Jelatin özellikle pastacılık ve tatlı sektöründe kullanılan bir tür katkı maddesidir. Bu yiyeceklerin dayanıklılığını arttırmaya ve daha sıkı bir kıvam almalarını sağlamaya yardımcı olur. Jelatin kullanarak birçok sıvı maddeyi jel haline getirebilirsiniz.
Esasında jelatin memeli canlıların dokularında, özellikle kas ve kemiklerin bağlantı bölgelerinde yani bağ dokularında bulunan kollajen dokudan çıkarılan suda çözünen bir protein türüdür. Kollajen doku suda kaynatıldığında jelatine dönüşür. Suda çözünen kollajen doku soğutulduğunda jel haline gelir. Yarı şeffaf bir yapısı vardır, tek başına bir tada sahip değildir ve kolay kırılır. Jelatin yoğun olarak sığır ve domuzda bulunan dokulardan üretilir. Bu noktada inanç ya da tüketim tercihine göre domuz jelatini içeren ürünler tercih edilmeyebilir.
Jelatin Üretiminin İki Ana Yöntemi Vardır.
Bunlardan ilki üretilecek jelatin türüne göre domuz ve sığır postlarına asidik işlem uygulanmasıdır. İkinci bir yöntem ise boynuz ve kemiklere alkali işlem uygulanmasıdır.
Jelatinin şekil alma yeteneği oldukça güçlüdür. Hazmı kolay bir maddedir ve suda çözündüğü için kullanımı oldukça kolaydır. Yaprak jelatin ve toz jelatin olmak üzere iki türü bulunur.
Jelatin gıda sektöründe; şekerlemelerde ( jelibon, marshmallow, draje şekerlemeler, tofi şekerlemeler, tablet şekerlemeler, meyveli sakızlar), jölelerde, meyve sularında, şaraplarda, çorbalarda, süt ürünlerinde ( yoğurt, sütlü tatlılar, dondurma ve fermente edilmiş sütlerde ) ve et soslarında kullanılır.
Yapı sağlayıcı özelliği olduğundan sufle, krema, koz helvası ve lokum türü gıdalarda kullanılır.
Durultma işlemi için bira, meyve suyu ve şaraplarda kullanılır.
Bağlama işlemi için konserve etlerde, et soslarında, şekerlemelerde, peynirlerde ve süt ürünlerinde kullanılır.
Film oluşturma özelliği vardır ve etler ile meyvelerin kaplanmasında kullanılır.
Kıvam verici özelliği sayesinde jöleler, çorbalar, pudingler, et sosları ve şuruplarda kullanılır.
Dondurulmuş ürünlerde yaşanan kristalizasyon sorununu engellemek için kullanılır.
Çikolatalı sütler, yoğurtlar, kremalar, dondurulmuş tatlılar ve krem peynirlerde stabilizatör olarak kullanılır.
Şekerleme ve et ürünlerinde yapıştırıcı olarak kullanılır.
Şekerleme, krema ve dondurmalarda köpürmeyi sağlamak için kullanılır.
Jelatin yalnızca gıda sektöründe değil aynı zamanda kozmetik, fotoğrafçılık, tıp ve ilaç sektöründe de kullanılan bir maddedir. Gümüş bromür fotoğrafçılıkta kullanılan bir materyaldir. Fotoğraf, sinema, röntgen ve radyografide kullanılan ve görüntüyü tespit etmeye yarayan yarı saydam plastik şerittir. Bu plastik şeridin yani gümüş bromürün üretiminde de jelatin kullanılır. Kozmetik sektöründe ise özellikle saç bakım ürünlerinin yapımında jelatin kullanılır. İlaç sektöründe ise ilaç tabletlerinde, serumlarda, kapsüllerde, pastillerde kullanılmaktadır.
Jelatin yerine kullanılabilecek alternatif maddeler de bulunmaktadır.
Bunların başında balık tutkalı (Bengal balık tutkalı, Seylan balık tutkalı, Çin balık tutkalı) ve jelöz isimleriyle de bilinen agar gelir. Deniz yosunlarının bazı türlerinden elde edilen agar jelatine benzer bir maddedir ve süt ve süt ürünlerinin, şekerlemelerin ve dondurmaların koyulaştırılmasında kullanılır. Bunun yanı sıra kozmetik sektöründe,ilaç sektöründe kullanılan kapsüllerin ve merhemlerin üretiminde, diş kalıplarının üretiminde ve et konservelerinde kullanılır.
Jelatin yerine kullanılabilecek bir diğer madde ise limon ve portakal gibi maddelerin kabuğunda bol miktarda bulunmak üzere bitkilerin hücrelerinde bulunan pektindir. Pektin bir polisakkarit türüdür. Ayrıca çekirdeksiz kuru üzüm, nar ve elmada da bulunur.
Gluten tahıl tanelerinin nişastalarından arındırılması sonucunda geriye kalan bir maddedir ve yapışma özelliği vardır. Jelatine göre daha iyi bir tada ve kokuya sahiptir. Vücut tarafından daha kolay sindirilir ancak çölyak hastalarının kullanımına uygun değildir.
Kızıldeniz yosunundan elde edilen bir diğer madde ise karajenandır. Sulandırılmış bir çözeltinin içinde karajenan kullanılarak yüksek konstantrasyona sahip bir jel elde edilebilir.
Ksanthan Gum krem renkli bir tozdur. Esasında bir zamktır ve bakteriler tarafından üretilir. Suda kolayca çözünür ve çok daha düşük konsantrasyonlarda çözünebilir. Başlıca kullanım alanı salata sosları olmakla birlikte emülsifiye edici, stabilizatör ve zar oluşturucu olarak da kullanılır.
Meyveli kalpler
Küçük bir tencerede elma suyu ve portakal suyunu karıştırıp kısık ateşte ısıtın. Daha sonra bal beya akçaağaç şurubunu ekleyip eriyene kadar karıştırın. Bu aşamadan sonra toz jelatini ilave edin ve iyice karıştırın. İçerisinde topak olmaması için iyi karıştırmanız oldukça önemli. Eğer yaprak jelatin kullanacaksanız jelatinleri bir miktar soğuk suda yumuşayana kadar birkaç dakika beklettikten sonra kaynayan meyve suyuna ilave edin. Daha sonra isterseniz şekilli buz kalıplarına isterseniz silikon kalıplara doldurup oda ısısına gelene kadar bekletin. Oda ısısına geldikten sonra buzdolabına kaldırıp en az ir gece dinlendirin. Daha sonra kalıplardan çıkararak servis edebilirsiniz. Dilerseniz silikon kalıpların içerisine küçük meyve parçaları koyduktan sonra da dondurup servis edebilirsiniz.
Renkli Portakal Dilimleri
Öncelikle ikiye böldüğünüz portakal kabuklarının içlerini delmeden iyice temizleyin. Daha sonra yukarıdaki tarife göre jölenizi hazırlayın. Farklı renklerde jöleler elde etmek için az miktarda gıda boyası kullanabilirsiniz. Elma suyu renksiz olduğu için elma suyunu tercih edebilirsiniz. Daha sonra jöleleri temizlediğiniz portakal kabuklarının içine koyun ve oda ısısına geldikten sonra buzdolabında en az bir gece dondurun. Daha sonra yarım portakal dilimlerini ikiye bölüp dilimler halinde servis edebilirsiniz.
Meyve Salatası
Meyve salatasında kullanacağınız tüm meyveleri arzu ettiğiniz şekilde eşit küpler ya da farklı boyutlarda dilimler halinde doğrayın. Bu aşamada meyve salatanıza kivi ilave etmeyin çünkü kivi hazırladığınız jölenin kıvamını bozar ve donmasını engeller. Daha sonra ilk tarifte verdiğimiz şekilde ya da farklı meyve sularıyla hazırladığınız jelatini yani jölenizi doğradığınız meyvelerin üzerine dökün. Bir gece buzdolabında dinlendirdikten sonra servis edin.
FacebookTwitter
Jelatinin Özellikleri
Gıda sektöründe; şarap ve meyve sularında durultma işlemlerinde, marmelatlarda, meyveli yoğurtlarda, margarinde yapı düzenleyici olarak yağ oranı düşürülmüş ürünlerde yağlı hissi vermek için, gıdalara kalori eklemeden hacim kazandırmak için kullanılır. Konserve ette, et ürünlerinde (sosis, sucuk), süt ürünlerinde, hazır gıda ve soslarda, şekerlemelerde, biralarda, aspiklerde, patelerde ve terinlerde jelatin kullanılır.
Jelatinin bir diğer önemli özelliği de köpük oluşturma ve oluşan bu köpüğü uzun süre muhafaza etme özelliğidir. Böylece ürünlerin hacimlerinin de artmasını sağlar. Bu çok değerli özelliği sayesinde, özellikle süt ürünlerinde, mousse gibi tatlılarda ve kremalarda kullanılmaktadır.
Emülsiyonların ve süspansiyonların oluşumunu kolaylaştırır. Bu özelliği sayesinde, örneğin dondurmada ve dondurulmuş tatlılarda buz kristallerinin oluşumunu engeller.
Bunun yanında jelatinin emülgatör, film oluşturucu (meyvelerin kaplanması vs.), stabilizatör (krem peynir, kremalar vs.), yapı sağlayıcı (lokum vs.) özelliklerinden de faydalanılır.
Kosher Jelatin
Kosher gıdalarda yalnızca hem geviş getiren hem de ayrık tırnaklı hayvan ürünlerinin kullanılmasına izin verilmiştir. Domuz, deve gibi hayvanlar bu kategoriye girmemektedirler. İnek ve sığırlar kosher kategorisine girmesine rağmen jelatinlerin de %44’ünün domuzdan üretildiği için bazı hahamlar ''hiçbir jelatin kesinlikle kosher değildir'' derken, bazı hahamlar ise jelatinin geçirildiği kimyasal işlemler sebebiyle et olarak sayılamayacağını, bu sebeple kosher olabileceğini söylemektedir. Günümüzde üreticiler balık derisinden kosher jelatin üretmektedirler. Yahudiler et ve sütü hiçbir şekilde birlikte tüketmediklerinden, kosher bir ürün elde edilmek isteniyorsa jelatin sütle çözündürülmemeli veya sütlü ürünlerde kullanılmamalıdır.
Helal jelatin
Bir jelatinin paketinde yalnızca sığırdan üretildiği yazılı olması bu ürünün helal olduğu anlamına gelmemektedir. Aynı zamanda sığırın İslami usullere uygun olarak kesilmiş olması gerekmektedir. Türkiye’deki yönetmeliklerde jelatinin helal olması gerekliliği konusunda bir kural veya kanun yoktur. Yalnızca yenilebilir kaynaklardan olup olmadığı kontrol edilmektedir.
Jelatinin Kullanım Şekli
Eğer soğuk ürünlerde kullanılacaksa, jelatin küçük bir tencerede, çok düşük ısıda sıvı hale getirilir. Soğukluk farkından dolayı oluşacak topaklanmaları engellemek için kullanılacak üründen bir miktar sıvı haldeki jelatine eklenir, karıştırılır ve homojen bir görüntü elde ettikten sonra jelatin ana ürüne eklenir. Bu sayede topaklanmaların önüne geçilmiş olur.
Jelatini mikrodalga fırınlarda sıvı hale getirmek de mümkündür. Mikrodalga fırına girebilecek bir kaba jelatin konulur ve sıvı hale gelene kadar bekletilir. Ancak sıcaklık kontrolü çok önemlidir, zira jelatinin yapısında yoğunlukla proteinler bulunduğundan ve bu proteinler sıcakta de natüre olduğundan dereceler arasında çözündürülmesi gerekmektedir.
Eğer jelatin kivi, ananas, papaya ve mango gibi ürünlerle kullanılacaksa bu ürünler belli sıcaklığa getirilmelidir. Aksi takdirde bu ürünlerde bulunan enzimler jelatinin yapısında bulunan proteinleri denatüre ederek jelleştirici özelliğini kaybetmesini sağlar.
Jelatin, nötre yakın özelliğe sahip olduğu için asidik ürünlerle reaksiyona girdiğinde etkisini kaybeder.
C gibi yüksek sıcaklıklarda jelatin kıvam artırıcı özelliğini yitirir. Bu sebeple jelatin kaynar suda çözündürülmez.
Jelatinler dondurulmamalıdır. Dondurulduktan sonra gevrek bir hale gelerek yapısı bozulur.
Kullanım oranlarına çok dikkat edilmeli. Fazla jelatin ürünü yapışkan hale getirirken, düşük miktarda jelatin jel oluşumunu sağlayamayabilir.
Yaprak jelatin kullanım oranları;
Jöleler için her yarım litre için 6 yaprak,
Kremalı ürünler için 4 yaprak,
Kalıptan çıkacak (tersyüz edilecek) kremalı ürünler için 8 yaprak kullanılması önerilir.
Jelatin yapraklarını 3 dakika soğuk (buzlu) suda bekletilerek bloom edilir (aktif hale getirilir). Daha sonra jelatin yaprakları çıkartılıp suyu tamamen aktıktan sonra kullanılır.
Toz jelatin kullanım oranları;
Jöleler için yarım litre için 9 gram,
Kremalı ürünler için 6 gram,
Kalıptan çıkarılacak (tersyüz edilecek) kremalı ürünler için 12 gram toz jelatin kullanılması önerilir.
Soğuk suyun içerisine (veya kullanılacak diğer sıvının) toz jelatin eklenir ve 10 dakika bekletilerek aktif hale getirilir.
Kaynakça:
seafoodplus.info
seafoodplus.info
seafoodplus.info
Jelatinin eski çağlarda hayvansal dokulardan elde edilmesiyle başlayan yolculuğu günümüze kadar ulaşmıştır. Gıda endüstrisinde önemli bir yere sahip olan jelatin, özellikle kıvam arttırıcı olarak kullanılır. Aynı zamanda emülsifiye etme, su bağlama, jelleştirme özelliklerinden de yararlanılır. Gıda endüstrisi dışında ilaç, tarım ilaçları, kozmetik, fotoğraf gibi çeşitli alanlarda da kullanılır.
Jelatin saydam, tek başına tatsız ve renksizdir. Ham maddesi kolajendir. Kolajen sadece hayvanlarda bulunan yapısal bir proteindir. Deri, kemik, tendon ve bağ dokunun temel yapı taşıdır. Hayvanların dokularında bulunan kolajenden ekstrakte edilerek elde edilir. Teknolojik ve fonksiyonel özellikleri nedeniyle gıda endüstrisinde yaygın olarak kullanılan önemli bir katkıdır. “Türkiye de dahil olmak üzere birçok ülkede gıda katkı maddesi olarak sınıflandırılmamaktadır ve diğer kıvam arttırıcılara kıyasla kullanımı güvenli ve serbesttir” (Boran, ). Tam ve kolay olarak sindirilebilmekte ve ısıl olarak geri dönüşlü bir jel oluşturmaktadır. En önemli özelliği vücut sıcaklığında eriyebilmesidir. İçerdiği kolajenin hidroliz derecesine göre farklı jel gücünde ve şekillerde üretilebilir. Gıdaların normal pH değerlerinde fonksiyonunu yerine getirebilir.
Gıda endüstrisinde kıvam arttırıcı, emülsifiye edici, su bağlayıcı, jelleştirici, köpük oluşturucu, film oluşturucu, çöktürme, homojen ve saydam yapı oluşmasında, raf ömrünü uzatmada, dolgu materyalinin yapısını korumada, dondurma işleminin zararlarından korumada, çiğneme özelliklerini iyileştirmede, yenilebilir koruyucu kaplama olarak kullanılmasında ve görünüşün iyileştirilmesi amacıyla kullanılır.
Jelatin, gıda sanayisinde fırın ve pastacılık ürünlerinde, çorbalarda, et soslarında, balıklarda, sosislerde, salamlarda, sucuklarda, şaraplarda, biralarda, meyve sularında, süt ürünlerinde “( Yoğurt, sütlü tatlılar, dondurma ve fermente edilmiş sütlerde) tatlı ve şekerlemelerde (Jelibon, marshmallow, draje şekerlemeler, tofi şekerlemeler, tablet şekerlemeler, meyveli sakızlar), sufle, krema, koz helvası ve lokum türü gıdalarda kullanılır (Soylu, s.1).
Gıda sanayinin yanı sıra ilaç (İlaç tabletlerinde, serumlarda, kapsüllerde, pastillerde ), kozmetik (Özellikle saç bakım ürünlerinin üretiminde ), fotoğraf, boya, tarım ilaçları gibi çeşitli sektörlerdeki ürünlerin üretiminde de jelatin kullanılmaktadır.
Jelatin büyük çoğunlukla domuz derisi, sığır derisi, sığır kemiklerinden elde edildiği gibi, tavuk ve balık gibi hayvanların yan ürünlerinden de elde edilmektedir. Maliyetinin az olması ve kolay işlenebilmesi sebebiyle ticari olarak jelatinin büyük bir kısmı domuz derisinden üretilmektedir. Kullanılan hayvansal ürüne göre jelatin üretimi için alkali ve asidik yöntem uygulanır. Toz ve yaprak jelatin olmak üzere iki çeşidi mevcuttur (Soylu, ). Endüstride ihtiyaca göre çeşitleri kullanılır.
Sonuç olarak, jelatinin belli başlı hayvanların yan ürünleri kullanılarak gıdadan kozmetiğe kadar uzanan geniş bir kullanım alanı olduğu görülmektedir. Geçmiş çağlardan günümüze ulaştığı gibi gelecek yıllarda da popülerliğini koruyacak olan bir katkıdır.
İlginizi Çekebilir: Gıdanın Kimliği: Besin Etiketi
Boran G., Bir Gıda Katkısı Olarak Jelatin: Yapısı, Özellikleri, Üretimi, Kullanımı ve Kalitesi. Gıda / The Journal Of Food, 36 (2), 97
Soylu Ç., Erişim adresi: seafoodplus.info
Erge A., Zorba Ö., Jelatin ve Fizikokimyasal Özellikleri, Akademik Gıda. 14(4),
Işık N. O., Manda Derisi Budama Atıklarından Farklı Yöntemlerle Jelatin Üretilmesi ve Manda Jelatininin Reolojik Özelliklerinin Belirlenmesi. Tekirdağ Ziraat Fakültesi Dergisi, 15 (3), 44
Luo Q., Hossen Md. A., Zeng Y., Dai J., Li S., Qin W., Liu Y., Gelatin-based composite films and their application in food packaging: A review, Journal of Food Engineering. ,
Gda alannda jelatin kullanm oldukça genitir. Tatllarn ve içeceklerin yaplarn düzenlemek amacyla kullanlan jelatin, gdalarn daha uzun süre muhafaza edilmesine yardm eder. % orannda hayvansal kaynakl olan jelatin, saf bir kolajen protein türüdür. Hayvanlarn vücudunda doal olarak yer almaktadr.
Jelatin, dünyann pek çok ülkesinde kullanlr. Özellikle de gdalarn dondurulma esnasnda buz kristallerini önlemek için tercih edilir. çeceklerin ise köpüklenmesine engel olur. Kvam veren ve tüketim ömrünü uzatan jelatinlerin bir türü de sr jelatinidir.
Dünya genelinde üretilen jelatinlerin neredeyse %60’ domuzdan elde edilmektedir. Kalan pay ise sra verilmitir. Türkiye’de kullanlan jelatinler ise son güncel bilgilere göre Pakistan’dan alnmaktadr. A tipi jelatin, domuz ve sr postlarndan asidik ilem uygulanarak alnmaktadr. B tipi jelatin ise boynuz ve kemiklerden alkali ilem uygulanarak alnan ve üretimde kullanlan jelatin türüdür.
Sr jelatini Türkiye’de tüketilen birçok üründe bulunur. Tüketicilerin aklndaki sorular yantlamak, sr jelatini faydalar ve zararlar üzerine bilgilendirmek için sizlere bu yazy hazrladk. imdi sr jelatini hangi besinlerde var, faydas nedir, zarar var mdr gibi merak edilen balklara deinelim.
Günlük yaamda tüketilen pek çok üründe yer alan sr jelatini faydalar hakknda sizleri bilgilendirmek istiyoruz. imdi bu listede sr jelatininin faydalarna göz atalm.
Bir katk maddesi olarak kullanlan sr jelatini zararlar ile de dikkat çekmektedir. imdi sr jelatini zararlarna deinelim:
Sr jelatini üretimi için u aamalar izlenir.
Yumurta Ak Tozu: %80i Salkl Protein
Agar Agar Tozu Nedir? Zararl M? Ne e Yarar?
Ginseng Tozu Nedir? Nasl Üretilir? Ne e Yarar?
Peynir Alt Suyu Tozu Nedir? Zengin Besin Deerleri
Jelatin Tozu Nedir? Jelatin Tozu Maskesi Nasl Yaplr?