Dilimizi doğru ve etkili bir şekilde kullanmak için kurallara uymamız büyük önem taşır. Türk Dil Kurumu'nda da yer verilen bu kurallar yazım yanlış ve noktalama işaretleri olmak üzere çeşitlilik göstermiştir. Türkçemizde kısaltmaların yazımı ve buna dair örnekleri merak eden kişiler de araştırma yapmıştır. Kısaltmaların doğru kullanımı, karşı tarafla olan iletişimimizde önem taşımaktadır. Özel veya resmî kurumlarla olan iletişimlerde kısaltmaları doğru kullanmak, olası olumsuzlukların önüne geçmesi bakımından önem taşır. Bu durumda pek çok kişinin merak ettiği gibi kısaltmalar nasıl yazılır, bu kısaltmaların yazım kuralları neler soruları araştırılmıştır. Hatasız bir yazım için kısaltmaların önemini anlamak gerekecektir. Bu yazımızda sizler için yer verdiğimiz, kısaltmalar nasıl yazılır, yazılış kuralları neler soruları merakla araştırılmıştır. Kısaltmaların yazımı ve buna dair örnekleri bu yazımızda sizlerle.
Kısaltmaların yazımı, dilbilgisini doğru kullanmamız açısından son derece önemlidir. Kısaltmalar, genel olarak bir kelime, terim veya özel ismin içerdiği harflerden birkaçı ile daha kısa ifade edilmesi ve sembolleştirilmesidir. Türkçemizi doğru bir şekilde kullanmak için kısaltmaların yazımına önem vermemiz gerekecektir. Kısaltmaları doğru yazarken, onlara gelecek eklere de dikkat etmekte fayda vardır. Kısaltmalara örnek olarak şunlar verilebilir;
TBMM- Türkiye Büyük Millet Meclisi
THY- Türk Hava Yolları
MKEK – Makine ve Kimya Endüstri Kurumu
YDED- Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi
K- Kuzey
BOTAŞ- Boru Hatları ile Petrol Taşıma Anonim Şirketi
ASELSAN - Askerî Elektronik Sanayii
Kısaltmalar nasıl yazılır sorusu, Türkçe 'de çok sık araştırılan konular arasındadır. Yazım hatası yapmadan, daha iyi bir iletişim kurmak için kısaltma kurallarına da uymak gerekecektir. Kısaltmalarla ilgili kurallar Türk Dil Kurumu'nda da detaylıca yer almıştır. Yazım hataları yapmamak için, bu tür kurallara uymak gerekecektir.
Kısaltmalarda kurum, kuruluş ve üniversite adlarında bütün baş harfler büyük yazılır. Bunlara örnek olarak; TRT, TBMM, İTÜ, DSİ, TDK, TTK, MEB verilebilir.
Kısaltmaların arasına nokta konulmaz. Fakat T.C istisnadır.
Özel isim, unvanlarda bir kelime birkaç harfle kısaltılır ve ilk harf her zaman büyük yazılır. Buna örnek olarak; İst., Doç., Dr., Av., Alb. söylenebilir.
Özel isim olmayan kelimelerin kısaltımı küçük harfle başlar. Örnek olarak; s. (sayfa), bkz.(bakınız), vb. (ve benzeri), vs. (ve saire), hz. (hazırlayan), çev. (çeviren)
Türkçe 'de kısaltmaların doğru yazılışı önemlidir ve bununla ilişkili yazım kuralları mevcuttur. Pek çok kişi, özellikle kısaltmalara gelecek olan eklerin nasıl kullanılacağı konusunda karışıklık yaşamaktadır. Kısaltmalara gelen eklerin doğru yazımı için belli başlı kurallar vardır. Bu kurallar şu şekildedir;
Kurum ve kuruluşların isimleri büyük harfle yazılır. Büyük harflerle yapılan kısaltma kelimenin değil, son harfin okunuşuna göre kullanılır. Buna örnek olarak; TBMM'de, ABD'nin, İÜ'de şeklindedir.
K, Ç, T ve P sert ünsüzlerinden biriyle biten kısaltmalarda sondaki harf yumuşamaz. (Doçent- Doç'un, TDK- TDK'den şeklinde örnekler verilebilir.
Küçük harflerle yazılan kısaltmalarda ise sözcüğün okunuşu esas alınır. (Metreyi- m'yi, Kilogramdan- kg'dan)
Nokta ile biten kısaltmalarda kesme işareti kullanılmaz. (İtalyancadan- seafoodplus.info, Matematiği- mat.i)
Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi Cilt 1, Sayı 1, s. , Kış , BARTIN-TÜRKİYE Bartın University Journal of Faculty of Education, Volume 1, Issue 1, p. , Winter , BARTIN-TURKEY TDK İmlâ/Yazım Kılavuzlarının Kısaltmalar Bölümleri Üzerine Bir Değerlendirme* Yrd. Doç. Dr. Sedat BALYEMEZ Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi [email protected] Özet: Bu çalışmada, TDK tarafından çıkarılan imlâ/yazım kılavuzlarındaki kısaltmalar incelenmiştir. Kısaltmaların yazımındaki farklılıklar, kısaltmaların kapsamı ve sayısı üzerinde durulmuştur. ’de Dil Encümeni tarafından hazırlanan İmlâ Lûgati dâhil olmak üzere ’e kadar basılan 27 kılavuz, çalışmanın ana malzemesini oluşturmaktadır. Tıpkıbasım olduğu belirtilen ve kılavuzları ile ’te ikinci kez basılan kılavuzlardan biri, incelemenin dışında tutulmuştur. Geriye kalan 24 kılavuzdaki bütün kısaltmalar taranarak listelenmiş ve bir veri bankası oluşturulmuştur. Karşılaştırma yoluyla elde edilen veriler, tablolar veya metin içi açıklamalar hâlinde sunulmuştur. Anahtar Kelimeler: Kısaltmalar, Kısaltmalar Dizini, Kısaltmaların Yazımı, Yazım Kılavuzu, Türk Dil Kurumu (TDK). An Assessment On Abbreviations In Spelling Book Published By TDK Abstract: This study deals with the abbreviations in spelling books published by TDK with special attention to the orthographical features and comprehensiveness of abbreviations giving statistical information on it. Including Lexical Spelling which is published by Language Committee in , total of 27 spelling books were examined in the study. The spelling books published in and were excluded since these two are facsimile edition. In , spelling book published twice, therefor we examined one of them. All of the abbreviations in total of 24 spelling books, were listed and a data bank was established which made it possible to make comparisons. Key Words: Abbreviations, Abbreviations Index, Spelling of Abbreviations, Spelling Book, Turkish Language Establishment. * Bu çalışma, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi tarafından düzenlenen Uluslararası Yaşayan Türkçe Bilgi Şöleni’nde (30 Mayıs – 01 Haziran ) sözlü bildiri olarak sunulmuştur. 42 Sedat BALYEMEZ 1. GİRİŞ Dilin konuşulmasında ve yazılmasında birlik sağlanması, o dilin korunması ve gelecek nesillere doğru bir şekilde aktarılması bakımından son derece önemlidir. Yazım kılavuzları, dil kullanımında birliği sağlayacak araçların başında gelmektedir. Toplumdaki değişmelere bağlı olarak dil de sürekli bir değişim içindedir. Bu nedenle bir dilin yazım kılavuzu, o dildeki değişme ve gelişmeleri takip etmeli ve bu değişiklikleri belirli kurallara bağlamalıdır. Aksi takdirde yazım birliğinin bozulacağı bir gerçektir. Başta kurum ve kuruluş adları olmak üzere birçok kelime veya kelime grubunun kısaltılması, anlatımda kolaylık sağlamaktadır. Bu nedenle gerek yazılı gerekse sözlü anlatımda kısaltmalara sıkça başvurulmaktadır. Hatta birçok kısaltma, kısaltıldığı dil birliğinden bağımsız olarak başlı başına bir kelime gibi dile yerleşmiş durumdadır. Özellikle yazılı anlatımdaki kullanım sıklığı dikkate alındığında yazım birliğinin sağlanmasında kısaltmaların yazımının da önemli bir yeri vardır. Bundan dolayı, hazırlanan yazım kılavuzlarında kısaltmaların yazımına ilişkin yeterli bilginin ve zengin bir kısaltmalar dizininin bulunması, göz ardı edilmemesi gereken bir durumdur. 2. AMAÇ VE YÖNTEM Bu çalışmanın genel amacı, Türk Dil Kurumu tarafından hazırlanan imlâ/yazım kılavuzlarında kısaltmaların nasıl ele alındığını tespit etmektir. Böylelikle kısaltmaların yazımında yapılan değişiklikleri ortaya koymak, kılavuzların kısaltmalar bölümlerinin yeterliliği üzerinde değerlendirmede bulunmak ve öneriler sunmak mümkün olacaktır. Çalışmada, tarama modeli kullanılarak TDK’nin çıkardığı bütün yazım kılavuzları incelenmiş; bu kılavuzlarda yer alan kısaltmalar listelenerek dizindeki kısaltma sayısı, kısaltmanın yazım ve açılımı bakımından karşılaştırma yapılmıştır. Ulaşılan sonuçlar, tablo veya metin içi açıklama yoluyla verilmiştir. Cumhuriyet döneminde, yazım birliğinin sağlanması yönünde atılan adımlardan ilki, Dil Encümeni tarafından hazırlanan ve ’de Devlet Matbaasında basılan İmlâ Lûgati’dir. Türk Dil Kurumunun kurulmasından sonra ise yazım kılavuzu çıkarma görevi, Kurum tarafından yerine getirilmiştir. Resmî anlamda TDK tarafından çıkarılan ilk kılavuz, ’de çıkarılan İmlâ Kılavuzu’dur. Ancak eserin ön sözünde, hazırlanan bu kılavuzun İmlâ Lûgati’nin ikinci baskısı olarak kabul edildiği belirtilmiştir (TDK, , VIII). kılavuzunun iç kapağında ise “İmlâ Lûgati’nin üçüncü basımı” yazmaktadır. Buradan hareketle İmlâ Lûgati’ni de Kurum yayını olarak değerlendirmek mümkün olduğu için bu eser de çalışmamız sınırları içine dâhil edilmiştir. TDK’nin son kılavuzu ise yılında hazırlanmıştır ve bu eserde önceki baskılara Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi Cilt 1, Sayı 1, s. , Kış , BARTIN-TÜRKİYE Bartın University Journal of Faculty of Education, Volume 1, Issue 1, p. , Winter , BARTIN-TURKEY TDK İmlâ/Yazım Kılavuzlarının Kısaltmalar Bölümleri Üzerine Bir Değerlendirme 43 göre bazı değişiklikler yapılmıştır*. Sonuç olarak çalışmamızın ana malzemesini – yılları arasında (, , , , , , , , , , , -iki baskı-, , , , , , , , , , , , , , ) basılan kılavuzlar oluşturmaktadır. Bu kılavuzların tamamı, bir önceki kılavuza göre çok büyük farklılıklar içeren niteliğe sahip değildir; ya bir önceki kılavuzun aynısıdır ya da çok az değişiklik içermektedir. Meselâ ’de belirlenen kurallara ’da iki, ’de ise bir madde daha eklenmiştir, geri kalan kısımlar ’e kadar aynı kalmıştır (TDK, , VIII). Kılavuz, – yılları arasında sekiz defa basılmıştır ama bu baskılarda çok büyük farklılık yoktur. Dikkat çeken en önemli fark; , , , kılavuzlarındaki “kelimelerin” ’ten sonra “sözcük” olmasıdır. Biz, bu tür küçük değişikliklerin kısaltmalarda da karşımıza çıkabileceğini dikkate alarak bütün kılavuzları incelemenin daha doğru olacağını düşündük. ’te iki baskı yapıldığı için bu baskılardan sadece birini inceledik. Diğer kılavuzların aksine iç kapağına “tıpkıbasım” notu düşülen ve tarihli kılavuzları, incelememizin dışında tuttuk. Böylece arasında 27 defa basılan kılavuzdan 24’ünü incelemiş olduk. Kılavuzları hazırlayan komisyonların dile yaklaşımı, kılavuzlardaki kurallara da yansımıştır; zaman içinde kılavuzların yapısında, isminde ve baskı numaralarında değişiklik olmuştur. Baskı numaralarındaki bu karışıklığı gidermek amacıyla ’e kadar çıkan bütün kılavuzlar sıralanmış ve kılavuzu “ Baskı” olarak kabul edilmiştir. Böylece ’den itibaren çıkarılan bütün kılavuzlar arasında devamlılık sağlanmıştır. Hazırlanış süreçlerini, yaklaşımlarını dikkate aldığımızda, genel bir değerlendirme ile kılavuzları şu gruplara ayırmak mümkündür: Tablo 1: TDK Tarafından Çıkarılan Kılavuzlar Baskı Numarası TDK ’e Göre Yıl Aralığı Basılan Kılavuzlar ve Adları Baskı Numarası – İmlâ Lûgati 1. Baskı 1. Baskı – İmlâ Kılavuzu 2. Baskı 2. Baskı – İmlâ Kılavuzu 3. Baskı 3. Baskı – İmlâ Kılavuzu 4. Baskı 4. Baskı – İmlâ Kılavuzu 5. Baskı 5. Baskı – İmlâ Kılavuzu 6. Baskı 6. Baskı – İmlâ Kılavuzu 7. Baskı 7. Baskı – – Yeni İmlâ Kılavuzu 1. Baskı 8. Baskı – Yeni İmlâ Kılavuzu 2. Baskı 9. Baskı – Yeni İmlâ Kılavuzu 3. Baskı Baskı * Bildiri sunulduğu sırada bu kılavuzdaki bilgiler, Kurumun web sayfasında yayımlanmasına rağmen basılı nüshası olarak yayımlanmamıştı. Söz konusu Kılavuz, ’de yayına hazırlanmış ancak sonbaharında basılmıştır. Bildiriyi hazırlarken ve sunarken kullandığımız “” yılını “” olarak güncelliyoruz. Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi Cilt 1, Sayı 1, s. , Kış , BARTIN-TÜRKİYE Bartın University Journal of Faculty of Education, Volume 1, Issue 1, p. , Winter , BARTIN-TURKEY 44 Sedat BALYEMEZ Baskı Numarası TDK ’e Göre Yıl Aralığı Basılan Kılavuzlar ve Adları Baskı Numarası - – Yeni İmlâ Kılavuzu 4. Baskı Baskı – Yeni Yazım (İmlâ) Kılavuzu 5. Baskı Baskı – Yeni Yazım (İmlâ) Kılavuzu 6. Baskı Baskı – Yeni Yazım Kılavuzu 7. Baskı Baskı – Yeni Yazım Kılavuzu 8. Baskı Baskı – Yeni Yazım Kılavuzu 9. Baskı Baskı – – Yeni Yazım Kılavuzu Baskı Baskı – Yeni Yazım Kılavuzu Baskı Baskı – İmlâ Kılavuzu Belirtilmemiş Baskı – – İmlâ Kılavuzu Belirtilmemiş Baskı – İmlâ Kılavuzu Belirtilmemiş Baskı – İmlâ Kılavuzu Belirtilmemiş Baskı – İmlâ Kılavuzu Belirtilmemiş Baskı – Yazım Kılavuzu Baskı Baskı – – Yazım Kılavuzu Baskı Baskı – Yazım Kılavuzu Baskı Baskı – Yazım Kılavuzu Baskı Baskı 3. KILAVUZLAR VE KISALTMALAR BÖLÜMLERİ ’e kadar yayımlanan kılavuzlarda özel bir kısaltmalar bölümü ve dizin bulunmamaktadır. İmlâ Lûgati’nin girişinde Türkçe ve yabancı kelimelerin nasıl yazılacağı, büyük harflerin kullanıldığı yerler, birleşik kelimelerin yazılışı gibi bazı genel kurallar hakkında bilgi verilmiştir. Ancak bu bölümde herhangi bir kısaltma örneği veya kısaltmaların nasıl yazılacağına ilişkin bilgi verilmemiştir. – yılları arasında yayımlanan kılavuzlarda da kısaltmalar için özel bir bölüm yer almamıştır. Ancak büyük harflerin kullanılışı (İmlâ Kılavuzu XIX) ve noktalama işaretleri bölümlerinde (İmlâ Kılavuzu XL) kısaltmaların ilk harflerinin büyük yazılacağı ve kısaltmalardan sonra nokta kullanılacağı belirtilerek T.B.M.M., Mf. V., Dr., Prof., P.T.T., B. (bay), Bn. (bayan), bk., v.b. kısaltmaları örnek olarak verilmiştir. Yani bu kılavuzda sadece sekiz kısaltmaya yer verilmiştir. Aynı bilgiler ve örnek kısaltmalar, (TDK, , XIX-XL), (TDK, , XI-XXV), (TDK, , XI-XXV) ve ’ta (TDK, , XI-XXV) da yer almıştır. ’de ise Mf.V. kısaltması, yerini M.Eğ.B. kısaltmasına bırakmıştır (TDK, , XI-XXV). kılavuzu, kısaltmalar açısından bir dönüm noktası olarak değerlendirilebilir. Kendisinden önceki kılavuzlardan farklı olarak bu kılavuzun sonuna toplam kısaltmanın yer aldığı bir kısaltmalar listesi eklenmiştir. Eserin ön sözünde bu durumun bir yenilik olduğu belirtilmiştir (TDK, , XXI). Ancak bu kılavuzda da kısaltmaların nasıl yazılacağını anlatan ayrı bir bölüm açılmamış, büyük harfler ve nokta işaretinin kullanıldığı yerlerde birer madde ile Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi Cilt 1, Sayı 1, s. , Kış , BARTIN-TÜRKİYE Bartın University Journal of Faculty of Education, Volume 1, Issue 1, p. , Winter , BARTIN-TURKEY TDK İmlâ/Yazım Kılavuzlarının Kısaltmalar Bölümleri Üzerine Bir Değerlendirme 45 yetinilmiştir (TDK, , ). ve kılavuzlarında ise kısaltmaların yazımına ilişkin tek açıklama nokta işareti altında verilmiştir (TDK, , 38; TDK, , 39). Kısaltma listesinin daha sonradan “On Birinci Baskı Eki” olarak yayımlandığı kılavuzu, kısaltmaların yazımına ilişkin ayrı bir bölümün açıldığı ilk kılavuzdur. Eserin maddesinde “Kısaltmaların Yazımı” şeklinde özel bir başlık açılmış ve bu başlıkta dört alt maddede kısaltmaların nasıl yazılacağı hakkında bilgi verilmiştir. Bu alt maddelerde örnek olarak sıralanan Müd. (Müdür), biy. (biyoloji), muh. (muhasebe), ede (edebiyat), dey (deyim), say. (sayfa), imz. (imza), ruhb. (ruhbilim), dokb. (dokubilim), yerb. (yerbilim), gökb. (gökbilim), topb. (toplumbilim), ahlb. (ahlakbilim), kuşb. (kuşbilim) gibi kısaltmalar (TDK, , ), esere ek olarak verilen “kısaltmalar listesinde” bulunmamaktadır. Bu örneklerle birlikte kılavuzdaki toplam kısaltma sayısı ’tür. kılavuzunda da kısaltmaların yazımını içeren özel bir bölüm bulunmaktadır. Bu bölümde kısaltmalarda nokta kullanımı, kısaltmalara getirilen eklerin nasıl yazılacağı konusunda bilgi verilmiştir (TDK, , ). ’ten beri her kılavuzda yer alan kısaltmalar listesine , ve kılavuzlarında yer verilmemiştir. Bunun yerine kısaltmaların yazımının anlatıldığı bölümde “Sık Kullanılan Kısaltmalar” adıyla (TDK, , 38; TDK, , 39; TDK, , 40) arasında kısaltmayı içeren bir liste verilmiştir. TBMM, PTT, MTA, DSİ, NATO, ABD, THY, BM gibi kısaltmalar ise bu liste içinde değil de maddelerin açıklamasında örnek olarak sıralanmıştır. Bu kısaltmalarla birlikte kılavuzda verilen kısaltma sayısı ve ’de 54, ’te ise 52’dir. Bu bakımdan , ve kılavuzlarında, kısaltmaların listelenişi bakımından bir yetersizlik olduğunu söylemek mümkündür. ve sonraki kılavuzlarda ise kısaltmaların yazımına daha fazla önem verildiği gözlenmektedir. Bu kılavuzlarda da kısaltmaların yazımını açıklayan özel bir bölüm açılmış ve bu bölümde önceki yıllardan daha ayrıntılı bilgiler verilmiştir (TDK, , 65; TDK, , 50). ’ten itibaren kılavuzda yer verilmeyen kısaltmalar dizini, ’da ve sonraki yıllarda tekrar kılavuza girmiştir. ’da kısaltma içeren dizindeki kısaltma sayısı, ’de ’e, ’te ’e ve ’de ’ya çıkmıştır. Kılavuzlardaki toplam kısaltma sayısı şu şekildedir: Tablo 2: Kılavuzlarda Yer Alan Kısaltma Sayıları Kılavuz Sayı 0 , , , , , 8 Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi Cilt 1, Sayı 1, s. , Kış , BARTIN-TÜRKİYE Bartın University Journal of Faculty of Education, Volume 1, Issue 1, p. KISALTMALAR BÖLÜMLERİNİN KAPSAMI Dil kullanıcıları, kelimeleri doğru yazmaya özen gösterirken kısaltmaların yazımında aynı özeni göstermemekte; kendilerine özel bir yazım şekli geliştirmektedirler. Meselâ “nöbetçi” kelimesi, “Nö., Nb., Nöb.” şeklinde kısaltılmış olarak karşımıza çıkabilmektedir. Öyle ki uygulamada her meslek grubu, kurum veya kişiye özgü yazım kurallarıyla oluşturulmuş kısaltmalarla karşılaşmak mümkündür. Bu nedenle dildeki bütün kısaltmaları standart hâle getirip listelemek ve bütün kısaltmaların bu listeye göre yapılmasını sağlamaya çalışmak gerekmektedir. Kısaltmalar dizininde ne kadar çok kısaltmaya yer verilirse yazım birliğinin sağlanması da o kadar kolaylaşacaktır. İncelediğimiz kılavuzlardaki kısaltmalar bölümlerinin kapsamı hakkında genel olarak şu tespitlerde bulunabiliriz: a. Kılavuzların kısaltmalar bölümü hazırlanırken sık kullanılan kurum, kuruluş ve meslek adlarına mutlaka yer vermeye özen gösterilmiştir. ve arasındaki kılavuzlarda kapsamlı bir kısaltmalar dizini bulunmadığını yukarıda belirtmiştik. Dolayısıyla bütün kılavuzların kapsamı konusunda bir karşılaştırma yapmak mümkün değildir. Ancak kısaltmalar dizini bulunmayan kılavuzların yazım kuralları bölümünde bazı kısaltmalara rastlamaktayız. Buradan hareketle – arasındaki bütün kılavuzlarda ortak olan kısaltmaları şöyle sıralayabiliriz: Tablo 3: – arasındaki bütün kılavuzlarda kullanılan kısaltmalar* Kısaltma Kısaltmanın Açılımı Not B Bay, Batı bk. Bakınız Bn. Bayan arasındaki kılavuzlarda yok. Dr. Doktor * Kısaltmalardaki yazım farkları, ilerleyen bölümlerde incelenecektir. Bu nedenle sıraladığımız bu kısaltmaların ilgili kılavuzdaki özgün yazımı yerine kılavuzundaki yazımı esas alınmıştır. Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi Cilt 1, Sayı 1, s. , Kış , BARTIN-TÜRKİYE Bartın University Journal of Faculty of Education, Volume 1, Issue 1, p. , Winter , BARTIN-TURKEY TDK İmlâ/Yazım Kılavuzlarının Kısaltmalar Bölümleri Üzerine Bir Değerlendirme 47 Prof. Profesör ’te “Ord. Prof.” şeklinde geçiyor. PTT Posta, Telefon, Telgraf TBMM Türkiye Büyük Millet Meclisi vb. ve benzerleri, ve başkası - ve – tarihleri arasında yayımlanan bütün kılavuzlarda kısaltmalar listesi veya kısaltmalar dizinin bulunduğunu söylemiştik. Aşağıda listesini verdiğimiz kısaltma, bu kılavuzların hepsinde geçmektedir. Tablo 4: Kısaltmalar Dizini Bulunan Bütün Kılavuzlarda Yer Alan Kısaltmalar* A CD FIFA Kora. Or. TDK Uzm. ABD cm FKB Korg. Ora. tel. Ütğm AFP çev. g krş. Org. telg. Üçvş. Alb. ÇS Gen. Kur. Ort. Tğm. vb. AP Çvş. Gnkur. Kur. Bşk. öl. THA vd. Apt. DDT Gön. l PK TKİ Vet. Atğm. dk. gr. Ltd. PTT TL vs. AÜ Doç. H m RC TM Yb. B DPT HA Mah. s. TMMOB Yd. Sb. BBC Dr. HO Md. Sb. TMO yy. Bçvş. DSİ Hv. Kuv. MEB SBF TRT Yzb. BE DTCF Hz. MKE Sn. TTK No. bk. Dz. Kuv. IRO mm Sok. Tug. Bl. Dz. Kuv. K. İETT MSB SOS Tuğg. Bn. EGO İng. MTA Ş Tümg. Bnb. ESHOT İÜ Müh. T.C. TV Bşk. F K NATO TASS UN Bul. Fak. kg ODTÜ Tb. UNAC C FAO km Onb. TBMM UNESCO Cad. FBI Kor. Opr. TCDD UNICEF b. Yukarıda verdiğimiz tablonun dışında kalan kısaltmalar, sadece belirli yıllardaki kılavuzlarda karşımıza çıkmaktadır. Bu noktada aralığındaki kılavuzlar ile diğer kılavuzlar arasında iki büyük fark vardır. Bu farklardan birincisi futbol takımlarının adlarına ait kısaltmalar, diğeri ise yabancı akademik dergilere ait kısaltmalardır. Bu kılavuzlarda bulunan F. Bahçe, G. Birliği (TDK, , ), FB, F.B. (TDK, , ), GS, G.S. (TDK, , ) gibi futbol takımı kısaltmaları ve JRAS, JSFOu. (TDK, , ), UAJ, UJ (TDK, , ), JA, KCsA. (TDK, , ) vb. yabancı akademik dergi adlarının kısaltmaları, ve sonrasındaki kılavuzlarda bulunmamaktadır. * Kısaltmalardaki yazım farkları, ilerleyen bölümlerde incelenecektir. Bu nedenle sıraladığımız bu kısaltmaların ilgili kılavuzdaki özgün yazımı yerine kılavuzundaki yazımı esas alınmıştır. Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi Cilt 1, Sayı 1, s. , Kış , BARTIN-TÜRKİYE Bartın University Journal of Faculty of Education, Volume 1, Issue 1, p. , Winter , BARTIN-TURKEY 48 Sedat BALYEMEZ c. Kılavuzların tamamında, toplumun geneli tarafından bilinen FIFA, UNESCO, UNICEF vb. uluslararası kuruluşlara ait kısaltmalar yer almaktadır. Ancak kılavuzu, bu noktada diğer kılavuzlardan farklılık göstermektedir. Daha önceki kılavuzlarda bu tür kuruluşlardan sadece toplumun geneli tarafından bilinenleri listeye alınırken ’de böyle bir durum gözetilmemiş başta Avrupa Birliği ve Birleşmiş Milletlerin organları olmak üzere neredeyse bütün uluslararası organizasyonlara yer verilmiştir: BSEC bk. KEİ (Black Sea Economic Cooperation Pact), CACM (Central American Common Market), COMESA (Common Market For Eastern and Southern Africa)… Ayrıca, kılavuza alınan yabancı kısaltmalar için Türkçe karşılık önerilmiş ve bu karşılığa gönderme yapılmıştır. Böylelikle Türkçe kısaltmanın yaygınlaştırılması hedeflenmiştir. Maalesef ki bu uygulamada da birlik sağlanamamıştır. Uluslararası alanda adını çok duyduğumuz UNESCO için BMEBKT (Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Teşkilatı) karşılığı önerilirken UNICEF için herhangi bir karşılık önerilmemiştir. Yine adını çok sık duyduğumuz CIA, MOSSAD, KGB üçlüsünden CIA için MHAT (Merkezi Haber Alma Teşkilatı) önerisi getirilirken MOSSAD ve KGB’ye Türkçe karşılık önerilmemiştir. d. Kısaltmalar listesi en zengin olan kılavuz, kısaltma ile kılavuzudur. Listedeki kısaltma sayısının ’te olduğu dikkate alınırsa oldukça büyük bir artış olduğu görülecektir. kılavuzundaki kısaltmalar bölümünü incelediğimizde bu artışın sebeplerini görebiliyoruz: - ve önceki kılavuzlarda sadece birkaç üniversitenin kısaltması yer almaktadır. Meselâ ’de kurulan Gaziosmanpaşa Üniversitesinin kısa adı GOÜ; (TDK, , 71), (TDK, , 80) ve (TDK, , 60) kılavuzlarında yer alırken aynı yılda kurulan Afyon Kocatepe Üniversitesinin kısa adı olan AKÜ, bu kılavuzların hiçbirinde geçmemektedir. Benzer durum, diğer üniversitelerde de görülmektedir. kılavuzunda bu tutarsızlık giderilmiş ve bütün üniversitelerin kısaltmaları, dizine eklenmiştir. yılından sonra kurulan üniversite sayısındaki artışa bağlı olarak kısaltmalar da artmıştır. - kılavuzunda uluslararası kurum, kuruluş kısaltmalarına ve bunların Türkçe karşılıklarına yer verildiğini söylemiştik. Dizinde hem yabancı kısaltma hem de Türkçe kısaltma listelenmiş ve böylece listedeki kısaltma sayısı artmıştır. - kılavuzundaki kısaltma sayısının artmasının başka bir nedeni de bakanlıklara bağlı genel müdürlük, başkanlık adlarının da dizine girmesidir. Daha önceki kılavuzlarda yer almayan ASAL (Asker Alma Dairesi Başkanlığı), ASİGM (Adli Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğü), BYEGM (Basın-Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğü), CTE (Ceza ve Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi Cilt 1, Sayı 1, s. , Kış , BARTIN-TÜRKİYE Bartın University Journal of Faculty of Education, Volume 1, Issue 1, p. , Winter , BARTIN-TURKEY TDK İmlâ/Yazım Kılavuzlarının Kısaltmalar Bölümleri Üzerine Bir Değerlendirme 49 Tevkifevleri Genel Müdürlüğü), NVİGM (Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü) gibi birçok yeni kısaltma, dizine girmiştir. e. Toplumun sosyal, kültürel, siyasi ve idari yapısındaki değişikliklere bağlı olarak kurumların yapısı ve adlarında da değişiklik olmaktadır. Bu değişikliklere bağlı olarak dizine yeni kısaltmalar eklenmesi veya dizinden kısaltma çıkarılması normaldir. Ancak bu uygulamanın belli bir sistem içinde yürütülmesi gerekmektedir. Aynı durum veya yapıdaki bazı kısaltmaların kılavuza alınıp bazılarının dışarıda bırakılması uygun değildir. Mesela Hv. Kuv. (Hava Kuvvetleri) kısaltması, dizini bulunan bütün kılavuzlarda aynı yazımla karşımıza çıkarken seafoodplus.info (Kara Kuvvetleri) kısaltması, ’e kadar kılavuzlarda yer almış; ve ’de yer almamıştır. USA (United States of America) kısaltması, dâhil bütün kılavuzlarda karşımıza çıkarken ’de yoktur. Oysa hem Kara Kuvvetleri hem de USA, güncelliğini ve varlığını devam ettirmektedir. ’ye kadar hep Amerika Birleşik Devletleri ile özdeşleşen ABD şeklindeki kısaltmanın ’de “Ana bilim dalı” karşılığı olarak verilmesi de dikkat çekici bir durumdur. Kısaltmalar dizinin kapsamı üzerinde dururken kılavuza geç giren İO (ilköğretim okulu) kısaltmasına değinmek istiyoruz. Zorunlu eğitimin ’de sekiz yıla çıkarılmasıyla “ilköğretim okulu” terimi kullanılmaya başlanmıştır. Bu kelime grubun kısaltmasının “İO” mu yoksa “İÖO” mu olacağı, başta bu okullarda çalışan Türkçe öğretmenleri olmak üzere birçok kesim tarafından tartışılmıştır. Ne yazık ki ne kılavuzunda ne de kılavuzunda bu konuda bir kısaltma yer almamış ve bu durum, yazımda ikilik doğurmuştur. TDK Başkanlığı, bilgi edinme başvurularına verdiği cevaplarda doğru kısaltmanın İO olduğunu açıklamış ama bu cevaplar, toplumun birçok kesimine ulaşmadığı için yazım birliği sağlanamamıştır. kılavuzunda İO (ilköğretim okulu) kısaltmasına yer verilmesini, geç de olsa olumlu bir gelişme olarak değerlendirmek mümkün olabilirdi. Ancak zorunlu eğitim konusunda ’de yapılan değişikliklerle “ilköğretim okulu (İO )” ifadesi kaldırılmış, bunun yerini “ilkokul” ve “ortaokul” almıştır. Görünen o ki son yazım kılavuzunun aksine bu tarihten sonra “İO” kısaltması, “ilköğretim okulu” ifadesi için “ilkokul” için kullanılacaktır. 5. KISALTMALARIN YAZIMINDAKİ DEĞİŞİKLİKLER Bir dilin yazım kılavuzu, dildeki kelimelerin doğru yazımını içerir; o dili kullanan kişilere rehberlik eder. Kısacası kılavuz, dili kullananları yönlendirir. Ancak bazı durumlarda da bunun tam tersi olur. Halkın benimsediği ve kullandığı bir yazım şekli, kılavuza girebilir. Yazım kılavuzlarının amaçlarından birinin de yazım birliğini sağlamak olduğu düşünüldüğünde bu durum çok fazla yadırganmaz. Kısaltmaların ilk örneklerinin yer aldığı kılavuzundan Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi Cilt 1, Sayı 1, s. , Kış , BARTIN-TÜRKİYE Bartın University Journal of Faculty of Education, Volume 1, Issue 1, p. , Winter , BARTIN-TURKEY 50 Sedat BALYEMEZ günümüze kadar geçen sürede bazı kısaltmaların yazımında değişiklik veya değişiklikler yapılmıştır. Bu değişiklikler aşağıda sıralanmıştır. Kısaltmaların yazımındaki değişikliklerden en önemlisi büyük harfle yapılan kısaltmalardan (birden fazla kelimenin kısaltması olanlar) sonra konulan noktaların kaldırılmasıdır. arasındaki bütün kılavuzlarda büyük harfle yapılan kısaltmaların arasına hep nokta konulmuştur: P.T.T., T.B.M.M. (TDK, , XL; TDK, , XI-XXV). arasındaki kılavuzlarda ise genellikle ikili yazım tercih edilmiştir: ÇEK, Ç.E.K. (TDK, , ), TBMM, T.B.M.M. (TDK, , ). kılavuzunda kolaylık sağlamak amacıyla nokta kullanılmayabileceği belirtilmiş (TDK, , 39) ve dizindeki büyük harfli kısaltmalar noktasız olarak yazılmıştır. kılavuzunda ise büyük harfli kısaltmaların nokta kullanılmadan yazılacağı vurgulanmıştır (TDK, , 32). kılavuzlarında “Kısaltma büyük harfle yazılır. Büyük harflerden sonra normal olarak nokta konur: T.C. (Türkiye Cumhuriyeti); T.B.M.M. (Türkiye Büyük Millet Meclisi); P.T.T. (Posta Telefon Telgraf)” denilerek büyük harfle yapılan kısaltmalarda yeniden nokta kullanılmaya başlanmıştır. Ancak bu kısaltmaları noktasız kullanmanın yaygınlık kazandığı da belirtilmiştir (TDK, , 39; TDK, , 40; TDK, , 40). ve kılavuzlarında H.A., B.E., K.K.K., P.K., T.C. vb. kısaltmalarda geleneksel olarak nokta kullanıldığı belirtilmiş (TDK, , 65), ve ’de ise bu uygulama T.C. ve T. (Türkçe) ile sınırlandırılmıştır (TDK, , 50). Tek harften oluşan büyük harfli kısaltmalardan sonra nokta kullanılması arası hariç ’e kadar olan bütün kılavuzlarda devam etmiştir: B. “Batı” (TDK, , XL), A. “Alay” (TDK, , ), F. “Fiyat” (TDK, , ), J. “Jandarma” (TDK, , 5), Y. “Yüksek” (TDK, 78). kılavuzundan itibaren T. “Türkçe” (TDK, , 68) dışında hiçbir kısaltmada nokta kullanılmamıştır. Kısaltmaların yazımına ilişkin değişiklikleri aşağıdaki tablolarla göstermek mümkündür. Tablo 5: Yazımında İkiden Fazla Değişiklik Yapılan Kısaltmalar Sıra Açılım Değişiklikler seafoodplus.infoçi ( - ) 1 BE Büyükelçi B.E. ( – ) ’ten itibaren BE şeklinde kısaltılmıştır. bkz. ( – ) 2 bk. Bakınız bak. ( - ) ’ten itibaren bk. şeklinde kısaltılmıştır. c. ( – ) 3 C Cilt C. ( – ) ’ten itibaren C şeklinde kısaltılmıştır. d. ( – ) 4 dk. Dakika dk ( – ) ’ten itibaren dk. şeklinde kısaltılmıştır. Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi Cilt 1, Sayı 1, s. , Kış , BARTIN-TÜRKİYE Bartın University Journal of Faculty of Education, Volume 1, Issue 1, p. , Winter , BARTIN-TURKEY TDK İmlâ/Yazım Kılavuzlarının Kısaltmalar Bölümleri Üzerine Bir Değerlendirme 51 Sıra Açılım Değişiklikler dilb. () 5 db. Dil Bilgisi dbl. () ’den itibaren db. şeklinde kısaltılmıştır. sn. () sn () 6 Sn. Saniye sn. () ’den itibaren Sn. şeklinde kısaltılmıştır. Şrt. ( – ) 7 Ş Şirket Ş. ( – ) ’ten itibaren Ş şeklinde kısaltılmıştır. Telf. ( – ) Tel. () 8 tel. Telefon tlf. ( – ) ’ten itibaren tel. şeklinde kısaltılmıştır. Telg. ( – ) tlg. () 9 telg. Telgraf tel. () ’ten itibaren telg. şeklinde kısaltılmıştır. TİC () (Ticarethane) 10 tic. Ticaret Tic. ( – ) (Ticarethane) ’dan itibaren tic. şeklinde kısaltılmıştır. Tablo 6: TDK Yazım Kılavuzu’na Kadar Yazımında bir kez değişiklik yapılan kısaltmalar* ’deki Sıra Açılım Değişiklikler yazım Alay A. () 1 A ve sonrasından itibaren “A” Başkan, başkanlık BŞk. () 2 Bşk. ve sonrasından itibaren “Bşk.” santimetre bk. sm () 3 cm ve sonrasından itibaren “cm” Cumhurbaşkanı, Cmh. Bşk. () 4 Cum. Bşk. Cumhurbaşkanlığı ve sonrasından itibaren “Cum. Bşk.” Çev. ( – ) 5 çev. Çeviren ve sonrasından itibaren “çev.” F. () 6 F Fiyat, fiyatı ve sonrasından itibaren “F” gr. ( – ) 7 g Gram ve sonrasından itibaren “g” Gn. Kur. () 8 Gnkur. Genelkurmay ve sonrasından itibaren “Gnkur.” Gram. () 9 gr. Gramer ve sonrasından itibaren “gr.” Hst. () 10 H 1. Hicri 2. Hastane, hastanesi ’den itibaren “H” H.A. () 11 HA Harp Akademisi arası ve sonrası “HA” H.O. () 12 HO Harp Okulu arası ve sonrası “HO” 1. Kuzey 2. Komutan, K. () 13 K komutanlığı ve sonrasından itibaren “K.” * Kısaltma Listesi Bulunan Bütün Kılavuzlarda Yer Alan Kısaltmalar Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi Cilt 1, Sayı 1, s. , Kış , BARTIN-TÜRKİYE Bartın University Journal of Faculty of Education, Volume 1, Issue 1, p. , Winter , BARTIN-TURKEY 52 Sedat BALYEMEZ ’deki Sıra Açılım Değişiklikler yazım kg. () 14 kg Kilogram ve sonrasından itibaren “kg” km. () 15 km Kilometre ve sonrasından itibaren “km” K.K.K. () 16 KKK Kara Kuvvetleri Komutanlığı ve “KKK” lt. () 17 l Litre ve sonrasından itibaren “l” m. () 18 m Metre ve sonrasından itibaren “m” M.Eğ.B. () 19 MEB Millî Eğitim Bakanlığı ve sonrasından itibaren “MEB” mm. () 20 mm Milimetre ve sonrasından itibaren “mm” M.Ö. () 21 MÖ Milattan Önce ve “MÖ” M.S. () 22 MS Milattan Sonra ve “MS” Nu., Nr. () Nu. () 23 No. Numara ve “No.” ölm. () 24 öl. Ölüm tarihi ve sonrasından itibaren “öl.” P.K. () 25 PK Posta kutusu arası ve sonrası “HO” sa () 26 sa. Saat ve “sa.” TC () 27 T.C. Türkiye Cumhuriyeti ve sonrasından itibaren “T.C.” tuğ. () 28 Tug. Tugay ve sonrasından itibaren “Tug.” Üsvş () 29 Üçvş. Üstçavuş ve ’de Üçvş. Üstğ. () 30 Ütğm. Üsteğmen ve “Ütğm” Yrb. () 31 Yb. Yarbay ve sonrasından itibaren “Yb.” Tablo 6’da verdiğimiz kısaltmalar, kısaltma dizini bulunan bütün kılavuzlarda yer almaktadır. Bu kılavuzların tamamında değil de belirli dönemlerde yayımlanan bazı kılavuzlarda yer alan ve yazımında değişiklik yapılan kısaltmalar da vardır. Bu kısaltmalar şunlardır: .Tablo 7: Yazımında Değişiklik Yapılan Kısaltmalar (Birkaç Kılavuzda Yer Alanlar) Sıra Açılım Kısaltma ve Değişiklikler Üniversite Ü. ( – ) Ü ( – ) 1 ve ’deki dizinde yok. Milât, Miladî M. () M () 2 ’teki dizinde yok. Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi Cilt 1, Sayı 1, s. , Kış , BARTIN-TÜRKİYE Bartın University Journal of Faculty of Education, Volume 1, Issue 1, p. , Winter , BARTIN-TURKEY TDK İmlâ/Yazım Kılavuzlarının Kısaltmalar Bölümleri Üzerine Bir Değerlendirme 53 Sıra Açılım Kısaltma ve Değişiklikler Doğu D. () D () 3 dizininde yok Dekametre dam. () dam () 4 ve öncesi dizinde yok. Desilitre dl. () dl () 5 ve öncesi dizinde yok. Desimetre dm. () dm () 6 ve öncesi dizinde yok. Güney G. ( – ) G ( – ) 7 dizininde yok Kilohertz KHz. () KHz.() 8 dizininde yok Malın belirlenen limanda gemi üzerindeki Fob f.o.b ( – ) teslim fiyatı (free on board) fob () 9 dizininde yok. Uluslararası Cinayet Polisi Komisyonu IKPK () (International Criminal Police Commission) INTERPOL () 10 dizininde yok Kuruş krş () kr. () 11 dizininde yok Türk Anonim Şirketi T.A.Ş. () TAŞ () TAŞ () 12 dizininde yok Jandarma Genel Komutanlığı J.G.K. () JGK () JGK () 13 dizininde yok Hesap Uzmanı Hs. Uz. () Hs. Uzm. () 14 dizininde yok Asistan Ass. () Asist. () 15 dizininde yok. Yardımcı Doçent seafoodplus.infoç. () Yrd. Doç. () 16 dizininde yok Yüksek Mimar Yük. Mim. () Y. Mim. () 17 dizininde yok Yüksek Mühendis Yük. Müh. () Y. Müh. () 18 dizininde yok Araştırma Görevlisi Ar. Gör. () Araş. Gör. () 19 dizininde yok Bitki Bilimi bitb. () bit. b. () 20 dizininde yok. 21 Dil Bilimi db. () Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi Cilt 1, Sayı 1, s. , Kış , BARTIN-TÜRKİYE Bartın University Journal of Faculty of Education, Volume 1, Issue 1, p. , Winter , BARTIN-TURKEY 54 Sedat BALYEMEZ Sıra Açılım Kısaltma ve Değişiklikler dil b. () Hazırlayan hzl. () haz. () 22 dizininde yok. Hizmete Özel Hz. özl () Hz. öz. () 23 dizininde yok. Jandarma J. (, ) J () 24 , dizininde yok Sayı S. () S () 25 dizininde yok. Anadolu Üniversitesi AÜ () ANAÜ () 26 Diğer dizinlerde yok. Atatürk Üniversitesi AÜ () ATATÜRK ÜNİ () 27 Diğer dizinlerde yok. Araştırma Geliştirme ARGE () AR-GE () 28 Diğer dizinlerde yok. Kalori cal () kal () 29 Diğer dizinlerde yok. Muğla Üniversitesi MÜ () MĞÜ () 30 Diğer dizinlerde yok. Yukarıdaki farklılıkların yanında yazımında hiç değişiklik yapılmayan, kısaltma dizini bulunan bütün kılavuzlarda (; ) aynı şekilde yazılan kısaltmalar da vardır. Aşağıdaki tabloda gösterdiğimiz bu kısaltmaların sayısı tespitlerimize göre 87’dir. Kısaltmalar dizininde hem noktalı hem de noktasız olarak yer alan (TBBM / T.B.M.M. gibi) kısaltmalar da bu sayıya dâhil edilmiş ve listede gösterilmiştir. Tablo 6: Yazımında Hiç Değişiklik Yapılmayan Kısaltmalar Alb. DDT Hz. Müh. SOS Tuğg. AP Doç. İETT NATO TASS Tümg. Apt. DPT İng. ODTÜ Tb. TV Atğm. Dr. İÜ Onb. TBMM UN AÜ DSİ Kor. Opr. TCDD Uzm. BBC DTCF Kora. Or. TDK vb. Bçvş. Dz. Kuv. Korg. Ora. Tğm. vd. Bl. Dz. Kuv. K. krş. Org. THA Vet. Bn. EGO Kur. Ort. TKİ vs. Bnb. ESHOT Kur. Bşk. PTT TL Yd. Sb. Bul. Fak. Ltd. RC TM yy. Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi Cilt 1, Sayı 1, s. , Kış , BARTIN-TÜRKİYE Bartın University Journal of Faculty of Education, Volume 1, Issue 1, p. , Winter , BARTIN-TURKEY TDK İmlâ/Yazım Kılavuzlarının Kısaltmalar Bölümleri Üzerine Bir Değerlendirme 55 Cad. FKB Mah. s. TMMOB Yzb. CD Gen. Md. Sb. TMO ÇS Gön. MKE SBF TRT Çvş. Hv. Kuv. MTA Sok. TTK 6. SONUÇ VE ÖNERİLER Yazım kılavuzlarındaki kısaltmaların kapsamı ve değişiklikleri yukarıda tablolar hâlinde gösterilmiştir. Ulaştığımız bütün verileri özet bir tabloyla vermek mümkündür. Bu değişikliklerin büyük kısmı da başka bir yazım şeklinin toplumda yaygınlaşmasından kaynaklanmaktadır. Meselâ numara sözcüğünün kısaltması olarak bütün kılavuzlarda önerilen “Nu.”, bir türlü yaygınlık kazanmamış, bu kelimenin kısaltması genellikle “No.” olarak yapılmıştır. Bu nedenle kılavuzunda ilgili sözcüğün kısaltması “No.” olarak verilmiştir. Yazımında en fazla değişiklik yapılan kısaltma, telefon sözcüğünün kısaltmasıdır: Telf. ( – ), Tel. (), tlf. ( – ), tel. (). Gelecekte yayımlanacak yazım kılavuzlarında kelimelerin ve kısaltmaların yazımına ilişkin yeni değişiklikler görmek mümkündür. Yazım kurallarının sık sık değişmesi dile ve TDK’ye olan güveni sarsmakla birlikte kılavuzda farklı, uygulamada farklı yazımlarla karşılaşılması da doğru değildir ve yapılan değişiklikler, bu çelişkiyi ortadan kaldırmak için yapılmaktadır. Kısaltmalar konusunda yazım birliğinin sağlanması için yapılması gerekenleri şöyle sıralayabiliriz: Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi Cilt 1, Sayı 1, s. , Kış , BARTIN-TÜRKİYE Bartın University Journal of Faculty of Education, Volume 1, Issue 1, p. , Winter , BARTIN-TURKEY 56 Sedat BALYEMEZ a) Sözlük ve yazım kılavuzu, dilin temel başvuru kaynağıdır. Ancak günümüzde bu kaynakların basılı nüshasından çok Genel Ağdaki sürümleri kullanılmaktadır. Bu nedenle, TDK web sayfasının ilgili bölümleri sık sık güncellenmeli, yapılan güncellemeler ana sayfadan duyurulmalıdır. b) Yeni kullanılmaya başlayan kısaltmalar takip edilmeli ve bu kısaltmalar yeni baskı beklenmeden genel ağdaki dizine eklenmelidir. Çünkü yeni baskının çıkması için geçen sürede yanlış yazımların dile yerleşme riski vardır. Yukarıda ele aldığımız İÖ kısaltması, bu eksikliğin kötü sonuçlarını ortaya koyan dikkat çekici bir örnektir. Aynı durum, yazımında değişiklik yapılan kısaltmalar için de geçerli olmalıdır. c) Ne yazık ki birçok kişi TDK’yi “Sık sık kural değiştiren kurum” olarak görmektedir. Bu nedenle yazımında değişiklik yapılan kelimeler ve kısaltmalar için gerekçe hazırlanmalı ve genel ağ sayfasında açıklanmalıdır. Bir yazım kuralında değişiklik yapıldıysa bu değişikliğin bir sebebi olmalıdır ve bu sebebi sadece Türk dili uzmanları değil toplumun geneli merak etmektedir. d) TDK, bilgi edinme yoluyla kendisine ulaşan bütün soruları cevaplandırmaktadır. Bu cevaplar, konu başlıklarına göre sınıflandırılarak Kurumun genel ağ sayfasında kolay ulaşılabilir bir yerde yayımlanmalıdır. e) Kılavuzdaki yazım ile uygulamadaki yazımın birbirine uyması gerekir. TDK’nin son kılavuzunda bu yönde yeni adımlar atılmıştır ancak bize göre eksik kalan noktalar vardır. Telefon (tel.), çeviren (çev.), hazırlayan (haz.) gibi kelimelerin kısaltmaları, genellikle metin içinde değil de adres ve bibliyografik künye yazımında kullanılmaktadır. Kılavuzdaki yazımın aksine uygulamada bu kısaltmaların tamamı çoğunlukla büyük harfle başlamaktadır. Telefon sözcüğünün kısaltmasından sonra genellikle nokta kullanılmamaktadır. Bu nedenle yukarıdaki kelimelerin kısaltmalarının Tel, Çev. ve Haz. şeklinde yapılması daha uygun olacaktır. f) Kaynak dilindeki kısaltması Türkçeye iyice yerleşmiş olan CIA, MOSSAD, KGB gibi kurumlar için önerilen/önerilecek olan Türkçe kısaltmaların öncekilerin yerini alması çok güçtür. Bu gibi kısaltmalar, kaynak dildeki gibi kullanılabilir ancak dile henüz yerleşmemiş yabancı kurum ve kuruluş adlarının Türkçe kısaltmalarının basın yayın organlarında, ders kitaplarında, resmî yazışmalarda kullanılması sağlanmalıdır. g) Kılavuzların kısaltmalar dizini daha da zenginleştirilmeli ve dizinde yer alan kısaltmalar, özenle seçilmelidir. Başta meslek adları olmak üzere günlük hayatta çok sık kullanılan ve tabelalarda, mühürlerde, kaşelerde yer alması muhtemel kelimelerin kısaltmalarına özellikle yer verilmelidir. Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi Cilt 1, Sayı 1, s. , Kış , BARTIN-TÜRKİYE Bartın University Journal of Faculty of Education, Volume 1, Issue 1, p. , Winter , BARTIN-TURKEY TDK İmlâ/Yazım Kılavuzlarının Kısaltmalar Bölümleri Üzerine Bir Değerlendirme 57 h) Adı değişen veya yeni açılan kurumların TDK tarafından kısaltmaları hemen belirlenmeli ve belirlenen kısaltma, kamuoyu ile paylaşılmalıdır. Kaynaklar Dil Encümeni. (). İmlâ Lûgati. İstanbul: Devlet Matbaası Türk Dil Kurumu (TDK). (). İmlâ Kılavuzu. Ankara: TDK Yayınları. Türk Dil Kurumu (TDK). (). İmlâ Kılavuzu. Ankara: TDK Yayınları. Türk Dil Kurumu (TDK). (). İmlâ Kılavuzu. Ankara: TDK Yayınları. Türk Dil Kurumu (TDK). (). İmlâ Kılavuzu. Ankara: TDK Yayınları. Türk Dil Kurumu (TDK). (). İmlâ Kılavuzu. Ankara: TDK Yayınları. Türk Dil Kurumu (TDK). (). İmlâ Kılavuzu. Ankara: TDK Yayınları. Türk Dil Kurumu (TDK). (). Yeni İmlâ Kılavuzu. Ankara: TDK Yayınları. Türk Dil Kurumu (TDK). (). Yeni İmlâ Kılavuzu. Ankara: TDK Yayınları. Türk Dil Kurumu (TDK). (). Yeni İmlâ Kılavuzu. Ankara: TDK Yayınları. Türk Dil Kurumu (TDK). (). Yeni İmlâ Kılavuzu. Ankara: TDK Yayınları. Türk Dil Kurumu (TDK). (a). Yeni Yazım (İmlâ) Kılavuzu. Ankara: TDK Yayınları. Türk Dil Kurumu (TDK). (b). Yeni Yazım (İmlâ) Kılavuzu. Ankara: TDK Yayınları. Türk Dil Kurumu (TDK). (). Yeni Yazım Kılavuzu. Ankara: TDK Yayınları. Türk Dil Kurumu (TDK). (). Yeni Yazım Kılavuzu. Ankara: TDK Yayınları. Türk Dil Kurumu (TDK). (). Yeni Yazım Kılavuzu. Ankara: TDK Yayınları. Türk Dil Kurumu (TDK). (). Yeni Yazım Kılavuzu. Ankara: TDK Yayınları. Türk Dil Kurumu (TDK). (). Yeni Yazım Kılavuzu. Ankara: TDK Yayınları. Türk Dil Kurumu (TDK). (). İmlâ Kılavuzu. Ankara: TDK Yayınları. Türk Dil Kurumu (TDK). (). İmlâ Kılavuzu. Ankara: TDK Yayınları. Türk Dil Kurumu (TDK). (). İmlâ Kılavuzu. Ankara: TDK Yayınları. Türk Dil Kurumu (TDK). (). İmlâ Kılavuzu. Ankara: TDK Yayınları. Türk Dil Kurumu (TDK). (). İmlâ Kılavuzu. Ankara: TDK Yayınları. Türk Dil Kurumu (TDK). (). Yazım Kılavuzu. Ankara: TDK Yayınları. Türk Dil Kurumu (TDK). (). Yazım Kılavuzu. Ankara: TDK Yayınları. Türk Dil Kurumu (TDK). (). Yazım Kılavuzu. Ankara: TDK Yayınları. Türk Dil Kurumu (TDK).( 2). seafoodplus.info?option=com_content&view=category&id=50 (Erişim Tarihi: , 22 Nisan) Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi Cilt 1, Sayı 1, s. , Kış , BARTIN-TÜRKİYE Bartın University Journal of Faculty of Education, Volume 1, Issue 1, p. , Winter , BARTIN-TURKEY
batman iftar saati 2021 viranşehir kaç kilometre seferberlik ne demek namaz nasıl kılınır ve hangi dualar okunur özel jimer anlamlı bayram mesajı maxoak 50.000 mah powerbank cin tırnağı nedir