Iyot Nedir Nerelerde Kullanılır
kaynağı değiştir]
kaynağı değiştir]
Sağlıklı beslenme konusunda, tüketilmesi ve uzak durulması gereken besinlerin, tüketim miktarları da oldukça önem taşır. Bunların arasında yer alan iyotun eksikliği guatr ve hipotiroidi gibi önemli sağlık sorunlarına neden olabilir. Vücuttaki büyüme ve gelişmeden beyin ve sinir gelişimine kadar sorumlu olan iyot, tiroit hormonunun yapımında da rol oynar. Bazı gıdalarla alınan iyot, hızlı bir şekilde bağırsaklardan emilerek tiroit hormonu yapımında kullanılır; boynun ön tarafında yer alan kelebek şeklindeki tiroit bezi tarafından tiroit hormonlarına dönüştürülür.
Herkesin günlük alması gereken bir iyot miktarı bulunur. Bu miktar çocuklarda 90-120 mikrogram, yetişkinlerde 150 mikrogram, hamile veya emziren kadınlarda ise yaklaşık 250 mikrogram olarak belirlenir. Doğrudan alımı olmayan iyotun besinlerden temin edilmesi gerekir. Ancak iyot barındıran besinlerde miktarının değişken olduğunun unutulmaması önemli. Örneğin iki kase yoğurt, yarım çay kaşığı iyotlu tuz ya da bir derin su balığı 90-120 mikrogram iyot içerir.
İyotun kandaki miktarı gün içinde değiştiği için, günlük iyot alımının yeterli olup olmadığı idrar atılımı ile ölçülür. Günlük iyot atılımı 150-300 mikrogram olması gerekir. Ancak 24 saat idrar takibi zor olacağı için tanıda idrardaki iyot/kreatinin oranının kullanılması önerilir. Yeterli miktarda iyot tüketmemek, öncelikle guatra, ilerleyen zamanlarda da tiroit eksikliği olarak bilinen hipotiroidiye neden olur.
Denizler ve okyanuslar, en önemli iyot kaynakları olarak bilinir. İyot, denizlerden buharlaşarak yağmurla toprağa düşer. İyot içeriği zengin topraktan yetişen sebzelerde de iyot miktarı daha fazla olabilir. Bunun yanı sıra en fazla iyot; balıklar, istiridye, karides, ıstakoz ve deniz yosunları gibi diğer deniz canlılarında bulunur. Mezgit, ton balığı gibi derin, tuzlu su balıkları ise daha fazla iyot içerir.
Sebzelerden ıspanak, şalgam, pazı, kabak, sarımsak ve kuru fasulye bol miktarda iyot içerir. Meyve olarak çilek de bulunan iyot, süt ve süt ürünlerinden de temin edilebilir. Günlük iyot ihtiyacının yaklaşık yarısı bir kase yoğurt, yüzde 40’ı bir bardak süt, yüzde 20’si ise bir yumurtadan alınabilir.
İyot eksikliğini tamamlamak için tuz alımını artırmak yerine bu ihtiyacın diğer besinlerden karşılanması daha doğru bulunur. Pişirme ile besinlerdeki iyot oranı azaldığı için besinlerin taze tüketilmesi, aşırı kaynatma ve kızartmaya maruz bırakılmaması gerekir. Yemeğe tuz atılmak isteniyorsa, pişirip soğuttuktan sonra serpmek önerilir.
Ülkemizde en çok Karadeniz’de iyot eksikliğine bağlı guatr görülür. Bunun nedeni ise bu bölgedeki fazla yağışların topraktaki iyotu uzaklaştırması olarak açıklanır. Bunun yanı sıra bu bölgede lahana, karnabahar, brüksel lahanası, şalgam, turp gibi guatrojen gıda tüketiminin fazla olması da tiroit bezinde iyot taşınmasını engellemesi nedeniyle yalancı iyot eksikliği yapar ve guatra neden olur.
*Bu içeriğin geliştirilmesinde Tıbbi Direktörlük katkı sağlamıştır.
*Web sitemizdeki bilgiler kişileri tanı ve tedaviye yönlendirme amacı taşımaz. Tanı ve tedaviye yönelik tüm işlemlerinizi doktorunuza danışmadan uygulamayınız. İçeriklerde Acıbadem Sağlık Grubu'nun tedavi edici sağlık hizmetlerine yönelik bilgiler yer almamaktadır.
Birçok kişi iyot kelimesini duyduğunda tuzu düşünebilir ve bu şaşırtıcı değildir. Çünkü hemen hemen her evde yiyecekleri lezzetlendirmek adına iyotlu tuz kullanılıyor. Dünyada çoğu insanın çok fazla tuz tükettiği göz önüne alındığında iyot eksikliği nasıl yaşanabiliyor? Cevap sizi yanıltabilir.
“İyot nedir?” sorusuna bazı gıdalarda doğal olarak bulunan ancak vücut tarafından üretilemeyen bir elementtir şeklinde yanıt verilebilir. Bu elementin vücutta pek çok önemli görevi bulunur ve ayrıca tiroid hormonlarının da önemli bir bileşenidir. Bu hormonlar vücutta gerçekleşen birçok reaksiyonu düzenler. Ayrıca anne karnında bulunan bebeğin merkezi sinir sistemi ve iskelet yapısı gelişiminde de önemli bir role sahiptir. Besinler iyotu topraktan alır ve toprağın iyot miktarı besin içeriğini etkiler. Tiroid bezi hasar görmüş hücreleri onarma, metabolizmayı destekleme ve büyümeyi kontrol etmede etkili olan hormonları yapmakta görevlidir. Ancak dünya genelinde insanların üçte biri iyot eksikliği riski altındadır. En yüksek risk grubunda olanlar ise şöyledir:
Yeterli miktarda iyot alımı çocuklarda zeka gelişimi, yetişkinlerde de üreme sağlığı ve tiroid fonksiyonu üzerinden etkilidir. Dünyada iyot yetersizliği nedeniyle zeka gelişimini yeterli düzeyde tamamlayamayan en az 30 milyon çocuğun olduğu düşünülürse iyotun faydaları daha iyi anlanabilir. Ancak iyotun faydası bununla sınırlı değil. Bilindiği gibi tiroid bezinin hormon üretimi için iyot, oldukça önemli bir mikromineral. Bu üretim yeterli seviyede olmadığında beyin gelişimi, kalp, kaslar ve böbrekler de olumsuz etkilenebilir.
Ancak Dünya Sağlık Örgütü (WHO) tarafından sunulan verilere göre dünyada 2 milyar kişide iyot eksikliği ve 50 milyon kadar insanda da beyin hasarı söz konusu. Her ne kadar iyotlu tuz kullanımı ile bu eksikliğin önüne geçileceği düşünülüyor olsa da yeterli değil. Hava, nem ve ısı ile temas ettiğinde tuzun içeriğinde bulunan iyot büyük ölçüde buharlaşır. Bu nedenle ilk önce kişinin iyot eksikliği olup olmadığını öğrenmesi ve bu doğrultuda beslenip, uzman önerisiyle takviye alması önemlidir. İyot eksikliğini belirlemenin en etkili yolu, idrar testi ile eksikliği saptamak. Bu saptamanın ardından uygun beslenme ve besin destekleri uzman önerisi ile alınabilir.
Deniz ve okyanuslar iyot bakımından en önemli kaynak. Çünkü bu madde, denizden buharlaşır ve yağmurlarla toprağa düşer. İyot bakımından yeterli olan topraklarda yetişen bitki ve sebzeler de bu bakımdan yeterli bir kaynaktır. İyot içeren besinler; ton balığı, mezgit, kalamar, karides, istiridye, ıstakoz, deniz yosunu, sarımsak, ıspanak, kuru fasulye, pazı, çilek, süt ve süt ürünleri, yumurta şeklinde sıralanabilir.
İyot eksikliği, tiroid hastalığının en yaygın nedenidir ve eğer ciddiyse bebeklerde kalıcı beyin hasarına ve zihinsel sakatlığa neden olabilir. İyot, deniz suyu ve toprakta bulunan bir mineraldir. Vücut tiroid bezi için iyota ihtiyaç duyar. Tiroid hormonu metabolizmayı etkiler ve beyin, sinirler ve kemiklerin gelişimi ve işlevi için gereklidir. Dünya genelinde özellikle çocuklar ve hamile veya emziren kadınlar arasında iyot eksikliği ile ilgili büyüyen bir sorun vardır. Çocuklarda ve doğmamış bebeklerde çok az iyot varsa, aşağıdakiler de dahil olmak üzere normal gelişimle ilgili sorunlar olabilir:
Kadınlarda, iyot eksikliği doğurganlık sorunları, düşük, ölü doğum ve gelişmekte olan fetüste sinir hasarı gibi gebelikle ilgili sorunlara neden olabilir.
İyot Eksikliğinin Belirtileri Nelerdir?
Vücutta iyot eksikliği belirtileri ile durumun saptanması adına test yapılabilir ve gerekli tedavi süreci planlanabilir. Bu iyot eksikliği belirtileri genel olarak aşağıdaki gibidir:
Bebeklerde görülebilen belirtiler:
Çocuklarda ve gençlerde görülebilen belirtiler:
İyot Eksikliği Bozuklukları
Tedavi edilmediğinde iyotun eksikliğinde görülen hastalıklar; kalp rahatsızlığı, kalp yetmezliği, bilişsel bozukluk, depresyon, kadınlarda kısırlık şeklinde sıralanabilir. Hamilelerde iyot eksikliğine bağlı olarak görülen düşük tiroid hormonu ile kusurlu doğum riski artabilir. Bu nedenle de düşükler, erken doğum ya da ölü doğum gibi durumlar yaşanabilir.
İyot Eksikliği Nasıl Teşhis Edilir?
İyot eksikliği tiroid hormonlarını ölçen kan testleri ile teşhis edilebilir.
İyot Eksikliği Tedavisi
İyot eksikliği sağlıklı bir beslenme düzeni ile düzeltilir. Diyetiniz iyot bakımından yetersiz ise doktor tavsiyesi ile iyot takviyesi almalısınız.
Önerilen İyot Alımı
İyot yetersizliği hastalıkları önlenmesinde iyot eksikliği, gelişmekte olan beyin için oldukça önemli. Bu nedenle, hamilelik ve emzirme döneminde gereksinimler çok daha yüksektir. Bu dönemlerde önerilen iyot alımı:
İyot eksikliği önlenebilir zeka geriliğinin en önde gelen nedenlerinden birisidir ve kişiyi anne karnından başlayarak tüm yaşamı boyunca olumsuz olarak etkileyen bir hastalıklar bütünüdür. İyot insan vücudunda beyin ve sinir sisteminin normal büyüme ve gelişmesi, vücut ısısı ve enerjisinin devamı için gerekli olan tiroid hormonlarının önemli bir bileşenidir.
İyot eksikliği nedeniyle yaşanan sağlık sorunlarının önüne geçebilmek için normal tuzlar iyotlu tuza çevrilmiştir ancak fazla tuz tüketimi diğer sağlık sorunlarına da neden olabileceğinden iyot içeren yiyecekleri beslenmenize katabilirsiniz.
Sağlıklı bir yetişkin için tavsiye edilen günlük iyot miktarı 150 mcg’dır.
DENİZ ÜRÜNLERİ: Balıklar (özellikle tuzlu su balıkları) iyot bakımından oldukça zengindir ve iyot kaynağı olarak tüketilebilir.
Yüksek oranda iyotlu balıklar arasında ilk sıralarda ton balığı, mezgit, soğuk su ve derin deniz balıkları gelmektedir. Karides ve diğer kabuklu deniz canlıları da iyot eksikliğini önlemek için kullanılabilir.
İYOTLU TUZ: Yemeklerde ve masada kullandığınız tuzu iyotlu tuzla değiştirmek günlük olarak almanız gereken iyodu fazlasıyla sağlayacaktır.
SEBZELER: Ispanak, soya fasulyesi, şalgam, pazı, kabak, kuru fasulye ve sarımsak gibi sebzelerin iyot oranı yüksektir. Bu sebzeleri aynı zamanda vitamin kaynağı ve antioksidan olarak tüketebilirsiniz.
ÇİLEK: Meyveler genellikle iyi bir iyot kaynağı değildir ve sadece bir kaç meyve iyot içerir. Bu meyveler arasında yer alan çilek düşük kalorili olması ve içeriğindeki mineraller ile sağlıklı bir beslenme programına eklenebilir. 6-7 adet çilek günlük iyot ihtiyacının yaklaşık %8’ini sağlar.
YOĞURT, SÜT VE PEYNİR: Süt ve süt ürünleri iyot bakımından zengindir. Bir kase yoğurt günlük iyot ihtiyacının yaklaşık %60’ını, 1 bardak süt %40’ını, 1 yumurta %20’sini karşılar.
batman iftar saati 2021 viranşehir kaç kilometre seferberlik ne demek namaz nasıl kılınır ve hangi dualar okunur özel jimer anlamlı bayram mesajı maxoak 50.000 mah powerbank cin tırnağı nedir