Mathias Schleiden, Thedor Schwann ve Rudolph Wirchow “hücre teorisini ortaya atmışlardır.
Hücre teorisine göre;
Akıcı mozaik zar modelinde;
NOT:
Glikoproteinler;
* hücrelerin birbirini tanımasında,
* hücre zarının seçici geçirgenliğinde,
* hormonların tanınıp hücreye alınmasında görev yapar.
Hücre zarından;
* Küçük moleküller (oksijen, sodyum gibi),
* Yağda çözünen maddeler (A, D, E, K vitaminleri),
* Yağı çözen maddeler (alkol, eter, kloroform gibi),
* Nötr maddeler,
* Negatif iyonlar,
daha kolay geçer.
1- Hücre Zarı :
Bütün bitki ve hayvan hücrelerinde bulunan, hücreyi dış ortamdan ayıran ve hücreye şekil veren yapıya hücre zarı denir.
Hücre Zarının Özellikleri :
1- Canlıdır.
2- Seçici ve geçirgendir. Hücre zarından küçük moleküller (maddeler) (su, madensel tuzlar, vitaminler, oksijen gazı, karbondioksit gazı, glikoz, gliserin, yağ asiti, amino asit, iyonlar) geçer ama büyük moleküller (maddeler) (nişasta, yağ, protein, karbonhidrat) geçemez. Büyük moleküller (yapı taşlarına kadar) parçalandıktan sonra geçerler.
3- Esnektir.
4- Saydamdır (Işığı geçirir).
5- Çift katlıdır.
6- Protein, yağ ve az miktarda karbonhidrattan oluşmuştur.
7- Akışkandır.
8- Üzerinde madde alışverişini sağlayan porlar bulunur.
Hücre Zarının Görevleri :
1- Hücreyi dış ortamdan ayırır.
2- Hücreyi dış etkilere karşı korur.
3- Hücreye madde giriş çıkışını sağlar.
4- Hücreye şekil verir.
5- Hücreyi dağılmaktan korur.
6- Hücrelerin birbirlerini tanımasını sağlar.
Hücre Zarının Yapısı :
Hücre zarı, protein, yağ ve az miktarda da karbonhidrattan (moleküllerinden) oluşmuştur. Hücre zarının üzerinde por denilen delikler bulunur. Porlar hücrede madde giriş çıkışını sağlarlar.
Hücre Duvarı (Çeperi) :
Bitki hücrelerinde (bazı bakteriler, mantarlar ve bitkiler), hücre zarının üzerinde selüloz denilen maddenin birikmesiyle oluşan yapıya hücre duvarı (çeperi) denir. (Bitki hücrelerinin köşeli olmasının nedeni hücre duvarıdır).
Hücre Duvarının (Çeperinin) Özellikleri :
1- Yalnız bitki hücrelerinde bulunur, hayvan hücrelerinde bulunmaz.
2- Hücre zarının dışında bulunur.
3- Kalın, sert ve dayanıklıdır.
4- Cansızdır.
5- Tam geçirgendir. Üzerinde madde geçişine izin veren delikler bulunur.
6- Selüloz denilen maddeden yapılmıştır.
7- Hücreye şekil verir.
2- Sitoplâzma :
Hücre zarı ile çekirdek arasını dolduran yumurta akı kıvamındaki renksiz sıvıya sitoplâzma denir. Sitoplâzmanın yapısında % 90 oranında su bulunurken geriye kalan kısmını da protein, karbonhidrat, yağ (asidi), vitamin, madensel tuzlar, enzim, glikoz, salgı (hormon) ve organeller bulunur. ( % 65–90` ını su oluşturur ). (Sitoplazma bozulduğunda hücre de ölür).
Sitoplâzmanın Özellikleri :
1- Canlıdır.
2- Renksizdir.
3- Suda çözünmez (suya karışmaz yani kolloid yapıdadır) (Kolloid, parçacık büyüklüğü 1– mm olan maddedir)
4- Hücre zarından geçemez.
5- Yarı saydamdır.
Sitoplâzmanın Görevleri :
Sitoplâzma hücredeki beslenme, solunum, dolaşım, boşaltım, üreme, sindirim gibi bütün yaşamsal faaliyetlerin (canlılık olaylarının) gerçekleştiği yerdir. Sitoplâzmada yaşamsal faaliyetleri gerçekleştiren yapılara organel (organcık) denir. Sitoplâzmada bulunan organellerin görevleri farklıdır.
Sitoplâzmada Bulunan Organeller :
Sitoplâzmada farklı görevlere sahip olan; endoplazmik retikulum, ribozom, mitokondri, lizozom, golgi aygıtı (cisimciği), koful, sentrozom, plastitler gibi organeller bulunur. (PİS KEREM GEL)
1- Mitokondri :
Bakteriler ve alyuvarlar denilen kan hücresi dışında bütün hücrelerde bulunur.
Hücre içerisine alınan besin maddelerinin oksijen gazı ile parçalanarak enerji üretilmesini sağlar. (Yani hücre içerisinde solunum olayında görevlidir).
Vücutta enerji ihtiyacı fazla olan karaciğer, kas ve sinir (beyin) hücrelerindeki mitokondri sayısı diğer hücrelerdekinden daha fazladır.
2- Koful :
Bitki hücrelerinde büyük ve az sayıda, hayvan hücrelerinde küçük ve çok sayıdadır. (Genç bitki hücrelerinde küçük ve çok sayıda, yaşlı bitki hücrelerinde büyük ve az sayıdadır).
Koful, hücre içerisine alınan su ve besinler ile hücrede oluşan atık maddelerin depolanmasını ve bu atık maddelerin hücre dışına atılmasını sağlar. Bu nedenle hücre içerisinde depolamada ve boşaltımda görevlidir.
3- Klorofil: Bitkiye yeşil renk verir ve fotosentez olayında görevlidir.
4- Endoplazmik Retikulum :
Hücre zarı ile çekirdek arasında uzanan kanalcıklardır (borulardır=kanalcık sistemidir).
Hücre içerisinde madde taşınmasını (ve depolanmasını) sağlar.
5- Ribozom :
Virüsler hariç bütün hücrelerde bulunur. Sitoplâzma içerisinde veya endoplazmik retikulum üzerinde yer alır.
Hücre içerisinde protein üretiminde (sentezinde) görevlidir.
6- Golgi Aygıtı (Cisimciği) :
Hücre içerisinde ter, süt, yağ, gözyaşı, tükürük, sümük, gibi salgıları (sıvıları) üreterek bunları bir zarla çevirip paketler. Bakteri dışında tüm hücrelerde vardır.
7- Lizozom :
Genellikle hayvan hücrelerinde bulunur, bitki hücrelerinde bulunmaz. İnsanlarda akyuvarlar, karaciğer ve dalakta sayısı fazladır ama alyuvarlar hücrelerinde bulunmaz.
Hücre içerisinde büyük besin maddelerinin (moleküllerinin) parçalanmasını (sindirilmesini) sağlar.
8- Sentrozom (Sentrioller) :
Bitki hücrelerinde bulunmayıp sadece hayvan hücrelerinde bulunur.
Hücre bölünmesinde görevlidir.
3- Çekirdek :
Hücrenin ortasında bulunan, bir zarla sitoplâzmadan ayrılan, hücredeki bütün yaşamsal faaliyetleri (büyüme, bölünme ve onarım) yöneten ve kontrol eden (sitoplazmadaki en büyük) kısımdır. Çekirdeği alınan hücre yaşayamaz. Kırmızı kas hücresi ile karaciğer hücrelerinde birden fazla çekirdek varken bakteriler ve alyuvarlar hücrelerinde çekirdek bulunmaz. (Bir zarla sitoplâzmadan ayrılmamıştır). (Bakteri, alyuvar ve mavi yeşil algler hariç, bütün hayvan ve bitki hücrelerinde bulunur).
Hazırlayan :MURAT ÜSTÜNDAĞ
Fen Bilimleri - Hcre ve Blnmeler
dksn izlediniz
Canlıların temel yapı birimi olan hücreleri mikroskop altında inceledik ve benzer yapı birimlerinden oluştuklarını fark ettik. Senin için Tonguç’la birlikte mikroskoptan elde edilen görüntüleri eğlenceli çizimlere dönüştürdük. Bitki ve hayvan hücresinde yer alan 3 kısmı özellikleriyle birlikte “Hücrenin Kısımları” eğitiminde bulabilirsin. Acele et, şimdi sırada “Hücre Organelleri” var! Hücrede canlılık olaylarını hangi yapıların gerçekleştirdiğini öğrenmeye de hazır ol. Mesela sence; solunum, sindirim ve boşaltım olayları hangi organelde gerçekleşir? Organelleri, özelliklerini ve yapılarını tanıdığın zaman sen de fark edeceksin ki “Bitki ve Hayvan Hücresi Karşılaştırması” yapmak artık daha kolay. Peki, hücre içerisinde gerçekleşen bunca yaşamsal faaliyeti hangi yapı yönetiyor? “DNA, Gen, Kromozom” ve kalıtsal bilginin taşınması da eğitimde seni bekliyor. Eğitimin son kısmında “Hücre Yapısı ile İlgili Görüşler”e yer veriyoruz. Hâlâ neyi bekliyorsun, haydi başla!
Canlılar için hücre büyük bir öneme sahiptir. Canlıların yaşamasını sağlayan en önemli yapı taşıdır. Besin alışverişi, iyileşme, büyüyüp gelişme ve depolama gibi daha birçok farklı unsur adına mutlaka hücreler gereklidir. Aynı şekilde hücrenin yapısı farklı bölümlere ayrılmaktadır. Şimdi hücreler içerisinde neler var bir bakalım.
Hücre ve Yapısı
İlk olarak hücre nedir bunu öğrenerek başlayalım.
Hücre: Canlıların canlılık özelliğini gösteren en küçük yapı taşlarına hücre denmektedir. Hücrelerin belli başlı bazı özellikleri bulunur.
- Hücreler canlıdır.
- Canlıların vücudu hücrelerden oluşmaktadır.
- Aynı zamanda hücreler kendi başlarına yaşam özelliği gösterebilen yapılardır.
Canlılarda gerçekleştirilen tüm yaşamsal olaylar hücre içerisinde sağlanır. Bunlar içerisinde boşaltım, solunum ve büyüme gibi daha birçok unsur söz konusudur. Ancak hücreler o kadar küçüktür ki çıplak gözle görülmesi mümkün değildir. Hücreleri görebilmek için bir mikroskop gerekir.
Hücrenin temel kısımları: Hücre genel olarak üç temel kısımdan oluşmaktadır. Bunları dıştan içe doğru sayarsak hücre zarı sitoplazma ve çekirdek bulunmaktadır.
Hücre Zarı
Hücre zarı hücreleri dış etkilere karşı koruma altına alır. Aynı zamanda esnek bir yapısı bulunur. Üzerinde por ismi ile bilinen geçitler vardır. Bu geçitler sayesinde besin alışverişi gerçekleşir. Hücreler her maddeyi içeri almaz ya da her maddeyi dışarı çıkarmaz. Aynı zamanda yapısı genel olarak protein yağ ve karbonhidrattan oluşmaktadır. Hücre zarının belli başlı bazı özellikleri bulunmaktadır.
- Hücreye şekil vermekle görevlidir.
- Hücreyi her türlü dış etkilere karşı korur.
- Aynı zamanda hücrenin madde alışverişini kontrol etmektedir.
- Canlıdır.
- Hücrenin dağılmasına engel olur.
Hücre Duvarı
Hücre zarının etrafını saran sert ve dayanıklı yapı hücre duvarı olarak bilinmektedir. Bitki hücreleri ile beraber bakteri ve mantarlarda bulunur. Ancak hayvan hücrelerinde bulunmaz. Diğer yandan bitkilere dayanıklılık sağlamaktadır. Genel yapısı ise selülozdan oluşmuştur. Ayrıca bitkiyi iç ve dış olumsuz koşullara karşı korur. Hücre duvarı tam geçirgen olmak ile beraber aynı zamanda cansızdır.
Sitoplazma
Yumurta akı kıvamında olan sitoplazma çekirdek ile hücre zarı arasını doldurmaktadır. Yapısının büyük bir kısmı sudur ve aynı zamanda saydam ve akışkandır. Yaşamsal olaylar genelde sitoplazma içerisinde gerçekleşir. O yüzden bu yönüyle çok önemli bir yapıdır. Bunlar içerisinde solunum, boşaltım ve sindirim, madde sentezlemesi ve enerji üretimi ile beraber beslenme gibi pek çok olay yer almaktadır. Bu konuda yaşamsal olayların gerçekleştirdiği yapılara organel denmektedir. Sitoplazmanın içerisinde karbonhidrat, protein, yağ, mineraller ve hormonlar ile enzimler bulunmaktadır.
Özellikle hücre içerisinde bazı organeller bulunmaktadır. Bu organeller sayesinde birçok farklı yaşamsal olay devam eder ve her bir organelinin farklı görevleri bulunmaktadır.
- Endoplazmik retikulum maddelerin depolanması ve sentezlenmesi ile görevlidir.
- Golgi cisimciği salgı maddelerinin üretilmesini, kesecikler halinde paketlenmesi konusunda görevlidir.
- Mitokondri oksijen ve besin yakmak suretiyle vücut için gerekli olan enerjiyi sağlar.
- Lizozom hücre içerisinde yer alan maddelerin sindirilmesi konusunda görev alır.
- Ribozom virüsler hariç bütün canlılarda bulunur ve proteinin üretiminde görevlidir.
- Sentrozom canlı içerisinde hücrelerin bölünmesi konusunda görevlidir.
- Koful ise hücrede depolama görevi görür.
Tüm bu organeller bitkiler, hayvanlar ve insanlarda yer almaktadır. Ancak saydığımız bütün bu organeller tüm canlılarda bulunmaz. Bazıları bitkilerde, bazıları hayvanlarda ve bazıları ise insanlarda ya da diğer canlılarda yer alır.