Katip Çelebi Ne Yapmıştır

KÂTİP ÇELEBİ ( – )

Asıl adı Mustafa’dır. Özel hocalardan ders alarak yetişmiş ve 14 yaşındayken Anadolu Muhasebesi kalemine çırak olarak girmiştir. Pek çok sefere katılmış ve dönemin bilginlerinin derslerine devam etmiştir. Latinceden çeviriler de yapan Kâtip Çelebi, özellikle tarih ve coğrafyayla ilgili önemli çalışmalar yapmıştır. yılının sonlarında İstanbul’da vefat eden Kâtip Çelebi, eserlerini bilimsel bir yöntemle hazırlamış ve bu alanda bir örnek tutum sergilemiştir. Örneğin “Keşfü’z – Zünûn” adlı eserinde 15 bine yakın kitap ve yazarı hakkında bilgi vermektedir. Bu eser batılıların da ilgisini çekmiş, batı dillerine çevrilmiştir. Yine “Cihannümâ” adlı eserinde çeşitli ülkelerin tarih ve coğrafyası hakkında ayrıntılı bilgiler bulabiliyoruz.

Döneminin sanatlı üslûbundan ayrı olarak eserlerini yalın bir dille yazan Kâtip Çelebi, dönemindeki pek çok toplumsal konu hakkında da önemli saptamalarda bulunmuştur.

Cihannümâ, Fezleke, Keşfü’z – Zünûn gibi eserleri dünyaca tanınmaktadır. Kâtip Çelebi’nin, tarih, coğrafya, din ve bilimle ilgili pek çok eseri bulunmaktadır.

Hayatını Kitaplara Adayan İlim İnsanı

• Asıl adı Mustafa’dır. “Kâtip Çelebi” ve “Hacı Halîfe” de denir.
• Osmanlı sarayında görevli olan babasının yanında iyi bir eğitim almış ve devlet hizmetine girmiştir.
• Hayatının büyük bölümünü ilmi çalışmalara ayırmıştır. Ona göre en büyük savaş kılıç ile değil ilim tahsil ederek cahilliğe karşı yapılan savaştır.
• Babasından kalan küçük mirasın tamamını kitaplara yatıran Kâtip Çelebi, dönemindeki kitaplarının çoğunu okumuştur.
• Binlerce kitaptan oluşan evindeki kütüphanenin saray kütüphanesinden sonra en büyük kütüphane olduğu söylenir.
• Dünyanın her yerindeki coğrafyacılara mektuplar gönderip bilgiler toplayarak 3 yılda yazdığı “Cihannüma” Türkçe yazılan ilk coğrafya kitabıdır.

Kâtib Çelebi bazen kendini tamamen bir kitaba verir, her şeyi unutur, odasında güneşin doğmasına kadar mum yanar ve bundan hiç yorgunluk duymazdı.

KATİP ÇELEBİ’NİN BAZI ESERLERİ

Cihannüma: Bu eser, Türk coğrafyacılık tarihinde yeni bir çağ açmıştır. Eserde, genel coğrafi bilgilere ve belirli ülkelerin coğrafi özelliklerine yer verilmiştir.

Keşfü’z Zünun: Arapça bir bibliyografya sözlüğü olup, 14 bin adet kitap ve risalenin adları ile yazarlarına yer verilmiştir.

Takvimü’t-Tevarih: Eserde, Adem Peygamber’den başlayarak yılına kadar geçen olaylar, kronolojik bir sırayla verilmiştir. Yabancı dillere de çevrilmiştir.

Türkçe Fezleke: ile yılları arası Osmanlı tarihini anlatmaktadır.

Tuhfetü’l-Kibar Fi Esfari’l-Bihar: Osmanlı Devleti’nin denizcilik tarihi, kuruluşundan itibaren yılına kadar anlatılmaktadır.

Mizan-ül-Hakk fi ihtiyar-il-ehak

Kanunname

Tütün Risalesi

Sektörel Tarih: Katip Çelebi ve Dönemin Düşün Dünyasındaki Yeri

Blog

Gençlik yılları imparatorluğun dört bir köşesinde seferlerle geçmiş olmasına karşın; ilimle alakadar olmayı en büyük ve mukaddes savaş olarak gören Katip Çelebi, milleti kurtaracak tek yolun da bu olduğuna kanaat getirmiş olup, 17’nci yüzyıl Türk ilim dünyasının en önde gelen isimlerinden ve bibliyografya alimlerinden bir tanesi haline gelmiştir. Bilimsel açıdan ele alındığında Katip Çelebi’nin en önemli özelliklerinden bir tanesi, Avrupa’nın düşünsel üstünlüğünü fark etmiş olmasıdır.

Esas adı Mustafa olan Katip Çelebi, Avrupa’da “Hacı Kalfa” olarak bilinmektedir. Kendisini sürekli okumaya ve öğrenmeye teşvik eden babası Abdullah, , gençliğinde Enderun’da eğitim görmüş bir silahtarlar zümresi mensubudur.

Katip Çelebi uzun bir süre sıradan şekilde öğrenimine devam edip, 14 yaşında Silahtarlar Bölüğüne girerek asker olmuştur. ’te Abaza Paşa ayaklanmasını bastırmaya giden birlikte bulunmuş, ’te ise Bağdat seferine iştirak etmiştir. Bağdat seferinden dönerken de Babası Abdullah’ın vefat haberini almıştır. Sonraları Diyarbakır’da, babasının bir dostu olan Mehmet Halife’nin aracılığıyla Süvari Mukabelesi Kalemi’ne girmiştir.

’de, Erzurum Seferi’nin ardından eğitimine devam etme kararı veren Katip Çelebi, Kadızade Efendi’nin derslerine katılmaya başlamış ve Arapça da öğrenmiştir. Fakat Hemedan ve Bağdat seferleriyle, eğitim hayatı yine sekteye uğramıştır. İstanbul’a geri döndüğünde ise derslerine eğilmiş ve Tefsir ile Kelam okumuştur.

Katip Çelebi müteakiben ’te Halep ve ’te de Revan seferlerine katılmıştır. Revan seferi, Katip Çelebi’nin son seferi olmuş, sefer sonrası hayatını tamamiyle ilmi çalışmalara ayırmıştır. Dolaştığı yerlerden bol bol kitap temin eden Katip Çelebi, bibliyografya ve tarih eserlerini yoğun şekilde okumuştur. Abdullah Efendi adındaki bir bilginden de Kozmoğrafya, Geometri ve Matematik üzerine dersler almıştır.

yılında, “Takvim üt-Tevarih” adlı eserini, Şeyhülislam Abdurrahim Efendi’nin aracılığıyla Sadrazam Mehmet Paşa’ya sunan Katip Çelebi, takiben de Başmukabelecilik Kaleminde İkinci Halifelik görevine tayin edilmiştir. Bu tayin sonrası, Avrupa’da da bilinen “Hacı Halife” ünvanını almıştır.

Yunus Çelebi adında bir de oğlu olan Katip Çelebi, 26 Eylül tarihinde, henüz 50 yaşını doldurmadan beklenmedik şekilde vefat etmiştir.

Cihannüma adlı eseriyle, büyük bir coğrafyacı olduğunu gösteren Katip Çelebi, oldukça geniş bir alanda, güçlü bilgi birikimine sahiptir. Yalnızca Doğu bilimleri ile yetinmeyen ve Batı’nın kaynaklarından da mümkün olduğu kadar istifade etmeye çalışan Katip Çelebi; fikir hürriyeti bakımından çağdaşlarından ayrılmakta olup, Yüzyıl düşünce dünyasında olağan dışı bir yaklaşımın temsilcisidir. Hayatı  boyunca yirmiden fazla eser kaleme almış, kendi eserlerinin yanı sıra Levami in-Nur, Tarih-i Frengi ve Revnak us-Saltanat gibi tercüme çalışmaları da yapmıştır. Ayrıca eserlerinden bir kısmı Batı dillerine çevrilerek, Avrupa’da basılmış, bu yönüyle de uluslararası bir bilim insanı haline gelmiştir.

Katip Çelebi’nin bilim dünyasında isim yapmasını sağlayan en büyük eseri “Keşf üz-Zumun”dur. Bu eser; din, edebiyat, tarih, coğrafya, sosyoloji ve teknik bilimler üzerine yedi asırlık dönemde Türkçe, Arapça ve Farsça yazılmış olan hem en ünlü hem de en önemli binlerce kitabın adını kapsayan bir bibliyografya ansiklopedisidir. Katip Çelebi’nin diğer eserlerine de kısaca bakış atmak gerekirse; Keşf üz-Zumun’un ardından en tanınmış eserleri ise Cihannüma, Takvim üt-Tevarih ve Fezleke’dir.

Cihannüma, kendi devri içerisinde, pozitif ilim anlayışına uygun olarak yazılmış ilk Coğrafya kitabı olma özelliğini barındırmaktadır. Bu gün değerlendirildiğinde dahi Anadolu ve Rumeli coğrafyasına dair değerli bilgiler içeren Cihannüma, Osmanlı bilim dünyasında kıymetli bir yere sahiptir.

Takvim üt-Tevarih ise kronoloji türünde bir eser olup, eski devirlerden yılına kadar olayları sıralayan bir takvim niteliği taşımaktadır.

yılları arasındaki Osmanlı tarihinin siyasi olaylarını ve bu tarih aralığında ölen bilim insanları ile sanatkarları konu alan Fezleke; Arapça Fezleke’nin bir devamı niteliğindedir. Fezleke, bir yönüyle dönemin fikir yapısının anlaşışabilmesi açısından da önem arz etmektedir. O dönemde, padişah ve devlet ricalinin yazılmasından memnun olmayacakları bazı olaylardan hiç bahsedilmemesi gerektiği yönünde görüşler bulunsa da Katip Çelebi bu anlayışı tenkid ederek, tarafsız bir bakış açısıyla eserini kaleme almaya çalışmıştır.

Kaynakça:

• Katip Çelebi ve Fikir Hayatımız/ Hilmi Ziya Ülgen
• Katip Çelebi, Hayatı ve Eserleri Hakkında İncelemeler/ Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu
• Katip Çelebi/ Ahmet Refik
• Katip Çelebi, Hayatı/ Fahri Derin
• Katip Çelebi / Türk Dili
• Katip Çelebi/ Yücel
• Katip Çelebi ve Bilimler: Keşfü'z-zunun'un Mukaddimesinde "el-Ilm" Kavramı/ Dr. İlhan Kutluer
• Katip Çelebi’nin Penceresinden Osmanlı Devlet ve Toplum Hayatına İlişkin Bazı Düşünceler/ İsmail Özçelik
• Tarihi Coğrafya Bakımından Önemli Bir Kaynak: Cihannüma/ Mesut Elibüyük
• Pîrî Reis’ten Kâtip Çelebi’ye Osmanlı’nın Dünya’ya Bakışı/ T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğü