Toprak çeşitleri bakımından oldukça zengin olan ülkemizde, her biri farklı özelliklere sahip, farklı bölgelerde dağılım göstermiş toprak tipleri bulunmaktadır. Dolayısıyla bir bölgede görülen toprak çeşidinin hangisi olduğunun doğru bilinmesi, o bölgede yetişen bitki türlerini tanımaya da yardımcı olmaktadır.
Peki dünya coğrafyasında görülen farklı toprak çeşitleri nasıl oluşmaktadır? Özellikleri nelerdir? Ülkemizde hangi toprak tipleri bulunmaktadır? Sürdürülebilir tarım ve toprak çeşitliliği arasında nasıl bir ilişki söz konusudur?
Misafirlerine yemyeşil doğanın içinde 5 yıldızlı otel konforu sunan Çam Otel olarak sizler için hazırlamış olduğumuz yazımızda tüm bu sorulara sırasıyla cevap buluyoruz. Toprak türlerine göz atmadan önce dilerseniz ilk olarak toprağın nasıl oluştuğuna hep birlikte göz atalım!
Toprak; üzerinde insan, hayvan, bitki fark etmeksizin tüm canlıların yaşamını sürdürdüğü yeryüzünün bir parçasıdır. Bununla birlikte bitkilerin, yaşamına devam etmeleri için ihtiyaç duydukları mineralleri almalarına yardımcı olan şey de topraktır. Peki toprak nasıl oluşur?
Toprak aslında bulunduğu ana kayanın bir parçasıyken, kimyasal ve fiziksel çözünmeler yoluyla zamanla ufalanarak parçalanır ve birbirinden ayrışır. Bu ayrışma sonucunda oluşan kaya parçalarının içerisine de çeşitli organik maddeler karışır. Böylelikle toprak oluşumu gerçekleşmiş olur.
Öte yandan toprak oluşumunun hiçbir zaman tamamlanmadığını, söz ettiğimiz faktörlerle birlikte dünyanın farklı yerlerinde oluşumunu her daim sürdürdüğünü de belirtelim. Öyle ki ince bir toprak oluşumu için yaklaşık yıllık bir zaman gerektiğini söylemek yanlış olmaz.
Toprak türlerinin oluşumunu etkileyen olan beş temel unsur bulunmaktadır. Bunları iklim, bitki örtüsü, yer altındaki organizmalar, ana kaya ve zaman olarak sıralayabiliriz. Toprağın yapısında, çözünmüş kaya parçacıkları, çürümüş bitkiler ya da hayvan gübresi gibi pek çok atık bulunmaktadır. Bu maddeler zamanla fosilleşerek gübre görevi görür ve toprağın da zenginleşip nemlenmesini sağlar. Böylece toprak verimliliği artmış olur.
Farklı bölgelerde birbirinden farklı toprak türleri olmasının en önemli nedeni ise yeryüzünü kaplayan ana kayanın yapısı ile ilgilidir. Bunun yanı sıra toprağın bulunduğu iklim, bu bölgede bulunan organizmalar, toprak arazinin yapısı gibi etkenler de toprak yapısını belirlemekte ve toprak çeşitliliğine neden olmaktadır.
Dünya coğrafyasında pek çok noktada verimli ve verimsiz olarak sınıflandırılabilecek toprak çeşitleri bulunmaktadır. Toprak oluşumu ile ilgili yapmış olduğumuz genel bilgilendirmeden sonra gelin hep birlikte yapısında bulunan parçaların boyutuna bağlı olarak değişiklik gösteren toprak türlerine göz atalım.
Toprak çeşitleri arasında en çok bilinenlerden biri kumlu topraklardır. Kum oranının yüksek olduğu bu toprak çeşidinde kil oranı daha azdır. Bu yönü ile kumlu toprak, “hafif toprak” olarak da adlandırılmaktadır. Kumlu toprak kireç taşı, granit ve kuvars gibi kayaların aşınması sonucu oluşur. Kumlu toprak çeşidinin diğer özellikleri şöyle sıralanabilir;
Toprak çeşitleri denildiğinde akla gelen bir diğer toprak çeşidi de %25’inden fazlası kilden oluşan killi topraklardır.
En verimli topraklardan biri olarak kabul edilen siltli toprak çeşidi, kuvars ve daha ince organik parçacıkların bir araya geldiği minerallerden oluşmaktadır.
İşlemesi en zor toprak tiplerinden biri olan kireçli toprak; içerisinde bol miktarda kil, kireç, taş, humus ve kum bulundurur.
Alkali yapıdaki tebeşir topraklar, içerisinde yüksek oranda kalsiyum karbonat ve kireç barındırmaktadırlar. Ekime elverişli olmayan bu toprak türünün asidik hale gelmesi mümkün değildir. Bu nedenle yine de ekim yapmak isteyen çiftçilerin yalnızca alkali topraklarda büyüyebilen bitkileri tercih etmeleri önerilmektedir.
Humuslu toprakların içerisinde yalnızca ana kayanın tortu ve mineralleri değil, üzerinde yetiştirilen bitkilerin dal ve kök kısımları da bulunmaktadır. Humuslu toprak çeşidinin diğer özelliklerini ise şöyle sıralayabiliriz.
Artık dünya genelinde görülen toprak çeşitleri hakkında bilgi sahibisiniz. Peki yaklaşık olarak %36’ı işlenebilen Türkiye arazilerinde bulunan toprak tipleri hangileridir? Bu sorunun cevabını öğrenmek için içeriğimizi okumaya devam edebilirsiniz.
Bulunduğu coğrafya nedeniyle Türkiye’de pek çok farklı toprak çeşidi olduğu söylenebilir. Öte yandan bulunan bu toprak türleri 3 ana grupta ele alınmaktadır. Elbette tıpkı dünya genelinde olduğu gibi ülkemizde de bu toprakların dağılımı aynı alanda değildir.
O halde gelin, yazımızın bundan sonraki bölümünde bu 3 ana grupta hangi toprak türlerinin yer aldığına hızlıca göz atalım. İşte Türkiye toprak haritası!
Türkiye’de kapasitesi en geniş toprak türünü, ana kayanın ayrışması ile meydana gelen zonal topraklar oluşturmaktadır. Zonal toprakların oluşumunda etkisi bulunan en önemli unsurlar ise iklim ve bitki örtüsüdür. Yayılım miktarı nedeniyle “yerli toprak” olarak da bilinen zonal toprak çeşitleri ise aşağıdaki gibi sıralanabilir.
Azonal topraklar, Türkiye’de daha çok dağlık alanların ev sahipliği yaptığı toprak türleridir. Aydın Dağları, Bozdağlar, Yıldız Dağları, Güney Toroslar ve Kaçkar Dağları, azonal toprakların yaygın bir dağılım gösterdiği bölgeler olarak gösterilebilir.
İntrozonal topraklar, dağılım gösterdikleri bu bölgelerden akarsu, rüzgar ve buzulların etkisi ile taşınırlar. Bu nedenle “taşınmış topraklar” olarak da bilinmektedirler. Taşınmış topraklar, bir yerden başka bir yere taşınırken yapılarına pek çok kalıntı, humus ve mineral katarlar. Bu nedenle oldukça verimli bir toprak tipi oldukları söylenebilir.
Ülkemizde çok bir bölgede dağılım gösteren introzonal topraklar,Büyük ve Küçük Menderes, Çukurova ve Bafra’da görülmektedirler. Bulundukları ana kayanın etkisinde olan bu topraklar kumlu ya da tuzlu yapıda olabilirler. Türkiye’de görülen introzonal toprak türlerini aşağıdaki gibi sıralayabiliriz;
Yazımızın bu bölümüne kadar sizlerle hem dünyada hem de Türkiye’de görülen toprak çeşitlerini inceledik. Eğer tarım ve bahçecilik ile ilgileniyorsanız bulunduğunuz bölgedeki toprak çeşidininin hangisi olduğunu bilmeniz ve ekimlerinizi buna uygun olarak yapmanız büyük önem arz ediyor.
Çünkü toprak türlerinin tanınması, toprak verimliliğinin korunması ve yapılan tarımın sürdürülebilir olması noktasında çok önemli. Öte yandan bilinçsiz yapılan tarım, toprak yapısında bozulmalara neden olmaktadır. Ağaçlar ve bitkiler toprak oluşumu için gerekli olan olan organik bileşenleri sağlarlar. Bu nedenle uygun olarak bölgeler ağaçlandırılabilir.
Ülkemizde her bölgede yetiştirilebilen ağaç türlerinden biri de çam ağaçları. Çam ağaçları ile ilgili ayrıntılı bilgi almak için Çam Ağacı Çeşitleri ve Türleri başlıklı yazımıza göz atabilirsiniz.
Son olarak Doğanın Korunması ve Geleceğimiz İçin Önemi başlıklı yazımızı okumayı da unutmayın!
Soru:
Kahverengi ve kestane renkli step (bozkır) toprakları, orta kuşağın yarı kurak iklim bölgelerinde bozkırların altında oluşan toprak türüdür. Yıkanmanın az olması nedeniyle kireç yönüyle zengindir. Toprağın rengi yıl- lık yağışın mm'den az olduğu bölgelerde kahve- rengi, yıllık yağışın - mm arasında olduğu böl- gelerde kestane rengindedir. İklim ve bitki örtüsü koşulları göz önüne alındığın- da, haritada numaralandırılan bölgelerin hangilerin- de, bu tür toprakların yaygın olduğu söylenebilir? A) I ve II C) II ve III D) II ve IV B) I ve III B E) III ve IV A r Mal 4D Serisi Ⓡ
Bir bölgede etkili olan iklim ve bitki örtüsü şartlarına göre düz veya hafif eğimli yamaçlarda anakayanın ayrışması sonucu oluşan topraklardır. Bütün horizonların bulunduğu bu toprakların dağılışı, yeryüzündeki iklim ve bitki örtüsünün dağılışıyla genel olarak uyumludur.
Laterit topraklar, sıcaklık ve nemin yüksek olduğu Ekvator çevresinde görülür. Kimyasal ayrışmanın fazla olmasından dolayı toprağın oluşumu daha kısa sürede gerçekleşirken kalınlığı artmaktadır. Yağışın fazla olması, mineraller ve humusun toprağın alt kısımlarına taşınmasına neden olmuştur. Demir oksit bakımından zengin olan lateritler kızıl renktedir. Bu topraklar, yoğun bitki örtüsüne sahip olmasına rağmen aşırı yıkanma ve canlıların humusu tüketmesi nedeniyle organik madde bakımından fakirdir. Bu durum, tarımsal verimin düşmesine yol açar (Görsel ).
KIRMIZI AKDENİZ TOPRAKLARI |
Kırmızı Akdeniz toprakları (terra rossa), Akdeniz iklim bölgesinde kızılçam ağaçları ve maki bitki
örtüsü altında özellikle de kalkerler üzerinde oluşur. Bu toprakların en önemli özelliği, bileşiminde
çok miktarda demir oksit bulunduğundan kırmızı renkli olmasıdır. Organik madde miktarının az olduğu bu topraklar, genellikle kalker üzerinde geliştiği için kireç yönünden zengindir. Dolin, uvala, polye gibi karstik çukurların tabanlarında oluşabilen terra rossalar, karstik yörelerdeki başlıca tarım alanlarını oluşturur (Görsel ).
KAHVERENGİ ORMAN TOPRAKLARI |
Kahverengi orman toprakları, orta kuşağın nemli iklim bölgelerinde yaprağını döken ağaçlardan
meydan gelen ormanların zemininde oluşur. Buna bağlı olarak toprak, organik madde bakımından
oldukça zengin ve koyu renklidir. Yıkanmanın yeterli olmasından dolayı kireç oranı düşük olan bu
topraklar, tarım açısından oldukça elverişlidir (Görsel ).
KAHVERENGİ VE KESTANE RENKLİ BOZKIR TOPRAKLARI |
Kahverengi ve kestane renkli bozkır toprakları, yağış miktarının azaldığı orta kuşak karalarının iç
kesimlerindeki bozkırlarda oluşur ve organik madde bakımından fakirdir. Yıllık yağış miktarının mmnin altına düştüğü alanlarda kahverengi bozkır toprakları, üzerine çıktığı alanlarda ise kestane renkli bozkır toprakları oluşur. Organik madde bakımından fakir olan bu topraklarda A horizonu ince, yıkanma yetersiz olduğu için de kireç birikimi fazladır (Görsel ).
Podzol topraklar, nemli ve soğuk ortamlarda iğne yapraklı ormanların altında oluşmuştur. A horizonu şiddetli yıkanmadan dolayı boz renklidir. Yıkanmanın fazla olması, organik maddelerin taşınmasına ve besin maddeleri bakımından da fakir bir toprak oluşumuna neden olmuştur (Görsel ).
Çernozyom topraklar, orta kuşağın yarı nemli alanlarında uzun boylu çayırlar altında oluşur. Sıcaklığın düşük olması, zengin çayır örtüsünün yavaş yavaş parçalanmasına neden olmakta bu durum da toprağın organik madde yönünden zenginleşmesini sağlamaktadır. Koyu renkli olduğu için bu topraklara kara topraklar da denir. İklim bölgelerinin soğuk olması, bu topraklardan tarımdan çok hayvancılık faaliyetlerinde yararlanılmasına neden olmuştur. (Görsel ).
Çöl toprakları, yıllık yağış miktarının az ve bitki örtüsünün çok cılız olduğu çöl iklimine ait alanlarda oluşur. Çöl topraklarının en önemli özelliği yağış yetersizliğinden dolayı yıkanmanın az, şiddetli buharlaşmadan dolayı da tuz ve kireç oranının fazla olmasıdır. Organik madde bakımından fakir olan bu toprakların tarımsal değeri çok azdır. Fakat son yıllarda modern sulama teknolojilerine bağlı olarak bazı çöl topraklarında tarımsal faaliyetler görülmektedir (Görsel ).
Tundra toprakları, özellikle Kuzey Yarım Kürede tundra ikliminin etkili olduğu alanlarda görülür.
Kışın düşük sıcaklıktan dolayı donan, yazın da çözünerek bataklık hâlini alan bu toprakların tarımsal açıdan önemi çok azdır (Görsel ).
KAYNAKÇA:COĞRAFYA – 10 Ders Kitabı ( Kenan TÜRKEZ – Mutlu KARAKOÇ – Nurullah BALŞEN – Tolga PEKTAŞ – İsmail ÖZDOĞAN) ISBN |