Karagöz’de Günümüz, Tarkan/Sezen Aksu Tiplemeleri… Dr. Gözde Sarı (*)
Toplam Okunma: kaynağı değiştir]
Karagöz tiplemeleri bazı sanat tarihçileri ve araştırmacılar tarafından kategorilere ayrılarak da incelenmiştir. Örnek olarak bu konuda çok geniş araştırmalar yapmış olan Metin And oyunlardaki tiplemeleri 11 sınıfta incelemiştir[4]
Eksen kişiler (Karagöz, Hacivat)
Kadınlar (Zenneler, Kanlı Nigar, Salkım İnci, Karagöz'ün karısı, Hacivat'ın Kızı vs.)
İstanbul ağzıyla konuşanlar (Çelebi, Tiryaki)
Anadolulu kişiler (Bolulu, Kastamonulu, Kayserili)
Anadolu dışından gelen kişiler (Kürt, Laz, Arnavut, Arap, Acem)
Müslüman olmayan kişiler (Rum, Ermeni, Yahudi)
Kusurlu ve ruh hastası olan kişiler (Kekeme, Kambur)
Kabadayılar ve sarhoşlar (Matiz, Tuzsuz Deli Bekir, Sarhoş)
Eğlendirici kişiler (Köçek, Çengi, Cambaz, Hokkabaz)
Olağanüstü kişiler ve yaratıklar (Cazular, Cinler, Canan)
Geçici, ikincil kişiler ve çocuklar (Çeyiz taşıyıcıları, Satıcılar vs.)
Bölümleri[değiştir II. International Congress of Human and Social Scienc Researches edilmiştir. Metin And perdedeki tiplemeleri Eksen Kişiler, Zenneler, İstanbul Ağzı Kullanan Kişiler, Anadolulu Kişiler, Anadolu Dışından Gelenler, Zımmî (Müslüman Olmayan) Kişiler, Kusurlu ve Ruhsal Hastalar, Kabadayılar ve Sarhoşlar, Eğlendirici Kişiler, Olağanüstü Kişiler ve Yaratıklar, Geçici, İkincil Kişiler ve Çocuklar olarak sınıflandırmıştır. Eksen Kişiler Karagöz oyununda eksen kişiler Karagöz ve Hacivat’tır. Hacivat perdede İstanbul şehir kültürünü yansıtan ve perdede en çok eser seslendiren tiplemeler arasında yer almaktadır. Okumuşluğu bile şüpheli olduğu halde kendisini Osmanlı seçkinler sınıfından gösterme amacındadır. Bilgisi yüzeysel olsa da Arap ve Fars diline ait gramer şekillerini sıkça kullanır (Göktaş, , s. 53). Görgü kurallarını bilir, sanattan biraz da olsa anlar. Perdeye gelen kişilerin işlerine aracılık eder, herkesin nabzına göre şerbet vermeyi bilir. Çöpçatanlık bile yapar. Çalışıp kazanmaktan çok birilerinin işlerine aracılık edip kazanmayı tercih eder. Afyon tiryakisidir (Kudret, , s. 8). Karagöz’ün tamamiyle zıttıdır ve Karagöz’le devamı atışırlar. Bu atışmalar Zehra Kımışoğlu’na (, s. 45)’a göre : “Zıt kutuplu bu iki tipin yollarının bir noktada kesişmesi ve bundan sonra başlayan aksiyon, oyun entrikasının sürdürülmesi açısından gereklidir”. Belli bir sınıfa dahil olma amacındaki Hacivat’ın söylediği şarkılar bu sebeple şehir müziği olan Türk Makam müziği repertuvarına ait semâilerdir Eviç makamındaki On Kere Demedim mi Sana Hacivat’la özdeşleşmiş bir eserdir. Yegâh makamındaki Benim Âfet-i Cihânım, Muhayyer Yürük Semâî Bir Elif Çekti Yine Sîneme, Rast Kar Ehinnü Şevkan İla Diyari, Rast Ağır Semâi Ey Mâh-ı Men Der, Rast Yürük Semâî Gelse O Şûh Meclise” Rast Nakış Beste Amed Nesim-i Subhu Dem, Şehnâz Makamındaki Dîdem Yüzüne Nâzır, Nâzır Yüzüne Dîdem, Dügâh makamındaki Dil Mest Olur Huş Yâr İken, Ferahfezâ makamındaki Ey Kaşı Kemân Tir-i Müjen, Segâh makamındaki Etti O Güzel Ahde Vefâ, Mahur Beste Ey Gonca Dehen Har- ı Elem, Isfahân Beste Gel Ey Nesîm-i Sabâ, Evc makamındaki Sabreyleyemem Ol Güle, Ferahnâk makamındaki “Sözü Canlar Bağışlar, Müsteâr Ağır Semâî O Nevresîde Nihâlim Hacivat’ın seslendirdiği semâîler arasında yer alır. Karagöz, halk diliyle konuşan okumamış, saf bir adamdır. Öğrenim gördüğünü iddia eden kişilerin (Hacivat, Çelebi, Tiryaki, vb.) sözlerini anlamaz, anladıklarını da anlamamazlıktan gelir. Duyduklarını başka kelimelere benzeterek ters anlamlar çıkarır. Böylece toplumdaki iki ayrı zümrenin çarpışmasıyla gülünçlükler doğar (Kudret, , s. ). Kaba, cahil ve patavatsız gibi olumsuz özelliklerle nitelendirilse de halk tarafından dışlanmamıştır. Daima işsizdir, Hacivat’ın yardımıyla iş bulur ama hepsinde 11 Günil Ayayaydın Cebe “Perdedeki Aşk: ‘Karagöz ve Hacivat’ adlı makalesinde Hacivat’ın seslendirdiği semâilerin teknik ve estetik işlevler taşımasına ek olarak bir seslenme olduğunu, semailerin Osmanlı Divan edebiyatının şiir ve dil estetiğinin kullanıldığı, ‘âşık’ ve ‘mâşuk’ ikilisinin ilişkisi üzerine örülü mazmunlar dizgesini içerdiğini belirterek konuyla ilgili ilgi çekici saptamalarda bulunmuştur. Ayrıntılı bilgi için bkz. Cebe, G. A. (). Perdedeki Aşk: “Karagöz ve Hacivat”. Somut Olmayan Kültüren Miras Yaşayan Karagöz Uluslararası Sempozyum Bildirileri, Ankara: Gazi Üniversitesi Türk Halk Bilimi Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları, İTOBİAD KONGRE/19
nest...