Başlığın diğer anlamları için Hatay (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.
Hatay Devleti (Fransızca: État du Hatay, Arapça: دولة خطاي Dawlat Ḫaṭāy), İskenderun Sancağı'nın 2 Eylül 1938'de[1] bağımsızlığını ilan etmesi ile kurulmuş olan Türk devleti. 29 Haziran 1939 günü devletin yasama organı olan 22 üyesi Türk olan 40 üyeli Hatay Devleti Millet Meclisinin aldığı karar gereği Türkiye'ye katılmış ve Hatay ili olmuştur.
1937'de Milletler Cemiyeti kararıyla Hatay sorununun çözümü için kurulmuştur. Devletin kuruluşu Hatay Millet Meclisi'nin 2 Eylül 1938 tarihli kararıyla ilan edilmiştir. Devlet Başkanlığına Tayfur Sökmen, Meclis Başkanlığı'na Abdülgani Türkmen, Başbakanlığa ise Abdurrahman Melek seçilmiştir. Devletin resmî dili Türkçe, ikinci dili ise Fransızca olmuştu ancak Arapça eğitim veren okullar Arapça eğitime devam edeceklerdi. Kuruluş taslağında iç işlerinde bağımsız olarak düşünülmüş; dış ilişkiler, mali ilişkiler, gümrüklerin ve toprak bütünlüğünün Fransa ve Türkiye tarafından denetim ve güvence altına alınmasına karar verilmişti.
Bütün karar ve yürütme organları Türk nüfusunun yönetiminde olan devletin statü gereği Fransız Suriye mandasına olan bağımlılığı sorun yaratıyordu. Bu nedenle, aşama aşama gerçekleştirilen değişikliklerle Türkiye'ye bağlanmaya doğru giden Hatay, II. Dünya Savaşı'nın yaklaşması nedeniyle Fransa'nın da ısrarcı olamamasından ve Türkiye ile savaşmayı göze alamaması sonucunda, Fransa ile Türkiye arasında 23 Haziran 1939 tarihinde Ankara'da, “Türkiye ile Suriye Arasında Toprak Sorunlarının Kesinlikle Çözümüne İlişkin Antlaşma”nın imzalanması[2] ile Fransa, Hatay’ın Türkiye’ye katılmasını kabul etmesiyle, 29 Haziran 1939'da Hatay Devleti Millet Meclisi'nin aldığı karar doğrultusunda Türkiye'ye katıldı. Türkiye ise, 7 Temmuz 1939 günü çıkarılan bir yasa ile "Hatay" ilini kurarak katılma işlemini sonuçlandırdı. 23 Temmuz 1939 tarihinde de Fransız birlikleri Hatay'ı terk ettiler.[2]
1936 Öncesindeki İsim[değiştir
Hatay Türkiye'ye ne zaman, kaç yılında katıldı? Hatay haritaya ne zaman eklendi? Aziz dizisiyle Hatay'ın tarihi bir kez daha gündeme geldi
Güncelleme Tarihi:
Oluşturulma Tarihi: Ocak 21, 2022 22:29
LinkedinFlipboardE-postaLinki KopyalaYazı Tipi
Hatay Türkiye'ye ne zaman katıldı? sorusu cuma akşamları ekranlara gelen Aziz dizisi ile gündemde yer aldı. Senaryosunu Eda Tezcan'ın yazdığı Fransız işgali altındaki Antakya'da yaşananları anlatan dönem dizisi Aziz'de Hatay'ın Türkiye haritasına ne zaman girdiği merak konusu oldu. Osmanlı Devleti döneminde, Anadolu’nun bir parçası olarak görüldüğü için, ayrı bir idari bütünlük veya coğrafi bölge olarak tanımlanmayan Hatay; Fransız işgali döneminde İskenderun Sancağı (Kısaca Sancak) olarak adlandırılmış ve Atatürk tarafından Hatay adı ile isimlendirildi. Peki, Hatay ne zaman alındı? İşte, ayrıntılar.
1/4
2/4
3/4
4/4
Yavuz Sultan Selim’in Mısır seferinden sonra Osmanlı hâkimiyetine giren Hatay (İskenderun Sancağı) Mondros Mütarekesi sonrasında önce İngilizler ardından Fransızlar tarafından işgal edildi. Nüfusunun çoğunluğu Türklerden oluşan Hatay, sahip olduğu İskenderun Limanı nedeniyle gerek ekonomik gerekse askeri açıdan Türkiye için önemli bir bölgeydi. Ancak Sakarya Savaşı’nın ardından 20 Ekim 1921’de Fransa’yla imzalanan Ankara Antlaşması ile bölge, Suriye ile birlikte Fransız manda yönetimi altına girdi.
Özel yönetim
Ankara Antlaşması ile Hatay için özel bir yönetim öngörüldü. Buna göre bölgede bulunan Türkler, kültürlerini geliştirebilmek için her türlü kolaylıktan yararlanacak, kurulacak Türk okullarında Türkçe öğretim yapılabilecekti. Ayrıca Hatay idaresinde görevli idareci ve memurluklar için Türklerden, nüfusları oranında atama yapılacaktı. Hatay için özel bir bayrak belirlenmesi de kabul edilmişti. Bölgenin resmi dilinin Türkçe, para biriminin ise Türk lirası olması karara bağlandı.
Ancak Fransa, 1936’da sömürgesi olan Suriye ve Lübnan’ın egemenlik haklarını tanıyarak bölgeden askerlerini çekti. Ve tarihimize ‘Hatay sorunu’ olarak geçen sorun baş gösterdi. Bunun üzerine Türkiye, aynı egemenlik hakkının Hatay’a da tanınmasını istedi. Atatürk, 1936’da yaptığı Meclis açılış konuşmasında, “Bundan böyle Fransızlarla aramızda senelerdir sürüp giden davanın neticelenmesinin zamanı gelmiştir” dedi.
Bu kararlı tutumunu eyleme geçiren Atatürk, ‘Antakya-İskenderun ve Havalisi Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’ başkanı olan Tayfur Sökmen’e şu talimatı verdi: “Sökmen, bugünden itibaren davaya resmen el kondu. Antakya-İskenderun ve havalisinin adı bundan böyle Hatay’dır. Cemiyetinizin adını ‘Hatay Egemenlik Cemiyeti’ olarak değiştirin ve faaliyetinizi bu isim altında yürütün.’
Hatay devleti kuruldu
Ardından Hatay konusu Milletler Cemiyeti’ne de taşındı. Önce Hatay’a bağımsızlık verilip Suriye’den ayrılması, daha sonra ana vatana katılması şeklinde gelişen iki aşamalı bir strateji izlendi. Bu çerçevede 27 Ocak 1937’de Milletler Cemiyeti’nde, ‘Sancak’ adıyla Hatay’ın özerk bir bölge olması kararlaştırıldı. Bu karar uyarınca Ağustos 1938’de Hatay Millet Meclisi seçimleri yapıldı. 2 Eylül 1938’de meclis ilk toplantısını yaptı ve bağımsız Hatay Cumhuriyeti kuruldu.
Daha sonra Hatay Millet Meclisi, 29 Haziran 1939 günü yaptığı toplantıda oy birliği ile ana vatana katılma kararını aldı. TBMM, 7 Temmuz 1939’da kabul ettiği bir yasa ile Hatay’ın Türkiye’nin bir ili olduğunu karara bağladı. 23 Temmuz 1939 tarihinde de Fransız birlikleri Hatay’ı terk etti. Atatürk, Hatay’ın bağımsızlığını ölmeden önce görebilmişti. Ancak Hatay’ın Türkiye’ye katılımı Atatürk’ün ölümünden sonra gerçekleşebildi.