Kandaki Psa Değeri Yüksekse

PSA (Prostat Nedir)

Prostat Nedir?
Prostat tüm erkeklerde mesanenin hemen alt bölümünde yer alan, 2,5x3,5x4,5 cm büyüklüğünde, kestane şeklinde, gram ağırlığında, seminal sıvı salgılayan bir organdır. İdrar yolu çıkışını sarar ve Meninin akışkanlığını sağlar.

Prostatın salgıladığı sıvı niteliği nedir?
Prostat, içeriğinde sitrat, çinko, kalsiyum, kolesterol, asit fosfataz ve proteazlar içeren ince, sütsü, bazik bir sıvı salgılar. Emisyon sırasında vas deferensteki kasılmalarla birlikte prostat kapsülünde de kasılmalar olur ve bu sıvı semen sıvısına katılır. Prostat salgısının bazik yapısı fertilizasyonda önemli görev taşır.

Prostat Kanserinin Önemi
Prostat Kanseri yaşlılarda en çok görülen kanser türüdür. Erkeklerde deri kanserinden sonra en sık görülen kanser türüdür. Kanser nedeniyle ölüm sıralamasında da 2. sıradadır. Her kanser türünde olduğu gibi prostat kanserinde de erken tanı önemlidir. Yavaş ilerlediğinden erken evrede saptandığında tedavi şansına sahiptir.

Prostat Kanseri nasıl gelişir?
Prostat içinde gelişen kanser uzun zaman bulunduğu yerle sınırlı kalabilmekte ve az sayıda görünür belirtiye neden olabilmektedir. Prostat kanseri olgularının çoğu yavaş büyümekte, tümör kitlesi yeterince genişleyip üretrayı daralttığında hastalık belirtileri ortaya çıkmaya başlamaktadır. Bu durum özellikle geceleyin sık idrara çıkma, ince veya kesintili idrar akışı, idrar veya menide iltihap veya kan, idrar yaparken veya boşalırken ağrı veya yanma hissi, bel, kalça veya uyluklarda rahatsızlık hissi gibi belirtilere neden olabilmektedir. Ancak bu belirtilerin çoğunu diğer prostat hastalıklarında da görmek olasıdır.

Prostat kanseri riski / oranı ne kadardır?
Hayatları boyunca 6 erkekten biri prostat kanseri tanısı almakta, ortalama Otuzda biri bu kanser nedeniyle ölmektedir.

Prostatın İyihuylu Büyümesi (BPH)
Erkeklerde en sık görülen hastalık olup 30 yaşından itibaren başlayan süreçtir. BPH, prostatın kanser nedenli olmayan büyümesidir. 80 yaşına geldiklerinde erkeklerin % 90 kadarını etkileyebilmektedir. Belirtileri 45 yaşından sonra kendini gösterir. 60 yaş gurubundaki erkeklerin %60’ında gözlenir. Hormonal değişim, Androjenlere karşı oluşan duyarlık ve bir takım büyüme faktörlerinin olaya karışması ile oluşan durumdur. Tehlikesiz olmasına karşın yaşam kalitesini etkilediği için önemlidir.

BPH, Prostat Kanseri ve Prostatit Belirtileri

Prostatın bulunduğu yer ve yapısı ile ilgili olarak şikâyetler hemen daima benzer şekilde gelişir. Sorunlar ağırlıklı olarak prostatın idrar kanalı üzerine baskı oluşturması nedeniyle yaşanır. Sinsi seyreden Prostat kanserinde özel bir bulgu yoktur. Erken dönemde hiçbir bulguya rastlanmayabilir:

• Sık idrara çıkmak
• Geceleri idrara çıkmanın artması
• İdrar yaparken yanma, sızı hissetmek
• İdrara başlarken beklemek, zorlanmak
• İdrar yaparken çatallaşma, kesik kesik idrar yapmak
• İdrar bittikten sonra tam boşalamadığını hissetmek
• İdrar akımının azalması, ileriye doğru idrar yapamama
• İdrarı tutamama
• Bacaklarda şişlik
• Penisin sertleşmemesi
• İdrardan kan gelmesi

Doktorlar, erkeğin hastalık belirtilerinin prostat kanseri, BPH veya başka bir kanser dışı hastalığa bağlı olup olmadığını belirlemek zorundadır.

Prostat Kanseri tanısı nasıl konur?

Erken dönemde nadiren belirti verir. Sıklıkla normal Check Up sırasında yapılan PSA testiyle saptanır. Makattan parmakla yapılan rektal muayene ile PSA testi tanıda en önemli iki araçtır. Kesin sonuç biyopsi ile alınır.

1. Kanda PSA, yüksekse serbest PSA ya bakılması
2. Rektal Tuşe
3. Trans Rektal Ultrasonografi (TRUS)
4. Biyopsi

Prostat Kanseri nedenleri
Prostat kanserine neyin sebep olduğu bilinmemektedir. Ailesel yatkınlığın olması bilinen bir nedendir. İlerleyen yaş, Yağlı beslenme, Kırmızı et, Şişmanlık, Sigara, Hormonal denge, kadmiyum, A ve D vitaminlerinin eksikliğinin prostat kanserine neden olduğu belirtilmektedir.

Prostat Kanserinde erken tanının yararı
Prostat Kanseri tedavi edilebilir bir hastalıktır. Hastalığın erken tanısı tedavi bakımından önemlidir. Erken tanıda 5 yıldan fazla yaşama oranı % dolayındadır. Yavaş ilerleyen kanser ilk dönemlerde kolaylıkla belirti vermez.

Tanı konan prostat kanserli kişiler nasıl değerlendirilir?
Prostat kanseri tanısı konan kişilerde klinik durumun belirlenmesi önemlidir. Prostat kanseri küçük, belli bir bölgeye sınırlı ve yavaş büyüyen tipteyse hiçbir zaman önemli sağlık sorunlarına neden olmayabilir. "Birçok erkeğin prostat kanserinden değil, prostat kanseriyle öldüğüne" ilişkin bir söyleyiş vardır.  Bu tip olgularda tedavi cinsel yaşamı etkileme ve idrar kaçırma gibi yan etkilere neden olabildiğinden bazen kanserden daha kötü sonuçlara yol açabilmektedir.

Bazı prostat kanserleri büyüyerek pelvis bölgesi ve daha sonra vücut içine yayılmaktadır. Bazen yavaş büyüyen kanserler zamanla tıbbi girişim gerektirecek kadar büyüyüp rahatsızlık vermektedir. Büyüme hızı ve yayılımını değerlendirdikten sonra  hangi tedavi şeklinin uygulanacağı hekimin hasta görüşünü alarak vereceği karara bağlıdır.

Prostat kanserinin Evrelenmesinde kullanılan yöntemler

Bilgisayarlı Tomografi (BT)

Magnetik Rezonans Görüntüleme (MR)

Kemik Sintigrafisi

Lenf Düğümü Biyopsisi

Prostat kanserinden korunma

Domates (likopen), soya fasulyesi (phytoestrogen), balık yağı (omega 3) mantar (selenyum) vitaminler (en çok Vit E) ve mineral takviyesi, sebze ve meyveleri (brokoli, Brüksel Lahanası gibi) bol tüketme, yeşil çay ve düzenli spor yapmanın kanser riskini azalttığına dair görüşler mevcuttur.

Prostat Kanseri tedavisi

Prostat kanserinin tedavisi, hastalığın evresi, nasıl seyrettiği, hastanın yaşı ve genel sağlık durumuna göre uzman doktor tarafından yönlendirilir. Erken evrede ise kanserli hücreleri yok etme yoluna gidilir; yayılmış durumlarda ise yavaşlatmayı hedefleyen tedavi şekli seçilir:

• Radikal Prostatektomi
• Direkt Radyasyon Tedavisi 
• Brakiterapi (Prostat içine yerleştirilen çekirdekle yapılan Radyasyon tedavisi)
• İzleme, Erkeklik Hormonlarının etkisizleştirilmesi (İlaç veya Cerrahi)

BPH nin tedavisi

BPH yaşam kalitesini etkileyen bir sorundur. Bu nedenle tedavi kararı hasta ile birlikte verilmek durumundadır. Somut değerlendirme için Prostat Semptom Skoru denilen bir test yapılabilir. Bu test sonucu ve hastanın genel durumu, yaşı vb gibi durumlar birlikte değerlendirilir.

1. Belirtilerin hafif olması durumunda beklemek
2. Ağız yoluyla ilaç kullanarak şikâyetlerin azalmasını sağlamak
3. Cerrahi yöntemler

• Kapalı prostat Ameliyatı = TUR
• Açık cerrahi Yöntem
• Lazer(Greenlight) yöntemi
• Holmium Lazer Tedavisi

Prostat rahatsızlıklarının cinsel yaşama etkisi

Prostat rahatsızlıklarında cinsel yaşamın etkilendiği bilinmektedir. Cinsel yaşamı aktif olanlarda İlaç tedavisinin bu anlamda önemi vardır. Cerrahi müdahalelerde cinsel işlev konusunda sorun yaşanabilir. (Ereksiyon kaybı, boşalma hissi olmasına karşın boşalamama, kanlı meni gelmesi vb.) Tüm bunların nedenlerinin hasta tarafından bilinmesinde yarar vardır.

PROSTAT SPESİFİK ANTİJEN

PSA nedir?

PSA erkeklerde prostat ve üretra çevresi bezlerden salınan bir proteindir. Seminal sıvıda yüksek miktarda bulunur. Görevi meninin boşalma öncesi sıvılaşmasına yardım etmektir. Pek az miktarda bulunduğu kanda Serbest ve Proteine bağlı haldedir. Prostat kanserinin erken tanısı için kullanılır. Prostat için spesifik ancak kanser için spesifik olmayan bir testtir. Hemen tüm prostat rahatsızlıklarında yükselebilir.

PSA’nın normal değeri ve yüksekliğinin anlamı

PSA için normal değer olarak aralığı kabul edilir. Ancak daha genç yaşlarda kanser tanısı koyabilmek için bu rakam 2,5’a düşürülmektedir. İleri yaşlarda ise yaşa bağlı olarak rakam yukarı çekilir. Değerlendirme için 6 ay aralıkla yapılan PSA’lardaki yükselmeler de dikkate alınabilir. (Yıllık artış 0,75 ng/ml üzerinde ise ileri tetkik gerekebilir.) Toplam PSA’nın ortalama ömrü 2,6 gündür. Serbest PSA için bu süre 1,5 saattir.

PSA için hangi normal değer kabul edilmeli

PSA’nın özgüllüğü arttırılırken ( 4’ün hatta 10’un üstü ) kanseri kaçırma riski, duyarlığını arttırırken de (2,5’un altı) gereksiz biyopsi riski ortaya çıkmaktadır

Kanser Tanısında PSA

PSA nın test olarak kullanımından bu yana prostat kanseri erken dönemde teşhis edilebilmektedir. ( Prostat kanseri artışındaki neden de budur) PSA’ nın yükselmesiyle erken dönemde saptanan kanserlerin yarıya yakın kısmı tedavi edilebilmektedir. yılından beri kullanılmaktadır.

PSA düzeyini yükselten etkiler 

PSA sadece kanserde yükselmez. Prostata özgü bir madde olduğu için diğer prostat hastalıklarında ve prostata yapılan müdahalelerde de yükselir :

• Benign Prostat Hipertrofisi (BPH)
• Prostat İnfeksiyonları (Prostatit)
• Prostat nekrozu (Damar tıkanması)
• Rektal Muayene (Makattan)
• Ejekülasyon
• Üriner retansiyon
• Prostat Biyopsisi
• Prostat ameliyatı
• Yoğun ve ağır bedensel çalışma

İlaçların PSA düzeyine etkisi

Prostat Kanserinin ve BPH nin tedavisinde kullanılan hormonal ilaçlar ve redüktaz inhibitörleri (finasterid) PSA’yı düşürür. (1 yılda % 50 kadar)

PSA ölçümü öncesi hazırlık

Test yapılmadan önce 2 günlük cinsel perhiz uygulanır. Test, prostat muayenesinden önce yapılmalıdır. Açlık gerekmez.

PSA’nın güvenirliğini arttıran yöntemler

Prostat kanserli hastaların yaklaşık % 20 sinde PSA  4 ng/ml den düşüktür. Buna karşılık 2, arasındaki değerler içinde biyopsi ile kanser saptanması oranı sadece  % 25 tir. Özellikle  “Gri bölge” denilen bu aralıktaki güvenirliği arttırmak için Serbest PSA, Yaşa Özgü PSA, Yıllık PSA Artış Hızı, Kompleks PSA ölçümü kullanılmaktadır.

Serbest PSA ne anlama gelir?

PSA’nın kan dolaşımında proteinlere bağlanmadan bulunan serbest şeklidir. Serumda PSA’nın yaklaşık % 5’i kadardır. Serbest PSA’nın Total PSA’ya oranı prostat kanserli hastalarda düşüktür. Kanserli hastalarda genellikle rakam % 15 in altında, BPH li kişilerde ise % arasındadır. Serbest PSA ölçümü total PSA’nın 2,5 ng/ml üzerinde olduğu zaman gerekir.

Yaşa Özgü PSA nedir?           

Standart PSA aralığı yaşla ve prostat hacmi ile görülen PSA sapmalarını göstermez. % 95 özgünlük için

yaş arası 0 - 2,5

yaş arası 0 - 3,5

yaş arası 0 - 4,5

yaş arası 0 - 6,5 aralıkları kullanılabilir.

Hangi yaştan itibaren tarama testi yapılmalı?

Prostat kanseri 70 yaş üzerindeki erkeklerin % 50 sinde, 90 yaş üzerindekilerin hemen tamamında mevcuttur. Yaklaşık her 6 erkekten biri prostat kanserine yakalanır. PSA testinin kullanımından beri, erken teşhis edilip tedavisi yapıldığı için Prostat kanserinden ölüm miktarı azalmıştır. Taramada elde edilen yüksek değer durumunda ileri tetkikler gerekir. 40 yaşından itibaren yapılabilir. 50 yaş üzerindeki erkeklerde yılda 1 kez mutlaka yapılmalıdır. Ailede prostat kanseri olanlarda ise 45 yaştan sonra bakılmalıdır. Ani gelişen idrar yolu sıkıntılarında ise test uygulanmalıdır.

Israrlı PSA yüksekliğinde kaç kez Biyopsi yapılır?

PSA değerleri yüksek olduğunda ve PSA değeri ne olursa olsun parmakla yapılan rektal muayenede sert alan varlığı hissedildiğinde prostat biyopsisi yapılmalıdır. İğne ile yapılan biyopside bazen var olan kanserli alana ulaşılmayabilir. Genelde üç kez biyopsi ile kanser tanısı konur.  Bazı durmlarda hekim kararına göre biyopsi sayısı 6’ya çıkabilir.

Kanserli Hasta nasıl takip edilir?

Ameliyat şansı olmayan hasta fiziksel muayene ve PSA ile takip edilir. Radikal Prostatoktemi olan kişi PSA ile izlenir. Başlangıçta sıfıra düşebilen PSA artarsa nüks olasılığı ortaya çıkar. Erkeklik hormonunu azaltacak ilaçlar kullanıldığında da PSA düşer.

Ameliyat edilmiş hastalarda PSA düşükse hastalık sınırlı demektir (%). 20 ng/ml üzerindeki PSA değerlerinde lenf nodlarına yayılma, 50 ng/ml üzerinde ise kemik metastazı düşünülür.

KAYNAKLAR:

Ali Rıza Kural, Prostat Kanseri

Serhan Tuncay, Prostat Kanseri Erken Tanısı

Tibet Erdoğru, Prostat Kanseri

Mete Kilciler, Prostat Kanseri

Uğur Kuyumcuoğlu, PSA değerlerinde değişim

Cemal Gül, Ankara Üniversitesi, PSA yaş ilişkisi

Emel Demiralp, Prostat Kanserinde PSA

Uroonkoloji Derneği, Prostat spesifik antijen

Dünya sağlık Teşkilatı, PSA nedir

Saadettin Eskiçorapçı, Prostat kanseri tanısında PSA

Deniz Ersev, Prostat spesifik Antijen

PSA: &#;Prostat Spesifik Antijen&#; kelimelerinin baş harflerinden oluşmaktadır. PSA, prostatın ürettiği bir proteindir. Bir insanın kan tahlilinde PSA&#;nın var olması o kişide prostat organının var olduğunu gösterir, o hastada prostat kanseri var ya da yok anlamına gelmez. PSA&#;nın seviyesi, serbest PSA ile total PSA&#;nın oranı, yıllık PSA artış hızı, PSA&#;nın prostat büyüklüğü ile orantısı prostat kanseri şüphesi olup olmadığına işaret eder.

PSA&#;nın prostat hastalıkları ile ilgili bir kan tetkiki olduğu, bunun kanda yüksek seviyede olmasının prostat kanseri şüphesi yarattığı birçok insan tarafından bilinmektedir. Ama her PSA&#;sı yüksek olan kişinin prostat kanseri olmayabileceğini, hangi PSA değerinde prostat biyopsisi almak gerektiğini, PSA&#;nın total ve serbest formlarının nasıl değerlendirileceğini, prostat kanseri için radikal prostat ameliyatı olmuşlarda ameliyattan sonra normalde PSA&#;nın kanda yükselmemesi gerekirken yükselmesi durumunda takip edilecek yolu ve sayamadığım daha birçok özelliği tıp mensubu olmayanlar bilemeyebilirler. Hatta prostat kanseri konusunda yeterli bilgi ve donanımı olmayan tıp mezunları da bilemeyebilir. PSA&#;nın vücutta bir organa mahsus bilinen tek araç olduğu unutulmamalıdır. İnsan vücudunda PSA&#;dan başka bir organa mahsus herhangi bir belirteç yoktur. Bu sebeplerle PSA hakkında detaylı bilgi vermek gerekmektedir.

PSA&#;nın Özellikleri ve Kanda PSA Seviyesini Etkileyen Sebepler

I- PSA kanda nanogram ölçülerinde ölçülebilirken, menide 10²×³ kat yüksek olup miligramla ölçülmektedir. PSA&#;nın proteolitik denilen ertici özelliği vardır.

II- PSA normalde akciğer, kemik, karaciğer ya da vücudun herhangi bir dokusunda üretilmez ve bulunmaz. Prostat hücreleri kan dolaşımı ya da lenf damarları yoluyla prostat dışındaki bir organa ya da dokuya gelmişse o organ ya da dokuda PSA&#;ya rastlanabilir, bu durum da sadece prostat kanserinin o organa yayılmasıyla olur.

III- Kadınlarda yaratılıştan prostat organı olmadığı için kanda PSA bulunmaz. Kadınlarda PSA ölçümlerinde sıfıra yakın derecede çok düşük PSA değeri vardır. Bu prostatın ürettiği PSA değildir, zira kadınlarda prostat organı yoktur, pankreasın ya da henüz tam bilinmeyen bazı dokuların benzer molekül yapısındaki ürünler olabilir.

IV- Şu andaki bilgilerimize göre insan vücudunda PSA dışında bir organın ürünü, sadece o organa mahsus bir madde, belirteç yoktur. Bu konuda bir diğer bilinmesi gereken de, PSA&#;nın sadece kanserlilerde değil, kansersiz prostatlılarda da var olduğu, hatta prostatı var olan her erkekte kanda PSA tespit edildiği hususudur.

V- Bir diğer bilinmesi gereken husus da PSA&#;nın sadece teşhiste ve kanserli-kansersiz prostat ayrımında kullanılmadığıdır. Aynı zamanda gerek prostat kanseri ameliyatı olmuş gerekse radyoterapi ya da hormon tedavisi görmüş hastalarda tedavinin takibinde, tedavinin başarısının belirlenmesinde, hastalığın ilerleyip ilerlemediğinin anlaşılmasında da kullanılmaktadır.

VI- Kandaki PSA seviyesi prostat kanserinden, kansersiz prostat büyümesinden, prostatın hacminden, prostatın iltihabi durumundan,prostata yapılan her müdahalelerden etkilenebilmekte ve bu durum kandaki PSA seviyesine yansımaktadır.

Prostat Kanserinde PSA

Günümüzde prostat kanserlerinin büyük çoğunluğu sadece PSA yüksekliğinden yola çıkılarak tespit edilmektedir. Yani parmakla prostat muayenesi normal bulunduğu halde PSA yüksek olduğu için biyopsi yapılarak prostat kanseri tespit edilmektedir.

Prostat kanseri ile PSA ilişkisini inceleyecek olursak, genelde kanserin evresi ne kadar ileriyse PSA o kadar yüksek olmaktadır. Lokalize evredeki prostat kanserlerindeki ortalama PSA seviyesi ile ileri evredeki prostat kanserlilerdeki ortalama PSA seviyesi oldukça yüksektir. Hatta bu ortalama PSA seviyelerine göre prostat kanserinin yayılmış olması ihtimalleri belirtilebilmektedir.

PSA&#;nın Ölçüm Aralıkları, Ölçümünde Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar

Prostat kanseri olmayan, sadece check-up olarak yıllık takipte olan, yaşı ve üzerindeki kişilerde PSA ölçümü yılda bir yapılmalıdır. Sık aralıklarla yapılan PSA ölçümleri birçok hastada endişeyi artırmakta, gereksiz huzursuzluğa yol açmaktadır. Zira her normal insanda PSA zaman içinde dalgalanmalar gösterebilmektedir. Yani prostat kanseri olmayan bir kişide PSA bazen yükselip sonra normalleşebilmekte ya da bazen düşük olup sonra yükselebilmektedir, buna fluktuasyon denmektedir.

Bir diğer yazımız olan Prostat Kanserinin Belirtileri Nelerdir? başlıklı makalemizde prostat kanserinin belirtileri hakkında bilgiler verilmektedir.

PSA Nedir?

Prostat spesifik antijen yani PSA, prostatın kendi tarafından salgılanan ve meni kıvamını sağlayan enzimin adıdır. Prostat dokusunun içerisinde yoğun bir şekilde bulunmaktadır. Çok az bir kısmı kanda dolaşmaktadır. Prostat enfeksiyonları, prostat kanseri gibi hastalıklarda PSA değişen miktarlarda kana geçmektedir. Kanda bulunan PSA seviyesi ve meydana gelen değişikliklerde prostat hastalıkları hakkında bilgi sağlamaktadır.

PSA Testi Nedir?

PSA testine kan örneğiyle bakılmaktadır. Prostat kanserinin erken tanısı bu test sayesinde yapılabilmektedir. Bazı durumlarda tek başına yeterli olmayabilir. Doktorun gözlemleriyle ve üroloji uzmanının gözetiminde değerlendirmeler yapılarak kanser teşhisi konulur.

Tarama testinde belirlenen seviye, PSA’nın farklı formlarını kapsadığından dolayı toplam PSA olarak ifade edilmektedir. Test sonucu normal düzeyde değilse doktorunuz kanser riskini değerlendirmek için ek testler isteyebilmektedir.

Serbest PSA, kanda 2 ana formda bulunmaktadır. PSA formu kan proteinlerine bağlıdır ve diğeriyse serbest dolaşmaktadır. Serbest PSA yüzdesi prostat kanseri olan erkeklerde, kanser olmayan erkeklere oranla daha düşüktür. Çoğu doktor serbest PSA yüzdesi %10 ya da daha az olan erkeklerde prostat biyopsisi önerir. %10 ya da %25 arasındaki seviyede ise biyopsi yaptırmayı düşünmeleri tavsiye edilmektedir.

Kompleks PSA, diğer proteinlere bağlanan ve serbest olmayan miktarı ölçmektedir. Bu testle toplam ve serbest PSA’yı kontrol etmek yerine yapılabilmektedir fakat yaygın olarak tercih edilmemektedir.

Bazı testler PSA tiplerini birleştirmektedir. Toplam PSA, serbest PSA, proPSA sonuçlarını Prostat Sağlık Endeksi (PHİ), Toplam PSA, serbest PSA, sağlam PSA ve insan kallikrein 2 sonuçlarını diğer bazı faktörlerle 4Kscore testi birleştirmektedir.

PSA Yüksekliği Ne Anlama Gelir?

Menide ve prostat dokusu içinde yoğun olarak bulunan prostat spesifik antijen kana çok az salınmaktadır. İyi huylu prostat büyümesinde prostat büyüdükçe değerlerde de artış görülmektedir. Anormal artışlarda ise şu durumlar ortaya çıkabilmektedir:

• Prostat kanseri
• Prostat iltihabı
• Prostat biyopsisi
• Prostat enfarktüsü
• İdrar yolu ameliyatları
• İdrar retansiyonu
• Ejekülasyon
• Prostat masajı

Test değerlendirilirken total ve serbest PSA değerleri göz önüne alınır. Kanda dolaşan miktarın çoğu proteinlere bağlıdır. %5- %35 arasında PSA ise proteinlere bağlı olmadan kanda dolaşmaktadır. Normal değerlerin üzerine çıkıldığında kanda dolaşan miktarın proteinlere bağlı olmayan serbest PSA düzeyine ve serbest PSA’nın total oranına bakılmalıdır. Prostat kanseri hastalarında genellikle daha düşük oranda serbest PSA gözlemlenmektedir.

Tam teşhis için değerlerin, oranların ve muayene bulgularına bakılır ve hastadan prostat biyopsisi istenebilir.

Yüksek Seviyeyi Etkileyebilecek Faktörler

Bazı durumlarda kanser dışında da seviye yükselebilmektedir. Bu durumlar:

• Prostat büyümesi
• İleri yaş
• Prostatit
• Cinsel aktivite
• Bisiklet sürmek
• Bazı ürolojik prosedürler ( Sistoskopi gibi doktor muayenesinde gerçekleşen prosedürler)
• Bazı ilaçlar

Kaç Olursa Tehlikelidir?

Belirli bir değeri söyleyerek kanser olup olmadığının anlaşılması tek başına yeterli değildir. Değerin 1 ng/ml’nin altında olduğu çok düşük değerlerde dahi % hastada kansere rastlanabilmektedir.

Yaşa Göre PSA Değeri Kaç Olmalı?

PSA değerleri her yıl ortalama ng/ml’lik doğal bir artış göstermektedir. Genellikle yaşlara göre şu değerler normal kabul edilmektedir:

• yaş için ng/ml
• yaş için ng/ml
• yaş için ng/ml
• 70 yaş ve üzerinde ng/ml

Değerler ırka ya da prostat hacmine göre değişkenlik gösterebilmektedir.

Prostat kanserinin yanı sıra, diğer birçok prostat hastalığı da kandaki PSA seviyesinin yükselmesine neden oluyor. Hastalığın kötü huylu olup olmadığını anlamak için yardımcı kan testleri kullanmak, gereksiz biyopsilerden kaçınmayı sağlıyor. Erkeklerde rastlanan prostat kanserinin başarılı bir şekilde tedavi edilmesi için tüm kanser türlerinde olduğu gibi erken tanı büyük önem taşıyor ve hayat kurtarıyor. Prostat kanserinin, yaş ilerledikçe ortaya çıkan benign (iyi huylu) prostat büyümesi ile ayırt edilmesi ve tedavinin doğru planlanması için Prostat Spesifik Antijen (PSA) önemli bir belirleyici oluyor. Ancak kanser tanısı almış hastaların yüzde 20’sinde PSA değerinin yüksek olmadığı da bilinen bir gerçektir. Bu nedenle yardımcı testler ve tanı yöntemlerine de başvurmak gerekebiliyor.

Prostat spesifik antijen (PSA) nedir?
PSA, Prostat kanseri erken tanısı, evreleme ve izleminde önemli bir belirleyicidir. PSA, prostat kanserinin tanısı için yaygın olarak kullanılmaktadır. Bunun yanı sıra prostat kanseri riskini de göstermektedir. Ancak spesifikliği düşüktür. PSA, serin proteaz aktivitesinde olup, prostat duktal epitel ve asinilerinden salgılanır. PSA’nın; iyi huylu prostat büyümesinde (BPH) geçiş bölgesinde, tümörler de ise; tümörün en fazla geliştiği çevresel bölgede göre daha fazla üretildiği gösterilmiştir. Kanser dokusunda daha az üretilmesine rağmen, anatomik yapı bozulduğu için, asinilerden kana daha kolay karıştığı ve bu nedenle de kandaki düzeyinin arttığı gösterilmiştir.

PSA ne zaman yükselir? 
Prostat kanserli hastalarda kompleks haldeki PSA, iyi huylu durumlara göre daha fazla salgılanır. Kandaki PSA düzeyi prostat kanserinin yanı sıra prostat büyümesi, prostatit (prostat enfeksiyonu), yaşlanma, prostat infarktı gibi iyi huylu durumlarda da yükselebilir. Bu nedenle serbest PSA’nın total PSA’ya olan oranı prostat kanseri ayırıcı tanısı için yol gösterici olur. Ayrıca bakteriyel ve non-bakteriel prostatitler de yine PSA yükselmesine neden olabilir.

Prostatitlerin nedenleri arasında prostat tümörü de olabileceğinden prostatit geçiren kişilerin prostat kanseri bakımından da incelenmesinde yarar vardır. Prostat yapısında bozulmalara yol açan patolojiler, ürolojik müdahaleler ve bazı fizyolojik durumlar da PSA düzeyinde artışın nedenleri arasındadır. Sistoskopi, prostat biyopsisi ya da prostat ameliyatlarının da PSA düzeyini etkilediği gösterilmiştir. PSA’nın yarılanma süresi üç gün olduğu için bu yükselmeler geçicidir. Prostat biyopsisinden sonra hafta içinde PSA normal düzeyine iner. Biyopsi sonrası enfeksiyon gelişirse bu süre uzayabilir. İdrar yapamama ve sonda takılması PSA düzeyini artırır ancak işlemden saat sonra PSA düzeyi yarıya iner.

Rektal muayene PSA değerini etkilemezken, prostat masajı PSA değerini iki katına çıkarır. Bu nedenle PSA ölçümü, prostat muayenesi ve masajı yapılmalıdır. Ayrıca uzun süre bisiklete binme de PSA değerini etkileyebilir. PSA değeri cinsel ilişki ile de etkilenebilmektedir. Ejakulasyondan (boşalma) sonra saat süre ile PSA yüksek kalabilir. Yüksek kitle indeksine sahip şişman kişilerde hemodilüsyona (kan sulanması) bağlı daha düşük PSA değerlerine rastlanabilir. Bu şekilde şişmanlarda PSA değerine bakarak prostat kanseri maskelenebilir.

PSA düzeyine kimlerde, ne zaman, hangi sıklıkla bakılmalı?
Tek başına PSA düzeyinin yüksekliği ile prostat kanseri tanısı konulamaz. PSA yüksekliği yalnızca prostat kanseri riskini gösterir. Prostat kanserinin kesin tanısı biyopsi ile konur. Ailede prostat kanseri öyküsü yoksa, sağlıklı erkeklere yaş arası yılda bir kez kanda PSA ölçümü yapılmalı, ailede prostat kanseri öyküsü olanlarda ise yaşlarından itibaren yılda bir kez PSA bakılmalıdır. 10 yıllık yaşam beklentisi olmayan kişilerde PSA bakılmasının yararı yoktur. 70 yaşından sonra kanda PSA değerine bakılmasının yaşam süresi ve niteliği yönünden  yararı gösterilememiştir.

Gereksiz biyopsiden kurtulmak mümkün 
PSA’nın prostat büyümesi ve prostatit gibi hastalıklarda da yükselebilmesi prostat kanseri taramasındaki özgünlüğünü ve önemini azaltmaktadır. Prostat kanserlerinin yüzde 20’sinde PSA artışı olmadığı gösterilmiştir. Özellikle az diferansiye ve yüksek gradeli tümörlerde parmakla rektal muayene, prostat kanseri taramasının vazgeçilmez bir parçasıdır. PSA değerine göre yapılan prostat biyopsilerinin sadece yüzde 25’inde tümör saptanmaktadır. Bu da biyopsilerin yüzde 75’i gereksiz yapıldığı anlamına gelmektedir.

PSA değeri 2,,0 aralığındaki hastaların %22 sinde prostat tümörü saptandığı bildirilmiştir. 4, arası PSA değeri ‘gri zon’ olarak kabul edilmektedir. Bu sınırladaki değerlerde prostat kanserini prostat büyümesinden ayırmak güç olmaktadır. PSA testinin özgüllük ve duyarlılığını artırmak için yardımcı testler kullanılmaktadır.

Yardımcı testler 
Kandaki PSA seviyesinin prostat kanseri için değerli bir belirteç olmasına rağmen duyarlılığının ve özgüllüğünün düşük kaldığı belirtiliyor. Bu nedenle; PSA seviyesi gri zonda; yani 4, aralığında bulunan kişiler için özgüllüğü ve PSA seviyesi 4,0 altında olan kişiler için ise duyarlılığı en çok artıran yöntemler, serbest PSA/total PSA oranı, ProPSA ve PHI testleri olarak kabul ediliyor. Bu şekilde yapılacak ölçümlere göre prostat biyopsisine karar vermek kolaylaşıyor. Böylece gereksiz biyopsilerden kaçınılıyor, prostat biyopsisi sayısı azaltılabiliyor ve buna bağlı komplikasyonların önüne geçilebiliyor. 

Serbest PSA / Total PSA
Serbest PSA, prostat kanseri tanısında önemli belirleyicilerden biridir. Gri zondaki (4, arası) düşük serbest PSA/total PSA oranı (<0,15) büyük olasılıkla prostat kanserine bağlı PSA yükselmesini düşündürür. Prostat kanserli hastalarda düşük serbest PSA/total PSA oranının daha ciddi tümörlerle ilişkili olduğu kabul edilir. Serbest PSA/total PSA oranının yüzde 25’in üzerinde olması tümör olasılığını azaltır.

Pro PSA
PSA, başlangıçta ProPSA olarak üretilir. İnaktif olan bu form, prostat kanserli hastalarda artmış oranlarda bulunmuştur. ProPSA, prostat kanseri hücrelerinde daha fazla salgılanırken; PSA hem iyi huylu, hem kötü huylu prostat hücrelerinden salgılanabilir. Bu şekilde ProPSA; serbest PSA/total PSA ölçümü yapılarak elde edilen Prostat Health Index (PHI) sayesinde PSA’nın özgüllüğü artar. Ayrıca gereksiz biyopsilerin önüne geçilir. Hayatı tehdit eden tümörler ise daha kolay saptanabilir.

PSA'ya ne zaman bakılmalı?
PSA değerini doğru değerlendirebilmek için:
- Ejakulasyondan 48 saat sonra,
- Prostat masajından üç gün sonra,
- Transrektal ultrasondan 7 gün sonra,
- Prostat biyopsisinden 4 hafta sonra,
- Prostat ameliyatından 6 hafta sonra, kandaki PSA oranına bakılması gerekiyor.

Değerleri hangi ilaçlar etkiliyor?
Prostat büyümesi tedavisinde kullanılan ilaçlardan, ‘5 alfa redüktaz inhibitörleri’ olan finasteride ve dutasterid,  PSA seviyelerini düşürebiliyor. Bu ilaçlar prostat hacminde yüzde 18 küçülmeye neden olurken, kan PSA düzeyini yarıya düşürüyor. Bazı destek ve vitamin ilaçları sentetik östrojen ihtiva edebiliyor ve bu ilaçlar hormonal mekanizmalar ile PSA değerini daha düşük gösterebiliyor.

Doç. Dr. İzak Dalva
Bayındır Söğütözü Hastanesi ve Bayındır Kavaklıdere Hastanesi Üroloji Bölüm Başkanı