Hamilelikte Kan Uyuşmazlığı Testi
Kan Uyuşmazlığı Nedir? İğnesi Ne Zaman Yapılmalıdır?
Anne adayı ve bebeğinin kanı arasında meydana gelen uyuşmazlık kan uyuşmazlığı olarak adlandırılır. Kan uyuşmazlığı iki türlü nedenden oluşabilmektedir. İlki anne ve bebeğin kanındaki RH proteini değişikliğinden oluşmaktadır. Anne kanının RH negatif, bebeğin kanının RH pozitif olması halinde meydana gelir. Bir diğer uyuşmazlık türüyse AB0 kan grupları değişikliği nedeniyle meydana gelen kan uyuşmazlığıdır. Bazı hallerde bebeğin kanı anne kanı ile temas etmesi halinde AB0 kan grubu değişikliğinden kaynaklanan kan uyuşmazlığı meydana gelir. Kan uyuşmazlığı nedir, kan uyuşmazlığı iğnesi nedir ve evlilikte kan uyuşmazlığı gibi önemli soruların yanıtları oldukça önemlidir.
Kanda meydana gelen RH faktörü kırmızı kan hücrelerinin haricinde veya yüzey kısmında olan bir proteindir. Kırmızı kan hücrelerinin esnek kalmasına ve şeklinin korumaya katkı sağlar. RH etkeni kişiye anne ve babadan kalıtımsal olarak aktarılmaktadır.
Kanın yapısında RH etkeni bulunuyorsa birey RH pozitiftir ancak bulunmuyorsa RH negatif olarak değerlendirilir. Anne kanı RH negatif ve bebeğin RH pozitif olması halinde kan uyuşmazlığı meydana gelir.
Annenin kanı bu RH proteinini yabancı şekilde algılar ve annenin bağışıklık sistemi RH pozitif etkenine karşı antikor üretip savunma oluşturur. Bu durum bebeğin genel sağlığı bakımından önemli problemlere yol açar. Bu bağışıklık savunmasının meydana gelmesi oldukça yavaş gelişim gösterir ve ilk hamilelikte ender sağlık problemi görülür. Kan uyuşmazlığı başka oluşacak olan hamileliklerdeyse önemli problemlere yol açabilir.
Kan Uyuşmazlığı Nasıl Olur?
Kan uyuşmazlığının meydana gelmesi iki türlü biçimde gerçekleşir, RH faktörü ve AB0 kan grubu uyuşmazlığı şeklinde belirtilmektedir. Annenin kanı RH negatif ve babanın kanı RH pozitif olduğunda bebeğin kanı RH pozitif olur ise, RH etkeninden kaynaklanan kan uyuşmazlığı meydana gelir. Hamilelik evresinde anne ve bebeğin kanı birbiri ile temas halinde olmaz ancak bazı durumlardan sonra annenin bedeni RH pozitif etkenine karşı duyarlıdırlar.
Bedende antikor oluşmasının ardından annenin kanı bebeğe geçtiği zaman, meydana gelen antikorlar kırmızı kan hücrelerini parçalar ve öldürür. Bu durumun ardından bebeğin kalbi durabilir veya farklı yıpranmalar meydana gelebilir. Genellikle ilk bebekte problem olmasa bile daha sonra doğan çocuklarda önemli sağlık problemlerine yol açabilir. Anne bedeninin duyarlı olduğu durumlar şu şekildedir;
- Kan nakli uygulaması
- Önceden düşük olma durumu
- Dış gebelik oluşumu
- Daha önce doğum yapılması
- Hamilelik esnasında kanama ile alakalı komplikasyonlar gerçekleşmiş olması
Bebeğin kanı parçalandığında bilirubin meydana gelir. Bilirubin oranının fazla olması sarılığa yol açar. Yenidoğan bebeklerde kan uyuşmazlığından sonra sarılık hızlı bir şekilde oluşur ve zamanında tanı konulan bebekler uygulanan tedavi ile çok fazla problem yaşamaz.
Kan Uyuşmazlığı Testi
Annenin RH negatif babanınsa RH pozitif kana sahip olması halinde anneye 'indirekt coombs' testi yapılmaktadır. Bu testin sonucunun pozitif olması riskli bir durumdur. Bu noktada pozitif olma durumunun miktarıyla bebeğe olan etkinin oranı doğru orantılıdır. Bundan dolayı takibin yapılması önemlidir. Bu test negatifse anneye koruma amaçlı hamileliğin 3. trimestrende ve doğumun sonrasında kan uyuşmazlığı iğnesi uygulanır.
Kan Uyuşmazlığı İğnesi
Kan uyuşmazlığı yaşandığı hallerde kan uyuşmazlığı iğnesi yapılmaktadır. Daha önce de belirtildiği gibi ilk çocuk için ciddi bir tehlike bulunmamaktadır. Fakat daha sonra gerçekleşen doğumlarda tehlike meydana gelmesin diye hamileliğin 28’inci haftasında anneye kan uyuşmazlığı iğnesi uygulanır. Bebek doğduğu zaman bebeğin RH değerinin kontrolü sağlanır. Negatifse anneye ikinci bir kan uyuşmazlığı iğnesi uygulanmaz. Anneye ikinci kan uyuşmazlığı iğnesi, bebeğin kan grubu RH pozitif ise doğumdan sonraki ilk 72 saat içinde uygulanır.
Bu konu ile alakalı en önemli nokta ise, annenin kan grubu RH negatif, babanın kan gurubu RH pozitifse anne düşük, kürtaj, hamilelik evresinde kanama ya da belirtilen girişimleri gerçekleştirecekse bu operasyonlardan evvel kan uyuşmazlığı iğnesi uygulanmalıdır. Bir diğer önemli noktaysa RH uygun olmayan her hamileliğin haftasında bu iğnenin yaptırılmasıdır.
Kan Uyuşmazlığı Olursa Ne Olur?
Bu uyuşmazlığın durumundaysa anne adayının bağışıklık sistemi bebeğin RH pozitif hücrelerine yabancı maddeymiş gibi hareket etmesi ve karşı antikor üretmektedir. Plasenta aracılığıyla bebeğe geçmekte olan bu antikorlarsa bebeğin kırmızı kan hücrelerini ortadan kaldırarak sağlık problemlerine neden olur.
Kan Uyuşmazlığı Tehlikeli mi?
Kan uyuşmazlığının olduğu hallerde annenin bebeğe karşı üretmiş olduğu antikorlar bebeğin kırmızı kan hücrelerini ortadan kaldırabilir. Anemi öncelikli olmak üzere ölü doğum, sarılık, bilirubin birikimine bağlı şekilde beyin hasarı, sağırlık veya hayatı kaybetme gibi problemlere neden olabilir.
Kan Uyuşmazlığı Olunca Evlenmeye Engel Olur mu?
Kan uyuşmazlığı evliliğe engel bir durum içermez. Fakat çocuk yapmayı düşünen bireylerin çocuk doğmadan evvel tedbir almasını gerektiren bir durumdur, evlenmeden evvel kan uyuşmazlığı testi de yapılmaktadır.
Tüm gebeliklerin %’unda çiftler arasında Rh antijen uyumsuzluğu mevcuttur ki bu durum hastalarımız arasında kan uyuşmazlığı olarak bilinir. Şimdi kan uyuşmazlığına ve gebelikte ne gibi etkileri olduğuna yakından bakalım.
Kan uyuşmazlığı ya da Rh uyumsuzluğu nedir?
Eğer kadın Rh negatif, eşi Rh pozitif ise bu durumda Rh uygunsuzluğu (kan uyuşmazlığı) söz konusudur.
Rh antijeni nedir?
Rh antijeni kırmızı kan hücreleri (eritrositler) üzerinde yer alan bir proteindir. Çoğu insan bu antijeni taşır, bunlar Rh pozitif kişilerdir. Kan hücrelerinde Rh antijeni taşımayanlar ise Rh negatif olur, ki kadınların %15’i Rh negatiftir. Rh pozitif ya da Rh negatif olduğunuz kan grubu kartlarınızda yazar.
Çiftler arasında Rh uyumsuzluğu varsa gebelikte zararı var mıdır?
Anne Rh negatif, baba Rh pozitif ise bu durumda uyumsuzluk var demiştik. Anne gebe kaldığında karnındaki bebeği %50 oranında Rh pozitif olur. Eğer bebek Rh pozitif ise, gebelik ilerlerken bebekten anneye geçen kan hücreleri, taşıdıkları Rh antijeni nedeniyle annenin bağışıklık sistemini uyarır ve antikor oluşumuna neden olur. Ve anne bir kez daha gebe kaldığında, bebeği yine Rh pozitif ise, bu durumda önceki hamilelik sırasında oluşan antikorlar, bu yeni gebelikte plasentadan bebeğe geçer. Bebeğin kan hücrelerini parçalar ve bebekte kansızlık (anemi) oluşmasına neden olur. Bir süre sonra bebeğin vücudunda su birikmeye başlar, tıp dilinde bu duruma ’hidrops’ diyoruz. Olay devam ederse kan uyuşmazlığına bağlı antikorlar bebeğin anne karnında ölmesine neden olur.
Öyleyse kan uyuşmazlığı olan çiftlerde ilk gebelikte sorun oluşturmaz diyebilir miyiz?
Evet. Genellikle ilk gebelikte sorun oluşmaz. Kan uyuşmazlığı takip eden gebeliklerde sorun oluşturma riski olan bir durumdur.
Kan uyuşmazlığının sonraki gebelikleri riske atmaması için neler yapılmalıdır?
Eğer anne Rh negatif, baba Rh pozitifse, yani kan uyuşmazlığı varsa, kadın gebe kaldığında alınacak bazı önlemlerle kan uyuşmazlığının sonraki gebelikleri riske atması engellenir. Nedir bu önlemler?:
1- Gebeliğin Haftasında annede indirek coombs testi bakıldıktan sonra, sonuç negatifse, anneye kan uyuşmazlık iğnesi yapılır. Bu kalçadan yapılan ve tek doz yapılması yeterli olan bir iğnedir.
2- Doğumdan sonra bebeğin kan grubu tayin edilir. Eğer bebek babası gibi Rh pozitif ise, bu durumda anneye bir kez daha kan uyuşmazlık iğnesi yapılır. Yok bebek Rh negatif ise, bu durumda iğneye gerek yoktur.
3- Anne gebe iken kanaması olduğu her durumda anneye kan uyuşmazlık iğnesi yapılır. Ayrıca eşi Rh pozitif, kendisi Rh negatif kadınlara hamileyken amniyosentez gibi girişimler yapıldıysa yine kan uyuşmazlık iğnesi yapılması gerekir.
İndirek coombs testi nedir?
İndirek coombs testi, annenin kanında rh antijenine karşı antikor olup olmadığını saptayan bir testtir. Sonuç negatifse, annede antikor yok demektir, bu iyi bir şey. Sonuç pozitifse annede antikor var demektir, bu antikorlar plasentadan geçip bebeğin kan hücrelerini parçalayabilir. Bu nedenle indirek coombs testi pozitif olduğunda 4 haftada bir test tekrarlanarak antikor düzeyini saptarız. Bebekte de kansızlık gelişip gelişmediğini ultrasonla takip ederiz.
Kendisi Rh negatif; eşi Rh pozitif olan gebelere Haftada kan uyuşmazlık iğnesi yapılmadan önce indirek coombs testi bakarız. Test negatifse, anne duyarlanmamış demektir, beklentimiz de bu yöndedir. Bu durumda anneye koruyucu amaçlı kan uyuşmazlık iğnesi yaparız. Eğer test pozitif gelirse, yani anne duyarlanmış ve antikor oluşturmuşsa bu durumda kan uyuşmazlık iğnesi yapmanın anlamı olmaz ve yapmayız.
Prof. Dr. Yavuz Şimşek
Kan Uyuşmazlığı Nedir, İğnesi Ne Zaman Yapılmalı
Kan Uyuşmazlığı Nedir
Gebelikte yapılan ilk kontrol muayenesinde alınan testler arasında kan grubu kontrolü de yer almaktadır. Kan uyuşmazlığında bahsedilen detay Rh uyuşmazlığıdır.
Anne adayı Rh (–) kan grubuna, baba adayı da Rh (+) kan grubuna sahip olduğu zaman anne adayı ile baba adayı arasında Rh yani kan uyuşmazlığı var demektir.
Rh uyuşmazlığı şöyle gerçekleşir;
Eğer Rh (–) anne ve Rh (+) bir baba çocuk sahibi olursa, ilk bebek Rh+ olduğu takdirde bu bebekte bir sorun olmamaktadır. Ama ilk bebeğin Rh (+) olması annede Rh faktörüne karşı antikorlarının gelişmesine neden olur. Bu antikorlar ilk gebelikte çok yavaş hızda ve bebeğe geçmeyecek türde olduğundan ilk bebek etkilenmez. İlk gebelikte oluşan bu antikorlar sonraki gebelikte farklı türde olup bebeğe geçebilecek şekilde anne kanında hazır bulunurlar. İkinci ve sonraki gebeliklerde anne kanına antikor denilen silahlar bebekte Rh + kanı yakalayıp, kırmızı kan hücrelerini yok etmektedirler.
Dolayısı ile anne 2. Bebeğe hamile kaldığı zaman ikinci bebek Rh + ise, annedeki silahlar bebek kanına geçtiği andan itibaren Rh + olan kırmızı kan hücrelerini yok etmeye başlayacaktır. Dolayısı ile, anne adayı Rh (–), baba adayı da Rh (+)kan grubuna sahipse ilk gebelikten itibaren bu antikor gelişimini önlemeye yönelik önlem alınmalıdır.
Kan Uyuşmazlığı İğnesi Ne Zaman Yapılır?
İlk gebelikte bir sorun yaratma ihtimali hemen hemen yoktur. Daha sonraki gebeliklerde sorun yaratmasın diye Haftalar arasında en sık bilinen şekli ile kan uyuşmazlığı iğnesi adı verilen bir uyuşmazlık iğnesi yapılır. Bebek doğduktan sonra Rh (–) ise yeni bir doza gerek yoktur, eğer Rh (+) ise ilk 72 saat içerisinde mutlaka anneye 2. Doz iğne de yapılır. Böylece bundan sonraki gebelikler Rh uygunsuzluğundan %’e yakın oranda korunmuş olur. Gebeliğin ilk haftaları veya herhangi bir zamanda kanama olmuşsa veya bir müdahale yapılmışsa, mutlaka kan uyuşmazlığı iğnesiyapılmalıdır. Bununla birlikte kan uyuşmazlığındanbebeğin etkilenip etkilenmediğini öğrenmek amacıyla inceleme yapılır. Genellikle 2. Ve sonraki gebeliklerde kontrol etmek gerekir.
Kan Uyuşmazlığı Testi
- İlk gebelikte oluşan antikorlar bebeğe geçerek onun kan hücrelerine saldırmakta ve özellikte bebekte kan yetmezliği riski yüksek olmaktadır ancak antikor oluştuktan sonra bazı önlemler alınabilir.
- Bu uyarılma işlemi ilk doğumda %1 oranında oluşabilmektedir.
- Başka durumlarda da eğer anne Rh (+) kanla karşı karşıya kalırsa bu silahları sentezleyebilmektedir. Örneğin yanlış kan nakli, kan ile bulaşmış cerrahi aletler ile yapılan ameliyatlar ya da çok seyrek olarak kan bulaşmış enjeksiyonlara bağlı meydana gelebilmektedir. Ancak günümüz hasta güvenliği uygulamaları ile böyle bir durum söz konusu dahi olmamaktadır.
Hamilelik dönemi başında eşlerin kan grupları tespit edilmelidir. Eğer bir Rh uyuşmazlığı varsa indirekt coombs testi uygun aralıklarla tekrarlanmalıdır. Gerekirse ilk gebelikte Haftada korunma iğnesi (Anti-D immün globulin ) yapılır.
Özet olarak kan uyuşmazlığı aslında bir Rh uyuşmazlığıdır. Rh (–) bir anne Rh (+) bir bebek için geçerlidir. 2. Gebelikte olur. Normal kontroller yaptırılarak gerekli önlemler alındığı takdirde bu olaydan hem anne hem bebek sorunsuz kurtulabilmektedir.
Çiftlerde kan grubu uyuşmazlıkları bebekte ciddi sorunlara yol açabilmektedir. Burada özellikle kırmızı kan hücreleri (alyuvarlar) antijenlerine karşı oluşan antikorlar, oksijen taşınması ve özellikle beyin beslenmesi üzerine ciddi zararlar verebilmekte, bebekte ciddi kansızlığa yol açabilmektedir.
Kan grubu antijenleri yüzlerce çeşit olmakla birlikte, klinik olarak anne karnındaki bebek için tehlikeli sonuçlara sahip olma olasılığı yüksek olanlar, RhD, Rhc, Kell antijenine karşı olanlardır. Üzerinde en fazla çalışma yapılmış olan ise, RhD antijenidir. Rh negatif annenin bebeği, babadan gelen Rh antijeni açısından pozitif ise, bu antijen bebekten anneye kan ve plasenta yoluyla geçebilmekte, Rh negatif anneyi duyarlayabilmektedir. Duyarlanma doğumda olabildiği gibi, erken gebelik kayıplarında, anne karnına sert darbe durumlarında, gebelikte yapılan perinatolojik girişimsel işlemlerde de olabilmektedir. Bu olaydan sonra, çoğunlukla ilk gebelikte değil, sonraki bir gebelikte Rh pozitif bebek taşıyan anneden antikorlar bebeğe plasenta yoluyla geçerek bebeğin alyuvarlarını parçalayarak kansızlığa yol açmaktadır. Ciddiyeti artan klinik tabloda, artık bebeğe ek kan yapmaya çalışan karaciğer zorlanmakta, protein sentezinde de zorlandığı için protein eksikliği ödeme yol açmaktadır. Ödem karın boşluğunda daha sık başlangıç göstermekle birlikte, göğüs boşluğu, tüm vücut cilt altı doku, ilerlerse kalp zarında da görülebilmekte, bebeğin anne karnında ölüm riskini arttırmaktadır. Ancak, her hastada yukarıda saydığımız durumlarda duyarlanma olmayabileceği gibi, duyarlanmış hastadan bebeğe geçen antikorlar da her zaman kansızlık yapmayabilir.
Peki, bu durumun teşhis ve takibinde neler yapılabilmektedir? İndirekt Coombs adlı test, annede alyuvarlara karşı antikor varlığı açısından önemli bir testtir. Özellikle Rh negatif kan grubu olan annelere bir kez gebeliğin başlarında, bir kez yedinci ayında, bir kez de doğumdan sonra bu testin bakılması önerilmektedir. Test pozitif çıkarsa, gebeliğin haftasından sonra 2 ila 4 haftada bir bebeğin beyninin orta atardamarı (MCA) üzerinde renkli Doppler ultrasonografi işlemiyle ölçüm yapılmalıdır. Daha önceden kan uyuşmazlığı nedeniyle sorun yaşamış bebek hikayesi olan hastada ise, bu işlemlerin gebelik haftasından itibaren başlaması önerilmektedir. Peki, bu Doppler ultrasonografi sonucu sorunlu gözlenen bebeklere ne yapabiliriz? Bu bebeklerin kan uyuşmazlığından önemli derecede etkilenme veya etkilenmiş olma olasılığı vardır. Kansızlık riskinden dolayı, bu bebeklerin kordonundan anne karnında iken iğneyle kan alınarak, kan sayımı ve kan grubu tayini yapılmalıdır. Kan sayımında kansızlık çıkan bebeklere aynı seansta işlem öncesi hazır bekletilen uygun kan verilip, kan düzeyi yükseltilmek suretiyle tedavi yapılabilmektedir. Bu işlemin gebelik boyunca hafta aralıklarla tekrarlanması bazı bebeklerde gerekebilmektedir. Bu şekilde anne karınında tedavi olarak sağlıklı olan çok sayıda bebek bulunmaktadır. Bunu kendi klinik tecrübemizde defalarca gördük. Gebelik boyunca 6 kez kan verilen ayrı ayrı iki hasta olmak üzere, ikiz kan uyuşmazlığı olan olgularımızın bebekleri sağlıklı bir şekilde doğmuş, sağlıklı bir şekilde evlerine gitmişlerdir. Bu durumun önemi, tek bebeklerde bile riskli bir işlem olan göbek kordonundan kan alma ve kan verme işlemlerinin aynı hastanın ikiz bebeklerine ayrı ayrı ve tekrar tekrar yapılması ve sonucun başarılı olmasıdır. Dünya çapında bildirilmiş bu şekilde nadir vakalar vardır.
Tabii ki, her bebekte bahsettiğimiz Doppler çalışması anormal çıkmamaktadır. Normal çıkan hastaları haftada bir tekrar Doppler ultrasonografi takibine almaktayız. Bu şekilde, indirekt Coombs testi pozitif çıkıp da Doppler ultrasonografi takibi normal devam eden ve doğuma kadar girişimsel işlemler gerekmeyip sağlıklı doğum yapan çok sayıda hasta da mevcuttur. Bu konularda doktorunuzun yönlendirmesine uymanız tavsiye edilir.