılar tarafından işgalini protesto etmek için düzenlenen Fatih ve Sultanahmet mitinglerinde etkili konuşmalar yaptı (). İstanbul işgal edilince, kocasıyla Anadolu&#;ya geçerek (), Kurtuluş savaşı yıllarında onbaşı, çavuş, başçavuş rütbeleriyle orduda görev alan yazar, Türkün Ateşle imtihanı () adlı anı kitabında ve Ateşten Gömlek (), Kalp Ağrısı (), Vurun Kahpeye (), Zeyno &#;nun Oğlu () adlı romanlarında Kurtuluş savaşının çeşitli yönlerini gerçekçi bir biçimde dile getirdi.

Kurucularından oldukları Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası kapatılınca, Adnan Adıvar&#;la birlikte Türkiye&#;den ayrılarak () uzun süre İngiltere ve Fransa&#;da yaşadı. A.B.D&#;ne geçerek Columbia Üniversitesi&#;nde Çağdaş Türk Düşüncesi ve Edebiyatı dersleri verdi ().

Çağrılı olarak gittiği Hindistan&#;da Delhi İslâm Üniversitesi&#;nde konuk profesör olarak çalıştı (). Peşaver, Lahor, Haydarabat, Benares üniversitelerinde konferanslar verdi.  İngiltere&#;de The Clown and His Daughter (Soytarı ve Kızı, ) adıyla ingilizce yayımladığı romanını, bir yıl sonra Istanbul&#;da Sinekli Bakkal adıyla bastırdı. &#;da Türkiye&#;ye dönerek İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi&#;nde İngiliz Dili ve Edebiyatı profesörü olarak çalıştı ( ve ). yılları arasında milletvekilliği yaptı.

Romancı olarak Halide Edip

Halide Edip Adıvar, yakından tanıdığı İngiliz romanı geleneğine uygun yapıtlarında Türk toplumunun geçirdiği evrimi, bu evrim sürecindeki çatışmaları ve boşlukları, kendi deneyim ve gözlemlerine dayanarak sergilemiştir. Olaylar ve tipler çoğunlukla birbirinin devamı özelliği taşıdığı için, romanları &#;ırmak roman&#; diye nitelenebilir (Tatarcık, Sinekli Bakkal&#;ın; Zeyno&#;nun Oğlu, Kalp Ağrısı&#;nın devamıdır). Kadın psikolojisini derinliğine işlediği romanlarında, ideal kadın tipleri yaratmaya çalışan Halide Edip Adıvar ilk romanlarındaki özentili Servetifünun üslubundan kasa sürede uzaklaşarak Milli Edebiyatçıların &#;sade dille&#; yazma ilkesine bağlanmış ve roman dilinin sadeleşmesine katkıda bulunmuştur.

BAŞLICA ESERLERİ

Roman: Seviye Talip (); Raik&#;in Annesi (); Handan (); Yeni Turan (); Mev&#;ud Hüküm (); Ateşten Gömlek (); Kalp Ağrısı (); Vurun Kahpeye (); Zeyno&#;nun Oğlu (); Sinekli Bakkal (); Yolpalas Cinayeti (); Tatarcık (); Sonsuz Panayır (); Döner Ayna (); Akile Hanım Sokağı ().

Öykü: Harap Mabetler (mensur siirler-öyküler, ); Dağa Çıkan Kurt (); İzmir&#;den Bursa&#;ya (Yakup Kadri, Falih Rıfkı, Mehmet Asım Us&#;la birlikte; içinde Halide Edip&#;in üç öyküsü vardır, ).

Oyun: Kenan Çobanları (); Maske ve Ruh ().

Anı: Türk&#;ün Ateşle imtihanı (; &#;de New Yorkta The Turkish Ordeal adıyla yayımlandı); Mor Salkımlı Ev (; &#;da New Yorkta Memoirs adıyla yayımlandı).

İnceleme: Turkey Faces West (Türkiye&#;nin Karşısında Batı, ); Conflict of East and West in Turkey (Türkiye&#;de Doğu-Batı Çekişmesi, ); İngiliz Edebiyatı Tarihi (3 cilt, ); Türkiye&#;de Şark-Garp ve Amerikan Tesirleri (); Dr. Adnan Adıvar ().

Kaynakça

Gelişim Hachette, Alfabetik Genel Kültür Ansiklopedisi,

Hayat Ansiklopedisi,

Halide Edip Adıvar, yılında İstanbul’da doğdu. Babası Ceyb-i Hümayun başkâtibi Selânikli Mehmet Edip Bey, annesi Bedrifâm Hanım’dır. Annesini çok küçük yaşta kaybeden Halide Edip çocukluğunu daha çok anneannesinin evinde geçirdi ve ilk terbiyesini orada aldı. Babasının evlenmesi üzerine onun yanına taşınan Halide Edip, orada Amerikan Koleji’ne gitti. Ayrıca devrin tanınmış şahsiyetleri olan Rıza Tevfik’ten Türk Edebiyatı ve felsefe, Salih Zeki’den matematik, Şükrü Efendi’den de Arapça dersleri aldı. Rıza Tevfik onun mistik temayüllerini geliştirirken Salih Zeki de ona pozitif ilim düşüncesini aşıladı.

yılında koleji bitirdi ve aynı yıl hocası Salih Zeki ile evlendi. Bu evliliğinden iki oğlu oldu. yılında Meşrutiyetin ilanından sonra yazı hayatına başladı. İlk yazılarını “Halide Salih” imzasıyla yazdı. Yazdığı yazılar sebebiyle 31 Mart Vak’asını takiben çocuklarıyla birlikte Mısır’a kaçtı. Birkaç hafta Mısır’da kaldıktan sonra İngiltere’ye giden Halide Edip, ’da olayların yatışması sebebiyle yurda döndü ve Dârülmuallimât’ta pedagoji öğretmenliğine tayin edildi. ’de Salih Zeki’nin ikinci defa evlenmesi üzerine ondan ayrıldı. Bu tarihten itibaren yazılarında “Halide Edip” imzasını kullandı. İlk dönemlerdeki yazılarında daha çok kadın ve çocuk eğitimi üzerinde duran Halide Edip, kadınların toplum hayatına katılması ve eğitilmesi için Teâli-i Nisvân Cemiyeti’ni kurdu. ’de faaliyete geçen Türk Ocağı’nda da görev aldı. Balkan Savaşı sırasında Teâli-i Nisvân Cemiyeti’nin kurduğu hastanede hemşirelik ve hastabakıcılık yaptı. Öğretmenlik ve müfettişlik çalışmalarına Cemal Paşa’nın kendisini davet ettiği Suriye’de de devam etti. ’de Suriye’deyken daha önce okuldan tanıdığı ve aile doktorluklarını da yapmış olan Doktor Adnan Adıvar ile evlendi. ’de Darülfünûn Edebiyat Fakültesi’ne Garp Edebiyatı hocası olarak girdi.

Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra Türk milletinin çektiği acılara rağmen ruhen ayakta olduğunu göstermesi için Wilson Prensipleri’ni savunanların teşkilatlanması gerektiğini ileri sürdü. yılında kuruculuğunu Halide Edip ve Ahmet Emin (Yalman) ve Yunus Nadi gibi aydınların öncülük  yaptığı, kısa ömürlü fakat etkisi fazla olan Wilson Prensipleri Cemiyeti kuruldu.

Halide Edip, 15 Mayıs ’da İzmir’in işgal edilmesinin ardından düzenlenen Fatih, Kadıköy ve Sultanahmet mitinglerinde ateşli konuşmalar yaptı. Bu mitingler içerisinde Millî Mücadele ve Halide Edip açısından en önemlisi Sultanahmet Mitingi’dir. Sultanahmet Mitingi’ndeki konuşmasıyla Halide Edip, adeta efsaneleşti. 16 Mayıs ’da Anadolu’ya hareket eden Mustafa Kemal, Amasya Tamimi’ni yayımladıktan sonra bazı aydınlara, artık İstanbul’un Ankara’ya tabi olmasının gerektiğini bildiren ve yapılması gerekenleri anlatan bir mektup gönderdi. Mustafa Kemal’in mektup yazdığı kişilerden biri de Halide Edip’ti.

Bu yıllarda Anadolu’ya gizlice silah kaçırma işinde de görev alan Halide Edip, İstanbul’un işgalinden hemen sonra eşi ve birçok aydınla birlikte Ankara’ya gitti. Halide Edip ve ekibinin geldiği treni istasyonda karşılayanlar arasında Mustafa Kemal de vardı. Daha önce Mustafa Kemal’i asker üniformasıyla uzaktan bir kere gören Halide Edip, Mustafa Kemal’le orada tanıştı. Bu karşılaşmadan sonra Halide Edip Ankara’da bulunduğu süre içinde Mustafa Kemal’le görüşen onunla fikir alışverişi yapan aydınlar arasında yer aldı. Halide Edip’in Mustafa Kemal’le olan bu beraberliği, onun bundan sonraki eserlerinin ana konusunu oluşturdu.

Halide Edip Adıvar Mustafa Kemal Atatürk ile

Ankara’da gerekli haberleri temin edip Anadolu Ajansı’nın kurulmasında rol oynayan Halide Edip, Hâkimiyet-i Millîye gazetesi için de haber sağladı. O yıllarda Ankara’da İngilizce okuyan ve konuşan nadir insanlardan biri olduğu için Atatürk’ün yakınındaki bir kişi olarak Ankara’ya gelen her yabancı gazeteci ve siyasetçiye rehberlik edip çevirmenlik yaptı.

yılının Mayıs ayı sonlarında Eskişehir&#;e hasta bakıcı olarak gitti. Savaş sürecinde cephelerde, Kızılay hastanelerinde görev yapan Halide Edip, Yunanlıların ülkeden çekilirken yaptıkları hasarı tespit için kurulan Tedkik-i Mezâlim komisyonunda Yakup Kadri Karaosmanoğlu ve Yusuf Akçura ile de çalıştı. Millî Mücadele sırasında ordudaki çalışmalarından dolayı kendisine önce onbaşılık sonrada çavuşluk rütbeleri verildi. Halide Edip hayatı boyunca “onbaşılık” rütbesiyle iftihar etmiştir.

’de savaşın sona ermesinden sonra Adnan Adıvar, İstanbul Hariciye Vekâleti Mümessili olarak görevlendirilince İstanbul’a döndüler. Halide Edip İstanbul’da Akşam, Vakit, İkdam gazetelerinde yazılar yazdı. Dr. Adnan Adıvar ’ten itibaren Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın kurucuları arasında yer aldı. Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın muhalefette yer alması Halide Edip hakkında basında aleyhte çeşitli yazılar yazılmasına neden oldu.  Millî Mücadele’den sonra Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın İsmet Paşa (İnönü) hükümetince kapatılması ve Mustafa Kemal ile aralarında çıkan siyasi ihtilaflar üzerine yılı sonlarında Halide Edip, eşi ile birlikte Türkiye’den ayrıldı.

Halide Edip, ’ten ’a kadar ’teki kısa ziyareti dışında- yurt dışında kaldı. Eşiyle birlikte önce Paris’e sonra Londra’ya giden Halide Edip, demokrasi ve hürriyetin bulunduğu bir yer olarak gördüğü İngiltere’de verimli bir çalışma içine girdi. Orada konferanslar verip yazılar yazan Halide Edip, yurt dışında Türkiye’nin temsilcilerinden biri olarak görüldü.

yılında Williamstown’da Political Institute’un düzenlediği konferansa davet edildiği için Amerika’ya gitti. Bu konferansta açılış konuşması yapan Halide Edip, Political Institute’ye davet edilen ilk kadındır.

Halide Edip, Hindistan’da kurulacak olan bir Müslüman Üniversitesi’nin temellerini atacak bir kampanyaya katılmak üzere yılı başında, Hindistan’a gitti. Hindistan’daki konferansları ona geniş çaplı bir şöhret kazandırdı.

Halide Edip, yurt dışında olduğu süre içerisinde memlekette zaman zaman aleyhinde yazılar yazılmıştır. Bu yazılardan biri de Nutuk’un yayınlanmasından sonra onun Times gazetesine gönderdiği bir mektup üzerinedir. Bu mektubunda, Nutuk’ta Wilson Prensipleri Cemiyeti’ne atıf yapıldığını fakat bu cemiyetin çok kısa ömürlü olduğunu, Erzurum Kongresi’ndeki maddelerden birine göre Mustafa Kemal’in de mandacı olmasa bile mandacılığın karşısında olmadığını belirtir. Ona göre Rauf Bey ve Refet Paşa’da mandacı olmadıkları halde Nutuk’ta mandacı gibi gösterilmişlerdir. Dr. Adnan Bey de, yılında The Daily Telegraph gazetesine gönderdiği bir yazıda, Mustafa Kemal’den “Türk diktatörü” olarak bahsetmiştir. Halide Edib’in kendisinin de bu dönemde yapılan inkılapları benimsemediği ve eleştiren yazılar yazdığı ve Mustafa Kemal Atatürk’ü diktatör olarak nitelendirdiği bilinmektedir. Mustafa Kemal Paşa’nın yanındaki arkadaşları Paşa’nın bu yazılara ehemmiyet vermediğini ifade ederler.

Halide Edip, Atatürk’ün ölümünden sonra yılında yurda döndü. ’ta İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nde İngiliz Dili ve Edebiyatı Kürsüsü’nü kurmakla görevlendirildi. ’ye kadar bu kürsüde profesörlük yaptı. yılları arasında Demokrat Parti listesinden bağımsız İzmir milletvekili oldu. ’te siyasetten ayrılarak üniversitedeki görevine döndü. ’te eşi Adnan Adıvar’ı kaybetmesi onu çok sarstı. Ömrünün bundan sonraki kısmında hastalıklarıyla uğraşan Halide Edip 9 Ocak ’te İstanbul’da hayatını kaybetti. Merkezefendi Mezarlığı’na gömüldü.

Banu ALTINOVA

KAYNAKÇA

ADIVAR, Halide Edip, Mor Salkımlı Ev, İstanbul

ADIVAR, Halide Edip, Türkün Ateşle İmtihanı, İstanbul

ARMSTRONG, H. C., Bozkurt, İstanbul

ATALAY, Ayşe, Kurtuluş Savaşı Siyasal Akımları İçinde Halide Edip’in Yeri, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul

BARLAS, H. Uğur, Halide Edip Adıvar, İstanbul

BEKİROĞLU, Nazan, Halide Edip Adıvar, İstanbul

DÜRDER, Baha, Halide Edip: Hayatı ve Sanatı, İstanbul

ENGİNÜN, İnci, Halide Edib Adıvar, Ankara

ŞİMŞİR, Bilal N.,  Atatürk’ün Büyük Söylevi Üzerine Belgeler, Ankara

Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 1. Cilt, s

UYGUNER, Muzaffer, Halide Edip, İstanbul

Yahya Kemal, Siyasi ve Edebi Portreler, İstanbul

YÜCEBAŞ, Hilmi, Bütün Cepheleriyle Halide Edip, İstanbul