Jel Ocak Patlaması

Yangın ve Güvenlik Dergisi, Sayı , s, JEL YAKITLARIN YANGIN RİSKİ Prof. Dr. Abdurrahman KILIÇ İTÜ Makina Fakültesi S on yıllarda, dumansız yakıt olarak tanımlanan etanol kamışı, şeker pancarı, sorgum, tahıl, arpa, kenevir, patates, (etilalkol-C2H5OH) jel yakıt (reşo yakıt); lokantalarda, manyok, ayçiçeği, meyve ve mısır gibi çeşitli bitkilerden üreti- şöminelerde, evlerde, pikniklerde yaygın olarak kulla- lebilmektedir. Bitki kaynağının rafine edilmesi, nişasta haline nılmaktadır. Jel yakıtın kullanıldığı ocaklarda, birçok yangın getirilmesi, sıvılaştırılması, hidroliz yöntemi kullanılarak ni- meydana gelmiş ve çok sayıda kişi yaralanmıştır. Evlerde şastanın glikoza dönüştürülmesi, mayalanması, damıtılması bulunan ‘Osmanlı Ocağı’ diye bilinen ocaklarda jel yakıt kul- gibi adımlar izlenir. Mayalanma veya fermantasyon yöntemi lanımı parlamalara ve yanıklara sebep olmuştur. Sadece bir ile etanol üretilmesi durumunda suda çözülmüş etanol elde yıl içerisinde, Karadeniz bölgesinde 50’ye yakın jel yakıttan edilir. kaynaklanan yanık meydana gelmiştir[1,2]. Tarımsal ürünler fotosentez kullanarak güneşten enerji Bacasız yakıt olarak da tanıtılan ve reşo yakıt olarak da aldıklarından yenilenebilir olarak kabul edilir. Etanol da yeni- bilinen jel etanol; duman oluşturmadığı, lebilir enerji olarak kabul edilmekte olup koku yay- kurum bırakmadığı ve zehirli gaz maz, duman çıkarmaz ve alev görün- yaymadığı için masalarda tence- tüsü gayet hoştur. Bu özelliklerinden relerin altında, fondü setlerinde, dolayı şömineler için de benzersiz otellerde yemekleri ısıtmak, bir yakıt seçeneğidir ve bacasız şömi- dağcılık, kampçılık ve piknik nelerde sıvı veya jel yakıt olarak tercih gibi aktivitelerde ise hem ısıt- edilmektedir. ma hem de pişirme amaçlı, jel şeklinde veya sıvı şeklinde kul- ETANOLÜN AVANTAJ VE lanılmaktadır. DEZAVANTAJLARI Etanol yakıtının üretim yön- Etanol yakıtın birçok avantajı bulun- temleri konusunda çeşitli yollar maktadır. Yenilenebilir birincil ürünlerden olmasına rağmen, en yaygın üretim oluşur. Az miktarda emisyona sebep olur şekli fermantasyondur. Etanol; şeker ve çok kuru, temiz yanma sağlar. LPG’ye kar- 8 Yangın ve Güvenlik / Ocak - Şubat seafoodplus.info şı daha güvenli bir yakıttır. İç mekânlarda diğer nol yakıtlı ocaklar; diğer yakıtlı ocaklara yakıtlara göre daha güvenli kullanılabilir. Ateş- göre çok daha az risklidir. Ancak, hava- lemeden hemen sonra ısı elde edilebilir[3]. landırma olmadan yakma işlemi yapıl- Sürdürülebilir şekilde hasat edilen bitkilerden ması, içeride yanan şey ne olursa olsun oluşturulan yenilenebilir bir yakıttır. Yerel iklim doğru değildir. koşullarında geliştirilebilmekte ve verimli ya- kılmaktadır. Kullanımının artması çiftçilerin DÖKÜLEBİLİR JEL YAKITLAR gelirini artırma potansiyeline sahiptir. Alkol bazlı yakıtlar iki kategoriye ay- Etanol yakıtın dezavantajları da bulun- rılır: doldurulamayan kutularda yüksek viskoziteli maktadır. Yüksek yanıcılıktadır ve düşük sıcaklıklarda yanar. dökme olmayan yakıtlar ve düşük viskoziteli sıvı dökme ya- Alt ısıl değeri düşüktür. Sağlık açısından, etanol deride kuru- kıtlar. Dökme olan ürünlerin temel özelliği, hem yakıt ekle- luğa neden olur ve uzun süre cilt üzerinde kalmamalıdır[4]. me yerinin hem de alevin yakıt deposuna açık olmasıdır[9]. Eğer yutulursa zehirlenme olur ve büyük miktarlar sinir sis- Kapalı bir etanol kutusu, sıvı yakıtlara kıyasla daha düşük bir temine zarar verebilir. Büyük ölçekli etanol üretimi, gelişmek- tehlike oluşturur. te olan ülkelerde çevreye ve topluma zarar verebilir. Jel ya- Jel yakıt, kutulara dökülürken, tüketicilerin yandığı ve kıtların alevi zor görüldüğü ve sönüp sönmediği tam olarak yaralandığı pek çok farklı olay olmuştur. Jel yakıtın yakıldığı anlaşılamadığından, yanlışlıkla ağzı kapatıldığında patlama ocağa daha fazla jel yakıt ilavesi patlamaya neden olabilmek- oluşmakta, yapıştığı yüzeylerde yanmaya devam ettiği için tedir. Birçok jel yakıt, net görünür bir alev oluşturmadığından; normal yanıklara göre daha derin ve ciddi yanıklar oluştur- pek çok kişi, yakıtın artık yanmadığını düşünerek jel yakıtı ka- maktadır[5]. bın içine dökerek yangınlara ve patlamalara neden olmuştur. Ulusal Yangın Önleme Derneği (NFPA) bir bildiri yayım- HAVALANDIRMA GEREKSİNİMİ layarak, jel yakıt kullanırken insanların yaralandığını, kullanımı Alkol molekülleri, diğer hidrokarbon sıvılarla karşılaştırıl- ile ilişkili tehlikelerin olduğunu, dökülen jel yakıtların yasak- dığında çok daha az karbondioksit üretir. Etanol sobalarında lanması ve satılmaması gerektiğini belirtmiştir[10]. Amerika herhangi bir egzoz sistemi veya baca bağlantısı yapılmadı- Birleşik Devletlerinde, dökülebilir jel yakıtlar tehlikeli olarak ğında, tüm yanma sonu ürünler doğrudan ortama salınır. kabul edilmektedir ve jel yakıt patlamaları ve parlamaları ne- Odanın içindeki oksijen azalır. Teorik olarak etanol tamamen deniyle hayatını kaybeden veya yaralanan aile üyeleri tarafın- yanmaz. Yanma sonucunda zehirli gazlar (karbon monoksit dan birçok dava açılmıştır. gibi), organik bileşikler (benzen, kanserojen vb) ve tahriş A.B.D. Tüketici Ürünleri Güvenliği Komisyonu (CPSC); iki edici gazlar (azot dioksit ve formaldehit vb) ve bunların yanı ölümle sonuçlanan 65 olaydan yüz, göğüs, el, kol veya ba- sıra çok ince partiküller ile birlikte karbondioksit de açığa çı- caklardan ikinci ve üçüncü derece yanıklarla hastaneye ya- kabilir[6]. Çeşitli jel yakıtları için tasarlanmış bir dizi cihazda, tan 34 ağır yaralanma olduğunu belirtmiş, tüketiciler zaten farklı jel yakıtlar test edilmiş ve parafin ile çalışan cihazlar ve yanan bir ateş kabına dökülebilir jel eklediğinde patlaması LPG cihazları ile testler tekrarlandığında, jel yakıtların diğer- ve yanıkların ciddi riskleri nedeniyle tüketiciler dökülebilir lerine göre çok daha az yanmamış hidrokarbon verdiği tespit jel yakıtını derhal kullanmayı bırakmalıdır uyarısını yapmış- edilmiştir[7]. Etanol yandığı zaman ortamdaki oksijeni azaltır tır[11]. NFPA ve CPSC tarafından yapılan uyarılar ve çalış- ve yanma ürünü olarak karbondioksit ve su buharı çıkar[8]. malardan sonra A.B.D.’inde dokuz ana üretici ve dağıtıcı- Sıvı ve katıların yanması sırasında, yanma kalitesi ne kadar iyi larla işbirliğine giderek, bu şirketlerin yaptığı ve sattığı tüm olursa olsun, az da olsa karbondioksit ve karbon monoksit dökülebilir jel yakıtlarının gönüllü olarak geri çağırılmasını gibi yanmamış gazlar oluşması olağandır. sağlamıştır[10]. Etanol ocakları havada bulunan oksijeni tüketir ve bu nedenle yeterince açık olmayan bir alanda veya bir odada JEL YAKITLI ŞÖMİNELER kullanılması durumunda daima odaya bir kapı veya pencere Bacalı şöminelerde etanolün yakıt olarak kullanılması açılması gerekir. Havalandırma yapılmadığı takdirde oksijen fevkalade uygundur ve bacasız şöminelerde de yakılmasının konsantrasyonu azalır, baş ağrısı ve rahatsızlık hissedilir. Ye- fazla riski olduğu söylenemez[12]. İmar yönetmeliğinde baca tersiz havalandırma sonucunda eksik yanma meydana gelir, zorunluluğu getirildiğinden ve etanol yandığında oksijeni tü- yanma verimi düşer, yanma sonucu açığa çıkan karbondiok- kettiğinden bacasız şömine yapılması ve bir oda içinde açık sit ve karbon monoksit oranı artar. Tüm bunlara rağmen, eta- ateş oluşturulması uygun değildir. seafoodplus.info Yangın ve Güvenlik / Ocak - Şubat 9 Yangın ve Güvenlik Dergisi, Sayı , s, SONUÇ Etanol ve etanol bazlı jel-yakıtlar, temiz yanmanın, konforun ve rahatlığın gerekli olduğu uygulamalarda oldukça yaygındır. Bu tür yakıtlar, uluslararası toplum tarafından gelecekte temiz yakıt çözümü olarak giderek daha fazla tanınacaktır. Etanol çe- şitli düşük maliyetli yenilenebilir bitkilerden yapılabildiğinden, doğal olarak maliyeti düşük yenilenebilir bir yakıttır[13]. Tüm iyi özelliklerinin yanında kullanımında özen gerektirmektedir. Etanolün yanıcı olmasının yanı sıra buharlaşma ihtimali de göz önüne alınarak, kapalı konteynırlarda ve şişelerde depolanmalı- dır. Etanol ocaklarında yakıt değiştirilirken alevi tamamen sön- müş olmasına özen gösterilmelidir. NFPA ve CPSC tarafından da belirtildiği gibi dökülebilir jel yakıtlar kullanılmamalı, satışı yasaklanmalıdır. KAYNAKLAR [1] Yıldırım, Filiz; “Reşo Yağı Can Yaktı”, Karadenizden Günebakış, 17 Ağustos, [2] seafoodplus.info anne-kiz-alevler-icinde-kaldi-haberi [3] seafoodplus.info media/press-room/news-releases//nfpa-and-cpsc- warn-consumers-to-immediately-stop-using-pourable- gel-fuel. [4] http ://seafoodplus.info ethanol [5] Özkan, Aybars;” Jel Yakıtına Bağlı Derin Yüz Yanığı Şöminelerde etanol kullanılmasının bazı riskleri mev- Gelişen Bir Çocuk Olgu” Türk Arch Ped ; cuttur. Yakma güvenliği, kullanıldığı yere, kullanacak kişile- [6] seafoodplus.info rin bilgi seviyesine ve göstereceği titizliğe bağlıdır. Sürekli fireplaces-safe/. havalandırma olmayan hacımlarda şöminenin bacası yoksa [7] Lloyd, P. J. D. ve E. M. Visagie; “A comparison of gel fuels şöminede etanol yakılması risklidir. Kontrol altında olmayan with alternative cooking fuels”, Journal of Energy in odalarda kullanılması, yanarken su dökülmesi, yanar vaziyet- Southern Africa, Vol 18 No 3 , August te bırakılarak odanın terk edilmesi kazalara sebep olmaktadır. [8] seafoodplus.info Şömine kabının yeniden tutuşturulması veya yakıtın değiş- ask-are-ethanol-fireplaces-safe-new-study-says-no. tirilmesi için soğuması beklenmeli, şömine kabının sıcaklığı 50 html. 0C sıcaklığın altına düşmeden kesinlikle yerinden çıkarılmama- [9] Marsh, Nathan D.; “Evaluation of Firepots and Gel Fuels”, lıdır. Söndürülmek istendiğinde yakıt kabının üzeri kapatılmalı NIST Technical Note , National Institute of Standards veya yakıt tükenene kadar yanması sağlanmalıdır. Dökülen and Technology, March yakıt kullanılmamalıdır. Asla su dökülmemelidir. Etanol dökül- [10] Hood, James R.;“Pourable Gel Fuel Recalled After mesi durumunda asla ateşle yaklaşılmamalı, ıslak havlularla Multiple Deaths, Injuries”, ConsumerAffairs, 09/01/ temizlenmelidir. ABC tipi kimyasal kuru tozlu söndürme cihazı [11] seafoodplus.info bulundurulmalıdır. Şömine kullanılmadığı zaman yakıt kabı boş Distributors-Announce-Consumer-Recall-of-Pourable- olmalıdır. Yanar vaziyette bırakılarak oda terk edilmemelidir. Ya- Gel-Fuel-Due-to-Burn-and-Flash-Fire-Hazards/ kıt olarak kullanılacak etanol iyi havalandırılmış bir ortamda çok [12]Immergut, Debra Jo:” Can Ethanol Fireplaces Be Cozy “, iyi ambalaj içinde saklanmalı, ısı kaynaklarından uzak tutulma- The Wall Street Journal, 3 Aralık lıdır. Boş etanol kutuları rastgele atılmamalı ve etanol deriye ve [13]seafoodplus.info göze temas ettirilmemelidir. and_Methanol. 10 Yangın ve Güvenlik / Ocak - Şubat seafoodplus.info