Ilk Kalıcı Elçi
Sedat Uyar / Dünya Bülteni / Tarih Servisi
Osmanlı Devleti, barış yapmak veya mevcut barışı yenilemek, padişahın bir mektubunu iletmek, tahta çıkan yeni kralı tebrik etmek gibi sebeplerle diğer devletlere elçiler gönderirdi. Ayrıca 18. yüzyıla kadar Osmanlı'nın daimi elçilikleri olmamasından dolayı bu tür diplomatik işleri geçici olarak gönderilen elçiler yerine getiriyordu. İlk daimi, yani ikamet elçisi ise 1793 yılında, III. Selim tarafından Londra'ya gönderilen Yusuf Agah Efendi'dir.
Elçiler, büyük elçi, orta elçi, küçük elçi ve maslahatgüzar olmak üzere sınıflara ayrılmıştı. Söz konusu ülkenin, Osmanlı nezdindeki itibarına göre gönderilecek elçilerin sınıfı tesbit edilmekteydi. Yine basit bir memuriyetle veya sırf mektup götürmek için yollanan kimselere de nameres denilmekteydi. Ülkeler karşılıklı olarak elçileri karşılama, ağırlama, uğurlama ve hediyeleşme gibi hususlarda birbirlerine denk düşecek ortak bir tavır takınırlardı.
O dönemde ülkeler arasında hediyeleşme, önemli bir diplomatik argümandı. Osmanlı, tahta çıkan bir kralı tebrik etmek veya söz konusu ülkeyi kendisine yakınlaştırmak amacıyla, elçileri vasıtasıyla hediyeler gönderirdi. “Elçi Hazinesi” adı verilen hazineden, pahalı ve gösterişli eşyalar çıkarılarak, hem gidilen devletin ileri gelenlerine hediyeler götürülür, hem de gönderilen elçi, değerli eşyalar ve ihtişamlı kıyafetlerle donatılırdı. Örneğin 1774'te Rusya'ya gönderilen Osmanlı elçisi Abdülkerim Efendi, II. Bayezid'in son derece değerli olan hançerini beline takarak gitmişti. Elçiler, beraberlerinde götürdükleri bu değerli eşyaları geri döndüklerinde hazineye iade ederlerdi. Ancak krala ve ailesine verilmek üzere götürülen hediyeler, törenle teslim edilir, elçi tören sırasında ayrıca krala padişahın bir mektubunu da sunardı.
Osmanlı Devleti, yabancı devletlerin krallarına ve ileri gelenlerine hediye gönderme noktasında son derece fedakar davranmıştır. Paris'e ilk ikamet elçisi olarak gönderilen Moralı Seyyid Ali Efendi'nin götürdüğü hediyelerin listesi şöyledir: “ipekten muhteşem bir çadır, 10 adet at, kıymetli kumaşlar, esanslar, parfümler..” Yine Halet Efendi, Paris elçiliğine tayin edildiğinde Napolyon Bonapart ve eşine verilmek amacıyla çok değerli kumaşlar, ışıl ışıl takılar ve kokulardan oluşan bohçalar getirmişti. O dönemde Türk kumaşı Avrupa'da oldukça kıymetliydi.
12 Ekim 1793'te, yeni Londra elçiliğine ait eşyalar ve hediyeler ile birlikte Ragusa bandıralı 'Colomba Fortuna' adlı bir gemi ile İstanbul'dan gönderildi. 14 Ekim'de ise Yusuf Agah Efendi, yanında serkatibi (başkatip) Mehmet Raif Efendi; tercümanlar Emanuel Persiani, Gregorio Valeria; haznedar Mehmet Derviş Efendi; müslüman kişizadesi Mehmed Derviş Efendi ve gayrimüslim kişizadesi Yanko Savrud'u da ihtiva eden 15 kişilik bir heyetle başka bir gemi ile İstanbul'dan ayrıldı. Elçilik heyetini taşıyan gemi Karadeniz'den, Tuna Nehri ağzı, Rusçuk, Bükreş, Hermannstadt (Sibiu) ve Budin üzerinden Viyana'ya ulaştı. Sonra kara yolu ile Almanya, ve Belçika üzerinden Ostend limanına ve Manş Denizi'ni geçerek İngiltere'de Dover limanına ve buradan da karadan Canterbury yolu ile 21 Aralık'ta Londra'ya ulaştı.[1]
Elçi ve maiyeti Londra'da önce Royal Hotel'de kaldılar. Bir müddet sonra da Adelphi semtinde yeni bir elçilik binası bulunarak bu yeni elçilik binasına taşındılar. Büyükelçi Yusuf Agah Efendi, İngiltere hariciyesi ve devlet erkanı tarafından çok iyi karşılandı. Yusuf Agah Efendi, 8 Ocak 1794'te İngiltere Kralı III. George tarafından kabul edildi ve 15 Ocak 1795'te ise İngiltere başbakanı olan William Pitt ile görüşmeler yaptı. O akşam 'Turkey (Levant) Company' şirketi onun şerefine bir akşam yemeği tertip etti. 18 Ocak'ta kraliçe ile bundan sonra da Lordlar Kamarası üyeleri lordlar, valiaht Galler prensi, kralın kardeşleri olan dükler ve Londra'da bulunan yabancı ülke diplomatik misyon şefleri ile tanıştı. Hediyeleri taşıyan gemi gecikmişti. Ama gelince 29 Ocak 1795'te bir törenle Sultan III. Selim'in göndermiş olduğu name-i hümayunu ve hediyeleri St. James Sarayı'nda Kral III. George'a şahsen takdim etti.[1]
Yusuf Agah Efendi Londra daimi ikamet elçilik görevini üç yıl ifa etti. Bu dönemde hem İngiliz hariciyecileri ile hem de Londra'da bulunan yabancı devlet dioplomatik misyonları ile görüşerek Osmanlı Devleti'nin politik ve ticari menfaatlerini ilgilendiren sorunlarla ilgilenip bunları diplomatik yolla halletti. İstanbul'da gereksinen askeri ve sivil alanlarda uzman ve teknisiyenleri İngiltere'den temin etti. Maiyetinde bulunan Osmanlıların yabancı dil öğrenmelerini sağladı. Böylece batı standardlarına göre eğitilmiş devlet liderlerinin eğitilmelerine öncülük yapmaya çalıştı. Üç yıl süren daimi ikamet elçiliğinden sonra İstanbul'a geri dönmek için İstanbul'dan yeni bir daimi ikamet elçisi gönderilmesini istedi.[1]
Babıali, Kasım 1796'da yeni Londra daimi ikamet elçisi olarak İsmail Ferruh Efendi'yi atadı. İsmail Ferruh Efendi, 9 Nisan 1797'de İstanbul'dan deniz yolu ile ayrılıp 23 Temmuz'da Londra'ya ulaştı. Yusuf Agah Efendi ise 19 Temmuz'da Kral III. George'a veda ziyareti yaptı. 1 Ağustos'ta Londra'dan kara yolu ile ayrılarak; Manş Denizi'ni geçip Ostand'e gelerek buradan da kara yoluyla Viyana; ve burada gemi ile Tuna Nehri ve Karadeniz yolu ile 15 Eylül 1797'de İstanbul'a vardı. Hemen devlet ricalinin de katıldığı bir törenle III. Selim huzuruna çıkarak Kral III. George'un göndermiş olduğu mektubu sundu ve padişaha sözlü olarak elçiliği hakkında bilgiler verdi. Böylece Yusuf Agah Efendi ilk Londra daimi ikamet elçiliği görevini tamamlamış oldu.[1]