KARŞILAŞTIRMA OLGUSU VE SİYASET
Karşılaştırma zihinsel olarak farkında bile olmadan yapabildiğimiz, ancak bazen bilinçli olarak yaptığımız bir mantıksal çıkarsamadır. Siyaseti anlamlandırabilmek ve hatta anlayabilmek için karşılaştırma temel bir mantık yürütme süseafoodplus.infoşılaştırma bir mantık yürütme aracı olarak kullanılmak suretiyle bilimsel geçerliliği olan neden-sonuç ilişkilerine ulaşmayı, bilimsel kuram (teori) ve nihayet bilimsel yasalar üretmeyi seafoodplus.infoşılaştırma aynı zamanda bir yöntemdir.
BİR YÖNTEM OLARAK KARŞILAŞTIRMA
Karşılaştırmalı siyaset alanında deney yapmak olasılığı seafoodplus.info türlü etmenin etkileri sabit tutulurken (denetlenirken), tek bir etmenin serbestçe değişmesi söz konusu olursa, o zaman diğer etmenlerden bağımsız olarak değişen bu etmene bağımsız değişken seafoodplus.infoğişkenden etkilenerek değiştiğini saptadığımız değişkenlere bağımlı değişken seafoodplus.infoşılaştırma yöntemi kullanarak yapılan bir araştırmada da, aynen laboratuar ortamındaki gibi, bir bağımsız değişkenin bağımlı değişken üzerinde etkisi olup olmadığını araştıracak koşullar üretilmeye çalışılıseafoodplus.info Karşılaştırma Yöntemi kullanarak siyasal olay ve gelişmeleri açıklamak üzere iki yöntem ortaya koymuştur: uyuşma yöntemi ve fark yöseafoodplus.infoşma yöntemine göre bir siyasal olay, gelişme veya olgu farklı siyasal sistemlerde ortaya çıktığında onunla aynı anda veya onun hemen öncesinde bir bağımsız değişkenin değiştiği gözlemleniyorsa, o zaman bu bağımsız değişkenle, o olgunun bir uyuşması söz seafoodplus.info yönteminde siyasal olay, olgu veya gelişmenin ortaya çıktığı ve çıkmadığı durumlar göz önünde bulundurulur. Bu olgunun ortaya çıktığı her durumda var olan ve ortaya çıkmadığında da var olmayan bağımsız değişken, o bağımlı değişkenin nedeni olarak ayrışır.
GÖZLEM VE ÖNERME
Przeworski ve TeuneOBST(Olabildiğince benzer sistemler tasarımı)ile az sayıda ve çok benzer ülkeleri belirli bir zaman aralığında gözlemek suretiyle bir toplumsal olgu ile onun siyasal sonuçlarının var olup olmadığını ortaya koymayı amaçlamışlardır.Çok benzer ülkelerde uygulanan farklı seçim sistemlerinin farklı hükümet tiplerine yol açmakta olduğu Maurice Duverger tarafından ortaya atılmıştır. Duverger çoğunlukçu seçim sistemlerinin parti hükümetine, nispi temsile dayalı seçim sistemlerininse koalisyon hükümetlerine yol açacağını önermiştir.
Przeworski ve Teune'nin önerdiğiOFST(olabildiğince farklı sistemler tasarımı)'de amaç tekil bir bağımsız değişkenin tek bir bağımlı değişken üzerindeki etkisini saptamak olmayıp, belirli bir düzenli ilişkiyi çok farklı toplumlarda da gözlemleyerek tüm siyasal sistemler için geçerli olabilecek önermelere ulaşmaktır.
KURAMSAL YAKLAŞIMLAR
Karşılaştırmalı siyaset konusundaki ilk araştırmalar insanların mutluluğunu sağlayacak devlet yapısına ulaşmanın formülünü bulmak güdüsü ile yapılan kısmen normatif, kısmen pozitif önermelerden oluşan çalışmalardan oluşmuştur.Machiavelli mutluluğu sağlayacak mükemmel devlet arayışını bir kenara bırakarak, bir devletin varlığını idame ettirmesi ve refah, istikrar ve iktidarını arttırmasının nasıl olacağı sorusuna yönelmişseafoodplus.infoin ideolojik içeriği, Hristiyan veya Müslüman bir topluluğu yönetiyor olması, kralın kişiliği v.b. özellikler göz ardı edilerek, iktidar mücadeleleri içinde bulunan bir kralın içeride isyan çıkartmadan, dışarıdan gelen tehditlere boyun eğmeden nasıl yönetimde kalabileceği araştırılmıştır.
Kurumsal – Yapısalcılık:Kurumsal-Yapısalcılık büyük sömürgeci devletlerin sahip olduğu siyasal kurumların çalışma esaslarını betimleyen, onların tarihi evrilişlerini anlatan, hangi tür anayasaların bu yapılarla birlikte oluştuğunu anlatan bir içeriğe sahiptir.
Yapısal İşlevsel Yaklaşımlar:Yapısal işlevsel yaklaşımlar kurumsal - yapısal yaklaşımlara bir tepki olarak ortaya çıktı.Bu konudakiaraştırmalarınen etkili olanı Alman sosyoloğu Max Weber oldu. Max Weber kapitalizmin Avrupa'nın batısındaki gelişiminde temel etkenin ne olduğu kurumsal sorusuna yanıt ararken karşılaştırmalı yöntemi kullandı. Batı Avrupalı orta sınıf mensupları Weber'e göre lüks içinde yaşamayı tercih ediyorlardı. Bu durumda İngiliz ve Hollandalı tacir ve sanayiciler dev servetlere kavuşur kendi ülke siyasetlerinde ağırlıklarını koymaya başlarken, Fransızlar topraktan geçinen aristokrasiyi sanayi ve ticarete yöneltemeyip ancak bir toplumsal ihtilalle Fransız siyasetinde güçlü mevkilere gelebilmişlerdi. Farklı düşünürler tarafından eleştirilse bile, kültürün iktisadi ve siyasal yaşantıdaki önemine parmak basmış oldu. Weber'in karşılaştırmalı araştırmalara olan katkısı onların artık kültürün bir etken olarak oynadığı rolü göz ardı edememeleri oldu.
Gabriel A. Almond ve Sidney Verba'nm üçü Avrupa dan ikisi Amerika kıtasından olan beş devlette yürüttükleri Civic Culturearaştırması 'lerde yapıldı.Bu araştırmayı Princeton University Press tarafından basılan bir dizi araştırma Princeton Series in Political Development adıyla 'lar ve 'lerde izledi. Bu çalışmaların hedefi siyasal yapılar ve onların somut ve istikrarlı uygulamaları olan kurumların belirli işlevler görmek için kuruldukları varsayımından hareketle her yeni siyasal sistem için bu yapı - işlev bağlantısını modellemek olmuşseafoodplus.info yaklaşım her uygulandığı sistemde aynı işlevlerin var olduğunu, fakat bu siyasal işlevleri gören yapıların çok farklı içeriklerde gelişebileceklerini ve hatta kurumsallaşabileceklerini kabul eder.
Yapısal - işlevsel yaklaşım için işlevler evrenseldir ve her siyasal sistemde mutlaka olmaları gerekir, aksi halde siyasal sistemlerin işlemesi olanaksızdır. Almondün bu yaklaşımına göre her siyasal sistem mutlak bağlayıcı karar üretme, bu kararları uygulama, uygulamada çıkacak uzlaşmazlıkları çözme, karar üreticilerine etkide bulunmak için çalışma, bu karar alıcıların seçilmesi v.b. işlevlere sahip olacaktır.
Konusal (Mevzii) Karşılaştırma Kuramları:Demokratik Pekişme Kuramı çerçevesinde otoriter rejimlerin nasıl ve neden çöktüğü, demokrasiye geçişin nasıl ve neden ortaya çıktığı öncelikle araştırılan konulardandır.
Karşılaştırmalı Kamu Politikaları:Kamu politikalarının oluşturulması ve uygulama başarılarının araştırılması gerek merkezi devlet, gerek yerel yönetimler açısından en önemli siyaset bilimi araştırma alanlarındandır.Çalışmalar sosyal devlet uygulaması içinde olan gelişmiş ekonomilere sahip olan demokrasilerin benzerlik ve farklılıklarını ve farklı ideolojiler-deki siyasal partilerin iktidara gelmesiyle farklı sosyal devlet politikalarının üretilip üretilmediğini araştıran çalışmalardır. Kamu politikalarının seçmenin oy verme davranışına etkileri de bu araştırmalar tarafından incelenmektedir. Burada kamu politikalarının ekonomik gelişme düzeyi, ideoloji, iktidar partilerinin kimlikleri değişkenlerin etkisiyle nasıl biçimlendiğinin araştırılması seafoodplus.infoi politik araştırmalarısadece Marx'ın fikirlerinden hareket etmeyen, ama ekonomik etkenlerin seçmen davranışına, siyasal partilerin iktidarda kalıp düşmelerine, izlenen vergi politikası, tarım destek politikaları vb. alanlara olan etkilerini araştıran içeriktedir. Benzer siyasal sistemlerde ortaya çıkan ekonomi siyaset ilişkilerini araştıran bu politikalar herhangi bir ekonomik değişkenin seçmenin oyuna veya siyasal iktidarların politika tercihlerine etki edip etmediğini saptamaya yönelmektedirler. Farklı siyasal sitemlerde aynı siyaset ve ekonomi ilişkisini araştıran araştırmalar ise ekonominin, örneğin kültür veya toplumsal tabaka (sınıf) gibi değişkenlere göre görece önemini saptamayaaçıklamaya, anlamaya ve hatta öngörmeye yönelmektedirler.
SİYASAL SİSTEMLERİ NASIL SINIFLANDIRABİLİRİZ?
Karar alma sürecinde siyasal yapılar arasında karşılıklı etkileşimle ve hatta bağımlılıkla sağlanan bütüne siyasal sistem adı seafoodplus.info toprak parçasına egemen olma iddiası genel kabul gören, o toprak üzerinde yaşayan insanların oluşturduğu topluma hükmetme erkini elinde tutan sisteme devlet, devletin yurttaşı durumundaki bireylerin oluşturduğu bir arada yaşama alışkanlığı olan ve geleceği de paylaşma iradesi gösteren toplumlara ulus adını verilir.Yönetilenlerin yöneticilerin seçiminde etkili olabildiği, yönetenlerin kendilerini seçenlere periyodik olarak hesap verdiği, tekrar seçilmek için destek istediği, her siyasal karar alma mevkii için birden fazla ve değişik siyasal görüş, fikir veya çıkarları temsil eden adayların korkusuzca, hakça yarıştığı bir ortam söz konusuysa bu rejime demokrasi adı verilir.
Fikir, örgütlenme, haber alma ve muhalefet özgürlüğü kısıtlı olduğu veya bulunmadığı, yönetenlerin siyasal yetkeleri belirlemelerinin söz konusu olmadığı rejimlere otoriter rejim seafoodplus.infodaki her yapının, kurumun hükümet ve ajanları tarafından denetim altında tutulduğu, özgürlüklerin hiç olmadığı ve hatta rejim için tehdit olarak kabul edildiği rejimlere totaliter rejimler adı verilir.Kurumsallaşmış siyasal rejimlerde siyasal rejimin kuralları ve bunların işlemesinde etkili olan yapıları gerek siyasal yetkeler gerek yönetilenler gözünde itibar ve saygıya sahip, istikrarlı bir içerik gösterirler.
Çağdaş dünyadaki siyasal sistemlerin temel görüntüsü belirli bir toprak parçası üzerinde yaşayan insan toplumu üzerinde fiziksel güç kullanma meşru tekeline sahip, sonsal karar alma erkini kullanan siyasal yetkeler ve kurumlar biçimindedir.
DEMOKRASİLER
Aristoteles çoğunluğun yönetimi olarak timokrasi diye bir rejim tanımlamış ve bunun bozulmuş biçimi olarak "demos (halk)" ve "cratos (yönetim)" kavramlarını birleştirerek demokrasi kavramını üretmişseafoodplus.infoteles'e göre erdemli bir halk yönetimi olan timokrasi bozulduğu, ayağa düştüğü ve devlet sokaktaki güruhlar tarafından yönetilmeye başlandığı zaman demokrasiye dönüşmekteydi.R. Dahlaslında demokrasi kavramının günlük konuşmalara konu olduğunu, farklı anlamlar kazandığını ve bilimsel bir kesinlik içeren bir kavram olmaktan uzaklaştığını dolayısıyla bilimsel çalışmalarda kullanılmaması gerektiğini ileri sürmüştür. Dahl demokrasi yerine, çoğunluğun yönetimi diye Türkçeye çevirebileceğimiz poliarşikavramını önermişseafoodplus.info'a göre poliarşinin gerçekleşebilmesi için sekiz koşulun siyasal yaşamda kabul görmesi gereklidir:
Çoğunlukçu ve Oydaşmacı Demokrasi Tipleri:Yönetilenlerin çoğunluğunun seçim ve yönetim sırasında etkili olması esasına dayanan çoğunlukçu demokrasi ilk uygulama modelini Britanya'da geliştirdiğinden Westminster tipi demokrasi diye anılmaktadıseafoodplus.infoınlıkları dışlamamak, özellikle toplumun bir kesimini alınan siyasal kararlarda sürekli olarak azınlıkta bırakmamayı temel alan demokrasi modeline oydaşmacı demokrasi denir.
DEMOKRATİK REJİM TÜRLERİ
Çoğunlukçu Demokrasinin Parlamenter Rejimi:Britanya'da uygulanan Westminster tipi çoğunluk rejiminde hükümet kuvvetleri arasında yasama organının yürütme ve yargıya ve diğer her tür devlet kurumuna üstün tutulması söz seafoodplus.info organı doğrudan doğruya seçmenin (halkın) oyuyla seçilen üyelerden oluşan bir kamaraya seafoodplus.infoya'daki yasama organının iki kamerası vardır. Bunlar seçmenlerin oyları ile seçilen ve halkın temsilcilerinden oluşan Avam Kamarası ve Kraliyet'e bir kısmı kan bağı ile bağlı olan ve diğerleri Kraliyet tarafından genellikle kahramanlık veya evlilik yoluyla çeşitli unvan ve payeye layık görülen asillerden oluşan Lordlar Kamarası.Uygulamada fiilen başbakanlık rejimine dönüşen bu uygulama, yasama organı çoğunluğuna olan vurgusu nedeniyle parlamenter rejimolarak adlandırılmıştır. Dolayısıyla, çoğunlukçu Westminster tipi demokrasinin bir uygulaması parlamenter demokrasi rejimi olmuştur.
Oydaşmacı Demokrasinin Parlamenter Rejimi: Devlet yönetiminde alınan kararların, oy çokluğuna göre değil oybirliğine göre alındığı bir seafoodplus.infoçre başta olmak üzere, Hollanda, Belçika gibi Avrupa ve Lübnan gibi Asya ülkelerinde ise parlamenter rejim uygulamaları çoğulculuk esasına göre yaygınlık kazanmıştır.Özellikle mezhep ve etnik kimlik açısından büyük farklılıklar gösteren toplumlarda bu farklılıkları dikkate alarak temsilcilerin yasama organlarına seçilmeleri temin edilmişseafoodplus.infocinin veya siyasal partinin aldığı oy oranında yasama organında temsilini temin edilmişseafoodplus.infoçmenin oylarıyla kurulamayan çoğunluk parti grubu, çeşitli parti gruplarının koalisyon oluşturacak biçimde birleşmeleriyle temsilciler eliyle kurulur. Çoğulcu demokrasinin doğal hükümet biçimi koalisyon hükümetidir. Çoğunlukçu demokrasilerdeyse tek bir partinin kurduğu kabinelerden oluşan parti hükümetleri iktidara seafoodplus.infoyon hükümet biçiminin sadece demokrasilerde mümkün olabilen bir hükümet biçimi olarak, demokrasinin çoğulcu içeriğine en uyumlu hükümet biçimi olarak ortaya çıkmaktadır.
Başkanlık Rejimi:Hükümet kuvvetlerinin birbirinden bağımsız, eşit güçle birbirlerini dengeleyen ve denetleyen, onların uzlaşması durumunda yönetimin sağlandığı, uzlaşmadıkları durumda da yönetimin mümkün olmadığı bir demokrasi uygulaması Amerika Birleşik Devletleri ve diğer ülkelerde başkanlık rejimi olarak adlandırılmaktadır.
Yarı-Başkanlık Rejimi:Parlamenter rejimlerle başkanlık rejimlerinin bir karması görüntüsünde olan melez rejimler olup yalnızca cumhuriyet ile yönetilen sistemlerde kullanılabilirler.
OTORİTER REJİMLER
AB sürecinde ilerleyemeyen devletlerde daha çok kişisel, ceberut, muhalefete hoşgörüsüz, özgürlükleri isyan olarak görüp aşırı güç kullanarak bastıran, sadece başkanı öven ifade açıklamalarına izin veren bir diktatörlük biçimine dönüşmüştür. Önce Belarus'ta sonra Ukrayna ve Rusya'da istikrar kazanan bu uygulama artık bir demokrasi uygulaması olmayıp bir otoriter rejim uygulamasına dönüşmüş bulunmaktadır.
Bu ülkelerde serbest ve hakça olarak kabul edilen seçimler yapılabilse bile bu durum seçimsellik diye adlandırabileceğimiz bir sonuç doğurmakta, demokrasiye yol açmamaktadıseafoodplus.infoer rejimler büyük çoğunluğunun kitlesel halk desteğine dayandığı savını güçlendirmek için kitlesel seferberlik yaratacak yapılar olan siyasal partiler, dernek ve kuruluşları kullanırlar.Tek parti rejimi veya hükümeti siyaset biliminde sadece tek bir partinin meşru olarak mevcut olabildiği ve iktidara sahip olduğu rejimlere verilen addır.Eğer otoriter rejimler kitlesel siyasetin bir ürünü olarak ortaya çıkmışlar ve halka dayandıklarını iddia etmekteyseler, genellikle tek parti rejimleri olarak çalışırlar.
TOTALİTER REJİMLER
Totaliter rejim birideolojinin hayata geçirilmesi amacına hizmet eden bir uygulamadır. Toplumun ve tekil yurttaşın yaşantısının tamamının denetim altına alındığı ve en ufak bir mahrem yaşantının devletin bilgisi, onayı ve düzenlenmesi dışında mevcut olmasının mümkün ve arzulanabilir olmadığı bir siyasal rejimdir.
SİYASAL SİSTEMLERDE İKTİDAR DAĞILIMI
Üniter Devlet:Üniter devletler iktidar kullanımı için oluşturdukları tasarımları merkezde iktidarı yoğunlaştıran, tek ve standart uygulama olan mutlak eşitlik esasına göre kural, yasa, yönetmelik v.b. siyasal kararlar üreten ve düzenlemeler seafoodplus.infoikle çok büyük ve parçalı topraklara sahip olmadıkları gibi, tarihten gelen derin ayrımlarla bölünmüş etnik, mezhep, din vb. kültürel topluluklara sahip değseafoodplus.infol kararların tek elden ve merkezi hükümet tarafından alındığı ve tüm ülke ve ulusa eşit ve aynı biçimde uygulandığı devlet yapıları üniter yapılardıseafoodplus.infoi hükümet yasama organı eliyle çıkartacağı yasa veya yasalarla merkezdeki gücü uygun gördüğü ölçüde ve uygun gördüğü yöntemlerle bölge, il, kent, kasaba, köy yönetimlerine seafoodplus.infoi hükümet bu yetkiyi verdiği gibi lüzum gördüğünde meşru ve yasal yollarla geri de alabilir.
Konfederal Devlet (Konfederasyon):Konfederasyon, bağımsız kuruluşlar ve kurumlar tarafından, egemenliklerini muhafaza etmek şartıyla, ortak ve sınırlı menfaatlerini sağlamak maksadıyla, bir antlaşma ile kurulan topluluklardıseafoodplus.infoerasyonda üniter devletin tam tersi özellikte olup merkezi hükümeti fevkalade zayıf ve çok az konuda karar alma meşru yetkine seafoodplus.infoerasyonun merkezi hükümeti onu kuran üniter devletlerin devrettiği ölçüde yetki kullanma meşru ve yasal yetkisine sahip olur.
Federal Devlet:Federal devlet sistemleri konfederasyon gibi merkezi hükümeti pek zayıf olan bir tasarımla, üniter devlet gibi merkezi hükümeti müthiş güçlü bir yapının arasında bir yerde durmaktadır. Federal devletlerde yine esas olan o devleti oluşturan birimlerin kendi kendilerini yönetmeleridir. Federal devletlerin merkezi hükümeti üniter devlete göre daha az güce sahip olmakla birlikte, federe birimler arasındaki ticareti, mali bütünlüğü, üretim standartlarını, insan hakları uygulamalarındaki farkları gidermeyi amaçlayan müdahalelerde bulunur.
SONUÇ
Karşılaştırma bir yöntemdir, bu suretle bilimsel araştırmada kullanılan denetim altında gözlem mümkündür.Gözlemlenen siyasal olgunun hem birey, hem bireylerin bir araya gelmesiyle oluşan grup, hem de grupların ilişkilerinden oluşan sistem düzeyinde oluşmaktadır. Karşılaştırmalı siyaset sadece devletlerin karşılaştırılması olmayıp, aynı zamanda yasama organları veya mahkemeler gibi kurumların, dernek ve vakıflar gibi çıkar gruplarının, hatta tekil bireysel siyasal davranışlar olan oy verme, dilekçe yazma, protesto mitingine katılma gibi davranışları da seafoodplus.infoşılaştırma yöntemi karşılaştırmaya elverişli kavram ve önermeler kullanılarak tek bir siyasal sistemi aştırmak için de, iki siyasal sistemi, birkaç benzer veya farklı siyasal sistemi veya çok sayıda ve farklı siyasal sistemi araştırmakta kullanılabilir. Burada karşılaştırmada kaç tane siyasal sistem kullanılacağından çok, kullanılan kavramların, denencelerin ve kuramların karşılaştırmaya elverişli olup olmadığı esastır.Çağdaş dünyadaki siyasal rejimleri demokrasiler, otoriter ve totaliter rejimler olarak üç ayrı sınıfa ayrıldı.Demokrasileri çoğunlukçu ve çoğulcu (oydaşmacı) olarak iki temel tipe ayırarak incelenebileceği ve her iki temel demokrasi tipinin içinde parlamenter, başkanlık ve yarı-başkanlık demokratik rejimlerinin gelişebileceği anlatıldı.seafoodplus.info
SİYASET BİLİMİ “Olabilseler bütün insanlar tiran olmak isterler.” Bölüm 5: Siyasal Sistemler Devlet soyut bir kavramdır ve egemenliğini kullanmak için görev, yetki ve sorumlulukları belirlenmiş kurumlara sahip olmalıdır. Bu kurumlar her ülkede mevcut olan yürütme ve yasamadır. Parlamento hem yasa yapacak ve hem de devlet içindeki icra gücünü denetleyecektir. Bunların yanında bir de yargı kurumunun var olması zorunludur. Parlamento, bakanlar kurulu, devlet başkanlığı gibi bu kurumlar, devletin siyasi kurumlarıdır. Bu kurumların arasındaki ilişki ve işbölümünün yapısı bize hükümet yapısını ve hükümetin şeklini gösterir. Siyasal sistem, toplumların kolektif amaçlarını belirlemek ve gerçekleştirmek üzere geliştirdikleri bir örgütler dizisidir. Bu örgütler bağlantılı bir biçimde bütün oluştururlar. Faaliyetleri bütün üyeleri ilgilendirir. Sistemin kararları bütün üyeleri bağlayıcıdır. Üyeler sistemin ürünü olan bütün kanun ve kararlara uymak zorundadır. Bunu sağlamak için çeşitli yaptırım ve cezalar vardır. Siyasal sistem iktisadi, sosyal, doğal sistemler gibi sistemlerin birleşimiyle oluşur. Oluşan bu siyasal sistem, diğer siyasal sistemlerin oluşturduğu bir uluslar arası çevre içinde yaşar ve etkilenir. ULUSLAR ARASI ÇEVRE TOPLUMSAL ÇEVRE Siyasal SİYASAL SİSTEM VE sistem ÇEVRESİ ( İktisadi, sosyal, doğal, vb. ) Siyasal süreç, toplumdan gelen isteklerin sistem tarafından karara dönüştürülmesi ve uygulanmasıdır. Her sistemde farklı yoğunluk ve katılma kanalları bulunmaktadır. Sistemin işlemesi için kaynaklara ihtiyaç vardır. Sistem, tüm bu girdilere bağlı olarak karar üretir. Sistemin yapısına göre isteklerin sonuçları değişir. Girdi çıktı ilişkisi sistemin nasıl işlediğini gösterir. Sistemin çıktıları, çevrede doğurduğu etkilerle tekrar sisteme girdi olarak döner, ‘buna geri besleme’ adı verilir. çevre [uluslararası, iktisadi, sosyal, kültürel, doğal ve coğrafi vb.] destek istek girdiler karar Siyasal kaynak eylem SİYASAL SİSTEM Sistem kadro VE SÜREÇ geri besleme ÇEVRE ÇEVRE ÇEVRE omüseafoodplus.info - Osman Furkan Akın Her ülkenin siyasal sistemi yöneten ve yönetilen arasındaki ilişkiye göre değişiklik gösterir. İktidar tek elde toplanmışsa “monokratik” iktidar yapısı, toplumun geniş katmanları arasında dağılmışsa “demokratik” iktidar yapısı denir. Tarih boyunca birçok farklı siyasal sistem ortaya çıkmıştır. Bu farklılık ülkenin sosyo-ekonomik yapısı, tarihi, gelenekleri, kültürü ve gelişmişlik düzeyinden kaynaklanır. Örneğin Osmanlı Devleti’nde tüm güç tek elde toplanmışken (mutlak monarşi), İngiltere’de parlamentonun ortaya çıkışı ve gücün şarta bağlanması sonucu meşruti monarşi ortaya çıkmıştır. İktidarın tek elde toplanmasının diğer bir örneği diktatörlük ya da ‘tiranlık’tır. Farklı siyasal sistemler içinden bir diktatör çıkabilir. Monarşiden farkı ise iktidarı zorla ele geçirmektir. Bunun yanında yönetim bir azınlığın elinde olabilir. Eğer bu azınlık ayrıcalıklı bir sınıf ise rejimin adı ‘aristokrasi’, güce dayalı bir grupsa ‘oligarşi’ adını alır. Özetle; -Tekin Yönetimi: Tiranlık, Despotluk, Monarşi, Diktatörlük -Azınlığın Yönetimi: Oligarşi, Aristokrasi, Timarşi -Çoğunluğun Yönetimi: Demokrasi Platon ve Yönetim Biçimleri Yönetim olarak Antik Yunan’da yapılan tasnifleri bugün hala kullanmaktayız. Yönetimle ilgili olan deyimleri ilk kullananlar da Yunan filozoflarıdır. Eski Yunan’da oluşan siyasi kaosun nedenini ‘demokrasi’ olarak gören Platon’a göre devlet, felsefe ışığında filozoflar tarafından yönetilecek devlettir. Ancak bu yönetimin tarihte benzeri yoktur. Platon’a göre tarihin ilk yönetim şekli ‘patriarşi’dir. Patriarşi çok küçük toplumlar için geçerli olan ve yöneticinin genellikle grup içindeki en yaşlı insan olan, yazılı yasaların olmadığı bir doğa durumudur. Toplumlaşmayla birlikte gelen yönetim şekilleri monarşi ve aristokrasidir. Aileler bir araya gelerek kurallar oluşturmuşlardır ve bu kuralları uygulamak için birkaç aileye görev vermişlerdir. Eğer görevlendirilen aile tek ise ‘monarşi’, birden fazla ise ‘aristokrasi’ ortaya çıkar. Platon iki sistemi de ideal sisteme yakın görür fakat zamanla bozulacağının kaçınılmaz olduğunu söyler. Bu iki yönetimin bozulması ‘timokrasi’ yönetimini doğurur. Timokrasi’de bilgelik yerine onur, şan ve şöhret önemsenir. Yönetim babadan oğluna geçer ve yönetici insanların felsefe yerine askerliğe değer vermesini sağlar. Bu yönetimin bozulması ‘oligarşi’yi ortaya çıkarır. Oligarşi yönetimde şan ve şerefin yerini para alır ve paradan başka değer tanınmaz. Oligarşiden sonra demokrasiye ulaşılır. Yoksulların zenginleri mağlup etmesi sonucunda oluşur. Demokraside herkes özgürdür, haklar ve görevler eşit dağıtılmıştır. Ancak bu durum ilerde kargaşa ve düzensizlik getirir. Demokrasinin bu şekilde bozulması toplumun bir ‘tirana’ teslim olmasına neden olur. Tiran halk üzerinde sürekli bir baskı kurar, ağır vergiler koyar, kısacası toplumu köleleştirir. Aristo ise Platon’la aynı ideayı kurar fakat iki farklılık vardır; adalet ve amaç. Bundan sonra yönetim biçimlerini sayısına göre sıralar: 1) Ortak iyiliği amaçlayan tekin yönetimi: Monarşi 2) Ortak iyiliği amaçlayan azınlığın yönetimi: Aristokrasi 3) Ortak iyiliği amaçlayan çoğunluğun yönetimi: Politeia 4) Tekin çıkarlarını amaçlayan tekin yönetimi: Tiranlık 5) Zenginlerin çıkarlarını amaçlayan azınlık yönetimi: Oligarşi 6) Yoksulların çıkarını amaçlayan çoğunluk yönetimi: Demokrasi omüseafoodplus.info - Osman Furkan Akın Cumhuriyet ve Demokrasi Demokrasi ve cumhuriyet birbirlerinin gerekli şartları değildir. Bir rejim cumhuriyet olup, egemenliğini halktan aldığını savunsa bile demokratik bir olmayabilir, ya da demokratik bir ülkenin yönetim rejimi cumhuriyet olmayabilir. Demokrasi özgürlükçü bir tutumu temsil etmektedir. Cumhuriyetçiler ise sınırsız özgürlüğün devletin esaslarına zarar verebileceğini savunurlar ve özgürlüklerin sınırlandırılmasını isterler. Cumhuriyet karşıtı fikirlere özgürlük tanınması cumhuriyete zarar verebileceğinden, demokratik uygulamalardan taviz verebilirler. Demokrasi yanlıları ise bütün farklı fikirlerin seslendirilmesi taraftarıdır. Bu farklılıklar, geldikleri coğrafya ile açıklanabilir. Cumhuriyet Rom İmparatorluğu’nun, demokrasi ise Antik Yunan’ın eseridir. Demokratik Sistemler Demokratik sistemlerde birbirinden farklı hükümet şekillerinin arkasında temsil kurumu rol oynamaktadır. Demokrasi bir temsil kurumunun varlığını zorunlu kılmaktadır. Halk bazı insanları kendilerini temsil etmeleri için görevlendirir. Temsilciler de halk adına karar alır. Bu şekle ‘temsili demokrasi’ denir. Halk, siyasi otoritenin koyduğu yasalara uyarak onu meşrulaştırır. Kurallar ihlal edilirse siyasi otorite yaptırım uygulama hakkına sahiptir. Fakat bu hak anayasal çerçeve ile sınırlıdır. Yani anayasalar, siyasi iktidarın görev ve yetkilerini, devlet örgütlenmesinin ilkelerini yansıtır. Anayasa mutlaka yazılı bir belge olmak zorunda değildir. Yazılı bir anayasanın bulunmaması, lakin uzun yıllardır uygulandığında devlet ile toplumun birbirine güven duymasını sağlayan sistemler de mevcuttur. Anayasa, devlet karşısında halkın haklarını güvenceye alan en önemli belgedir ve temeli anayasaya dayanan demokrasilere ‘anayasal demokrasi’ denir. Devletin toplum ve ekonomiye etkisinin azami ölçüde olduğu, rolünün çok sınırlı olduğu, kendinden düzen fikrinin geçerli olduğu modele ‘Liberal demokrasi’ denir. Bu demokrasiler kapitalist bir ekonomik yapıya sahiptirler. Demokratik sistemlerde: -Özgür seçimler olur. -Seçimler sonucu vatandaşlar, temsilcilere kendilerini yönetme hakkı verirler. -Herkes eşit oy hakkına sahiptir -Seçimler belli dönemlerde yinelenir. -Seçimle gelen yöneticiler, seçimle uzaklaştırılırlar. -Gizli oy ve açık sayım zorunluluğu vardır. -Bazı durumlarda referanduma gidilir. -Haberleşme ve düşünce özgürlüğü başta olmak üzere tüm hak ve özgürlükler güvence altına alınır. Demokrasilerde siyaset, siyasi partiler aracılığıyla yapılır. Bu nedenle siyasi partilerin kurulması ve çalışmalarını özgür bir şekilde sürdürmeleri sağlanır. Genellikle parti kapatma davaları görülmez. Demokratik sistemlerde kuvvetler ayrılığı düşüncesi hâkimdir. Yasama, yürütme ve yargının farklı organlar eliyle yürütülmesi gerekir. Kuvvetler ayrılığı ilkesi Jonn Locke ve Montesquieu’nın fikirlerine dayanır. Bu organların tek elde toplanması iktidara sınırsız bir güç verir. İktidarın girişeceği hukuksuzluğu engellemek için de bu güçler ayrılmalıdır. omüseafoodplus.info - Osman Furkan Akın Demokratik Hükümet Sistemleri Ülkenin siyasal sistemi ile hükümet sistemi birbirinden farklıdır. Siyasal sistem, düzenin dayandığı temel ilke, kurallar ve meşruiyet dayanaklardır. Hükümet sistemi ise devlet iktidarının örgütlenme ve işleme biçimini gösterir ve genellikle ülkenin geleneklerine, sosyo-ekonomik ve kültürel şartlarına göre değişir. Parlamenter Sistem: *Yürütme işlevi iki ayrı organ tarafından yerine getirilir. Bu organlar ‘devlet başkanı’ ve ‘bakanlar kuruludur’. *Devletin başı ve hükümetin başı farklı isimlerdir. *Monarşilerde devlet başkanına kral, prens, imparator vb, cumhuriyette cumhurbaşkanı adını alır. *Devlet başkanının rolü semboliktir.(yetkileri azdır) *Devlet başkanını parlamento seçer. *Yürütme işlevini hükümet başkanı ve bakanlar kurulu yürütür. *Başbakan meclis içerisinden seçilir. *Yürütme organı, göreve başlamak için yasamanın güvenoyuna ihtiyaç duyar. *Devlet başkanı belirli şartlarda meclisi feshedebilme yetkisine sahiptir. *Devlet başkanı siyasi olarak sorumsuzdur. Görevden alınamaz. *Bakanlar kurulu parlamentoya karşı sorumludur. *Bazı ülkelerde çift meclis bulunabilir. Örneğin İngiltere’deki Lordlar Kamarası ve Avam Kamarası. *Tek başına başa gelen parti yasama ve yürütme güçlerini birleştirebilir ve keyfi uygulamalara gidebilir. Burada ortaya sivil toplum bilincinin güçlü olması zorunluluğu çıkar. Başkanlık Sistemi: *Başbakan yürütme organının başıdır ve doğrudan halk tarafından seçilir. *Parlamentonun güvenoyuna ihtiyaç duyulmaz. *Yasama ve yürütme organları arasında kesin bir ayrılık vardır. *Başbakan istisnai durumlar dışında görevi bitmeden ya da istifa etmeden iş başından uzaklaştırılamaz. *Başbakan yasam organını feshedemez. *Hükümet üyeler genellikle parlamentoda yer almaz, doğrudan başbakana bağlı ve ona karşı sorumludurlar ve doğrudan onun tarafından atanırlar. *Bu sitemin en yetkin örneği ABD’de görülür. Yürütme yetkisi başkana, yasama yetkisi Senato ve Temsilciler Meclisinden oluşan Kongre’ye aittir. *Yargı yetkisini yüksek mahkemeler ve alt mahkemeler kullanır. ABD *İki dereceli seçim sistemi ile 4 yıl süre ile 2 dönemlik seçilir. modeli *Erken seçim yoktur. *Başkan yasaları veto etme hakkına sahiptir. Kongre o yasayı tekrar çıkarabilmesi için 3/2 oranında çoğunluğu oluşturması gerekiyor. *Siyasi istikrarın sağlanması ve sürdürülmesi konusunda parlamenter sisteme göre daha avantajlıdır. *Etkin bir yönetim ve hızlı karar alma konusunda da avantajlıdır. *Demokrasiye daha uygudur. *En büyük dezavantajı ise yetkilerin kendi çıkarları doğrultusunda kullanılma riskinin olması. omüseafoodplus.info - Osman Furkan Akın Yarı-Başkanlık Sistemi: *Parlamenter sistem ile başkanlık sisteminin her ikisinden de özellikler almıştır. *En iyi örneği Fransa’da görülür. Sistemi siyaset kuramına ve pratiğine uygulan ülkedir. *Yürütme organı parlamenter sistemdeki gibi iki başlıdır. *Devlet başkanı sembolik değil hükümet ile yürütme organını ortaklaşa kullanır. *Cumhurbaşkanının oldukça geniş bir yetki çerçevesi vardır. *Cumhurbaşkanı başbakanı ve başbakanın önerisi üzerine bakanları atar. *Üst düzey yöneticilerin çoğunu da cumhurbaşkanı atar. Fransız *Meclisi dağıtma yetkisine sahiptir. modeli *Cumhurbaşkanı siyasi olarak sorumsuzdur. *Devlet başkanı bazı durumlarda tek başına karar alırken bazı durumlarda ilgili bakanın imzası ve sorumluluğuyla da karar alabilir. * Kurulunun gerçek başı cumhurbaşkanıdır. *Cumhurbaşkanı yazılı olarak başbakana vekâlet verir ve başbakan toplantılara başkanlık yapar. *Cumhurbaşkanının katılmadığı toplantılar anayasaya göre geçersizdir. *Başbakan ve bakanlar kurulunun yetkileri azdır. *Yürütmedeki iki başlılık yüzünden sistemin kilitlenme noktasına gelmesi riski vardır. *Yönetimde farklı siyasi görüşlerin etkin olabilmesi yüzünden gerilim yaşanabilir. *Başbakanın otoriter eğilimler içine girmesinin önü kapanmıştır. Totaliter ve Otoriter Sistemler Komünist Sistemler: *Resmi bir ideolojiye sahiptir. Bu ideoloji Marksizimdir. *Bazı ülkeler için buna Leninizm de eklenebilir. *Marksizmin temel ilkesi tarihsel materyalizmdir. *Marksizme göre insanlık tarihi sınıflar arası mücadele ile yazılmıştır. *Üretim araçlarına sahip olan sınıf gerici, işçi sınıfı ise ilerici olarak anlatılmıştır. *Eşitlik, özgürlük, demokrasi gibi terimleri içinde barındırır. *Proletarya demokrasisi söz konusudur. *Ekonomi neredeyse tamamen devlet kontrolündedir ve özel mülkiyet büyük ölçüde kaldırılmıştır. *Kumanda ekonomisi söz konusudur. omüseafoodplus.info - Osman Furkan Akın Komünist Sistemlerde Yönetim Şekilleri *Ülkeler ‘Komünist Parti’ tarafından yönetilir. *Tek parti sistemi görülür. *Yönetimi ‘tüm halk’ ya da ‘işçi sınıf’ adına kendisi yürütür. *Siyasi otoriteden bağımsız gelişecek oluşumlara izin vermez. *Toplumsal ve siyasal ilişkiler parti tarafından belirlenir. *Siyasetin tek kurucu ve merkezi kurumudur. *Son derece sıkı bir örgüt yapısına sahiptir. *Devrim öncesi faaliyetleri yer altında gelişir. *Yapılanmanın çekirdeğini hücre sistemi oluşturur. *Hücrelerde doktriner eğitime büyük önem verilir. İdeolojik eğitim çok önemlidir. Otoriter Sistemler: Otoriter yönetim, herhangi bir kişi ya da grubun iktidarı ele geçirerek toplumun geri kalanını, yani yönetilenler üzerinde baskıya ve zora dayalı bir hâkimiyet kurmasıdır. Totaliter sistemler bir ideolojik perspektife sahiptirler. Otoriter sistemler ise belli bir resmi ideolojiye sahip değillerdir. Otoriter yönetimler daha çok iktidarı elinde tutan kişi ya da grubun çıkarlarına hizmet ederler. Otoriter yönetim kendini meşrulaştırmak için kaynağını tanrıya dayandırır ve onun adını kullanarak itaat etmeyenleri cezalandırır. Bazı sistemlerde ise iktidarı halk için elinde tuttuğunu savunan rejimler de mevcuttur. Otoriter ve Totaliter Sistemlerin Özellikleri *İktidarın sınırlarının nereden başlayıp nerede bittiği bilinmez. *Hukuk devleti anlayışı gelişmemiştir. *Halk, hesap verme anlamında muhatap alınacak bir özne olarak görülmez. *Kuvvetler ayrılığı ilkesine rastlanmaz. *Parti ile halkın bütünleşmiş bir yapı sergilediği iddia edilir. *Örgütlenme özgürlüğü görülmez. *Otoriter ve totaliter yönetimlerde baskı yönü terstir. Yönetim halka baskı yapar. *Kamuoyunda serbest oluşum yoktur. Rejimin istek ve beklentileri etkili olur. *Basın özgürlüğüne izin verilmez. *Düşünce özgürlüğü yoktur. *Güdümlü bir kamuoyundan söz edilir. *Bireysel özgürlüklere tamamen karşıdır. *Resmi ideoloji dışındaki görüşlerin seslendirilmesine müsaade edilmez. omüseafoodplus.info - Osman Furkan Akın
AÖF KARŞILAŞTIRMALI SİYASAL SİSTEMLER DERSİ, DERS KİTABINI BİLGİSAYARINIZA İNDİRMEK İÇİN BURADAKİ BAĞLANTIYA TIKLAYINIZ!
Sınavlarda Hepinize Başarılar Diliyoruz..