Hamilelikte Tetanoz Aşısı Kaç Doz

Tetanoz, üzerinde Clostridium tetani bakterisini barındıran cam, metal, diken vb. kaynaklı yaralanmalar aracılığıyla ve doğum sırasında uygun olmayan koşullar nedeniyle insana bulaşan bir hastalıktır. Bu bakteri cinsi toprak, gübre gibi alanlarda doğal olarak bulunur. Doğada 'spor' olarak adlandırılan bir formda bulunduğu için herkoşula dirençli olup yıllarca yaşayabilir. Dokuya ulaştığında 'vejetatif' adı verilen forma dönüşerek hastalandırıcı özellik kazanır. Toksinleriyle hastalık yapan Clostridium tetani, tetanozpazmin isimli güçlü bir nörotoksin üreterek şiddetli çene ve boyun spazmları, konvülzyonlar ile seyreden nöbetler şeklinde seyreder ve ölümcül olabilir. Hastalık, insandan insana bulaşmaz. Hastalık tetanoz toksini ile geliştiği için korunmada esas toksine karşı kotuyuculuğun gelişmesidir bu nedenle hastalığı atlatan kişi, tetanoza karşı bağışıklık kazanmaz ve bu kişinin tekrardan tetanoz hastalığına yakalanma ihtimali vardır. Tetanoz hastalığının ölümle sonuçlandığı vakaların yaklaşık yarısını 5 yaş altı çocukların oluşturduğu söylenebilir. Hastalık, tetanoz-toksoid içeren aşılar sayesinde önlenebilen bir hastalıktır. Ancak, yalnızca düzenli olarak aşı yaptıran kişilerin tetanoza karşı bağışıklık kazanacağı unutulmamalıdır. Bebeklik ve erken ergenlikte uygulanan dozlarla başlayan aşılama, her 10 yılda bir tekrarlanmalıdır.

Tetanoz Aşısı Nedir?

Aşılar, genel anlamda vücudun doğal bağışıklık sistemine yardımcı olarak ya da bağışıklık sisteminin gelişmesini sağlayarak belli bir hastalığa yakalanma riskini en aza indirmeyi hedefler. Aşılama yapıldıktan sonra, vücut, dışarıdan gelen virüsü ya da bakteriyi tanıyabilir ve böylece bu sistemlere karşı antikor üretebilir hale gelir. Üretilen bu antikorlar da hastalıkla savaşmak için vücutta bulunan doğal proteinler kullanılarak oluşturulur. Aynı zamanda, aşılama sayesinde vücudun daha önce karşılaştığı hastalıklar açısından gelecekteki tehditlere karşı da koruma sağlanır. Uygulanan aşı belli bir süreliğine etkisini koruyabileceği gibi, bazı aşılar ömür boyu kişiye bağışıklık sağlar. Hem hastalık ortaya çıkmadan müdahale edilebilmesi hem de aşılama sayesinde tedavi sürecindeki ilaçlara gerek kalmaması nedeniyle aşılar, hastalıklara karşı günümüzde en çok tercih edilen korunma yöntemlerinden biridir.

Tetanoza karşı korunmada ise uzun yıllardır güvenle kullanılan aşıların olduğu söylenebilir. ’lardan itibaren uygulanmaya başlanan aşılama ile birlikte tetanoz hastalığının dünya genelinde ölüme sebep olduğu vakalar ilk aşılanma dönemlerine kıyasla yüzyılın başı itibariyle yaklaşık 5 kat azalmıştır. Ülkemizde ise ’ların ortasında ilk kez uygulanmaya başlanan tetanoz aşısı, yılında başlatılan bir kampanya ile ülke çapında kullanılmaya başlanmıştır. Bu süreçten sonraki dönemde kaydedilen hemen hemen her vakada hastalığın ya hiç aşılanmamış ya da daha sonraki aşı dozlarını yaptırmamış kişilerde ortaya çıktığı gözlemlenmiştir.

Toksoid bir aşı olan tetanoz aşısı inaktif aşı grubunda yer alır. Bu aşı içerisinde bulunan mikroorganizmaların toksin yapısı değiştirilerek toksik özellikleri ortadan kaldırılır. Mikroorganizmaların zararlı özellikleri ortadan kaldırıldığından, aşının bağışıklık kazandırma amaçlı olduğu ve hastalığa sebep olmayacağı söylenebilir.

Temel olarak tetanoza karşı geliştirilmiş 2 farklı aşı çeşidi bulunur. Bu aşılar farklı hastalıklara karşı da koruma sağlayan aşılardır:

•Tdap aşısı; difteri, tetanoz ve boğmacaya karşı,

•Td aşısı ise difteri ve tetanoza karşı bağışıklık sağlar.

Tetanoz Aşısı Dozları ve Seri Aşılama

Tetanoz aşısında, standart aşılama şeması bebeklik döneminde 2, 4, 6, 15 ve aylarda seri aşılama şeklindedir. Devamında bebek 48 aylık olduğunda pekiştirme dozu uygulanır. Çocuk, 13 yaşına geldiğinde erişkin tip aşılama pekiştirme dozunun yapılmasıyla birlikte temel tetanoz aşısı uygulaması tamamlanır.

Tamamlanmış aşılama serisinin klinik başarısı %’e yakındır. Ancak, vücuda verilen antitoksin seviyesi zamanla azalır. Minimum antitoksin seviyesini koruyabilmek için 10 yılda bir Td aşılamasının tekrarlanması gerekebilir.

Ülkemizde yılından itibaren çocuklarda aşılama açısından DaBT-IPA-Hib beşli karma aşısı (difteri, aselüler boğmaca, tetanoz, inaktif polio/çocuk felci, hemophilus influenzae tip B aşısı) uygulamasına geçilmiştir. Bu aşı, 2, 4, ve 6. aylarda birer doz şeklinde uygulanır ve aylar arasında 4. doz yapılır. Daha sonrasında, 1. ve 8. sınıfa giden çocuklara Td aşısı uygulanır. Bunun yanı sıra, kadınlara hamilelik süresince 2 doz, erkeklere ise askerlik sırasında 1 doz tetanoz aşılaması yapılır. Dozlar arasında kesinti ya da uzama olması, aşılama serisi tamamlandığı sürece aşının etkinliği ve bağışıklık kazandırma özelliğini azaltmaz. Dozlar arasında kesinti olması durumunda yeniden seri aşılamaya ihtiyaç duyulmaz.

Tetanoz Aşısının Uygulanması

Bebeklik ve çocukluk döneminde yapılan tetanoz aşısı, bacak dış yüzeyinden kas içerisine uygulanırken, ergen ve erişkinlerde tetanoz aşısı koldan kas içine doğru yapılır. Doz eksiği bulunanlar, aşı olup olmadığını bilmeyenler ve bazı özel meslek gruplarının da (gübreyle teması olan tarım işçileri, itfaiye çalışanları, inşaat işçileri, orman çalışanları vs) aşılanması gerekir.

Riskli sayılabilecek yaralanmalarda kişinin yaptırdığı son dozun üzerinden 5 yılın geçmediği durumlarda, sadece yaranın iyileştirilmesine yönelik tedavi uygulanır. Bunun sebebi ise son yapılan aşılamanın hâlen hastalığa karşı yeteri kadar bağışıklık sağlamasıdır. Bu durum dışında, risk taşıyan, üzerinden 6 saat geçmiş 1 cm’den derin yara; yıldız şeklinde yara; mermi, yanık ve donmaya bağlı yara ve özellikle toprak, kir, pas, tükürük kaplı yara durumlarında hemen aşılama yapılması büyük önem taşır.

Kişi eğer daha önce hiç tetanoz aşısı olmadıysa, ilk doz olarak Td aşısı uygulanır, 4 hafta sonra 2. doz, ay sonra 3. doz yapılır ve devamında bu aşı 10 yılda bir tekrarlanarak kişinin tetanoz hastalığına karşı kazandığı bağışıklık sürdürülmüş olur.

Aşıya bağlı herhangi bir reaksiyon gelişmesi durumunda, aşı içerisindeki maddelere karşı bilinen bir alerji durumu veya o sırada şiddetli olarak seyreden akut hastalık olması halinde, o kişiye aşı yapılmamalıdır. Bu durumlara ek olarak, kişi daha önce tetanoz içeren bir aşıdan sonra 6 hafta içerisinde Guillain Barré sendromu geçirmişse, devam dozlarının uygulanıp uygulanmamasına karar verilmesi için mutlaka uzman görüşüne başvurulmalıdır. Aşılamadan sonra kişinin brakial nörit geçirdiği durumlarda, aşının devam dozları uygulanmamalıdır.

Tetanoz Aşısının Yan Etkileri

Her aşılamada olduğu gibi tetanoz aşısının da birtakım yan etkileri bulunur. Ancak, bu yan etkilerin genellikle çok hafif atlatıldığı ve çoğu durumda tedaviye ihtiyaç duyulmadığı söylenebilir. Aşılama sonrası görülen yan etkiler arasında yüksek ateş, aşılanan bölgede kızarıklık, şişlik, ağrı, iştah kaybı ve halsizlik yer alır. Bu komplikasyonların bebeklik ve çocukluk döneminde yapılan tetanoz aşısından çok yetişkinlere yapılan aşı uygulamalarında ortaya çıktığı söylenebilir. Ayrıca, bu kişilere rapel dozu (her 10 yılda bir aşının tekrarlanması) uygulanmamalıdır.

Belirli sistemik bir hastalığa yol açmadığı bilinen aşılama sonrasında, nadiren de olsa anafilaksi, perferal nöropati, Guillain-Barré sendromu ve brakial nörit gibi hastalıkların ortaya çıkabileceği unutulmamalıdır.

Maternal ve Yenidoğan Tetanozu

Maternal ve yenidoğan tetanozu, anne ve bebek sağlığı için ciddi sonuçlar doğurabilecek tetanoz çeşitleridir. Hastalık, aşılama ile tamamen önlenebilir. Ancak, Dünya Sağlık Örğütü’nün (DSÖ) Nisan verilerine göre dünyada hâlen 14 ülkede maternal ve yenidoğan tetanozu ortadan kaldırılamamıştır.

Yenidoğan tetanozu, bebekte doğumdan sonraki ilk 28 günde görülen ve yetersiz hijyen koşullarına bağlı olarak gelişen ölümcül bir tetanoz çeşididir. Maternal tetanoz ise hamilelik sürecinde ya da doğumun sonraki ilk 6 hafta içerisinde annelerde ortaya çıkan ve yenidoğan tetanozu ile aynı risk ve korunma önlemlerine sahip bir tetanoz çeşididir. Her iki tetanoz türü de kirli ya da hijyenik olmayan şartlarda gerçekleştirilen doğum, düşük ya da kürtaj gibi durumlara bağlı olarak ortaya çıkar.

Hastalığı önlemek amacıyla dünya çapında DSÖ, Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu (UNICEF) ve Birleşmiş Milletler Nüfus Fonu (UNFPA) tarafından başlatılan aşılama programlarıyla maternal ve yenidoğan tetanozu ortadan kaldırılabilir. Uygulanan bu programlarla birlikte yenidoğan tetanozu vakalarının canlı doğumdan sadece birden daha azında görülmesi ve maternal tetanozun tamamen ortadan kaldırılması amaçlanmaktadır. Ülkemizde, konuyla ilgili yılında başlatılan kampanyanın ardından yılında Dünya Sağlık Örgütü’nün de durumu onaylamasıyla maternal ve yenidoğan tetanozunun tamamen ortadan kaldırıldığı söylenebilir.

Hamilelikte yapılan aşılardan biri de tetanoz aşısıdır. Kabakulak, kızamık, su çiçeği aşısı kızamıkçık, gibi canlı aşıların gebelikte yapılması sakıncalıdır fakat tetanoz aşısı canlı mikroorganizma içermediğinden dolayı gebelikte güvenle yapılabilecek bir aşıdır. Difteri ve tetanoz aşısı inaktif tetanoz ve difteri toksinlerinden pürifiye edilerek hazırlanan bir toksoid aşıdır. Hiç tetanoz aşısı olmamış veya aşının üzerinden 10 seneden fazla süre geçmiş olan gebe kadınlara tetanoz aşısı yapılması önerilir.

Tetanoz aşısı olan annede oluşan antikorlar bebeğe de geçer ve bebeği doğum sonrası döneminde oluşması muhtemel tetanoz hastalığına karşı koruma sağlar. Hamilelik döneminde yapılmasının nedeni bebeği yenidoğan tetanozundan korumaktır. Bebeğin doğum esnasında kordonunun (özellikle evde yapılan doğumlarda) steril ve hijyenik olmayan bir aletle, bıçakla v.b kesilmesi sonucu bebekte tetanoz gelişebilir. Yenidoğan evresinde bebekte meydana gelebilecek tetanoz ölümcül olabilmektedir, bunun önüne geçilmesi için bu aşı çok önemlidir. Doğum sonrası bebeğe DBT(tetanoz, difteri, boğmaca) aşısı şeklinde dört adet aşı yapılır ve bu hastalıklara karşı bağışıklık sağlanmış olur. Daha sonra tetanoz aşısının 10 yılda bir rapeli yapılmalıdır aksi halde bağışıklanma etkisiz olabilir.

Tetanoz aşısı gebelikte kaç kere ve ne zaman yapılır?

Tetanoz aşısı gebelik aşamasında her dönemde yapılabilir fakat genellikle 3. ayın bitişinden sonra yapılması tercih edilir.

Eğer bunun öncesinde tetanoz aşıları tam yapılmışsa ve son aşının üstünden 10 yıldan az süre geçmişse gebelik sırasında yapılmasına gerek yoktur.

Daha önceki aşılar tam değilse ya da son yapılan aşının üstünden 10 seneden fazla süre geçmişse hamilelikte (çoğunlukla 5. ve 6. aylarda) 1 ay arayla toplam iki kez aşı yapılır. İkinci aşının yyapılışından 6 ay sonra bir kez daha bir doz anneye yapılır. Bazı uygulamalarda da bahsedilen aşıdan 1 yıl sonra bir kez daha, ve 1 yıl sonra bir kez daha yapılarak totalde 5 doza tamamlanmaktadır.

Hamilelik sırasında kirli bir metal ile kesilme veya batma gibi tetanoz açısından riskli bir durumla karşı karşıya kalınması durumunda aşı ile beraber tetanoz immunglobulin de yapılabilir.

Hiç aşı olmamış anne adaylarının en az iki kez birer doz Td aşısı almaları sağlanmalıdır. İkinci doz doğum gerçekleşmeden en az iki hafta önce tamamlanmalıdır. Yeterli süre sağlanamadıysa bir doz Td aşısı olmuş gebe kadının ve bebeğinin tetanoz hastalığına karşı risk altında olduğu dikkate alınmalıdır. Hijyenik doğum koşullarının oluşturulması ve bebeğin bakımının doğru yapılması daha da önem kazanmaktadır.

Gebelikte yapılması sakıncalı olan aşılar:

• BCG

• Kızamık

• Kabakulak

• Kızamıkçık

• Su çiçegi

Gebelikte güvenli aşılar;

• Tetanoz ve difteri toksoidler (Td)
• Grip asısı (Influenza virüs asısı)Hepatit B
• Meningokok
• Kuduz

(Guidelines for vaccinating pregnant women. Recommendations of ACIP. Atlanta, : Centers for

Disease Control and Prevention (CDC), )