Iklim Türleri Nelerdir

Yeryüzünün geniş alanlarında, atmosfer olaylarının uzun süreli ortalamalarına iklim denildiğini daha önceki konularda öğrenmiştiniz. Dünyada iklim tiplerinin belirlenmesinde genel olarak sıcaklık, basınç, rüzgârlar, nem ve yağış gibi iklim elemanlarının uzun süreli ortalamaları dikkate alınır. Bu ortalamaların benzer olduğu alanlar aynı iklim bölgesi (makroklima) olarak kabul edilir. Dünya’nın şekli (enlem), karasallık-denizellik, sıcak-soğuk su akıntıları ve yeryüzü şekillerindeki (yükselti, bakı, dağların uzanışı ve eğim) değişmeler farklı iklim tiplerinin ortaya çıkmasına etki etmiştir. Özellikle sıcaklıklara bağlı olarak yeryüzündeki iklim tipleri; sıcak, ılıman ve soğuk iklimler şeklinde üçe ayrılır (Tablo ).

Tropikal kuşakta görülen (Harita ) sıcak iklimlerde ortalama sıcaklıklar yıl boyunca çok fazla değişmez. Mevsimler genel olarak kurak ve yağışlı dönemler şeklinde belirginleşir. Sıcak iklimler; ekvatoral iklim, çöl, savan ve muson iklimi olmak üzere dörde ayrılır.

EKVATORAL İKLİM

• Ekvator çizgisi ve yakın çevresinde, özellikle Amazon (Görsel ) ve Kongo havzaları ile Güneydoğu Asya Adaları’nın büyük bir bölümünde etkili olmaktadır.

• Yıllık ortalama sıcaklıklar 25 °C dolaylarında, yıllık sıcaklık farkı ise °C’dir. Bir günlük hava koşullarının yılın diğer günlerinde de görüldüğü bu iklim tipinde yıllık yağış miktarı mm’den fazladır.

• Yıl boyunca yüksek sıcaklıkların, düzenli ve bol yağışların görüldüğü bu bölgede bitki örtüsü oldukça gürdür (Görsel ). Tropikal yağmur ormanları adı da verilen bu bitki örtüsü dünyanın akciğerlerine benzetilmektedir.

ÇÖL İKLİMİ

• Dönencelerin bulunduğu enlemler (23° 27&#;) ile orta kuşakta denizel etkinin giremediği iç kesimlerde görülür (Görsel )..

• Bu iklimin en belirgin özelliği yağışların oldukça az olmasıdır. Sıcaklık farkları gün içinde 50 °C’yi geçebilir.

• Çöl iklimi bitki örtüsü bakımında oldukça fakirdir. Yüksek buharlaşmaya ve kuraklık şartlarına uyum sağlamış dikenli otlar ve çalılar bu iklimin bitki örtüsünü oluşturur.

SAVAN (TROPİKAL) İKLİMİ 

• 10°° kuzey ve güney enlemleri ile Ekvator çizgisi çevresinde metreden daha yüksek alanlarda görülür.

• Yıl boyunca sıcaklık değerleri yüksek olmasına karşın yağış rejimi düzensizdir. Yıllık yağış miktarı mm civarındadır. Güneş ışınlarının dik açılarla düştüğü aylarda yağışlar artar, diğer aylar ise kurak geçer.

• Bu iklimin bitki örtüsü, yağışlı aylarda yeşeren; kurak aylarda ise sararan uzun boylu otlar (savan) ve yer yer ağaçlardır (Görsel ).

MUSON İKLİMİ 

• Güneydoğu Asya (Görsel ) başta olmak üzere Hint Okyanusu çevresinde görülür.

• Muson rüzgârlarının etkisiyle bu iklimde yaz mevsimi yağışlı, kış mevsimi ise kurak geçer. Yıllık yağış miktarı mm’den fazladır. Sıcaklıklarda yıl boyunca önemli bir değişiklik görülmez.

• Bu iklimin bitki örtüsü, kışın yaprağını döken gür ağaçlardan oluşan ormanlardır.

Dört mevsimin belirgin olarak yaşandığı ılıman iklimler orta kuşakta (30°° enlemleri) görülür (Harita ). Ilıman iklimler; Akdeniz iklimi, ılıman okyanusal, sert karasal ve karasal (step) iklim olmak üzere dörde ayrılır.

AKDENİZ İKLİMİ

• Bu iklim 30°° kuzey ve güney enlemleri arasında görülür. Akdeniz çevresi, ABD’de Kaliforniya, Afrika’nın güneyi (Kap Bölgesi), Orta Şili ve Avustralya’nın güneyi bu iklimin en tipik görüldüğü yerlerdir.

• Yazlar sıcak ve kurak, kışlar ılık ve yağışlıdır. Yıllık ortalama sıcaklıklar 15° °C, yıllık sıcaklık farkı ise 18 °C dolaylarındadır. Yıllık yağış miktarı mm civarındadır. Yağışların büyük bir kısmı kışın düştüğü için yağış rejimi düzensizdir.

• Bu iklimin bitki örtüsü; yaz kuraklığına dayanıklı kızılçam ormanları (Görsel ) ve defne, zeytin, keçiboynuzu, mersin gibi bodur ağaçlardan oluşan makilerdir (Görsel ).

ILIMAN OKYANUSAL İKLİM 

• 40°° enlemleri arasında anakaraların batı k ıyılarında görülen bu iklimin oluşmasında batı rüzgârları ve sıcak su akıntıları oldukça etkilidir. Batı Avrupa, Alaska Körfezi’nin güneyi, Güney Şili, Avustralya’nın kuzeydoğusu ve Yeni Zelanda bu iklimin en tipik görüldüğü alanlardır.

• Yağışların yıllık ortalaması mm civarında olup yağış rejimi düzenlidir. Yıllık ortalama sıcaklık °C, yıllık sıcaklık farkı ise 10 °C dolaylarındadır.

• Bu iklimin bitki örtüsü, karışık ağaçlardan oluşan ormanlardır.

SERT KARASAL İKLİM 

• Orta kuşağın deniz etkisine kapalı yüksek kesimlerinde ve 60° enlemleri çevresinde görülür. Sibirya, Kanada ve Doğu Avrupa bu iklimin en tipik görüldüğü alanlardır.

• Kışlar oldukça uzun ve soğuk, yazlar ise kısa ve ılık geçer. Yıllık ortalama sıcaklık 5 °C iken yıllık sıcaklık farkı oldukça fazladır (20 °C °C). Yıllık yağış miktarı mm civarında olup yağışlar daha çok yaz başlarında düşer.

• Bu iklimin bitki örtüsü, yüksek düzlüklerde çayırlar; yamaçlar ile 60° enlemlerinde iğne yapraklı ormanlar (tayga ormanları) ve yükseltinin kısmen azaldığı yerlerde ise bozkırlardır.

ILIMAN KARASAL (STEP) İKLİM

• Kıtaların deniz etkisine kapalı iç kesimlerinde görülür. Bu iklim, denizel ve sıcak iklimler ile karasal ve kurak iklimlerin geçiş alanlarında yer alır. Bu iklimin en belirgin görüldüğü yer Orta Asya’da çöllerin etrafındadır (Görsel ).

• Yıllık sıcaklık farkı oldukça fazladır. Kışlar soğuk, yazlar sıcaktır. Yıllık yağış miktarı mm civarındadır.

• Yıllık yağış miktarının az olmasına bağlı olarak bitki örtüsü seyrektir. İlkbahar yağışları ile yeşeren, yaz kuraklığı ile sararan bozkırlar (step) bu iklimin bitki örtüsünü oluşturur.

Kutuplara yakın alanlarda ve çok yüksek kesimlerde görülen soğuk iklimlerde  sıcaklıklar yıl boyunca düşüktür. Soğuk iklimler; tundra (kutup altı), yüksek dağ ve kutup iklimi olmak üzere üçe ayrılır.

TUNDRA (KUTUP ALTI) İKLİMİ  

• 65°° enlemlerinde bulunan Grönland Adası kıyılarında, Kanada’nın kuzeyinde, Kuzey Sibirya ve İskandinav Yarımadası’nın kuzeyinde belirgin olarak görülür.

• Sıcaklık ve yağış değerleri yıl boyunca düşük olup  sıcaklık yılın birkaç ayı 0 °C’nin üzerine çıkar. Bu iklimin bitki örtüsü çalı, yosun ve cılız otlardan oluşan tundralardır .

KUTUP İKLİMİ 

• Kuzey Kutbu çevresinde, özellikle Grönland Adası’nın iç kesimlerinde ve Antarktika’da görülür.

• Sıcaklık yıl boyunca 0 °C’nin altında olduğu için yüzeydeki karlar erimez.

• Yağışlar kar şeklinde ve oldukça azdır. Sıcaklık şartlarından dolayı bitki örtüsünden yoksundur.

• İnsan yaşamı için elverişli şartlar taşımayan bu iklimi bölgesinde son yıllarda özel donanımlı araştırma istasyonları kurulmaktadır.

KAYNAKÇA:

MEB Ortaöğretim Coğrafya – 9. Sınıf Ders Kitabı ( İsmail ÖZDOĞAN Kenan TÜRKEZ Mutlu KARAKOÇ )