Itme Çekme Kuvveti Uygulayarak Her Cismi
Cisimleri iterek yada çekerek hareket ettirebiliriz. Masa, sandalye dolap çekmece gibi varlıkları iterek yada çekerek hareket ettirebiliriz. İtme ve çekme sırasında cisimlere uyguladığımız etkiye kuvvet denir. Canlı varlıklar kendi başlarına hareket edebilir. Cansız varlıklar kendi başlarına hareket edemezler.Cansız varlıkları hareket ettirebilmek için itme yada çekme kuvveti uygularız. KUVVETİN ETKİLERİ 1-İtme çekmenin duran cisimlere etkisi Duran topa vurma itmetop hareket eder. Duran bebek arabası çekmebebek arabası hareket eder. KUVVET DURAN CİSİMLERİ HAREKET ETTİREBİLİR. İtme ve çekme kuvveti küçükse cisim hareket edemez. Küçük ve hafif cisimlere daha küçük kuvvet uygularız.Miskete vurursak hareket eder. Büyük ve ağır cisimlere daha büyük kuvvet uygularız.Büyük bir dolaba daha büyük bir kuvvet uygularsak hareket edebilir. 2- İtme çekmenin hareket eden cisimlere etkisi hareketli bir cismi hızlandırmak için itme kuvveti uygularsak daha hızlı hareket eder. Daha uzağa gider İtme İtme Şekil 1duran top---------------- buraya gelir Şekil 2hareketli top-------------------------------------------------------- buraya gelir KUVVET HAREKETLİ CİSİMLERİ HIZLANDIRABİLİR Hareketli cisimlere hareket yönünün tersinde bir kuvvet uygularsak cismin hızı azalır ve durabilir. KUVVET HAREKETLİ CİSİMLERİ YAVAŞLATABİLİR VE DURDURABİLİR 3-Kuvvetin cisimlerdeşekil değiştirme etkisi Kuvvet Sağlam bir cama kuvvet uyguladığımızda cam kırılabilir ve artık eski şeklini kaybeder. KUVVET CİSİMLERİN ŞEKİLLERİNİ DEĞİŞTİREBİLİR 4- Kuvvetin yön değiştirme etkisi Masa tenisi oynadığımızda gelen topa raketle vurunca topun yönü değişir. KUVVET CİSİMLERİN YÖNÜNÜ DEĞİŞTİREBİLİR. 5- Kuvvetin döndürme etkisi Çeşmeyi açmak için, bisiklet pedalını çevirmek için kuvvet uygularız. Çeşme ve bisiklet tekerlekleri döner. KUVVET CİSİMLERİ DÖNDÜREBİLİR. 3.ÜNİTE:KUVVET VE HAREKET
KONULAR:
A)KUVVETLER
B)MIKNATISLARI TANIYALIM
C)SÜRTÜNME KUVVETİ
A.KUVVETLER
Temas Gerektiren Kuvvetler
Çevremizdeki nesneleri hareket ettirmek için itme ve çekme kuvveti uygularız. Perdeyi çekerek açarız. Arabanın kapısını iterek kapatırız. Cisimlere temas ederek (dokunarak) itme ya da çekme uygularız. Bazen de hareket ettirmek istediğimiz cisimlere başka cisimleri temas ettirerek harekete geçiririz. Bowling oynayan biri topu yuvarlayarak lobutları devirmeye çalışır, insanlar topu iterek kuvvet uygular, top yuvarlanarak lobutları iter ve devirir. Lobutların devrilmesi için temas gerektiren kuvvet uygulanmıştır. Rüzgârın cisimleri hareket ettirmesi de temas gerektiren kuvvet etkisiyle olmaktadır.
Temas gerektiren kuvvet uygulayarak:
&Duran cisimleri hareket ettirebiliriz. Kuvvetin etkisiyle sallanma, dönme, hızlanma, yavaşlama, yön değiştirme hareketleri meydana gelebilir.
&Hareket eden bir cismi durdurabiliriz.
&Vurma, bükme, sıkma, germe yoluyla cisimlerin şekillerini değiştirebiliriz.
Uyguladığımız kuvvet yeterli değilse:
1)Cismi hareket ettiremeyiz.
2)Hareket hâlindeki cismi durduramayız.
3)Cismin şeklini değiştiremeyiz.
Temas Gerektirmeyen Kuvvetler:
Topu yukarı doğru atmak için temas gerektiren kuvvet uygularız. Topu yukarı doğru iteriz. Top, temas gerektirmeyen bir kuvvetin etkisiyle yere düşer. Oluşan yağmur damlaları temas gerektirmeyen bir kuvvetin etkisiyle yeryüzüne düşer.
Havaya atılan topun ve yağmur damlalarının yere düşmesini sağlayan bu etkiye yer çekimi kuvveti denir. Yer çekimi kuvveti yerin merkezine doğru olur. Yer çekimi kuvveti yeryüzündeki tüm varlıklara etki eder. Varlıkların uzaydaki gibi uçuşmamasının nedeni yer çekimi kuvvetidir.Bir mıknatısı toplu iğnelere yaklaştırdığımızda toplu iğneler mıknatısa doğru yönelerek ona yapışır. Plastik bir tarağı yünlü bir kumaşa sürterek küçük kâğıt parçalarına yaklaştırdığımızda kâğıtlar tarağa yapışır. Mıknatıs toplu iğnelere, plastik tarak kâğıt parçalarına temas gerektirmeyen kuvvet uygulamıştır.
B.MIKNATISLARI TANIYALIM
Mıknatıslar Hangi Maddeleri Çeker?
Selin, odasının tabanında bulunan tahtaların arasındaki küçük boşluğa demir yüzüğünü düşürdü. Eliyle almaya çalıştı ancak başarılı olamadı. Bir çözüm yolu düşünürken aklına yüzüğü mıknatısla alabileceği geldi. O gün fen ve teknoloji dersinde mıknatısların demir, nikel, kobalt, çelik gibi maddeleri çektiğini deney yaparak öğrenmişlerdi. Selin, bir mıknatısı boşluğa yaklaştırdığında yüzüğün mıknatısa yapışarak dışarı çıktığını gördü.
Selin’in yüzüğü altın ya da gümüş olsaydı mıknatıs tarafından çekilemezdi. Mıknatıs yalnızca demir, nikel, çelik, kobalt gibi maddeleri çeker.
Mıknatısların Yapısı ve Özellikleri
Mıknatıslar demir, nikel gibi maddelere kuvvet uygulayarak çekmenin yanında birbirlerine de kuvvet uygular.Mıknatıslarda iki kutup bulunur.Bunlardan biri kuzey(N),diğeri güney(S)tir.
Bir mıknatıs kırıldığında oluşan parçalar mıknatısın tüm özelliklerini taşır. Her bir parça demir, nikel, kobalt gibi maddeleri çeker. Bu parçaları birbirine yaklaştırdığımızda aralarında itme ve çekme olur. Parçalardaki zıt kutuplar birbirini çeker, aynı kutuplar birbirini iter. Mıknatıslar küçük parçalara ayrıldığında her bir parçası yine mıknatıstır. Parçalansa da mıknatısların N ve S kutupları yok olmaz. Bu nedenle birbirlerini iter ya da çekerler.
Mıknatıslanma
Metal bir cismi mıknatısa aynı yönde sürttüğümüzde cisim mıknatıslanır. O cisim de mıknatısın çektiği maddeleri çeker.
Metal kaşığı mıknatısla aynı yönde sürtelim. Sonra kaşığı toplu iğnelere yaklaştıralım. Kaşığın toplu iğneleri çektiğini görürüz.
Mıknatıs Nerelerde Kullanılır?
•Hurdalıklarda büyük metal cisimleri kaldırmak için kullanılır.
•Geri dönüşümü sağlanmak üzere toplanan kâğıtlar arasındaki metal parçalarını ayırmak için kullanılır.
•Buzdolabı kapaklarında kullanılan mıknatıslar kapakların kapanmasını sağlar.
•Bazı dolapların kapaklarında kullanılır. Kapaktaki demir parçası mıknatıs tarafından çekilir, kapak kapanır.
•Çantaların kapaklarında da kolay kapansın diye mıknatıs kullanılır.
Fabrika bacalarından çıkan dumanlarda bulunan küçük metal parçaları mıknatıslarla tutulur. Böylece çevreye zarar vermesi önlenir.
Not: Mıknatıslar, elektronik eşyalara zarar verebilir. Bu nedenle mıknatısları ve içinde mıknatıs bulunan nesneleri televizyon, bilgisayar, radyo, cep telefonu, disket, CD, banka kartlarından uzak tutmalıyız.
C.SÜRTÜNME KUVVETİ
Düz bir zeminde yuvarladığımız top, bir süre sonra durur. Topun yuvarlandığı zeminde onun hareketini yavaşlatan ve durmasına neden olan bir kuvvet vardır. Bu kuvvete sürtünme kuvveti denir.
Sürtünme kuvveti:
• Temas gerektiren bir kuvvettir,
• Cisimlerin hareketini zorlaştırır,
• Hareket eden cismi yavaşlatır ve durdurur,
• Duran bir cismin hareket etmesini engeller.
Bir cismi hareket ettirebilmek için sürtünme kuvvetini yenmeliyiz. Yani sürtünme kuvvetine eşit ya da daha büyük kuvvet uygulamamız gerekir. Tekerlek, sürtünme kuvvetini azaltır. Bu nedenle tekerlekli cisimler daha kolay hareket eder. Cisimlerin özelliği kadar zeminin özelliği de hareketi kolaylaştırabilir ya da zorlaştırabilir. Arabalar taşlık yollarda daha zor hareket ederken asfalt yolda daha kolay hareket eder. Tahta ve halı üzerinde de sürtünme kuvveti fazla olduğu için cisimler zor hareket ettirilir.Pürüzsüz yüzeylerde sürtünme kuvveti daha azdır. Normal yüzeylerde yürürken düşmemizi engelleyen sürtünme kuvveti buzda az olduğu için kayıp düşebiliriz. Bu nedenle kışın lastik tabanlı ayakkabılar giyeriz .Karlı ve buzlu yollarda arabaların kaymasını önlemek, sürtünme kuvvetini artırmak için tekerleklere zincir takılır. Su da sürtünme kuvvetini azaltır. Islak zeminler ve ıslak çimenler bu nedenle kaygan olur. İnsanlar buzda ya da karda daha hızlı hareket edebilmek için paten ve kayak kullanırlar.
Hava Direnci
Bir kâğıt mendil ile mendil paketini yukarıdan aynı anda bıraktığımızda paket yere daha erken düşer. Kâğıt mendil havadaki sürtünmenin etkisiyle yere daha geç düşer. Havadaki sürtünme kuvveti pakete de etki etmektedir. Ancak havadaki sürtünme kâğıt mendili paketten daha çok etkiler.
Havadaki sürtünmeye hava direnci denir. Hava direnci cisimlerin hareket yönünün tersi yöndedir. Bu nedenle cisimlerin hareketini yavaşlatır. Hava direnci temas gerektiren bir kuvvettir.Bir cismin hızı arttıkça hava direnci de artar. Bisikletle ne kadar hızlı gidersek yüzümüzde hava direncini o kadar çok hissederiz. Hızlı giden bir otomobil bisiklete göre, bir jet uçağı da otomobile göre daha çok hava direnciyle karşılaşır. Otomobil ve uçaklar hava direncini azaltacak şekilde tasarlanır. Ön tarafı ve tavanı yüksek bir araba hava direncinden daha çok etkilenir. Şekildeki spor arabalar hava direncini azaltacak şekilde tasarlanmıştır. Paraşütler kâğıt mendil gibi hava direncinden çok etkilenir. Bu nedenle yere yavaş yavaş iner. Böylece insanların yere hızlı düşerek yaralanmaları önlenmiş olur. Bazı jet uçaklarında kısa pistlere inerken durmalarını kolaylaştırmak için paraşüt kullanılır. Kuşların vücut yapıları havada daha rahat hareket etmelerini sağlar. Kuşlar bu yapıları sayesinde hava direncinden fazla etkilenmezler.
Su Direnci
Hava gibi su da cisimlerin hareketini yavaşlatır. Yüzerken su direncini hissederiz. Suda hareket eden varlıklar su direncinden etkilenir.Vücut şekilleri ve üzerlerindeki kaygan pullar balıkların su direncinden az etkilenmelerini sağlayarak sudaki hareketlerini kolaylaştırır. Su direnci olmasaydı balıklar suda yüzemezdi. Deniz taşıtları, su direncinden daha az etkilenecek şekilde tasarlanmıştır . Su direnci de temas gerektiren kuvvettir. Bir cismin sudaki hızı arttıkça su direnci de artar.
Hangisinin Direnci Daha Fazladır?
İki metal parayı biri boş, diğeri su dolu iki şişeye aynı anda attığımızda boş şişeye atılan para şişenin dibine daha çabuk ulaşır. Çünkü su direnci hava direncinden daha fazladır.
Sürtünme Kuvvetinin Etkileri
*Günlük hayatımızda gerçekleştirdiğimiz birçok olay sürtünme kuvvetinin etkisiyle olmaktadır. Cisimleri tutma, yürüme, yazı yazma, bir yeri silme, bir cismi durdurma hareketlerini sürtünme kuvvetinin etkisiyle gerçekleştiririz.
*Sürtünme kuvveti arttığında hareket etmemiz zorlaşır. Bu durumda hareketli cisimleri durdurmak kolaylaşır.
*Sürtünme kuvveti azaldığında hareket kolaylaşır ancak cisimleri durdurmak zorlaşır.
*Kumsalda bisiklet sürmek zordur ancak durdurmak kolaydır. Kaygan bir zeminde bisikleti durdurmak zordur.
*İnsanlar sürtünme kuvvetini azaltmak için yıllardır tekerlekli cisimler kullanmaktadır.
*Araba motorlarındaki parçalar hareket ederken birbirine sürtünür. Bu sürtünmenin etkisiyle parçaların yıpranmasını önlemek, motorun ömrünü uzatmak için yağ kullanılır. Yağlanan parçalar arasındaki sürtünme kuvveti azalır. Yağlama işi birçok makinede kullanılır.
*Hava direnci yağmurun düşme hızını azaltır. Hava direnci atmosfere giren meteorların yeryüzüne zarar vermesini de önler.
Bunu beğen:
BeğenYükleniyor...
3. Sınıf Fen Bilimleri Cisimleri Hareket Ettirme Ve Durdurma konu anlatımı
Hem itme hem de çekme kuvvetleri günlük hayatımızda bizim için büyük bir öneme sahiptir. Şimdi öncelikle itme kuvveti ile neler yaptığımızı öğrenelim.
İtme kuvveti: Birçok cisme itme kuvveti gerçekleştiririz ve kullanırız.
- Kapıyı itme kuvveti ile kapatırız.
- Pencereye itme kuvveti ile kapatırız.
- Televizyon kumandasına itme kuvveti uygulayarak televizyonu açarız.
- Bilgisayarın tuşlarına basarken itme kuvvetini kullanırız.
- Futbolcular topa vururken itme kuvvetini kullanır.
Gördüğümüz gibi itme kuvvetini birçok farklı yerde kullanırız. İtme kuvvetine öğrendikten sonra şimdi de çekme kuvvetini nerelerde ve nasıl kullandığımıza bakalım.
Çekme kuvveti: İtme kuvvetine olduğu gibi aynı şekilde pek çok cisme çekme kuvveti uygularız.
- Bahçede ağaçlardan meyve toplarken çekme kuvvetini uygularız.
- Pencereyi çekme kuvveti uygulayarak açarız.
- Aynı şekilde kapıyı çekme kuvveti uygulayarak açarız.
Varlıklara ve nesnelere kuvvet uyguladığımız zaman bazı etkiler yaratırız. Böyle durumlarda cisim yavaşlar, hızlanır, durur, döner, şekli ya da yönü değişebilir.
Mesela elimizdeki bir taşı attığımız zaman taş hızlanır. Aynı zamanda bize doğru gelen farklı bir topu yavaşlatabiliriz. Veya topun yönünü değiştirebiliriz. Başka bir örnek ise oyun hamuru ile oynarken elimizde itme kuvveti uyguladığımız zaman hamuru sıkıştırırız ve hamurun şekli değişebilir. Bu şekilde daha birçok değişik örnek verebiliriz.
Hareketli Cisimlerin Sebep Olabileceği Tehlikeli Durumlar Nelerdir?
Hareketli cisimler bazı tehlikeli durumlar yaratabilir. O yüzden çok hızlı bir şekilde dönen bazı hareketli cisimlere kesinlikle dokunmamalıyız.
- Kapıların ve pencerelerin hızlı ve ani bir şekilde kapanması ciddi yaralanmalara neden olabilir.
- Kuvvet çığ, sel ve deprem gibi bazı doğal olayları harekete geçirebilir. Böyle durumlarda can ve mal kaybı yaşanabilir.
- Hareket halinde olan bir vantilatörü eğer durdurmaya çalışırsak kendimize zarar verebiliriz. O yüzden böyle durumlarda vantilatörden uzak durmalıyız.
- Arabalar ya da motosiklet ve bisiklet gibi araçlarda ani hız ve fren kazalara yol açabilir. Bu yüzden çok ciddi yaralanmalar geçirebiliriz.
- Teneffüste okul koridorunda hızla koşarken durmakta olan bir öğrenciye çarparsak ona zarar verebiliriz. Ayrıca kendimiz de zarar görebiliriz.
Yukarıda saydığımız tüm bu durumlara çok dikkat etmemiz gerekmektedir. İtme ve çekme kuvvetini gerekli yerlerde kullanmalıyız. Ayrıca bu kuvveti gerektiği kadar kullanmamız gerekir.