Yöresel Halk Oyunları Listesi
Ülkemizde her bölgenin kendine has yöresel halk oyunları var. Peki hangi oyun hangi yöreye ait biliyor muyuz? Türkiye, dört tarafı doğal güzellikler ve turistik yerler ile çevrili bir ülke olduğu gibi kültürel açıdan da oldukça zengin bir ülke olmayı başarır. Bu anlamda Türkiye’nin hemen her noktasında kültürel bir farklılığı gözlemlemek mümkün olur. Kuzeye gittiğinizde keşfedeceğiniz kültürel özelliklerin güney bölgelerde oldukça farklılık göstereceğini ifade etmek gerekir.
Halk oyunları konusunda da kültürel çeşitliliğin ciddi manada yüksek seviyelerde olduğu Türkiye’de halk oyunlarının bölgede yaşanan olaylardan türemesi de çeşitlilikte etkilidir. Bu nedenle aynı yörede bulunan yerleşim yerleri arasında dahi halk oyunları konusunda farklılıktan söz etmek mümkün olur.
Siz de Türkiye’deki farklılığı keşfetmek ve hangi oyun hangi yöreye ait öğrenmek istiyorsanız sizler için hazırladığımız yöresel halk oyunları Listesine bir göz atmalısınız!
Trakya Bölgesi’nin en önemli kültürel unsurlarından bir tanesi olan Hora; Yunancada ‘Oyun’ anlamına gelen Horos kelimesinden türemiştir. Bölge insanının sıcak kanlı ve hareketli özelliklerini yansıtan oyunun hızlı ritimli ve kıvrak hareketler gerektiren bir halk oyunu olduğunu söyleyebiliriz. Özellikle ayakların ön planda olduğu bu oyunu Çanakkale, Edirne, Kırklareli ve Tekirdağ illerinde gözlemlemek mümkündür. Hora’yı kadın ve erkeklerin karışık oynadığı söylenebilir.
Ege Bölgesi’nin simgelerinden bir tanesi olarak kabul edilebilecek olan Zeybek, bir kahramanlık hikayesinin temsilidir. Halkı koruyup kollayan bir cesur adam olarak kabul edilen Zeybek; ağır ve zor hareketler içerir. Kolların iki yana ağır bir şekilde açılması ve zaman zaman dizin yere vurulması ile sergilenen Zeybek oyununun kendi içinde de türleri olduğunu söyleyebiliriz. Zeybek oyununu icra edenler sadece erkeklerdir. Zeybek’in en çok oynandığı yerler İzmir, Aydın, Denizli, Muğla ve Manisa’dır.
Teke Zortlatması ya da Değişmeli Oyun olarak bilinen bu halk oyununun Zeybek ile sık sık karıştırıldığını ifade etmek gerekir. Zeybek’e göre farklı olan bu oyunun Yörükler tarafından oynandığını ifade edebiliriz. Tekenin kızıştığı dönemlerde sergilediği hareketlerden esinlenilerek ortaya konan bu oyunun yelleme ve hoplatma olmak üzere 2 farklı kısımdan oluştuğu söylenebilir. Teke Zortlatması; Burdur, Isparta, Antalya ve Fethiye’de yaygın bir şekilde icra edilmektedir.
Doğu Karadeniz ve Horon birbiri ile özdeşleşmiştir. Karadeniz’in hepsinde oynandığı düşünülen bu oyunun aslında sadece Doğu Karadeniz Bölgesi’nde icra edildiğini vurgulamalıyız. Hızlı ayak hareketleri ve el – omuz kıvraklıkları ile ortaya konan Horon’un farklı türleri olduğunu ifade etmek gerekir. Erkek horonu, kız horonu, karma horon ve sözlü horon bu çeşitler arasında sayılabilmektedir.
Doğu Karadeniz’de Horon oldukça yaygın bir şekilde oynanıyor olsa da her adımda farklı bir türüne rastlamak mümkündür. Bu nedenle de bölgedeki her hızlı ve hareketli oyuna genel manada Horon adı verilir.
El ele tutuşmak anlamına gelen Bar; doğu bölgelerinde oynanan halay ile oldukça benzerlik göstermektedir. Bar oyununun halaydan ayıran en önemli özelliği el ve kol hareketlerinin ön planda olmasıdır. Erkek ve Kadın barları olmak üzere farklı türleri bulunan bu oyunların toplamda 28 çeşidi vardır.
Ezgilerine bakıldığında oldukça ağır hareketler içeren Bar’ın en çok Erzurum, Erzincan, Gümüşhane ve Bayburt’ta icra edildiği söylenebilir. Bar’a eşlik eden çalgılara bakıldığında ise davul, zurna, akordeon ve tulum ön plana çıkar.
Kürtçede ‘Ayağa Kalkmak’ anlamına gelen ‘Hilayi’ sözcüğünden türemiş olan bu oyunun Kürtçe ağırlıklı ezgiler eşliğinde oynandığı söylenebilir. Erkek ve kadınların yan yana gelerek oynadıkları oyunda el ele ve omuz omuza dizilmek esastır. Davul ve zurnanın ritim tuttuğu halayda çok farklı türler bulunur.
Doğu’da hemen her il ve ilçede bir halay çeşidinden söz etmek mümkündür. Halaydaki çeşitliliğin kültürel bir zenginlik olarak kabul edildiği de söylenebilir. Ritim genel manada hızlı olsa da halay türüne göre ritmin artıp azaldığı türlerden de söz etmek gerekir.
Balıkesir başta olmak üzere Marmara Bölgesi’nin belli bölgelerinde oynanan Bengi aslında Zeybek oyununun bir çeşidi olarak kabul edilebilmektedir. Diz vurma ve çökmelerin oyunun en dikkat çekici özellikleri olduğunu ifade etmek gerekir. Bengi oyununda gerçekleşen çökme savaşta öldürülen düşman sayısı kadar gerçekleşir. Bu da oyunun bir kahramanlık gösterisi olduğunu kanıtlar.
Elâzığ yöresinde oynanan ve halayın bir türü olarak kabul edilen Çayda Çıra; kadın ve erkeklerin ortak bir şekilde icra ettikleri oyunlardan bir tanesidir. Ele alınan mumlar ile oynanması nedeni ile Mumlu Dans adıyla da anılan Çayda Çıra’nın genellikle düğünlerde sergilendiği ifade edilir.
Oyunun oynanışında kendine has ezgilerin ve söyleyişlerin hâkim olduğunu ifade etmek gerekir. Yöresel kıyafetler ile oynanan ve oldukça etkileyici bir oyun olduğu kabul edilen Çayda Çıra’nın bir çember şeklinde dizilmiş insanlar tarafından icra edildiğini ifade etmek gerekir.
Reyhani, Mardin’in en eski ve köklü geleneklerinden bir tanesi olarak bilinir. Bölgenin mistik özelliklerini yansıtan ve oldukça etkileyici bir oyun olan Reyhani; bir kadın ve bir erkek tarafından oynanır. Reyhani’nin ön plana çıkan özelliği ağır hareketler ile icra edilmesi ve kadın – erkeğin karşılıklı olarak ritmik hareket etmesidir.
Reyhani’de ritmik hareketlerin yanı sıra diz çökme ve ellerin havaya kaldırılması da vardır. Bölgenin özelliklerini yansıtan ve insanı içine çeken oldukça etkileyici müziği ile Reyhani’yi icra etmek için oldukça esnek olmak gerekir. İcra etmesi oldukça güç bir oyun olan Reyhani ülkemizin en değerli halk oyunlarından bir tanesidir.
Anadolu’nun pek çok bölgesinde oynanan bir oyun olan Kaşık Oyunları ellerine kaşık alıp ritmik bir şekilde oynayan erkek oyunudur. Kaşık ritmi ve müziğin eş zamanlı olarak hareketlenip yavaşlaması bu oyunun en değerli ayırt edici özellikleri olarak kabul edilir. Anadolu’nun pek çok noktasında oynansa da bölgesel farklılıklar vardır. Bu nedenle tek bir kaşık oyunundan söz etmek mümkün değildir.
Siz okurlarımız için Ülkemizde hangi oyun hangi yöreye ait? kısa, kısa bilgiler vermeye çalıştık. Bu yazımızda olmasını düşündüğünüz yöresel halk oyunları varsa bize yorum olarak mutlaka gönderin.
Ülkemizin dört bir köşesi cennetten birer köşedir. İlimizin tarihi ve kültürü kaç asır öncesine dayanır. ülkemizin kendine özgü birçok kültürü bulunmaktadır. Bunlardan biri de Oyunlardır. Yapılan bir araştırmaya göre ülkemizde şimdiye kadar üzerinde halk oyunları keşfedilmiştir. Şimdi bizde ülkemizde bulunan 10 halk oyunu sizinle paylaşmak istiyoruz. Bunlar:
Bu oyun Trakya bölgesinde oynanıyor. Bu oyun çok hızlı ve kıvraktır. Ayak adımları ön plandadır.
Ege bölgesinde bu oyun oynanır. Bireysel veya Grup şeklinde oynanabilir.
Ülkemizin Batı Akdeniz ve Göller yöresinde bu oyun oynanıyor. Ellerinde ritim aracı olarak tahta kaşıklar bulundururlar.
Bu oyun ülkemizin Karadeniz Bölgesinde oynanıyor. kemençe veya davul eşliğinde icra edilebilir.
Bu oyun daha çok Kuzey Doğu Anadolu Bölgesinde oynanır. Erzurum ve Kars yöresinde bu oyun oynanır.
Bu oyun daha çok Doğu veya Güney Doğu Anadolu bölgesinde bulunur. saz ekip eşliğinde grupça oyun oynanır.
Bu oyun Marmara Bölgesinde oynanır. Özellikle Balıkesir çevresinde oynanır.
Ege ve Akdeniz Bölgesinde bu oyun sıkça oynanır.
Bu oyun Ülkemizin neredeyse her yerinde oynanır. Türk-Alevi topluluklarının özel ayin ve toplantılarında özel gösteri olarak bilinir.
Bu oyun daha çok Batı Karadeniz ve Güney Marmara Bölgesinde oynanır. Bu oyunda amaç kaşıkla oyuna dahil olmasıdır.
Zeybek oyunun adı da efelerden gelmektedir. Oyundaki birçok figür semboliktir ve efelerin yiğitliklerini anlatır.
Zeybek Oyunu Tarihçesi ve Hakkında Bilgi
İlk zeybek oyunu Aydın'ın ve Denizli'nin köylerinde görülmüştür. Efelerin ünleri zamanla yayılmış ve Antalya, Burdur ve Isparta gibi Akdeniz şehirlerinde de farklı zeybek oyunları ortaya çıkmıştır. Türüne göre tek başına, ikili ya da grup halinde oynanır. Günümüzde 20'ye yakın zeybek çeşidi bulunuyor. Halk arasında en çok bilinen ve sevilen zeybek çeşitleri şu şekilde sıralanabilir:
1- Teke Zeybeği:
Halk arasında Teke Zortlatması olarak da bilinir. Çıkış yeri Aydın'a bağlı Karpuzlu İlçesidir. Hızına ve figürlerine göre birçok türü bulunan Teke Zeybeğinin en ünlüsü Mustafa Kemal Atatürk'ün de oynadığı Sarı Zeybek'tir.
2- Kırık ve Kıvrak Zeybek:
Kırık ve kıvrak zeybeği birkaç figür dışında tamamen aynıdır. Oyunun birçok kısmında diz kırma hareketi olduğu için bu ismi almıştır. Batı Anadolu düğünlerinde en çok oynanan zeybek oyunlarının başında gelir.
3- Avşar Zeybeği:
En ağır oynanan zeybek türlerinden biridir. Burdur ve Antalya'da sıklıkla oynanan Avşar zeybeğinin bazı figürleri kaşık oyunuyla benzerlik gösterir.
4- Ağır Zeybekler:
Rivayete göre Çakırcalı Mehmet Efe'nin oynadığı zeybek türüdür. Efe Bölgesinde yaygın olan ağır zeybeklerin Alyazma ve Tefenni gibi çeşitleri bulunuyor.
Diğer zeybek çeşitleri: Kadın Zeybeği, Kesinti Zeybeği, Kaşıklı Zeybek, Serenler Zeybeği.
ZEYBEK OYUNU NASIL ORTAYA ÇIKMIŞTIR?
Halk oyunları, ait olduğu toplumdan izler taşır. Bir olayı, üzüntüyü veya sevinci yansıtırlar. Anadolu’da halk oyunları düğünlerde, nişanlarda, bayramlarda, eğlence ve sohbet ortamlarında oynanır. Zeybeğin halkı koruyan mert kişiyi temsil etmesi Zeybek oyununun ortaya çıkışından izler taşımaktadır. Aynı zamanda kol, bacak, gövde devinimleri ve haykırışların taşıdığı farklı anlamlar da bulunmaktadır. Zeybek oyununun günümüzde çok sayıda çeşidi mevcuttur. Bunlardan en çok bilinen zeybek çeşitleri: teke zeybeği, kıvrak zeybek, avşar zeybeği ve ağır zeybeklerdir. Birçok halk oyununda olduğu gibi zeybeğinde yöresel kıyafetleri bulunur. Anadolu’yu yansıtan işlemeli çoraplar, cepken, fes ve kuşak takılır. Diz hizasına kadar şalvar giyilmekle beraber kıyafetler yöreden yöreye değişiklik gösterirler.
Zeybek Hangi Yöreye Aittir?
Zeybekler yüzyıllarda Ege kıyılarında yaşamışlardır. Osmanlı İmparatorluğu’nun idari, ekonomik ve sosyal yönden çöküşe geçtiği dönemlerde küçük direniş grupları olarak kendilerini göstermeye başlamışlardır. Böylece Zeybek oyununun ilk temelleri Batı Anadolu yöresinde atılmıştır. Yiğitlik ve mertliği sembolize eden oyunu günümüzde Batı Anadolu bölgesinde yer yer farklı ezgilerle varlığını sürdürmeye devam etmektedir.
Zeybek Oyunu Nasıl Ortaya Çıkmıştır?
Zeybek kelimesinin kökeni sağbek kelimesine dayanmaktadır. Sağbek ise koruyucu anlamına gelir. Ege kıyılarında yaşayan Zeybeklerin soyunun ise Orta Asya’ya dayandığı bilinmektedir. Osmanlı Dönemi’nde devletin sosyal düzenindeki denge bozuldukça, toplum içindeki adaletsizlikler arttıkça çete tipi yaşam biçimini benimseyerek devlete karşı gelen küçük gruplar oluşmuştur. Bu oluşan grupların kültürel geçmişinde iki farklı tür bulunmaktadır. İlki hırsızlık yapan, yol kesen ve bu şekilde geçimini sağlayan tür diğeri ise toplumun içindeki adaletsizliğe başkaldırarak kendi içlerinde bir adalet sistemi oluşturan kişilerin bulunduğu gruptur. Zeybekler önce Osmanlı’nın kolluk güçlerine karşı savaşmışlar ardından Milli Mücadele’yle birlikte işgal güçlerine karşı savaşarak vatanın kurtulmasında etkili olmuşlardır. Verdikleri destek sayesinde toplum tarafından kabul görmüşler ve halk tarafından adeta kahraman ilan edilmişlerdir.
Zeybek başlarda yalnızca erkeklerin oynadığı bir oyun olarak karşımıza çıkmaktaydı. Beden Eğitimi Öğretmeni, Selim Sırrı Tarcan ’lu yıllarda yaptığı çalışmalarla birlikte Zeybek oyunu yeniden düzenlemiş, kadın ve erkeğin birlikte oynadığı Zeybek için “Sarı Zeybek” isimli türkünün ritim ve müziğini seçmiştir. Yeniden yorumladığı Zeybek dansını okullarda öğretmiş ve yılında İzmir’de ilk kez Mustafa Kemal Atatürk huzurunda bir kız öğrencisiyle birlikte Zeybek oynamıştır. Mustafa Kemal Atatürk, Selim Sırrı Tarcan’ın öğrencisiyle oynadığı Zeybeği çok beğenmiş ve bu dansın yaygınlaşmasını modernleşmeye atılacak önemli bir adım olarak görmüştür. Bu şekilde Zeybek günümüze kadar ulaşmış ve özel günlerin anlamlı aktiviteleri arasında yerini korumuştur.
Zeybek Oyunu Nasıl Oynanır?
Zeybeklik kavramının geleneksel yapısında bulunan çete düzeni günümüzde oynanmakta olan Zeybek oyununda da bulunur. Zeybeklik efeliğin bir alt makamıdır. Oyun sırasında bu ayrım kıyafetlerden ve oyun figürlerinden anlaşılabilmektedir. Tek kişi tarafından ya da birkaç oyuncunun çember oluşturmasıyla oynanır. Düzgün adımlarla oyun alanına girildikten sonra zeybekler birbirleriyle selamlaşır. Az açık duran sağ ayak sol ayağa sertçe vurulur ve az yana açılarak yere basılır. Zeybek dansının sonunda önce sol kol indirilir sağ kol havada bırakılır. Vücut öne eğilmeden bakışlar sertçe karşıya yöneltilir. Zeybek oynayan kişi kollarını omuz hizasına kadar kaldırır ellerini başıyla aynı hizada olacak şekilde iki yana açar. Yere doğru eğilerek dizin yere dokundurulması bu dansın en temel figürlerindendir. Sağ ayak ileri atılırken yukarı kaldırılır. Bu şekilde ağır oynanan zeybeklere İzmir, Aydın, Manisa, Denizli ve Uşakta rastlanır. Kütahya, Bursa, Afyonkarahisar, Balıkesir ve Eskişehir’de kaşıkla oynanan Zeybek türü karşımıza çıkmaktadır. Daha kıvrak bir ezgi ile oynan zeybek oyununa ise Burdur, Isparta, Antalya’da rastlamak mümkündür.
Zeybek Oyunu İçin Hangi Müzik Aletleri Kullanılır ?
Zeybek oyununda tek bir ezgi bulunmaz. Kökeni yüzyıllar öncesine dayanan Zeybek oyununda birçok enstrüman kullanılır. Zeybek açık havada oynanıyorsa davul, zurna, klarnet ve cümbüş eşlik eder. Kapalı alanlarda ise genellikle bağlamanın eşlik ettiği görülür. Ayrıca bazı bölgelerde kabak, kemane, dilsiz kaval, çığırtma ve sipsi (kemik düdük) çalgılarının da eşlik ettiği görülür.
Yirmiye yakın çeşidiyle Zeybek oyunu, Batı Anadolu yöresinde özel günlerin sevilen yöresel oyunları arasındadır. Filmlerde, dizilerde ve buna benzer birçok alanda halen sevilerek oynanmakta olan Zeybek oyunu izi silinmek bir yana gittikçe ünlenerek daha da popüler hale gelmeye devam etmektedir.