Karşılama Oranı Nasıl Hesaplanır
Bilgi kullanıcıları işletme ile ilgili alacakları kararlarda karlılık, nakit yaratma, borç ödeme gücü, aktif büyüklüğü ve dağılımı gibi konularda bilgi sahibi olmak isterler. Bunun için işletmenin performans ve mali yapısını geçmiş dönemlerin yanı sıra sektördeki diğer rakipleri ile de mukayese etmek için bir takım analiz sonuçlarına ihtiyaç duyarlar. Bu analiz sonuçları tek başına bir anlam ifade etmeyecektir. Çünkü oranlama yoluyla bulunan bu sonuçlar yorumlanmadan sadece sayılardan ibaret kalacaktır.
İlişkili olduğu düşünülen kalemlerin birbiriyle oranlanması mümkündür. Yani gelir tablosu kalemleri ile bilanço kalemleri kendi içinde oranlanabileceği gibi birbirleriyle de oranlanabilir. Bu oranlamalar neticesinde ulaşılan bilgilerin standart oranlar veya sektör ortalamaları ile mukayese edileceğinden karşılaştırma yapılacak olan bilgilerinde (standart oranlar, sektör ortalaması, rakip oranları vb.) bilinmesi gerekmektedir.
İşletmenin faaliyetlerini devam ettirebilmesi, alacaklıların da alacaklarını tahsil edip edemeyeceklerini değerlendirebilmesi açısından likidite oranları önem taşımaktadır. Likidite oranlarının kapsamı dönen varlıkların kısa vadeli yabancı kaynaklara oranlanması şeklinde tanımlamak mümkündür.
Dönen varlıklar ile kısa vadeli yabancı kaynaklar “Tekdüzen Hesap Planı” açıklamalarında aşağıdaki gibi ifade edilmiştir.
Dönen Varlıklar “nakit olarak elde ve bankada tutulan varlıklar ile normal koşullarda en fazla bir yıl veya işletmenin normal faaliyet dönemi içinde paraya çevrilmesi veya tüketilmesi öngörülen varlık unsurlarını kapsar.”
Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar “en çok bir yıl veya işletmenin normal faaliyet dönemi sonunda ödenecek yabancı kaynakları kapsar.”
Likidite ise, “vadesi gelen kısa vadeli borçları karşılayabilmesi açısından dönen varlıkların kalite ve yeterliliğinin bir göstergesi olarak ifade edilmektedir. Dolayısıyla likidite oranları olarak kabul görmüş oranlar, işletmenin kısa vadeli borç ödeme gücünü ölçmek ve net çalışma sermayesinin yeterli olup olmadığının belirlemek amacıyla kullanılmaktadır.” *
“Brüt çalışma sermayesi olarak da ifade edilen dönen varlıkların iki temel görevi bulunmaktadır.”
Bunlar;
1- Vadesi gelen yükümlülüklerin karşılanması; vadesi gelen kısa vadeli borçların ödenmesi,
2- Günlük işlemlerin yürütülmesinin sağlanmasıdır.
Net Çalışma Sermayesi (NÇS) günlük işletme faaliyetlerinin devam ettirilebilmesi için ihtiyaç duyulan net dönen varlık büyüklüğünü gösterir. Yani dönen varlıklar ile kısa vadeli borçlar ödendikten sonra kalan dönen varlık büyüklüğünü ifade eder.
Net Çalışma Sermayesi = Dönen Varlıklar – Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar
Dönen varlıklarının kısa vadeli borç toplamından küçük olması durumunda NÇS noksanı oluşacaktır. Bu noksan işletmenin günlük faaliyetlerinin sürdürülmesinde aksamalara sebebiyet verebilir. Temel likidite oranları cari oran, asit test oranı ve nakit orandır.
Cari Oran
Dönen varlıkların kısa vadeli yabancı kaynaklara oranlanmasıyla cari oran hesaplanır. İşletmenin dönen varlıklar ile kısa vadeli borçlarını ödeme gücünü ölçmek ve net çalışma sermayesinin işletme faaliyetleri için yeterli olup olmadığını belirlemek için kullanılmaktadır.
Cari Oran = Dönen Varlıklar / Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar
Cari oranın genel olarak “2” olması yeterli kabul edilmektedir. Diğer bir ifadeyle her 1 TL’lik kısa vadeli yabancı kaynağa karşılık 2 TL’lik dönen varlığın olmasıdır. Cari oranın 1’in üzerinde olması ise işletmenin hem kısa vadeli borçlarını ödeyebilme gücüne hem de NÇS’ye sahip olduğunu gösterir. Cari oran 1’den küçük ise işletmede NÇS noksanı var demektir. NÇS noksanın olması durumunda hem kısa vadeli borç ödeme gücü açısından hem de günlük faaliyetlerin sürdürülebilirliği açısından riskli olduğu söylenebilir.
Asit Test Oranı (Likidite Oranı)
Asit test oranı, cari oranın daha sağlıklı yorumlanabilmesi açısından önemlidir. Asit test oranı dönen varlıklar grubunda yer alan ve likiditesi diğer dönen varlıklara göre daha düşük olan stokların bu hesaplamaya dahil edilmemesiyle bulunan orandır. Cari orana göre daha hassas bir ölçüm sağlamaktadır.
Asit Test Oranı = (Dönen Varlıklar -Stoklar) / Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar Asit test oranı sonucunun 1 çıkması standart olarak kabul edilmektedir. Bu hesaplama sonucu ile işletmenin kısa vadeli yabancı kaynaklarının tamamının nakit ve likiditesi yüksek olan varlıklar ile ödenebileceğini göstermektedir. Yani her 1 TL’lik kısa vadeli yabancı kaynağa karşılık işletmede stoklar dışında 1 TL’lik dönen varlığın bulunduğunu göstermektedir. Asit-test oranının 1’den küçük çıkması durumunda kısa vadeli borçların ödenmesinde işletmenin stoklarına bağlı olduğu söylenebilir.
Nakit Oran
Nakit oran işletmenin faaliyetlerinden kaynaklanan alacaklarını tahsil edememesi, satışların durması durumunda işletmenin kısa vadeli borç ödeme gücünün nasıl olduğunun hesaplanmasından kullanılır. Nakit oranının hesaplanmasında alacakların ve stokların dönen varlık toplamından çıkartılması ile sadece nakit ve nakit benzeri unsurların (likiditesi yüksek dönen varlıklar) kullanılması ile bulunur. Nakit oran şu şekilde formüle edilebilir; (Hazır Değerler +Menkul Kıymetler) / Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar = 0,20 X 1 Nakit oran sonucunun 0,20 ile 1 arasında çıkması genel kabul görmüş bir durumdur. Oranın 1 çıkması, her 1 TL’lik kısa vadeli yabancı kaynak karşılığında işletmenin elinde 1 TL’lik hazır değer ile menkul kıymet toplamının olduğunu göstermektedir. Diğer bir deyişle işletmenin mevcut hazır değerleriyle (likiditesi yüksek varlıklar) kısa vadeli borçlarının tamamını ödeyebileceği anlamına gelmektedir.
Örnek: ABC A.Ş.’nin XX tarihli bilançosu ile cari dönem likidite oranları aşağıdaki gibi hesaplanacaktır.
1) Cari Oran = Dönen Varlıklar / Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar
Cari Oran = / = 1,
Bu oranın hesaplanmasındaki amaç işletmelerin kısa vadeli borçlarını ödeme gücünü ölçmek ve NÇS’nin yeterli olup olmadığını belirlemektir. Cari oranın 1, olması her 1 TL’lik kısa vadeli yabancı kaynağa karşılık 1, TL’lik dönen varlığın olduğu ve NÇS’nin yeterli olduğu sonucuna varılabilir.
2) Asit Test Oranı = (Dönen Varlıklar -Stoklar) / Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar
Asit Test Oranı = ( – ) / = 0,
Bu oranın genellikle 1 olması yeterli kabul edilmektedir. Asit test oranında her 1 TL’lik kısa vadeli yabancı kaynağa karşılık işletmenin stokları dışında 0, TL’lik dönen varlığın bulunduğunu göstermektedir. Bu durumda kısa vadeli borçların ödenmesinde işletmenin stoklara bağlı olduğunu söyleyebiliriz.
3) Nakit Oran = Hazır Değerler +Menkul Kıymetler / Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar
Nakit Oran = ( + ) / = 0,
Nakit oran sonucunun 0,20 ile 1 arasında olması arzu edilmektedir. Nakit oranın “1” olması, işletmenin kısa süreli borçlarını her durumda nakit olarak ödeyebileceğini gösterir. Yani işletmenin her 1 TL’lik kısa vadeli yabancı kaynak karşılığında 1 TL’lik nakit ve nakit benzeri varlığın sahibi olduğu söylenebilir. Bu durumda likidite fazlası var demektir. Bulunan bu oran ile işletmenin elinde her 1 TL’lik kısa vadeli borca karşılık 0, TL’lik hazır değer bulunduğunu göstermektedir. Bu oranlar değerlendirilirken işletmenin dönen varlık yapısı ile dağılımı (bazı işletmeler yapıları gereği duran varlık ağırlıklı olarak faaliyet göstermeleri gerekebilir) işletmenin içinde bulunduğu sektörün durumu, işletmenin satın alma ile satış politikalarının şekli, diğer mali kalemlerin birbiri ile olan ilişkileri vb. parametrelerin de dikkate alınması gerekebilir.
KAYNAKLAR
Çabuk, Adem, A. Banu Başar, Şerafettin Sevim, Arman Aziz Karagül, Arman Aziz Karagül & Cengiz Erol. Mali Analiz, Editor: Saime Önce, T.C. Anadolu Üniversitesi Yayını No: , Açıköğretim Fakültesi Yayını No: , Eskişehir, Şubat
İşbu yukarıda yer alan metnin (makale, görüş, sirküler, bülten, yorum vb. hangi ad ile tanımlandığının bir önemi olmaksızın) yasal olarak herhangi bir bağlayıcılığı bulunmayıp, bilgi verme amacıyla hazırlanmıştır. İşbu metnin tek yasal dayanak olarak kullanılması sonucu elde edilen bilgiler doğrultusunda alınan kararlar ve yapılan işlemler nedeniyle doğmuş / doğabilecek zararlardan Zeren Mali Müşavirlik Hizmetleri A.Ş.’nin (ZEREN MM) ve yazarın hukuki bir sorumluluğu bulunmamaktadır.
İhracatın İthalatı Karşılama Oranı
Dış ticaret gelişmeleri gerek iktisadi canlılık konusunda verdikleri bilgi gerekse iç ve dış ekonomik dengelerdeki önemleri nedeniyle açık ekonomilerde dikkatle takip edilmektedir. Dış ticaret dengesinde; İhracat = İthalat ise dış ticaret dengede demektir. İhracat> İthalat ise dış ticaret fazlası, İhracat <İthalat ise dış ticaret açığı var demektir. Bu amaçla kullanılan göstergelerden biri ihracatın ithalatı karşılama oranıdır. Kısaca ihracatın ithalatı karşılama oranı bir ülkenin dış ticaret açığını belirtmeye yarayan göstergelerden birisidir. Bu oran, ülkenin dışarıya sattığı malların ederinin, ithal malların değerinin ne kadarını ödeyebildiğini gösterir. Karşılama Oranı = (İhracat / İthalat) * formülü ile hesaplanır. Karşılama oranının ’den büyük olması ülkenin dış ticaret fazlası olduğunu, ’den küçük olması dış ticaret açığı verdiğini gösterir. İhracatın ithalatı karşılama oranı hem ülkeler arası hem de aynı ülke içinde zamanlar arası karşılaştırma yapmaya uygundur.
Türkiye Cumhuriyeti kuruluşundan bu yana bazı dönemlerde ihracata ağırlık vermiş bazı dönemlerde ise Latin Amerika’da da sıkla görülen ithal ikameci yani ithalatın ön plana çıktığı kalkınma planını uygulamıştır. İhracatın ithalatı geçtiği yani ihracatın ithalatı karşılama oranının ’ün üzerine çıktığı bir dönem Türk ekonomi tarihinde olmamıştır.Türkiye’nin ihracatında birinci sırayı yüzde 93’lük payla imalat sanayi ürünleri almaktadır (Eğilmez, )
Ülkelerin gelişmişlik seviyeleri arttıkça genel olarak ihracatın ithalatı karşılama oranı da yükselmektedir. Gelişmiş ülkeler arasında yer alan ABD, İngiltere ve Fransa ihracatı ithalatını karşılayamayan, bir başka deyişle ihracatın ithalatı karşılama oranı ’den az olan ülkelerdir. Almanya, Hollanda,İtalya, Belçika, İsviçre gibi Avrupa’nın en gelişmiş ülkeleri Trademap yılı verilerine göre ’ün üzerinde bir ihracatın ithalatın karşılama oranına sahiptirler. Kuzey Amerika’da ise Kanada ve Meksika Trademap verilerine göre ithalattan çok ihracat ile uğraştığı için pozitif bir ihracat-ithalat dengesine sahiptir. Şaşırtıcı bir biçimde son yüzyılda en çok ihracat yapan ülke konumunda bulunan ABD hem bu unvanını Çin’e kaptırmış hem de artık ihraç ettiğinden çok ithal etmeye başlamıştır. Asya-Pasifik bölgesinde yer alan Güney Kore, Japonya, Çin, Malezya, Endonezya, Tayland, Singapur, Tayvan, Vietnam gibi dünya ihracatında önde gelen ülkelerde ihracatın ithalatı karşılama oranı ’ün üzerindeyken Hindistan, Filipinler ve Pakistan gibi bölge ülkelerinde ise bu oran ’ün altında gerçekleşmiştir.
Trademap yılı verilerine göre Türkiye, Endonezya, Filipinler gibi gelişmekte olan ülkelerin ihracat miktarı ithalat miktarından azken, Malezya, Brezilya, Vietnam gibi ülkeler ihracat politikaları ve kur farkından dolayı ithalattan çok ihracat yapmaktadır.
Tablo 1: En Fazla İhracat Yapan İlk 30 Ülkedeki İhracatın İthalatı Karşılama Oranları
Bazen yüzdeler sinir bozucu olabilir, çünkü okulda bu konuda öğrendiklerimizi anımsamak her zaman kolay değildir. Bırakın bu işi sizin yerinize Excel yapsın; basit formüller bir toplamın yüzdesini veya söz gelimi iki sayı arasındaki yüzde farkını bulmanıza yardımcı olabilir.
Bir toplamın yüzdesini bulma
Bir testteki 50 sorudan 42’sini doğru yanıtladığınızı düşünelim. Doğru yanıtların yüzdesi nedir?
Herhangi bir boş hücreye tıklayın:
=42/50 yazıp RETURN tuşuna basın.
Sonuç olur.
2. adımdaki sonucu içeren hücreyi seçin.
Giriş sekmesinde, Seçenekler'e
.
Sonuç %84,00'dır ve bu testte doğru yanıtların yüzdesidir.
Not: Sonuçta görünen ondalık basamak sayısını değiştirmek için Ondalık Basamak Artır veya Ondalık Basamak
İki sayı arasındaki değişimin yüzdesini bulma
Gelirlerinizin Kasım ayında TL ve Aralık ayında TL olduğunu varsayalım. Bu iki ay arasında, gelirinizdeki değişim yüzdesi nedir? Ocak ayında geliriniz TL ise, Aralık ve Ocak arasında gelirinizdeki değişiklik yüzdesi nedir? Farkı hesaplamak için, yeni gelirinizi orijinal gelirinizden çıkarabilir ve sonucu orijinal gelirinize bölebilirsiniz.
Artış yüzdesini hesaplama
Herhangi bir boş hücreye tıklayın:
=()/ yazıp RETURN tuşuna basın.
Sonuç 0, olur.
2. adımdaki sonucu içeren hücreyi seçin.
Giriş sekmesinde, Seçenekler'e
Sonuç %6,75 ve gelir artışı yüzdesini ifade eder.
Not: Sonuçta görünen ondalık basamak sayısını değiştirmek için Ondalık Basamak Artır veya Ondalık Basamak
Azalış yüzdesini hesaplama
Herhangi bir boş hücreye tıklayın:
=()/ yazıp RETURN tuşuna basın.
Sonuç -0,'dır.
2. adımdaki sonucu içeren hücreyi seçin.
Giriş sekmesinde, Seçenekler'e
Sonuç %-3,00 ve gelirlerdeki azalma yüzdesidir.
Not: Sonuçta görünen ondalık basamak sayısını değiştirmek için Ondalık Basamak Artır veya Ondalık Basamak
Tutarı ve yüzdeyi biliyorken toplamı bulma
Diyelim ki, bir gömleğin satış fiyatı 15 TL'dir ve bu tutar etiket fiyatından %25 daha düşüktür. Etiket fiyatı nedir? Bu örnekte, %75'inin 15'e eşit olduğu sayıyı bulmak istiyorsunuz.
Herhangi bir boş hücreye tıklayın:
=15/0,75 yazıp RETURN tuşuna basın.
Sonuç 20 olur.
2. adımdaki sonucu içeren hücreyi seçin.
Daha yeni sürümlerde:
Giriş sekmesinde, Seçenekler'e
Sonuç 20,00 TL olup, gömleğin orijinal fiyatını gösterir.
Mac için Excel 'de:
Giriş sekmesindeki Sayı'nınaltında Para Birimi'ne
Sonuç 20,00 TL olup, gömleğin orijinal fiyatını gösterir.
Not: Sonuçta görünen ondalık basamak sayısını değiştirmek için Ondalık Basamak Artır veya Ondalık Basamak
Toplamı ve yüzdeyi biliyorken bir tutar bulma
Diyelim ki, TL ödeyerek bir bilgisayar satın aldınız ve %8,9 oranında satış vergisi var. Vergi olarak ne kadar ödemeniz gerekmektedir? Bu örnekte, 'ün %8,9'unu bulmak istiyorsunuz.
Herhangi bir boş hücreye tıklayın:
=*0, yazın veRETURN tuşuna basın.
Sonuç 71,2 olur.
2. adımdaki sonucu içeren hücreyi seçin.
Daha yeni sürümlerde:
Giriş sekmesinde, Seçenekler'e
Mac için Excel 'de:
Giriş sekmesindeki Sayı'nınaltında Para Birimi'ne
Sonuç 71,20 TL olup, bilgisayarın satış vergisi tutarını gösterir.
Not: Sonuçta görünen ondalık basamak sayısını değiştirmek için Ondalık Basamak Artır veya Ondalık Basamak
Bir sayıyı bir yüzde oranında artırma veya azaltma
Diyelim ki, her hafta yiyecek için ortalama TL harcıyorsunuz ve haftalık yiyecek harcamalarınızı %25 artırmak istiyorsunuz. Ne kadar harcayabilirsiniz? Veya haftalık TL olan yemek harçlığınızı %25 azaltmak istiyorsanız, yeni haftalığınız ne olmalıdır?
Bir sayıyı bir yüzde oranında artırma
Herhangi bir boş hücreye tıklayın:
=*(1+0,25) yazıp RETURN tuşuna basın.
Sonuç ,25 olur.
2. adımdaki sonucu içeren hücreyi seçin.
Daha yeni sürümlerde:
Giriş sekmesinde, Seçenekler'e
Mac için Excel 'de:
Giriş sekmesindeki Sayı'nınaltında Para Birimi'ne
Sonuç %,25 olup, haftalı gıda harcamasında %25 artışı gösterir.
Not: Sonuçta görünen ondalık basamak sayısını değiştirmek için Ondalık Basamak Artır veya Ondalık Basamak
Bir sayıyı bir yüzde oranında azaltma
Herhangi bir boş hücreye tıklayın:
=*(,25) yazıp RETURN tuşuna basın.
Sonuç 84,75 olur.
2. adımdaki sonucu içeren hücreyi seçin.
Daha yeni sürümlerde:
Giriş sekmesinde, Seçenekler'e
Mac için Excel 'de:
Giriş sekmesindeki Sayı'nınaltında Para Birimi'ne
Sonuç 84,75 TL olup, haftalık yiyecek harcamalarında % 25 azaltmayı gösterir.
Not: Sonuçta görünen ondalık basamak sayısını değiştirmek için Ondalık Basamak Artır veya Ondalık Basamak
Ayrıca bkz.
YÜZDERANK işlevi
Çalışan toplamı hesaplama
Ortalama hesaplama
Finansal Yapı Analizi
Bilanço, şirketin finansal yapısını ifade eder ve bu tablo, şirketin varlıklarını hangi yollarla finanse ettiğini gösterir. Bu finansal yapının ne kadar sağlıklı olduğunu analiz etmek için bilanço kalemleriyle oluşturulan rasyolar kullanılır. Bu oranlar şirketin borçluluk yapısını ve bu borçluluğun sürdürülebilirliğini ölçmek için kullanılır.
Kaldıraç Oranı
Kaldıraç oranı, şirketin toplam yükümlülüklerinin toplam varlıklarına bölünmesi ile bulunur. Yani şirketin sahip olduğu varlıkların yüzde kaçının borçlar ile finanse edildiğini gösterir.
Kaldıraç oranının yüksek olması şirketin daha yüksek finansal riske sahip olduğunu gösterir. %70 üzeri kaldıraç oranına sahip şirketler riskli olarak sınıflandırılabilir. Daha muhafazakar yatırımcılar için bu oran %50 olarak kabul edilir. Kaldıraç oranı yükseldikçe şirketin finansman maliyetleri de yükselecektir ancak kaldıraç oranı tek başına finansal riski ölçmede yeterli değildir. Çünkü burada hesaba katılan yükümlülükler içerisinde faiz gideri üretmeyen ticari borçlar, ertelenmiş gelirler, çalışanlara sağlanan faydalar kapsamındaki borçlar gibi kalemler de bulunur.
Finansal Borç Oranı
Kaldıraç oranında faiz gideri üretmeyen borçlar da hesaba dahil edilir. Bu yüzden finansal borç oranı finansal riski ölçme ve değerlendirmede daha doğru bir veri olarak kabul edilir. Aşağıdaki formül ile hesaplanır:
Burada şirketin hem kısa hem de uzun vadeli finansal borçları toplanır ve bunların toplam varlıklar içerisindeki payına bakılır. Burada hesaba katılan borçların tamamı faiz giderine sahiptir ve bu oranın yükselmesi şirketin faiz giderlerinin artacağının göstergesidir. Özellikle faizlerin yüksek seyrettiği dönemlerde finansal borç oranının azalma eğiliminde olması yatırımcılar tarafından pozitif kabul edilir. Bu oranın %50 üzerinde olması şirketin finansal riskinin yüksek olduğunu gösterir. %50 üzerinde finansal borca sahip şirketlerde mutlaka gelirler içerisinde finansman giderlerinin payı kontrol edilmelidir. Yüksek faaliyet kârlılığına rağmen finansal borçluluk seviyesi dolayısıyla şirket net gelir elde edemiyor olabilir.
Faiz Karşılama Oranı
Bir şirketin kısa ve uzun vadeli borçlarını ödeyebilme gücünü gösteren oranların başında faiz karşılama oranı gelir. Bu oran şirketin faaliyet kârının, o şirketin faiz giderlerinin kaç katı olduğunu gösterir. Aşağıdaki formül ile hesaplanır:
Şirket borçlanmaya gittiğinde bu borçlanma ile birlikte bir faiz gideri oluşur. Faiz giderlerinin karşılanması ve borçların azaltılması için faiz giderinden kat be kat daha fazla FVÖK yaratılması gerekir. Faiz karşılama oranı bu faiz giderine karşılık kazanılan FVÖK'ü gösterir. Bu rasyonun küçülme eğiliminde olması olumsuz değerlendirilir. Rasyonun 2'nin altına inmesi ise borçları ödemede problemlerin oluştuğunu gösterir. Bu oranın 5 üzeri olması şirket için sağlıklıdır.