Iran Yönetim Biçimi
İran nasıl y&#;netiliyor?
18 Haziran’da cumhurbaşkanlığı seçimlerinin düzenleneceği İran’da seçimleri etkileyen en önemli faktörlerden biri, kuşkusuz ülkede yönetim sisteminin nasıl işlediği. Türkiye’nin doğu komşusu, resmi adıyla “İran İslam Cumhuriyeti”nin nasıl yönetildiği ise oldukça karmaşık.
Kadim uygarlıklara ev sahipliği yapan İran’da ’te kurulan son monarşi Pehlevi rejimi, tüm dünyada ses getiren “İslam Devrimi”yle son buldu.
Şah’ın uygulamalarından rahatsız olan geniş bir kesimin desteğini alan Ruhullah Humeyni ve destekçileri, eski rejimi devirerek ülkede yepyeni bir sistem kurdu.
Devrim sürecinde kendisine destek veren farklı fraksiyonları zamanla etkisizleştiren Humeyni, kurduğu sistemi “İslam Cumhuriyeti” ismiyle adlandırdı.
Düzenli seçimler, cumhurbaşkanlığı, meclis, kabine gibi kurumların varlığına rağmen İran’da sistem oldukça farklı işliyor. Zira İran’daki rejimin dünyada bir benzeri daha yok.
Yaklaşık 85 milyon nüfusa sahip İran’da Anayasası’na göre, cumhuriyet rejimi ve İslam dininin Şii yorumuna dayalı melez bir sistem mevcut. ’da revize edilen anayasada halkın seçtiği cumhurbaşkanı yönetimin başı olsa da askeri, siyasi, istihbari güçlerin sevk ve idaresi esasında “Devrim Rehberi” olarak adlandırılan mutlak liderin uhdesinde.
Devrimden sonra Humeyni, “Velayet-i Fakih” doktrini benimsedi ve devrim sonrası ülkede kurumsal yapılanma, bu düşünceye göre şekillendi.
Anadolu Ajansı (AA) seçimlere çok az bir süre kala İran’da rejimin hangi temeller üzerine inşa edildiğini, Devrim Rehberi’nin görev ve yetkilerini, ülkedeki Uzmanlar Meclisi, Anayasayı Koruyucular Konseyi gibi kritik kurumlarının etkisi gibi konuları alanında uzman kişilerden görüşler alarak konuyu mercek altına alıyor.
Anadolu Ajansı web sitesinde, AA Haber Akış Sistemi (HAS) üzerinden abonelere sunulan haberler, özetlenerek yayımlanmaktadır. Abonelik için lütfen iletişime geçiniz.Erken dönem (MÖ –MÖ )[değiştir İran yönetiminin son yılı olabilir
Celal Rushen
y&#;l&#;n&#;n yakla&#;&#;k üçte birinde ülkeyi kas&#;p kavuran kitlesel protestolara sahne olan &#;ran &#;slam Cumhuriyeti, y&#;l&#;na ekonomisi, d&#;&#; politikas&#; ve temel hak ve özgürlükler aç&#;s&#;ndan oldukça vahim durumda giriyor. &#;ran'daki &#;slami rejim, 44 y&#;ll&#;k ömrü boyunca çok say&#;da halk protestosuyla kar&#;&#; kar&#;&#;ya kald&#;. Her ayaklanmay&#; ve isyan&#; içeri&#;ine ve biçimine göre, elbette geri ad&#;m atmadan ve müsamaha göstermeden ve ho&#;görü olmaks&#;z&#;n yönetti ve bast&#;rd&#;. Kulland&#;&#;&#; yöntemler ise bask&#;c&#; ve totaliter do&#;as&#; gere&#;i oldukça kanl&#; ve &#;iddetli oldu.
Pehlevi rejimi 'da bir y&#;l süren bir halk ayaklanmas&#;yla y&#;k&#;ld&#; ve çok &#;iddetli ve ac&#;mas&#;z bir &#;ekilde kurulan yeni &#;slami rejim, önce eski rejimin kal&#;nt&#;lar&#;n&#; sonra gelecekteki potansiyel dü&#;manlar&#; olarak gördü&#;ü ki&#;ileri ve gruplar&#; yok etti.
'de &#;ran-Irak Sava&#;&#;n&#;n ba&#;lamas&#;yla birlikte bu infazlar daha yo&#;un &#;ekilde ba&#;lam&#;&#; oldu. 'e gelindi&#;inde &#;ran’da neredeyse muhalif ve muhalefet diye bir &#;ey kalmam&#;&#;t&#;. Ya idam edilmi&#;ler ya da yurtd&#;&#;&#;na zorunlu sürgün edilmi&#;lerdi. Sadece ’de binlerce siyasi tutuklu yeniden sorguya al&#;narak tövbe etmedikleri gerekçesiyle h&#;zl&#; bir &#;ekilde idam edildi. &#;imdiki &#;ran Cumhurba&#;kan&#; &#;brahim Reisi o dönemde Humeyni’nin emriyle kurulmu&#; olan ve ölüm heyeti olarak bilinen dört ki&#;ilik heyetin üyesiydi.
O dönemden günümüze kadar Tebriz protestolar&#;, Tahran ve Tebriz üniversiteleri kampüslerinde günlerce süren protestolar, ve Tebriz protestolar&#;, ye&#;il harekât protestolar&#; ve ayn&#; zamanda y&#;l&#;nda insani kayb&#;n söz konusu oldu&#;u akaryak&#;t zamm&#;na ili&#;kin geni&#; çapl&#; protesto gösterileri, &#;slami rejim taraf&#;ndan kanl&#; bir &#;ekilde bast&#;r&#;ld&#;.
y&#;l&#;nda ise çe&#;itli nedenlerden dolay&#; barut f&#;ç&#;s&#;na dönen &#;ran toplumunun patlamak için sadece bir k&#;v&#;lc&#;ma ihtiyac&#; vard&#;. Son y&#;llara bakt&#;&#;&#;m&#;zda &#;ran yönetiminin ekonomi, sosyal refah ve d&#;&#; politikadaki ba&#;ar&#;s&#;zl&#;klar&#; toplumda infiallere neden olmu&#;tu. &#;ran yönetiminin &#;slami-&#;ia yorumuna dayal&#; Velayet-i fakih tezini, ülke içinde iktidar için yegâne me&#;ru merci olarak göstermesi ve nizam&#;n egemenli&#;ini ne olursa olsun muhafaza etmesi için, ilk günlerinden ba&#;layarak totaliter bir rejime dönü&#;mesi, geni&#; ve oldukça aç&#;k bir biçimde hak ihlallerine neden olmu&#; ve toplumda keskin bölünmeler olu&#;turmu&#;tu.
Adeta mafya niteliklerini ta&#;&#;yan yönetim çemberi ve bu çizgi içindeki az&#;nl&#;k grup ve aileler ülkenin tüm servetlerini ve olanaklar&#;n&#; payla&#;&#;rken büyük ço&#;unlu&#;u olu&#;turan halk günlük temel ihtiyaçlar&#;n&#; kazanabilmekte zorlan&#;yor. Temel hak ve özgürlükler konusunda da durum pek farkl&#; de&#;il. &#;leti&#;im ça&#;&#;nda yönetimin gençlere yönelik oldukça k&#;s&#;tlay&#;c&#; tav&#;rlar&#; gün geçtikçe tahammülü imkâns&#;z hal ald&#; ve zaten var olan genel ho&#;nutsuzlu&#;u bine katlad&#;. Pek çok sosyal medya platformunun ülkede yasak olmas&#; ve payla&#;&#;mlar&#;n takibe al&#;nmas&#; bu k&#;s&#;tlamalara sadece bir örnek.
BATI DÜNYASI &#;RAN HALKININ SES&#;N&#; BU KEZ DUYDU
&#;ran’da tüm kanunlar, Anayasan&#;n 4. Maddesinde de aç&#;k bir &#;ekilde görüldü&#;ü üzere &#;ia/ &#;eriat hükümlerine göre düzenlenmektedir. Ülkenin ad&#;nda Cumhuriyet kelimesi bulunmas&#;na ra&#;men &#;ran toplumu do&#;rudan bir &#;eriat sistemiyle idare ediliyor. Mehsa Amini isminde 22 ya&#;&#;nda genç bir k&#;z&#;n “&#;r&#;at Devriyelerince” tesettürünün uygun olmamas&#; gerekçesiyle tutuklanmas&#; ve öldürülmesi zaten tüm hak ve özgürlüklerden mahrum olan ve tahammülü kalmayan halk&#;n sabr&#;n&#; ta&#;&#;ran son damla oldu. Kad&#;nlar&#;n ve özellikle genç k&#;zlar&#;n sözde ahlak polisi birimi olan &#;r&#;at Devriyeleri vas&#;tas&#;yla al&#;konulmas&#; ve i&#;kence görüp öldürülmeleri, kad&#;n haklar&#; meselesini bir kez daha ciddi bir biçimde gündeme getirdi. Ayn&#; zamanda genç k&#;zlar&#;n polis ve devrim muhaf&#;zlar&#; memurlar&#; taraf&#;ndan haydutça sald&#;r&#;ya u&#;ramalar&#;, toplumda ve ailelerde hakl&#; bir güvenlik endi&#;esini de olu&#;turdu.
Yönetimin uluslararas&#; camiada nükleer anla&#;ma konusundaki ba&#;ar&#;s&#;zl&#;&#;&#;, son y&#;llarda çok sert ele&#;tirilere sebep olan Çin Halk Cumhuriyeti ile imzalad&#;&#;&#; 25 y&#;ll&#;k iktisadi ve stratejik anla&#;ma ve en önemlisi ülke d&#;&#;&#;nda yürüttü&#;ü yay&#;lmac&#; politika, Bat&#; cephesinde y&#;llard&#;r devam eden görmezden gelme ve müsamaha politikas&#;n&#;n k&#;smen sona ermesine neden oldu. Özellikle &#;ran-Irak sava&#;&#;ndan sonra Bat&#; dünyas&#;n&#;n &#;ran rejimini kabullenmesi ve müsamaha göstermesi yüzünden &#;ran halk&#;n&#;n itirazlar&#;na adeta ambargo uygulanm&#;&#;t&#;. Bat&#; dünyas&#; ayn&#; zamanda &#;ran yönetiminin bir tür reforma gidece&#;ine inan&#;yordu. Hâlâ birçok Bat&#;l&#; ülkede farkl&#; politik yüzler, &#;ran rejimi ile olas&#; politik ve iktisadi ili&#;kileri yüzünden halk&#;n sesini duymamakta &#;srarc&#; davranmaktalar.
Fakat y&#;llard&#;r devam eden bu t&#;ls&#;m, &#;ran rejiminin protestoculara kanl&#; müdahalesi ve ayaklanman&#;n geni&#; çapl&#; olmas&#; yüzünden bozuldu. &#;ran halk&#; dünya kamuoyunun manevi deste&#;ini yan&#;nda görmek için oldukça a&#;&#;r bedel ödedi. Ba&#;&#;ms&#;z insan haklar&#; kurulu&#;lar&#;n&#;n da sürekli raporlar halinde yay&#;nlad&#;&#;&#; gibi &#;ran’daki protestolarda ölenlerin say&#;s&#; be&#; yüzü a&#;m&#;&#; durumda, hayat&#;n&#; kaybedenler farkl&#; biçimlerde katledildiler. Baz&#;lar&#; protesto s&#;ras&#;nda sava&#; silahlar&#;ndan ç&#;kan mermilere hedef oldu, bir bölümü i&#;kencede hayat&#;n&#; kaybetti. Fakat kay&#;plar&#;n bundan daha fazla oldu&#;u bir gerçek. Çünkü haberlerde baz&#; genç protestocular&#;n tutuklan&#;p serbest b&#;rak&#;ld&#;ktan sonra intihar ettikleri belirtiliyor. A&#;&#;r&#; derecede kay&#;p haberi ve kimli&#;i belirsiz cesetler söz konusu.
Tutuklanmalar ba&#;lad&#;&#;&#; günden itibaren rejimin tutumu merak ediliyordu. Baz&#; çevrelerde tutuklanma say&#;s&#;n&#;n ve protestolar&#;n geni&#;li&#;i nedeniyle genel bir af veya daha hafif cezalar&#;n verilece&#;i görü&#;ü savunulurken, büyük bir ço&#;unluk her zaman oldu&#;u gibi idam ba&#;ta olmak üzere daha a&#;&#;r cezalar&#;n söz konusu olaca&#;&#;n&#; öngörüyordu. Ve maalesef ikinci görü&#;ü savunanlar öngörülerinde hakl&#; ç&#;kt&#;lar. &#;eriat kanunlar&#;nda bulunan Muharebe yani Allah'a sava&#; açmak ve “&#;fsad-i filarz” yani yeryüzünde fesat üretme gibi iddialarla ve ülke güvenli&#;ini tehlikeye atmak ve rejimi devirmek gibi suçlamalarla iddianameler haz&#;rland&#;. y&#;l&#;nda kurulmu&#; ve halen devam eden ink&#;lap mahkemelerinde yarg&#;lamalar ba&#;lad&#;. 20 ile 30 gün aras&#;nda adeta jet h&#;z&#;nda görülen iki davada idam cezas&#; verildi ve infazlar gerçekle&#;ti. &#;ekari ve Rahnavard isminde iki genç biri kapal&#; ve öbürü halka aç&#;k alanda as&#;larak idam edildiler. Toplumda korku yaratmak için gerçekle&#;en bu idamlar devam edecek gibi görülüyor. Yüze yak&#;n tutuklu idam cezas&#;yla kar&#;&#; kar&#;&#;ya.
REJ&#;M GER&#; ADIM ATTI MI?
Protestolar&#;n 3. ay&#;nda &#;ran ba&#;savc&#;s&#; &#;r&#;at Devriyelerinin kald&#;r&#;ld&#;&#;&#;n&#; aç&#;klad&#;. Bu konuyla ilgili ba&#;ka hiçbir yetkili ve makamdan tek bir ikna edici aç&#;klama gelmedi. Zaten protestolar ba&#;lamadan da baz&#; çevreler taraf&#;ndan ele&#;tirilen bu devriyelerin kapat&#;lmas&#; konu&#;uluyordu fakat rejim bu aç&#;klamas&#;yla sanki ahlak ve asayi&#; polisi tamamen kapat&#;lm&#;&#; gibi bir alg&#; yaratt&#;. Asl&#;nda bu türden devriyeler &#;ran'da çe&#;itli türden kolluk ve silahl&#; güçlerin her zaman yapt&#;&#;&#; uygulamalard&#;r. Niruye Entezami ad&#;yla tan&#;nan polis ve emniyet gücü, devrim muhaf&#;zlar&#;, Besic milis gücü, yarg&#; zab&#;talar&#; vb. gibi birçok ayr&#; ayr&#; birimin oldu&#;u gerçe&#;inden yola ç&#;karak bu tür devriyelerin devam etti&#;ini kesinlikle söyleyebiliriz.
&#;ran polis ve emniyet gücünün istihbarat ve güvenlik bölümü alt birimi olarak çal&#;&#;an "ahlak ve genel güvenlik polisi" birimi reformist cumhurba&#;kan&#; Mohammed Hatemi döneminde &#;r&#;at Devriyeleri uygulamas&#;n&#; ba&#;latt&#;. Ahlak ve genel güvenlik polisi birçok konuda anayasal ve iç tüzük gere&#;i yetki sahibi olup kapat&#;lmas&#; söz konusu de&#;ildir. Alkollü içecekler, evlilik d&#;&#;&#; kad&#;n erkek ili&#;kisi, &#;slami kurallara ayk&#;r&#; partiler ve bunun gibi sözde ahlak kurallar&#;na ayk&#;r&#; konular bu polis biriminin faaliyet alan&#;ndad&#;r. Buradan yola ç&#;karak y&#;l&#;n&#;n ilk günlerinde protestolar&#;n dördüncü ay&#;n&#;n sonuna yakla&#;&#;rken &#;ran yönetimi geri ad&#;m atmad&#;&#;&#; gibi daha sert bir biçimde tav&#;r alaca&#;&#;n&#;n sinyallerini &#;imdiden vermi&#;tir.
&#;RAN YÖNET&#;M&#; &#;KT&#;DARDA KALMAK &#;Ç&#;N TÜM YÖNTEMLER&#; DENEYECEKT&#;R
y&#;l&#;na girerken, &#;slami yönetim bu konunun son derece ciddi oldu&#;unu kavrad&#;. Ordu ve devrim muhaf&#;zlar&#; aras&#;nda, en az&#;ndan orta düzey katmanlarda, halka uygulanan &#;iddetten rahats&#;z olan asker oran&#;n&#;n yüzde 50’nin üzerinde oldu&#;u tahmin ediliyor. Her an askeri darbe tehdidi ile kar&#;&#; kar&#;&#;ya oldu&#;unun fark&#;na varan Hamenei bir hafta sonra ho&#;nut olmayan bir grup komutan&#;n görü&#;me iste&#;ini kabul etti. Dini-siyasi lider Hamenei'nin adeta kuklas&#; olarak nitelendirilen ve liyakatten yoksun Cumhurba&#;kan&#; Ebrahim Reisi, bir acil eylem plan&#; haz&#;rlay&#;p uygulamak veya gerçekten halk&#;n istekleri konusunda birtak&#;m ad&#;mlar atmak yerine göstericileri tehdit etmek ve konuyu d&#;&#; güçlere ba&#;lamaktan ba&#;ka bir &#;ey yapm&#;yor. Çünkü bu türden ad&#;mlar iktidar çevrelerinde zay&#;fl&#;k olarak alg&#;lan&#;yor. Ülke içinde ve d&#;&#;&#;nda güçlülük alg&#;s&#; yaratarak ayakta kalan &#;ran yönetimi, uluslararas&#; kamuoyunda her türlü reformu ve &#;slahat&#; karizmas&#;n&#;n çizilmesi olarak görmekte.
Öte yandan, yönetimin temelleri tamamen &#;slami-&#;ia hükümlerine göre dizayn edildi&#;i için zorunlu tesettür gibi konularda geri ad&#;m at&#;lmas&#; yönetim temellerinin do&#;rudan sars&#;laca&#;&#; anlam&#;na gelmekte. Bu yüzden sözde reform söylemini geli&#;tirerek on y&#;llard&#;r toplumun içinde muhalifleri oyalay&#;p, s&#;k&#;&#;an enerjiyi istedikleri gibi kanalize edip bu yöntemle ayakta kald&#;lar. Sosyal medyan&#;n ülkede yayg&#;n kullan&#;m&#; ve gençlerin üzerindeki etkisiyle aç&#;&#;a ç&#;kan müthi&#; sinerji sonucu, daha önceleri görülmedik ve ço&#;u zaman bölgesel bir biçimde olu&#;an protestolar bu defa ülkenin her taraf&#;na yay&#;ld&#; ve tüm bask&#;lara, &#;iddete ve kana ra&#;men devam ediyor.
&#;RAN YÖNET&#;M&#; &#;Ç&#;N ÖLÜM KALIM MESELES&#;
&#;&#;te bu yüzden &#;ran yönetimi iktidarda kalmak için hem ülke içinde hem d&#;&#; politikada son derece radikal tavizler vermek zorunda. Ama örne&#;in zorunlu tesettür konusunda yasa de&#;i&#;ikli&#;i yap&#;lmas&#; anayasa de&#;i&#;ikli&#;i ile gerçekle&#;ece&#;inden ve bu da rejimin temellerinde de&#;i&#;iklik yarataca&#;&#;ndan, tavizler gerçekte mümkün görünmüyor.
Peki, rejim ne yapmak zorunda kalacakt&#;r?
&#;ran yönetimi, çanak antenler vas&#;tas&#;yla &#;ran'da izlenen yabanc&#; kanallar konusundaki tavr&#;n&#; tesettür konusunda da sergilemek zorunda kalacak. Uydudan yay&#;mlanan ve çanak antenler vas&#;tas&#;yla izlenebilen TV ve radyo kanallar&#; &#;ran'da kanunen yasak. Fakat o kadar yayg&#;n ki gerçekte kimse müdahale etmiyor. Yasak olmas&#;na ra&#;men bu cihazlar sat&#;l&#;yor ve kuruluyor. Herkesin bildi&#;i ve gördü&#;ü, fakat konu&#;mad&#;&#;&#; bir gerçek bu. &#;&#;te zorunlu tesettür konusunda da böyle bir tutum sergilenebilir &#;ran yönetimi taraf&#;ndan. Zaten &#;u durumda birçok kad&#;n d&#;&#;ar&#;da tesettür kullanm&#;yor ve kimse müdahale edemiyor. Çünkü müdahale etmekten korkuyorlar.
Konunun uluslararas&#; boyutu daha önemli. Bilindi&#;i üzere y&#;llard&#;r devam eden bir nükleer anla&#;ma krizi var. En son Viyana'da devam eden müzakereler ç&#;kmaza girdi. ABD ve AB taraf&#;n&#;n öne sürdükleri ko&#;ullar aras&#;nda en önemli ikisi &#;ran taraf&#;ndan kabul edilmiyor. Birincisi &#;ran'&#;n k&#;talararas&#; balistik füze geli&#;tirme program&#;n&#;n k&#;s&#;tlanmas&#; ve ikincisi &#;ran'&#;n Lübnan, Yemen, Suriye vb. bölgelerde sürdürdü&#;ü yay&#;lmac&#; politikas&#;n&#;n k&#;s&#;tlanmas&#; ve bu kapsamda Kudüs gücü ba&#;ta olmak üzere faaliyetlerin sonland&#;r&#;lmas&#;. Tabii bu ko&#;ullar&#; kabul etmek &#;ran yönetimi için son derece zor. Fakat zaten yapt&#;r&#;mlar çemberinde s&#;k&#;&#;&#;p kalan &#;ran yönetimi hayatta kalmak için bu tavizleri vermek zorunda. Aksi taktirde Kuzey Kore modelinde oldu&#;u gibi ülke içinde daha radikal ve uluslararas&#; camiada tecrite dü&#;en bir toplum haline gelecektir.
nest...
İran yönetiminin son yılı olabilir
Celal Rushen
y&#;l&#;n&#;n yakla&#;&#;k üçte birinde ülkeyi kas&#;p kavuran kitlesel protestolara sahne olan &#;ran &#;slam Cumhuriyeti, y&#;l&#;na ekonomisi, d&#;&#; politikas&#; ve temel hak ve özgürlükler aç&#;s&#;ndan oldukça vahim durumda giriyor. &#;ran'daki &#;slami rejim, 44 y&#;ll&#;k ömrü boyunca çok say&#;da halk protestosuyla kar&#;&#; kar&#;&#;ya kald&#;. Her ayaklanmay&#; ve isyan&#; içeri&#;ine ve biçimine göre, elbette geri ad&#;m atmadan ve müsamaha göstermeden ve ho&#;görü olmaks&#;z&#;n yönetti ve bast&#;rd&#;. Kulland&#;&#;&#; yöntemler ise bask&#;c&#; ve totaliter do&#;as&#; gere&#;i oldukça kanl&#; ve &#;iddetli oldu.
Pehlevi rejimi 'da bir y&#;l süren bir halk ayaklanmas&#;yla y&#;k&#;ld&#; ve çok &#;iddetli ve ac&#;mas&#;z bir &#;ekilde kurulan yeni &#;slami rejim, önce eski rejimin kal&#;nt&#;lar&#;n&#; sonra gelecekteki potansiyel dü&#;manlar&#; olarak gördü&#;ü ki&#;ileri ve gruplar&#; yok etti.
'de &#;ran-Irak Sava&#;&#;n&#;n ba&#;lamas&#;yla birlikte bu infazlar daha yo&#;un &#;ekilde ba&#;lam&#;&#; oldu. 'e gelindi&#;inde &#;ran’da neredeyse muhalif ve muhalefet diye bir &#;ey kalmam&#;&#;t&#;. Ya idam edilmi&#;ler ya da yurtd&#;&#;&#;na zorunlu sürgün edilmi&#;lerdi. Sadece ’de binlerce siyasi tutuklu yeniden sorguya al&#;narak tövbe etmedikleri gerekçesiyle h&#;zl&#; bir &#;ekilde idam edildi. &#;imdiki &#;ran Cumhurba&#;kan&#; &#;brahim Reisi o dönemde Humeyni’nin emriyle kurulmu&#; olan ve ölüm heyeti olarak bilinen dört ki&#;ilik heyetin üyesiydi.
O dönemden günümüze kadar Tebriz protestolar&#;, Tahran ve Tebriz üniversiteleri kampüslerinde günlerce süren protestolar, ve Tebriz protestolar&#;, ye&#;il harekât protestolar&#; ve ayn&#; zamanda y&#;l&#;nda insani kayb&#;n söz konusu oldu&#;u akaryak&#;t zamm&#;na ili&#;kin geni&#; çapl&#; protesto gösterileri, &#;slami rejim taraf&#;ndan kanl&#; bir &#;ekilde bast&#;r&#;ld&#;.
y&#;l&#;nda ise çe&#;itli nedenlerden dolay&#; barut f&#;ç&#;s&#;na dönen &#;ran toplumunun patlamak için sadece bir k&#;v&#;lc&#;ma ihtiyac&#; vard&#;. Son y&#;llara bakt&#;&#;&#;m&#;zda &#;ran yönetiminin ekonomi, sosyal refah ve d&#;&#; politikadaki ba&#;ar&#;s&#;zl&#;klar&#; toplumda infiallere neden olmu&#;tu. &#;ran yönetiminin &#;slami-&#;ia yorumuna dayal&#; Velayet-i fakih tezini, ülke içinde iktidar için yegâne me&#;ru merci olarak göstermesi ve nizam&#;n egemenli&#;ini ne olursa olsun muhafaza etmesi için, ilk günlerinden ba&#;layarak totaliter bir rejime dönü&#;mesi, geni&#; ve oldukça aç&#;k bir biçimde hak ihlallerine neden olmu&#; ve toplumda keskin bölünmeler olu&#;turmu&#;tu.
Adeta mafya niteliklerini ta&#;&#;yan yönetim çemberi ve bu çizgi içindeki az&#;nl&#;k grup ve aileler ülkenin tüm servetlerini ve olanaklar&#;n&#; payla&#;&#;rken büyük ço&#;unlu&#;u olu&#;turan halk günlük temel ihtiyaçlar&#;n&#; kazanabilmekte zorlan&#;yor. Temel hak ve özgürlükler konusunda da durum pek farkl&#; de&#;il. &#;leti&#;im ça&#;&#;nda yönetimin gençlere yönelik oldukça k&#;s&#;tlay&#;c&#; tav&#;rlar&#; gün geçtikçe tahammülü imkâns&#;z hal ald&#; ve zaten var olan genel ho&#;nutsuzlu&#;u bine katlad&#;. Pek çok sosyal medya platformunun ülkede yasak olmas&#; ve payla&#;&#;mlar&#;n takibe al&#;nmas&#; bu k&#;s&#;tlamalara sadece bir örnek.
BATI DÜNYASI &#;RAN HALKININ SES&#;N&#; BU KEZ DUYDU
&#;ran’da tüm kanunlar, Anayasan&#;n 4. Maddesinde de aç&#;k bir &#;ekilde görüldü&#;ü üzere &#;ia/ &#;eriat hükümlerine göre düzenlenmektedir. Ülkenin ad&#;nda Cumhuriyet kelimesi bulunmas&#;na ra&#;men &#;ran toplumu do&#;rudan bir &#;eriat sistemiyle idare ediliyor. Mehsa Amini isminde 22 ya&#;&#;nda genç bir k&#;z&#;n “&#;r&#;at Devriyelerince” tesettürünün uygun olmamas&#; gerekçesiyle tutuklanmas&#; ve öldürülmesi zaten tüm hak ve özgürlüklerden mahrum olan ve tahammülü kalmayan halk&#;n sabr&#;n&#; ta&#;&#;ran son damla oldu. Kad&#;nlar&#;n ve özellikle genç k&#;zlar&#;n sözde ahlak polisi birimi olan &#;r&#;at Devriyeleri vas&#;tas&#;yla al&#;konulmas&#; ve i&#;kence görüp öldürülmeleri, kad&#;n haklar&#; meselesini bir kez daha ciddi bir biçimde gündeme getirdi. Ayn&#; zamanda genç k&#;zlar&#;n polis ve devrim muhaf&#;zlar&#; memurlar&#; taraf&#;ndan haydutça sald&#;r&#;ya u&#;ramalar&#;, toplumda ve ailelerde hakl&#; bir güvenlik endi&#;esini de olu&#;turdu.
Yönetimin uluslararas&#; camiada nükleer anla&#;ma konusundaki ba&#;ar&#;s&#;zl&#;&#;&#;, son y&#;llarda çok sert ele&#;tirilere sebep olan Çin Halk Cumhuriyeti ile imzalad&#;&#;&#; 25 y&#;ll&#;k iktisadi ve stratejik anla&#;ma ve en önemlisi ülke d&#;&#;&#;nda yürüttü&#;ü yay&#;lmac&#; politika, Bat&#; cephesinde y&#;llard&#;r devam eden görmezden gelme ve müsamaha politikas&#;n&#;n k&#;smen sona ermesine neden oldu. Özellikle &#;ran-Irak sava&#;&#;ndan sonra Bat&#; dünyas&#;n&#;n &#;ran rejimini kabullenmesi ve müsamaha göstermesi yüzünden &#;ran halk&#;n&#;n itirazlar&#;na adeta ambargo uygulanm&#;&#;t&#;. Bat&#; dünyas&#; ayn&#; zamanda &#;ran yönetiminin bir tür reforma gidece&#;ine inan&#;yordu. Hâlâ birçok Bat&#;l&#; ülkede farkl&#; politik yüzler, &#;ran rejimi ile olas&#; politik ve iktisadi ili&#;kileri yüzünden halk&#;n sesini duymamakta &#;srarc&#; davranmaktalar.
Fakat y&#;llard&#;r devam eden bu t&#;ls&#;m, &#;ran rejiminin protestoculara kanl&#; müdahalesi ve ayaklanman&#;n geni&#; çapl&#; olmas&#; yüzünden bozuldu. &#;ran halk&#; dünya kamuoyunun manevi deste&#;ini yan&#;nda görmek için oldukça a&#;&#;r bedel ödedi. Ba&#;&#;ms&#;z insan haklar&#; kurulu&#;lar&#;n&#;n da sürekli raporlar halinde yay&#;nlad&#;&#;&#; gibi &#;ran’daki protestolarda ölenlerin say&#;s&#; be&#; yüzü a&#;m&#;&#; durumda, hayat&#;n&#; kaybedenler farkl&#; biçimlerde katledildiler. Baz&#;lar&#; protesto s&#;ras&#;nda sava&#; silahlar&#;ndan ç&#;kan mermilere hedef oldu, bir bölümü i&#;kencede hayat&#;n&#; kaybetti. Fakat kay&#;plar&#;n bundan daha fazla oldu&#;u bir gerçek. Çünkü haberlerde baz&#; genç protestocular&#;n tutuklan&#;p serbest b&#;rak&#;ld&#;ktan sonra intihar ettikleri belirtiliyor. A&#;&#;r&#; derecede kay&#;p haberi ve kimli&#;i belirsiz cesetler söz konusu.
Tutuklanmalar ba&#;lad&#;&#;&#; günden itibaren rejimin tutumu merak ediliyordu. Baz&#; çevrelerde tutuklanma say&#;s&#;n&#;n ve protestolar&#;n geni&#;li&#;i nedeniyle genel bir af veya daha hafif cezalar&#;n verilece&#;i görü&#;ü savunulurken, büyük bir ço&#;unluk her zaman oldu&#;u gibi idam ba&#;ta olmak üzere daha a&#;&#;r cezalar&#;n söz konusu olaca&#;&#;n&#; öngörüyordu. Ve maalesef ikinci görü&#;ü savunanlar öngörülerinde hakl&#; ç&#;kt&#;lar. &#;eriat kanunlar&#;nda bulunan Muharebe yani Allah'a sava&#; açmak ve “&#;fsad-i filarz” yani yeryüzünde fesat üretme gibi iddialarla ve ülke güvenli&#;ini tehlikeye atmak ve rejimi devirmek gibi suçlamalarla iddianameler haz&#;rland&#;. y&#;l&#;nda kurulmu&#; ve halen devam eden ink&#;lap mahkemelerinde yarg&#;lamalar ba&#;lad&#;. 20 ile 30 gün aras&#;nda adeta jet h&#;z&#;nda görülen iki davada idam cezas&#; verildi ve infazlar gerçekle&#;ti. &#;ekari ve Rahnavard isminde iki genç biri kapal&#; ve öbürü halka aç&#;k alanda as&#;larak idam edildiler. Toplumda korku yaratmak için gerçekle&#;en bu idamlar devam edecek gibi görülüyor. Yüze yak&#;n tutuklu idam cezas&#;yla kar&#;&#; kar&#;&#;ya.
REJ&#;M GER&#; ADIM ATTI MI?
Protestolar&#;n 3. ay&#;nda &#;ran ba&#;savc&#;s&#; &#;r&#;at Devriyelerinin kald&#;r&#;ld&#;&#;&#;n&#; aç&#;klad&#;. Bu konuyla ilgili ba&#;ka hiçbir yetkili ve makamdan tek bir ikna edici aç&#;klama gelmedi. Zaten protestolar ba&#;lamadan da baz&#; çevreler taraf&#;ndan ele&#;tirilen bu devriyelerin kapat&#;lmas&#; konu&#;uluyordu fakat rejim bu aç&#;klamas&#;yla sanki ahlak ve asayi&#; polisi tamamen kapat&#;lm&#;&#; gibi bir alg&#; yaratt&#;. Asl&#;nda bu türden devriyeler &#;ran'da çe&#;itli türden kolluk ve silahl&#; güçlerin her zaman yapt&#;&#;&#; uygulamalard&#;r. Niruye Entezami ad&#;yla tan&#;nan polis ve emniyet gücü, devrim muhaf&#;zlar&#;, Besic milis gücü, yarg&#; zab&#;talar&#; vb. gibi birçok ayr&#; ayr&#; birimin oldu&#;u gerçe&#;inden yola ç&#;karak bu tür devriyelerin devam etti&#;ini kesinlikle söyleyebiliriz.
&#;ran polis ve emniyet gücünün istihbarat ve güvenlik bölümü alt birimi olarak çal&#;&#;an "ahlak ve genel güvenlik polisi" birimi reformist cumhurba&#;kan&#; Mohammed Hatemi döneminde &#;r&#;at Devriyeleri uygulamas&#;n&#; ba&#;latt&#;. Ahlak ve genel güvenlik polisi birçok konuda anayasal ve iç tüzük gere&#;i yetki sahibi olup kapat&#;lmas&#; söz konusu de&#;ildir. Alkollü içecekler, evlilik d&#;&#;&#; kad&#;n erkek ili&#;kisi, &#;slami kurallara ayk&#;r&#; partiler ve bunun gibi sözde ahlak kurallar&#;na ayk&#;r&#; konular bu polis biriminin faaliyet alan&#;ndad&#;r. Buradan yola ç&#;karak y&#;l&#;n&#;n ilk günlerinde protestolar&#;n dördüncü ay&#;n&#;n sonuna yakla&#;&#;rken &#;ran yönetimi geri ad&#;m atmad&#;&#;&#; gibi daha sert bir biçimde tav&#;r alaca&#;&#;n&#;n sinyallerini &#;imdiden vermi&#;tir.
&#;RAN YÖNET&#;M&#; &#;KT&#;DARDA KALMAK &#;Ç&#;N TÜM YÖNTEMLER&#; DENEYECEKT&#;R
y&#;l&#;na girerken, &#;slami yönetim bu konunun son derece ciddi oldu&#;unu kavrad&#;. Ordu ve devrim muhaf&#;zlar&#; aras&#;nda, en az&#;ndan orta düzey katmanlarda, halka uygulanan &#;iddetten rahats&#;z olan asker oran&#;n&#;n yüzde 50’nin üzerinde oldu&#;u tahmin ediliyor. Her an askeri darbe tehdidi ile kar&#;&#; kar&#;&#;ya oldu&#;unun fark&#;na varan Hamenei bir hafta sonra ho&#;nut olmayan bir grup komutan&#;n görü&#;me iste&#;ini kabul etti. Dini-siyasi lider Hamenei'nin adeta kuklas&#; olarak nitelendirilen ve liyakatten yoksun Cumhurba&#;kan&#; Ebrahim Reisi, bir acil eylem plan&#; haz&#;rlay&#;p uygulamak veya gerçekten halk&#;n istekleri konusunda birtak&#;m ad&#;mlar atmak yerine göstericileri tehdit etmek ve konuyu d&#;&#; güçlere ba&#;lamaktan ba&#;ka bir &#;ey yapm&#;yor. Çünkü bu türden ad&#;mlar iktidar çevrelerinde zay&#;fl&#;k olarak alg&#;lan&#;yor. Ülke içinde ve d&#;&#;&#;nda güçlülük alg&#;s&#; yaratarak ayakta kalan &#;ran yönetimi, uluslararas&#; kamuoyunda her türlü reformu ve &#;slahat&#; karizmas&#;n&#;n çizilmesi olarak görmekte.
Öte yandan, yönetimin temelleri tamamen &#;slami-&#;ia hükümlerine göre dizayn edildi&#;i için zorunlu tesettür gibi konularda geri ad&#;m at&#;lmas&#; yönetim temellerinin do&#;rudan sars&#;laca&#;&#; anlam&#;na gelmekte. Bu yüzden sözde reform söylemini geli&#;tirerek on y&#;llard&#;r toplumun içinde muhalifleri oyalay&#;p, s&#;k&#;&#;an enerjiyi istedikleri gibi kanalize edip bu yöntemle ayakta kald&#;lar. Sosyal medyan&#;n ülkede yayg&#;n kullan&#;m&#; ve gençlerin üzerindeki etkisiyle aç&#;&#;a ç&#;kan müthi&#; sinerji sonucu, daha önceleri görülmedik ve ço&#;u zaman bölgesel bir biçimde olu&#;an protestolar bu defa ülkenin her taraf&#;na yay&#;ld&#; ve tüm bask&#;lara, &#;iddete ve kana ra&#;men devam ediyor.
&#;RAN YÖNET&#;M&#; &#;Ç&#;N ÖLÜM KALIM MESELES&#;
&#;&#;te bu yüzden &#;ran yönetimi iktidarda kalmak için hem ülke içinde hem d&#;&#; politikada son derece radikal tavizler vermek zorunda. Ama örne&#;in zorunlu tesettür konusunda yasa de&#;i&#;ikli&#;i yap&#;lmas&#; anayasa de&#;i&#;ikli&#;i ile gerçekle&#;ece&#;inden ve bu da rejimin temellerinde de&#;i&#;iklik yarataca&#;&#;ndan, tavizler gerçekte mümkün görünmüyor.
Peki, rejim ne yapmak zorunda kalacakt&#;r?
&#;ran yönetimi, çanak antenler vas&#;tas&#;yla &#;ran'da izlenen yabanc&#; kanallar konusundaki tavr&#;n&#; tesettür konusunda da sergilemek zorunda kalacak. Uydudan yay&#;mlanan ve çanak antenler vas&#;tas&#;yla izlenebilen TV ve radyo kanallar&#; &#;ran'da kanunen yasak. Fakat o kadar yayg&#;n ki gerçekte kimse müdahale etmiyor. Yasak olmas&#;na ra&#;men bu cihazlar sat&#;l&#;yor ve kuruluyor. Herkesin bildi&#;i ve gördü&#;ü, fakat konu&#;mad&#;&#;&#; bir gerçek bu. &#;&#;te zorunlu tesettür konusunda da böyle bir tutum sergilenebilir &#;ran yönetimi taraf&#;ndan. Zaten &#;u durumda birçok kad&#;n d&#;&#;ar&#;da tesettür kullanm&#;yor ve kimse müdahale edemiyor. Çünkü müdahale etmekten korkuyorlar.
Konunun uluslararas&#; boyutu daha önemli. Bilindi&#;i üzere y&#;llard&#;r devam eden bir nükleer anla&#;ma krizi var. En son Viyana'da devam eden müzakereler ç&#;kmaza girdi. ABD ve AB taraf&#;n&#;n öne sürdükleri ko&#;ullar aras&#;nda en önemli ikisi &#;ran taraf&#;ndan kabul edilmiyor. Birincisi &#;ran'&#;n k&#;talararas&#; balistik füze geli&#;tirme program&#;n&#;n k&#;s&#;tlanmas&#; ve ikincisi &#;ran'&#;n Lübnan, Yemen, Suriye vb. bölgelerde sürdürdü&#;ü yay&#;lmac&#; politikas&#;n&#;n k&#;s&#;tlanmas&#; ve bu kapsamda Kudüs gücü ba&#;ta olmak üzere faaliyetlerin sonland&#;r&#;lmas&#;. Tabii bu ko&#;ullar&#; kabul etmek &#;ran yönetimi için son derece zor. Fakat zaten yapt&#;r&#;mlar çemberinde s&#;k&#;&#;&#;p kalan &#;ran yönetimi hayatta kalmak için bu tavizleri vermek zorunda. Aksi taktirde Kuzey Kore modelinde oldu&#;u gibi ülke içinde daha radikal ve uluslararas&#; camiada tecrite dü&#;en bir toplum haline gelecektir.