Kıyı tiplerinin oluşmasında; dalgalar,akıntılar, rüzgarlar, gelgitlerin yanı sıra orojenez, epirojenez, volkanizma, deprem, tsunami faktörler de etkili olmuştur.
Dağların kıyı çizgisine paralel uzandığı yerlerde oluşan, kıyı çizgisinin girintisi – çıkıntısı ve koy – körfez sayısı az, kıta sahanlığı dar olan kıyı tipidir. Bu kıyı tipinin görüldüğü yerlerde deniz etkisi iç kesimlere sokulamaz. İç kesimler ile ulaşım zordur.
Örnek: Karadeniz ve Akdeniz kıyıları.
Dağların kıyı çizgisine dik uzandığı yerlerde görülen girinti – çıkıntılı, kıta sahanlığının geniş olduğu kıyı tipidir. Enine kıyıda deniz etkisi içerilere sokulabilir, ulaşım kolaydır, iç kesimlerdeki bölgelerle ticaret gelişmiştir. Örnek: Ege Denizi kıyıları.
Platoları yaran derin akarsu vadilerinin sular altında kalmasıyla oluşur.
Örnek: Güneybatı İrlanda, İstanbul ve Çanakkale Boğazları, Haliç kıyıları, Güneybatı Anadolu kıyıları (Bodrum-Datça arası).
Dağların denize paralel uzandığı yerlerde epirojenik hareketler sonucunda deniz karaya doğru ilerler. Dağların yüksek yerleri kıyıya paralel uzanan ada durumuna geçer.
Örnek: Adriyatik kıyıları (Hırvatistan) ve Türkiye’de Teke Yarımadası – (Antalya) Kaş kıyıları.
Alçak kıyılarda geniş vadilerin sular altında kalmasıyla oluşur. Koyların önü kıyı setleriyle kapanabilir.
Örnek: Küçükçekmece, Büyükçekmece kıyıları ve Odessa kıyıları (Ukrayna).
Karstik arazilerdeki kanyon vadilerin deniz seviyesine kadar uzandığı yerlerde oluşur. Mersin – Silifke arası en belirgin örnektir.
Gelgitli kıyılarda suların yükselmesiyle su altında kalan ve çekilmesi sırasında kara haline gelen kıyılara Watt kıyıları denir. Gelgit etkisiyle akarsu ağızlarının aşındırılması ile oluşan kıyılara Haliçli kıyı denir.
Örnek: Hollanda Rotterdam ve Amsterdam kıyıları, Almanya’da Hamburg Limanı, İngiltere’de Londra Limanı, Belçikada Anwers Limanı.
Buzul vadilerinin sular altında kalmasıyla oluşan çok girintili-çıkıntılı kıyılardır.
Örnek: Kuzey Avrupada İskandinav Yarımadası-Norveç kıyıları, Kuzey Kanada, Grönland ve İzlanda kıyıları.
Moren tepelerinin sular altında kalmasıyla meydana gelen girintili – çıkıntılı ve kıyı önünde çok sayıda adanın bulunduğu kıyı tipidir.
Örnek: İsveç ve Finlandiya kıyıları.
Sıcak denizlerde yaşayan mercan kalıntılarının üst üste birikmesiyle oluşan kıyılardır. Dünyanın en büyük resifi Mercan denizindeki Büyük Bariyer Resifi olarak kabul edilir.
FacebookTwitterPinterestWhatsAppTelegramE-Posta ile paylaşYazdır
Dağların kıyıya paralel olduğu yerlerde aşındırma daha çoktur, dağların dik olduğu yerlerde daha çok biriktirme olur. Yani kıyı derinliği fazla ise dik yamaçlı aşındırma, kıyılar sığ ise biriktirme daha çok oluşur.
Oluşumuna Göre Şekiller
Aşındırma
Biriktirme
Not: Bir kıyıda Delta oluşumu varsa Falez yoktur.
Kıyı Tipleri
Boyuna Kıyı Tipi
Dağlar kıyıya paralel uzanıyorsa bu tip kıyı oluşumu görülür, Akdeniz – Karadeniz kıyılarını örnek olarak gösterebiliriz.
Enine Kıyı Tipi
Dağlar kıyıya dik uzanıyorsa bu tip kıyı oluşumu görülür, Ege kıyılarını örnek olarak gösterebiliriz.
Ria Kıyı Tipi
Yer şekilleri konusunda da gördüğümüz gibi, eski akarsu vadilerini deniz suları işgal ederse bu tip kıyı oluşumu görülür, İstanbul ve Çanakkale boğazları, Menteşe kıyılarını (Gökova körfezi) örnek olarak gösterebiliriz.
Dalmaçya Kıyı Tipi
Teke yarım adasının güneyinde birbirine bulunan paralel adaların bulunmasına Dalmaçya kıyı tipi denir, Antalya Finike – Kaş kıyılarını gösterebiliriz.
Limanlı Kıyı Tipi
Kıyı set gölleri bu tip kıyı oluşumuna örnektir, Büyük Çekmece, Küçük Çekmece Terkos örnek olarak gösterilebilir.
Kalanklı Kıyı Tipi
Karstik Vadilerin deniz suyu ile işgal edilmesiyle oluşur, Mersin Silifke, İstanbul Şile örnek oolarak gösterilebilir.
DİKKAT!Türkiye’de görülmeyen kıyı tipleri Fiyord ve Skyer’dir. Türkiyenin ılıman iklimde bulunması dolayısıyla buzulların kıyıya kadar inememesinden kaynaklanır. Mutlak Konuma bağlıdır. Ayrıca Türkiyede Okyanusa kıyı yoktur gelgit az görülür ve buna bağlı olarak da Haliç ve Watt tipi kıyı tipi de Türkiyede görülemez. Göreceli Konuma bağlıdır.