Karstik Göller Nasıl Oluşur
Göl Nedir? Nasıl Oluşur? Özellikleri Nelerdir?
Karalar üzerinde meydana gelmiş, farklı boyutlarda oluşan çukurlara su birikmesi sonucu ortaya çıkan kütlelere göl ismi verilmektedir. Göller, denizlere nazaran daha küçük, derelere nazaran daha büyük oluşumlardır. Birkaç gölün bir araya gelmesine ise göller yöresi adı verilmektedir.
Durgun ve sakin olan göller, akıntı bulundurmadığı için su hareketi ve dalgalanma açısından da çok zengin değildir. Büyüklükleri, beslenme şekilleri, derinlikleri, yapıları, sıcaklıkları ve bulundukları yörenin özellikleri göllerin geleceği açısından önemlidir. Dünyada yer alan göller, küresel ısınmaya dayalı olarak gün geçtikçe daha da küçülmektedir. Pek çok gölün kurumasının temel nedeni küresel ısınmadır.
[renkbox baslik="Deniz Nedir? Nasıl Oluşur? Özellikleri Nelerdir?" link="seafoodplus.info" resim="seafoodplus.info" renk="mavi" yenisekme="evet"][/renkbox]
Göllerin oluşumunun temel faktörleri yer altı ve yer üstü sularıdır. Bu faktörler aynı zamanda gölün acı, tatlı, sodalı olmasını da sağlamaktadır. Beslenme kaynakları kadar gideğenleri de önemli olan göller, ayrı bir ekosistem oluşturmaktadır. Birçok tatlı su canlısına da ev sahipliği yapmaktadır.
Göl Nedir?
Göl, karalar üzerinde meydana gelmiş çanakların farklı sularla dolmasına verilen isimdir. Tatlı ve tuzlu olmasına bağlı olarak yer altı ve yer üstü sularından destek alan göller, çökel yapıya sahiptirler. Zaman içinde alt yapılarına bağlı olarak derinlikleri de yapıları da değişiklik gösterebilir.
Beslenme kaynaklarının fazla olması göllerin bir gideğen ile yol bulup denizlere ulaşmasını sağlamaktadır. Büyüklükleri değişkenlik gösteren göller arasında dünya üzerinde en büyük Hazar Gölü kabul edilmektedir. Hazar Gölü, büyüklük bakımından bir deniz kadar geniş görünse de özellikleri bakımından tam anlamıyla göldür.
Göllerin Özellikleri Nelerdir?
Yeryüzündeki tatlı suların %87’sini oluşturan göller, çanak yapı üzerinde bulunurlar. Suları tatlı olanlar içme suyu olarak kullanılabilmektedir. Sodalı ve tuzlu olanlar ise bu alanda çok daha verimli olmaktadır. Büyüklüğü ve derinliği yeterli olan göllerin taşımacılıkta kullanıldığı bilinmektedir. Aynı zamanda su ürünleri yetiştirme ve elektrik üretiminde fayda sağlama özellikleri de bulunmaktadır.
Göller Nasıl Oluşur?
Göller oluşumlarına göre iki ana maddeye ayrılmaktadır. Bu maddelerden ilki doğal göllerdir. Doğal göllerin oluşumlarına göre; tektonik, volkanik, karstik, buzul ve set gölleri olmak üzere birbirinden farklılık göstermekterdir. Ana maddelerden ikincisi ise yapay göllerdir. Doğal göller, birbirinden farklı özelliklere sahip toprak yapılarının çökmesi ya da hareketlenmesi sonucu meydana gelmektedir. Yapay göller ise insan eli ile yapılmış olan göllerdir.
Oluşumlarına Göre Göl Çeşitleri Nelerdir?
Göller beslendikleri yere, derinliklerine, gideğenlerine göre farklılık gösterirler ve bu farklılıklar göllerin ömürleri ile orantılıdır. Oluşumlarına göre göl çeşitleri; tektonik, karstik, buzul, volkanik ve set gölü olarak sınıflandırılmaktadır. Göl çeşitleri genel özellikleri bakımından şu şekilde incelenebilir;
Tektonik Göller
Yer kabuğunun hareketlenmesi sonucu meydana gelen çanaklarda suların birikmesine tektonik göl adı verilmektedir. Genellikle fay hatlarıyla paralel olan bu göller, depremler sonucu ortaya çıkmış büyük çukurlarda oluşurlar. Dünya üzerinde başta Doğu Afrika olmak üzere pek çok ülkede tektonik göl sayısı fazladır. Bu ülkelerden biri de Türkiye’dir. Türkiye’de en sık görülen göl türü tektonik göldür. Sapanca Gölü’nden Tuz Gölü’ne kadar pek çok tektonik göle rastlamak mümkündür.
Karstik Göller
Arazi yapısı kalkerden oluşan göllere karstik göl adı verilmektedir. Kalker, sular tarafından eritildikten sonra çukurlar meydana gelir. Oluşan çukurların genişlemesiyle karstik göller ortaya çıkar. Karstik göller, dipten en çok sızıntı veren göllerdir. Devamlı eriyen bir yapıya sahip oldukları için yapıları da boyutları da sürekli farklılık göstermektedir. Türkiye’de en çok Akdeniz Bölgesi’nde görülen karstik göllere Elmalı, Acıgöl, Kovada, Söğüt Gölü örnek verilebilir.
Buzul Göller
Dağ doruklarında meydana gelen buzul göller, buzulların aşındırması sonucu çukurların ortaya çıkmasıyla oluşur. Dağ zirvelerinde su birikintisi şeklinde görülen bu göller, Türkiye’de en az m yükseklikten başlamaktadır. Türkiye’de buzul etkisi oldukça az olsa da Doğu Anadolu Bölgesi buzul göl bakımından zengindir. Buzul göle, Mercan Göl ve Erciyes Gölü örnek verilebilir.
Volkanik Göller
Sönmüş olan volkanik dağların ağız kısımlarında meydana gelen göllere volkanik göl adı verilmektedir. Krater kısımlara su birikmesiyle meydana gelen bu göl türleri en az rastlanan göllerdir. Türkiye’de görülen en büyük volkanik göl Nemrut Gölü’dür. Bunun dışında Süphan dağı üzerinde yer alan Aygır Gölü de örnek gösterilebilir.
Set Gölleri
Çukur bir bölgenin doğal yollarla önünün kapanmasına set gölü adı verilmektedir. Ağız kısmı tamamen kapandıktan sonra suların kalmasıyla ortaya çıkan göl, set gölüdür. Bu seti oluşturan birbirinden farklı yollar bulunmaktadır. Volkanik set gölleri volkandan çıkan lavların oluşturduğu setlerden meydana gelir. Alüvyon set gölleri alüvyonlarla gölün kapanması sonucu oluşmakta genellikle vadilerde ortaya çıkmaktadır. Ortaya çıkan diğer set gölleri ise buzul, kıyı ve heyelan set gölleridir.
Göllerin Yapısını Etkileyen Faktörler Nelerdir?
Göllerin yapısını etkileyen en temel faktör büyüklüğü ve derinliğidir. Gölün büyüklüğü ve derinliği ne kadar artarsa tuz oranı da o kadar artacaktır. Yapı üzerinde etkili olan bir diğer faktör ise gideğendir. Gideğeni olan göllerin suları tatlı olmaktadır. Bununla beraber iklimi yağışlı ve nemli olan bölgelerin gölleri çok daha tatlıdır.
[renkbox baslik="Balıklı Göl Hakkında Bilgiler; Nerededir, Mimarisi ve Tarihçesi" link="seafoodplus.info" resim="seafoodplus.info" renk="yesil" yenisekme="hayir"][/renkbox]
Gölü oluşturan kayaçların yapısı sodalı ya da tuzlu ise bununla orantılı olarak gölün de aynı özelliği taşıdığı bilinmektedir. Tuz Gölü’nün suyunun tuzlu Van Gölü’nün suyununsa sodalı olması bu yüzdendir.
Oluşum Şekillerine Göre Göller
Sevgili arkadaşlar bu dersimizde Dünya&#;da ki göl oluşum şekilleri, oluşumlarına göre göller ve sınıflandırılması ile sınıflandırdığımız bu göllerin nerelerde görüldüğünü detaylı bir şekilde inceleyeceğiz Türkiye&#;de Oluşum Şekillerine Göre Göller ve Bu göllerin dağılışı ile ilgili bilgi edinmek istiyorsanız buradan konuya ulaşabilirsiniz.
seafoodplus.info?v=uZXisBh6t9Q
Oluşumlarına göre göller Doğal Göller ve Yapay Göller iki ana grup altında incelenebilir.
1. Doğal Göller
a. Tektonik Göller
Yer kabuğu hareketleri sonucunda oluşan göllerdir. Tektonik göllere örnekler;
- Hazar Denizi, Aral, Baykal, Çad, Balkaş, Nyasa, Victoria, Lut, Tuz gölleri
b. Buzul Sirk Gölleri
Sirk çukurlarının dolması ile oluşur. Buzulların oluşturduğu diğer yer şekillerini buradan inceleyebilirsiniz.
- Finlandiya, Norveç, Kanada ve Danimarka’da birçok Buzul sirk gölü bulunur.
c. Karstik Göller
Karstik Kayaçların (Jips, Dolomit, Kalker) erimesi sonucunda oluşan çukurlarda biriken sular ile oluşur. Türkiye&#;deki Karstik Gölleri buradan inceleyebilirsiniz.
- Arnavutluk-Makedonya sınırında bulunan OHRİ gölü
- Arnavutluk-Karadağ sınırındaki İŞKODRA gölü
d. Volkanik Göller
Krater Gölü
Sönmüş volkan tepelerindeki kraterlerin sular ile birikmesi ile oluşan göllerdir. ABD ‘deki KRATER gölü.
Kaldera Gölü
Kraterin patlaması veya çökmesi sonucunda oluşan geniş çukurlar içinde oluşan göllerdir.
- Sumatra’da TOBA kaldera gölü
- Alaska’da KAGUYAK Kaldera gölü
- Türkiye&#;de Nemrut Kalderası (Bitlis)
Maar Gölü
Yer kabuğunda sıkışan volkanik gazların patlaması ile açılan maar çukurlarına suların dolması ile oluşur.
Türkiye’de Meke Tuzlası ve Acıgöl
e. Set Gölleri
Alüvyal Set Gölü:
Akarsuların yatak eğimlerinin azaldığı yerlerde taşıdıkları alüvyalları biriktirmesi sonucu oluşan göllerdir.
Heyelan Set Gölü
Heyelanların akarsuların önlerini kapatması sonucu oluşan göllerdir.
Kıyı Set Gölü (Lagün)
Bir koy ya da körfezin önünün dalgalarla taşınan kumlarla kapanması sonucunda oluşan göllerdir.
Lav Set (Volkanik Set) Gölü
Volkanik püskürmeler ile çıkan lavların bir vadinin önünü bir set şeklinde kapatması sonucunda oluşan göllerdir.
Moren Set Gölleri
Buzulların etkili olduğu, suların önünü moren setleriyle kapatmasıyla oluşan göllerdir. Buzulların etkili olduğu İskandinav ülkelerinde ve Kanada’da görülür.
2. Yapay Göller (Yapay Set Gölleri &#; Barajlar)
Akarsuların önlerinin insanlar tarafından kapatılması sonucu oluşan göllerdir. Yapay set gölleri (barajlar), elektrik enerjisi elde etme, içme suyu temimi, su baskınlarını önlemek, tarımda sulama amacıyla kullanılmaktadır.
burak