Kapalı Kan Dolaşımı Yapan Canlılar
OMURGALILAR ŞUBESİ
✔ Embriyonik dönemde notokordları vardır. Notokord daha sonra omurga halini alır.
✔ Sinir şeridi sırt bölgesinden geçer.
✔ Kemik ya da kıkırdaktan oluşmuş iç iskelet bulunur.
✔ Embriyonik gelişmelerinin ilk evrelerinde solungaç yarıkları bulunur. (Solungaç yarığı; gaz alışverişi ve beslenmede rol oynar.)
✔ Kuyrukları vardır. (Bazı omurgalıların kuyrukları sadece embriyonik dönemde görülür.)
✔ Kapalı kan dolaşımı görülür.
✔ Alyuvar içerisinde hemoglobin taşıdıklarından kanları kırmızıdır.
✔ Böbreklere sahiplerdir.
✔ Ayrı eşeylidirler. (Genellikle)
✔ Omurgalılar balıklar, amfibiler, sürüngenler, kuşlar ve memeliler olmak üzere beş sınıfta incelenir.
1) Balıklar
✔ Denizlerde ve tatlı sularda yaşarlar.
✔ Vücutları pullarla kaplıdır. (Pulsuz balıklarda vardır.)
✔ Solungaç solunumu yaparlar.
✔ Kalpleri iki odacıklıdır. Küçük kan dolaşımı görülmez.
✔ Soğukkanlı canlılardır. Vücut sıcaklıkları değişkendir.
✔ Azotlu boşaltım atıkları amonyaktır.
✔ İç iskeletlerinin kemik ya da kıkırdaktan oluşması durumuna göre iki kısımda incelenirler.
a) Kıkırdaklı Balıklar
✔ Kıkırdaktan yapılmış iç iskelete sahiplerdir.
✔ Genellikle tuzlu sularda yaşarlar.
✔ Yüzme keseleri yoktur. Bu nedenle, su içerisinde batmamak için sürekli hareket etmek zorundadırlar. (Yüzme kesesi: balığın gaz alışverişine yardım ederek, balığın su içerisinde batmadan kalmasına yardımcı olan bir yapıdır.)
✔ İç döllenme görülür. (Bazıları yavrularını kalın bir kabuk içerisinde suya bırakır. Bazıları ise doğurur.)
Örnek: köpek balıkları, vatoz ve tırpanalar
b) Kemikli Balıklar
✔ Tüm omurgalı hayvanlar içerisinde tür sayısı en fazla olan gruptur. Günümüzde yaklaşık türü olduğu saptanmıştır.
✔ Kemikten oluşmuş bir iç iskelete sahiptirler.
✔ Yüzme keseleri bulunur.
✔ Dış döllenme dış gelişme görülür. (iç döllenme görülen kemikli balıklar da vardır.)
✔ Solungaç solunumu yaparlar.
Örnek: Levrek, Ton balığı, Hamsi balığı, Alabalık…
2) Amfibiler (İki Yaşamlılar): Yaşamlarının bir kısmını suda bir kısmını karada geçirdikleri için bu ismi almışlardır.
✔ Göllerde, su birikintilerinde, nehirlerde, nemli veya suya yakın yerlerde yaşarlar.
✔ Gelişmelerinde başkalaşım (metamorfoz) görülür.
Metamorfoz: Yumurtadan çıkan yavru, yumurta içerisinde gelişimini tamamlayamadığından ergin bireye benzemeyen larva durumundadır. Larva gelişimini dışarıda tamamlayarak ergin birey haline dönüşür. Bu gelişime metamorfoz (başkalaşım) denir.
Larva: ✔ Suda yaşar.
✔ Solungaç solunumu yapar.
✔ Azotlu boşaltım atığı amonyaktır.
Ergin: ✔ Karada yaşar.
✔ Akciğer ve deri solunumu yapar.
✔ Azotlu boşaltım atığı üredir.
✔ Derileri çıplak ve nemlidir.
✔ Kalpleri 3 odacıklıdır. Temiz ve kirli kan kalplerinde karıştığından vücuda karışık kan gider.
✔ Soğukkanlı canlılardır. Vücut sıcaklıkları değişkendir. Kış uykusuna yatarlar.
✔ Dış döllenme dış gelişme görülür.
Örnek: kurbağa ve semender
3) Sürüngenler:
✔ Genellikle karada yaşarlar. Suda yaşayan türleri de vardır.
✔ Genellikle ılıman iklim kuşağında yaşarlar.
✔ Akciğer solunumu yaparlar.
✔ Vücutları keratin içeren ya da kemikleşmiş pullarla kaplıdır. Bu pullar deriyi korur.
✔ Kalpleri 3 odacıklıdır. Kirli ve temiz kan kalpte karıştığından vücutlarına karışık kan gider. (Timsahlarda 4 odacıktır. Ancak vücuda gene karışık kan gider.)
✔ Soğukkanlı canlılardır. Vücut sıcaklıkları değişkendir. Kış uykusuna yatarlar.
✔ Azotlu boşaltım atıkları ürik asittir.
✔ İç döllenme dış gelişme gösterirler. (Bazılarında iç gelişme görülür. Bazı bukalemunlar..)
ÖRN: Kaplumbağa, Bukalemun, Timsah, Yılan, Kertenkele…
4) Kuş:
✔ Vücutları kuşlara özgü olan tüylerle kaplıdır. Vücutlarını kaplayan tüyler, ısı yalıtımı sağlar. Kanatlarındaki tüyler ise uçmayı sağlar. Bütün kuşların kanatları olmasına rağmen, her kuş uçamaz. Ayrıca, belirli bölgelerinde pullarda vardır.
✔ Ön üyeleri kanat haline dönüşmüştür.
✔ Dişleri yoktur. Ağız, gaga halini almıştır. Gaga yapısı kuşun beslenme şekline göre farklılaşmıştır.
✔ Akciğer solunumu yaparlar. Akciğerlerine bağlı hava keseleri bulunur. Bu keseler hem solunuma yardımcı olur hem de kuşun daha hafif olmasını sağlayarak uçmasını kolaylaştırır.
✔ Azotlu boşaltım atıkları ürik asittir.
✔ Zar yapılı diyaframları vardır.
✔ Kalpleri 4 odacıklıdır. Temiz ve kirli kan hiçbir şekilde birbirine karışmaz.
✔ Sıcakkanlı canlılardır. Vücut sıcaklıkları sabittir.
✔ İç döllenme dış gelişme görülür. Yumurtlarlar. Kuluçkaya yatarlar. Yavru bakımı vardır.
ÖRN: Papağan, Tavuk, Deve Kuşu, Baykuş, Penguen, Pelikan, Tavus Kuşu, Hindi, Kartal, Atmaca, Serçe…
5) Memeliler:
✔ Hayvanlar ve diğer alemlerin en gelişmiş sınıfıdır.
✔ Dünyanın her yerinde dağılış göstermişlerdir.
✔ Sularda ve karalarda yaşarlar.
✔ Vücutları kendilerine özgü kıllarla kaplıdır.
✔ Akciğer solunumu yaparlar.
✔ Azotlu boşaltım atıkları üredir.
✔ Kastan yapılı diyaframa sahiplerdir.
✔ Kalpleri 4 odacıklıdır. Temiz ve kirli kan hiçbir zaman birbirine karışmaz.
✔ Sıcakkanlı hayvanlardır. Vücut sıcaklıkları sabittir.
✔ Olgun alyuvarlar hücrelerinde çekirdek ve organel bulunmaz.
✔ İç döllenme iç gelişme gösterirler. ( gagalı memeliler hariç..)
✔ Yavru bakımı vardır.
✔ Dişilerde süt bezleri gelişmiştir. Yavrularını sütle beslerler.
✔ Memeli canlılar embriyolardaki gelişme şekillerine göre üçe ayrılırlar.
a) Gagalı Memeliler: Gagaları vardır. İç döllenme dış gelişme yaparlar. Yumurtlayarak ürerler. Yumurtadan çıkan yavru sütle beslenir.
Örnek: Ornitorenk..
b) Keseli Memeli: Plasenta taşımadıklarından yavru, gelişimini tamamlayamadan doğar. Annenin kesesine yerleşerek burada sütle beslenerek gelişimini tamamlar.
Örnek: Koala, Kanguru…
c) Plasentalı Memeli: En fazla memeli türünü barındıran gruptur. Anne karnında gelişmekte olan yavru ile anne arasında plasenta denilen organ oluşur. Bu yapı doğuma kadar yavrunun beslenmesini sağlar. Bu nedenle gebelik süresi keseli memelilerden daha uzun sürer.
Örnek: Kirpi, Kedi, İnsan, Maymun, Ayı, Tavşan, Lemur…
Omurgalılar kapalı bir dolaşım sistemleri bulunmasıyla ayırt edilirler; bu sistemlerin en gelişmiş olanı, insanın temsil ettiği yüksek derecede gelişmiş primatlardadır. Omurgalılardaki kapalı sistemler, öbekten öbeğe önemli ölçüde değişir; bazıları, tek bir sistem halinde birleşmiş solunum organlarıyla ve genel beden dokularıyla bir düzenlenmiştir. Daha ileri omurgalılarda, kan kalpten çift geçiş yapar; birinci geçişte kanı solunum organlarına (solungaçlara ya da akciğerlere), ikincisinde de bedenin öbür dokularına taşır. Omurgalıların çoğunluğunda, klorokruorinler (demirli porfirinle bileşmiş bir pigment), hemoeritrinler (demirli ama porfirinle bileşmiş olmayan pigment) ya da hemosiyanin (bakırlı bir solunum pigmenti) içeren dolaşım sıvıları bulunur. Bütün bu pigmentler, dolaşımdaki sıvının oksijen taşıma yeteneğini artırır. Çok ender istisnalar bir yana, omurgalılarda kan, son derece etkili bir oksijen taşıma aracısı olan ve bir proteine (globin) bağlı bir demir-porfirinden (hem) oluşan hemoglobin içerir. Bazı omurgasızlarda da hemoglobin bulunmakla birlikte, bu hemoglobin genellikle dolaşım ya da sölom sıvısında çözünmüş durumdadır. Yüksek derecede gelişmiş omurgasızlarda (derisi-dikenliler ve daha yüksek omurgasızlar) hemoglobin, özel kan hücreleri içinde bulunur. Omurgalılarınsa tümünde, bu tür hücreler içinde hemoglobin vardır. Balıklarda solungaç bulunduğu halde dolaşım bu genel yapıya uyar. Yuvarlakağızlılarda ve kelebeklerde kalp, kanı solungaçlara iter; sonra, sırt aortu aracılığıyla bedenin geri kalan bölümlerine dağıtır. Bu ilkel hayvanlarda bile başlıca kan damarları üstünde nispeten ilerlemiş bir denetim vardır ve kalp verimi, egzersizin getirdiği gereksinmelere göre ayarlanıseafoodplus.infoı ilkel omurgalılarda (keskisolungaçlılar ve yuvarlakağızlılar) kalbin içinde, yeniden dolmasına yardım eden bir negatif basınç oluşur. Kemikli balıklarda bu tür bir doluş desteği bulunmaz. Bazı yuvarlakağızlılarda, sıvıyı yarı açık boşluklara (sinüsler) hareket ettirmeye yardımcı ikincil kalpler bulunur.
İkiyaşayışlılarda ve sürüngenlerde, kalp üç odacıklıdır ama akış düzeni, kalbin iki ayrı pompa gibi etkili işlev görmesine olanak sağlar.