Kıbrıs Manileri Dinle

kıbrıs manileri dinle

kaynağı değiştir]

Kamran Aziz, önde gelen bir Kıbrıslı Türk besteciydi ().

Kıbrıs Türk halk müziği, sınırlı ölçüde anakara Türk müziğinden etkilenen çok çeşitli yerel ezgilerden oluşur. Tarihsel olarak, o zamanların birincil sosyal toplantıları olan düğün geleneği etrafında şekillendi. Yerel olarak "darbuka" olarak bilinen keman, kadeh davul, zurna ve diğer davullar bu toplantılarda yoğun olarak kullanılmış ve bu mirasa dayalı olarak çok sayıda geleneksel şarkılar geliştirilmiştir. Pek çok geleneksel şarkı Kıbrıs Rum toplumuyla paylaşılmaktadır. Şarkılar sadece düğünlerde değil, bayramlarda, sünnet törenlerinde, güreş maçları gibi diğer özel günlerde de darbuka oyuncusu, kemancı, tef ve zillerden oluşan "ince saz" adlı bir grup toplandığında da icra edildi. İnce saz adı, kilometrelerce öteden duyulabilen enstrümanların tiz ve yüksek seslerine atıfta bulunarak verildi ve eğlenceye işaret ediyordu. Uzak geçmişte, toplumda cinsiyet ayrımcılığı yaygınken, kör kemancılar gelip kadınların mahallelerinde oynamak için işe alınırdı, çünkü erkeklerin kadınları görmesine izin verilmezdi, bu kemancılar Lefkoşa'daki Kumarcılar Hanı'na sık sık giderdi.^[1]^[5]

Kıbrıs Türk Halk Müziği iki gruba ayrılabilir: türküler ve düğünlerde halk danslarına ve eğlenceye eşlik eden "oyun havaları". Meşhur türküler arasında "Dillirga", "Kebapçıların Şişi" ve "Portakal atışalım" gösterilebilir.^[6]

Kamran Aziz çoğunlukla folklorik olmayan eserler bestelese de, bestelerinin çoğu artık Kıbrıs Türk halk müziği kanonunun bir parçası olarak kabul edilmektedir. Ayrıca modern anlamıyla Kıbrıs Türk pop müziğinin temelini attığı kabul edilir.^[7]^[8]

Klasik müzik[değiştir kaynağı değiştir]

^^a^b^c"Kültürel, Sanatsal ve Sosyal Yaşamı, El Sanatları, Gelenek, Görenek ve Adetler". Near East University. 13 Ocak tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak &#;
^"Efsanevi Kıbrıs Türk müzik grubu SILA 4 yepyeni bir CD ile büyük bir sürprize imza atmak üzere". Kıbrıs Postası. 17 Ekim tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak &#;
^"SOS". Cypnet. 14 Mayıs tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak &#;
^"Fikri Karayel'in ilk albümü çıkıyor". Kıbrıs Postası. 29 Mart tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak &#;
^"EPISODES OF TRADITIONAL TURKISH AND GREEK CYPRIOT WEDDINGS"(PDF). seafoodplus.info 19 Nisan tarihinde kaynağından(PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak &#;
^"THE QUALITY AND EVALUATION OF CYPRUS TURKISH FOLKLORE STUDIES"(PDF). Turkish Studies. 2 Nisan tarihinde kaynağından(PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart &#;
^Music in Cyprus. Routledge. ss.&#; ISBN&#; 11 Nisan tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs &#;
^"Kamran Aziz'e Meclis Kültür Komitesi'nden özel ödül". Kıbrıs. 12 Şubat 20 Aralık tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Aralık &#;
^"Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası hazır". BRT. 11 Nisan 2 Nisan tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart &#;
^"Senfonik özlem". Yeni Düzen. 30 Nisan 2 Nisan tarihinde kaynağından arşivlendi.&#;
^^a^b"Kültürel ve Sosyal Yaşam". British University of Nicosia. 2 Nisan tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart &#;
^"Nicosia Municipality presents theater fest". Hürriyet. 24 Eylül tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan &#;
^"Tarihçemiz". Nicosia Municipal Orchestra. 2 Ocak tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ocak &#;
^"Devlet Türk Müziği". TRNC Department of Culture. 3 Nisan tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart &#;
^"Turkish-Cypriot Folk Dances". Cypnet. 28 Nisan tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart &#;
^"Çalgıcılar". Havadis. 10 Mart tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart &#;
^^a^b"KIBRISLI TÜRKLERİN DÜĞÜN GELENEĞİNDE 'TESTİ OYNATMA RİTÜELİ'". 7th Lefke Meeting of Literature and Symposium of the Traditions of Northern Cyprus. 10 Mart tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart &#;
^"Folk-Der, yeni döneme başlıyor". Kıbrıs Postası. 2 Nisan tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart &#;
^"Halk Dansları Festivali'ne Muhteşem Gala". BRT. 2 Nisan tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart &#;
^"Gönyeli Belediyesi Halk Dansları Festivali'nin açılışı yapıldı" Kıbrıs Postası. 5 Ağustos tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart &#;
^"HASDER". HASDER. 26 Ocak tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart &#;
^"DAÜ'nün Geleneksel "Uluslararası Gece"si Renkli Görüntülere Sahne Oldu". Eastern Mediterranean University. 2 Nisan tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart &#;
^"Salsa Jam Kıbrıs'a Geliyor". Haber Kıbrıs. 2 Nisan tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart &#;
^"Tango'nun profesyonel çatısı: Tango Kıbrıs Kültür Sanat Derneği". Yeni Düzen. 15 Nisan 20 Nisan tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart &#;
^"Çinli dans grubu KKTC'de dans gösterisi yapacak". Bugün. 2 Nisan tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart &#;
^"Dansları ile hayat verdiler". Diyalog. 24 Ağustos tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ocak &#;
^"Grease Lefkoşa'da canlanıyor". Kıbrıs Postası. 13 Ekim tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ocak &#;
^"Earthdance Nicosia'da dans ve müzik barış için buluştu". Kıbrıs Postası. 25 Temmuz tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ocak &#;
^^a^b^c^dTuran, Metin. Çağdaş Kıbrıs Türk Şiirinde Eğilimler/ Yönelimler 8 Mayıs tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Çukurova University) Retrieved on 27 May
^Gazioğlu, Ahmet C. (). The Turks in Cyprus: a province of the Ottoman Empire (–), –, K. Rüstem.
^"Kıbırs Türk Şiiri". seafoodplus.info 3 Ekim tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart &#;
^Kozmik şiirin yazarı 17 Ekim tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Hürriyet), retrieved on 31 December
^“Boşluğun hasadı kalemledir” 31 Aralık tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Radikal) retrieved on 31 December
^Yaşın, Mehmet. Kıbrıslıtürk şiiri antolojisi: yy yy&#;: 3 kuşak, 3 kimlik, 3 vatan arasında bir Türk azınlık şiiri (), Yapı Kredi Yayınları, p.
^Poet battles abuse from Turkish nationalists 2 Nisan tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^Goodbye to Freedom 4 Mart tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^"Tamer Öncül: KIBRIS TÜRK SIIRI". seafoodplus.info. 3 Ekim tarihinde kaynağından arşivlendi.&#;
^^a^b"Türkiye'de ve Kıbrıs'ta mani söyleme geleneğine karşılaştırmalı bir bakış"(PDF). Çukurova University. 1 Ocak tarihinde kaynağından(PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart &#;
^"BİR KIBRIS MASALıNDA KIBRIS AGZI'NIN FONETİK ÖZELLİKLERİ"(PDF). Fikret Türkmen Armağanı. 12 Kasım tarihinde kaynağından(PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart &#;
^"The Analysis of the Turkish Cypriot Fairy Tale Entitled "İncircinin Dediği" From the Perspective of Interpersonal Communication Conflict"(PDF). Milli Folklor. 7 Ocak tarihinde kaynağından(PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart &#;
^"Yayın Kuruluşları". TRNC High Committee of Publication. 29 Ağustos tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart &#;
^Kahvecioğlu, Hasan. Cyprus - Part Two 4 Mart tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^BRT FROM TO TODAY 6 Aralık tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (BRT) Retrieved
^Catal. "KKTC Radyo ve Televizyon Kanallarının Yayın Politikaları, Sahiplik Yapısı ve Haber Üretim Süreçleri". Global Communications Journal. Erişim tarihi: 9 Mart &#;
^"KKTC'nin ilk uzun metrajlı filmi Anahtar, Altın Portakal'da gösterildi". Kibris Postasi. 19 Ekim tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat &#;
^"Kod Adı: VENÜS". 2 Ekim tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ekim &#;
^"Yakın Doğu Üniversitesi'nin hazırladığı "Kod Adı Venüs" filmi Cannes Film Festivali'nde". Kibris Postasi. 21 Mayıs tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat &#;
^"Haber: "Kayıp Otobüs" belgesel filmi haberi / Haber, Haberler, Haberi, Haberleri, Haber oku, Gazete, Gazetesi, Gazeteleri, Gazete oku". seafoodplus.info 22 Şubat tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat &#;
^"Documentary on Turkish Cyprus bus in US festival". Turkish Journal. 21 Şubat tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat &#;
^"Lefkara işi dünyaya açılmayı bekliyor" Kıbrıs Postası. 2 Nisan tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart &#;
^"Kanaviçe ve Hesap İşi". TRNC Prime Ministry Office of Turkish Cypriots in Foreign Countries. 2 Nisan tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart &#;
^"Koza İşi". TRNC Prime Ministry Office of Turkish Cypriots in Foreign Countries. 2 Nisan tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart &#;
^"Örme Sanatlar". TRNC Prime Ministry Office of Turkish Cypriots in Foreign Countries. 2 Nisan tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart &#;
^"Hasır tarihe gömülüyor!". Kıbrıs Postası. 11 Mart tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart &#;
^"İskele'de köy kadın kursu açıldı". Kıbrıs Postası. 2 Nisan tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart &#;
^"Girne Belediyesi "El Sanatları Kursları" başlıyor". Kıbrıs Postası. 2 Nisan tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart &#;
^"Bir kadın dayanışması: ÇATOM". Kıbrıs Postası. 31 Mart tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart &#;
^TRNC State Planning Organization. Yılı Makroekonomik ve Sektörel Gelişmeler, p
^"World Football Elo Ratings". seafoodplus.info 10 Şubat 23 Temmuz tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat &#;
^TRNC State Planning Organization. Yılı Makroekonomik ve Sektörel Gelişmeler, June , p.
^Kıbrıs Tiyatro Festivali. Nicosia Turkish Municipality and Nicosia Municipal Theater.
^"Lefkoşa Belediye Tiyatrosu'nun oyunu kapalı gişe oynuyor". Nicosia Turkish Municipality. 9 Mart tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart &#;
^"Her şey oyunla başlar…". Yeni Düzen. 3 Nisan 5 Nisan tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart &#;
^^a^bTurkish-Cypriot Theatres 23 Eylül tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., seafoodplus.info, retrieved on 28 December
^Cihangir, Yurdal. THE PRIMARY YEARS OF TURKISH CYPRIOT PLAY-WRITING AND “SAFA YAHUT NETİCE-İ İBTİLA 28 Aralık tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Turkish Studies, retrieved on 28 December
^Kuzey Kıbrıs’ın Kültürel ve Sosyal Yaşamı 28 Aralık tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., University of Kyrenia, retrieved on 28 December
^Bilet satışı başladı 28 Aralık tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Yeni Düzen, retrieved on 28 December

ANONİM HALK ŞİİRİNDE MANİ

Maninin oluşumu üzerine bugüne kadar farklı görüşler öne sürülmüştür, ancak kelimenin kökenini açıklayan kesin bir sonuca ulaşılamamıştır. Fuat Köprülü, &#;mani&#; kelimesinin &#;mana&#;dan geldiğini öne sürer. Bu görüşü ileri sürenler, Arapça &#;mana&#; kelimesinin Farsçada &#;mâ&#;ni&#; şeklinde söylendiği, oradan da Türkçeye geçtiği kanaatindedirler. Bu görüşün yanı sıra kelimenin &#;man&#; kelimesine &#;-i&#; nispet ekinin eklenmesiyle oluştuğunu düşünenler de vardır. Böyle bir görüşün öne sürülmesinde Türk halk şiirindeki bazı türlerin boy veya kabile adlarından oluşmuş olması etkili olmuştur.

Bilindiği gibi türkü (Türk), varsağı (Varsak) ve bayatı (Bayat) kelimeleri bazı boylara özgü ezgileri veya şiirleri karşılamak için kullanılmaktadır. Benzer bir mantıkla mani kelimesinin de &#;man+i=mani&#; şeklinde bir yapıya sahip olduğu ileri sürülmüştür. Mani kelimesinin kökeni konusunda iki farklı görüş öne çıkmaktadır. Ancak bu görüşlerden hangisinin daha tutarlı olduğuna karar vermek daha çok dilbilimcilere düşen bir görevdir. Kelimenin kökeni ne olursa olsun, mani türü çok geniş bir coğrafyada bilinen ve kullanılan bir şiir tarzıdır. Şimdi maninin öncelikle Anadolu&#;da, daha sonra ise Anadolu dışındaki Türk boylarındaki adlandırmalarına bakalım.

Mani tarzındaki şiirlere Aydın&#;da &#;mana&#;, Artvin ve Denizli&#;de &#;mâna&#;, &#;deyiş&#;, &#;deyişleme&#;; Şanlıurfa&#;da &#;meani&#; (kadınların söylediği maniler) ve &#;hoyrat&#; (erkeklerin söylediği maniler), Kars&#;ta &#;meni&#;, Erzincan&#;da &#;ficek&#;, Doğu Karadeniz&#;de &#;karşı-beri&#; denir. Ayrıca Doğu Anadolu&#;da türkülerin bentleri arasında &#;pişrevî&#; denilen manilerin okunduğunu biliyoruz.

Anadolu dışındaki Türk topluluklarında da mani karşılığı olarak çeşitli kelimeler ve kelime birlikleri kullanılmaktadır. Ahıska&#;da &#;mahnı&#;, &#;Azerbaycan&#;da &#;bayatı

Mani kelimesinin yapısında olduğu gibi mani türünün kökeni konusunda da farklı görüşler bulunmaktadır. Bu görüşlerin bir kısmı, mani tarzı şiirlerin eski dönemlerde de var olduğunu, hatta Türk halk şiirinin ilk örneklerinin bu şekilde verildiğini ileri sürer. Bu görüşün önde gelen isimlerinden Fuat Köprülü, maniyi Türk şiirinin en eski şekli olarak kabul eder. Ona göre maniler birleşerek türkü, koşma, sagu, mersiye ve destan gibi şiirleri meydana getirmiştir.

Pertev Naili Boratav ise mani türünün, İran rubailerinin ve fehleviyyatlarının Türk şiirini etkilemesiyle oluştuğunu ileri sürer. Boratav&#;a göre mani, Fars şiirinin etkisiyle oluşmuştur. Boratav&#;ın bu görüşüne Köprülü&#;nün yanı sıra Osmanlı şiiri üzerinde çalışan Gibb de katılmaz. Gibb, manilerin mısra sayısı ve kafiye düzeni açısından rubailere benzemekle birlikte, rubailerden ayrı ve Türklere has bir tür olduğunu söyler. Gibb&#;in bu düşüncesi, ciddiye alınacak bir yaklaşımdır. Maniler, rubailer ve fehleviyyatlarla bazı ortaklıklar taşımakla birlikte doğrudan bu türlerin tesiriyle oluşmuş bir şiir tarzı değildir. Rubailer, genellikle felsefi konuları işleyen ve aruzla yazılan şiirlerdir. Hâlbuki maniler hemen her konuda sıradan insanların söyleyebildiği heceli şiirlerdir. Sözlü gelenekte bu kadar yaygın olarak kullanılan bir nazım şeklinin veya türünün doğrudan İran edebiyatına bağlanması doğru bir yaklaşım değildir. Türk halk şiirinin yapısı ve söyleyiş özellikleri mani türünün oluşumu için oldukça uygundur. Bu bakımdan maninin kökenini halk şiiri tarihimizde aramalıyız.

Mani türündeki şiirlere en yakın örnekler, Uygur döneminden kalma şiirlerde ve Divanü Lügati&#;t-Türk&#;te yer almaktadır. 4+3=7 heceli ve dörtlük şeklinde çok sayıda şiirin bulunduğu Divan&#;daki şiirler, manilerin oluşumuyla ilgili önemli ipuçları sunmaktadır. Günümüzdeki manilere benzeyen ilk şiirler, yüzyılda yaşayan Şeyyad Hamza&#;ya aittir. fieyyad Hamza, başından geçen hadiseleri anlatırken birkaç maniye de yer vermiştir. Evliya Çelebi Seyahatnamesi&#;nde de mani örneklerine rastlanmıştır. Mani tarzındaki şiirler özellikle on dokuzuncu yüzyıldan sonra kaleme alınan kaynaklarda sıklıkla karşımıza çıkar.

Maninin Şekil/Yapı ve Tür Özellikleri

Kafiye Düzeni:Manilerin bilinen kafiye örgüsünde, birinci, ikinci ve dördüncü mısralar kendi arasında kafiyeli, üçüncü mısra ise kafiyesizdir. Böyle bir kafiye düzeni ise aaxa şeklinde ifade edilebilir. Böyle bir kafiye örgüsü maniye hastır. Bütün maniler bu düzende söylenmez. Özellikle Karadeniz ve İstanbul semai kahvelerinde söylenen manilerde kafiye düzeni abcb olabilmektedir. Bu kafiye düzeni, manilerin karşılıklı söylenmesinden kaynaklanır. Az da olsa manilerde aaaa şeklinde bir kafiye düzenine de rastlamak mümkündür.

Ölçü ve Durak: Maniler genellikle 7&#;li hece ölçüsüyle söylenirler. Bununla birlikte 4, 5, 6, 8, 10, 11 ve 14 heceli maniler de bulunmaktadır. Durak açısından bakıldığında ise yedili hece ölçüsüyle söylenmiş manilerde durak genellikle 4+3 şeklinde, bazı durumlarda ise 3+4 ve 5+2 şeklinde olabilmektedir. Ancak özellikle yedili manilerde genellikle durak kullanılmaz, çünkü mısraların hece sayısı az olduğundan durağa çok fazla ihtiyaç duyulmaz.

Mısra Yapısı: Maniler, dört mısradan oluşan şiirlerdir. Bu yönüyle halk şiirindeki nazım birimi anlayışıyla uyumlu olan manilerin bu yapısı, kafiye örgüsüne de yansımıştır. Aaxa şeklindeki bir kafiye düzeni de dörtlüğü zorunlu kılmaktadır. Ölçüde olduğu üzere manilerin mısra sayılarında da bazı değişiklikler vardır. Dört mısralık manilerin yanı sıra altı, yedi, sekiz, dokuz, on, on bir, on iki, on dört, on altı ve on yedi mısralık manilere de rastlamak mümkündür.

Manilerde asıl söylenmek istenen üçüncü ve dördüncü mısralarda söylenir. Bu yüzden pek çok araştırmacı maninin ilk iki dizesine &#;doldurma&#; demiştir. Yani ilk iki dize, manide dile getirilen manayla ilgisi olmayan mısralar olarak değerlendirilmiştir. Diğer türlerde olduğu gibi manide de bazı mısraların anlamdan bağımsız olması, onların gereksiz olduğunu göstermez. Aksine halk edebiyatı türlerindeki her bölümün kendine göre bir görevi vardır. Bu bakımdan manilerin ilk iki dizesine &#;hazırlık&#; veya &#;giriş&#; mısraları adını vermek daha doğru bir yaklaşımdır. Maniyi söyleyenler, ilk iki mısrada kendi kültürlerinde var olan bir durumu veya olguyu yedili iki mısra haline getirerek söylemek istediği söze hazırlık yapar. Bu hazırlık çok yönlüdür. Öncelikle şekil olarak bir hazırlık söz konusudur. Üçüncü ve dördüncü mısraların bir nazım şekline tabi olabilmeleri için birinci ve ikinci mısralara ihtiyaçları vardır. Ayrıca bazen üç ve dördüncü mısralardaki manayı güçlendiren düşünceler ve örnekler ilk iki dizede verilebilir. Kısacası maninin üç ve dördüncü dizelerini değerli kabul edip diğer kısımları gereksiz görmek doğru değildir. İlk iki dizenin de şiire katkısı vardır.

Konu: Anonim halk şiirinin geniş kitlelerce kullanılan türü olan maniler, hemen her konuda söylenebilirler. Hayatın hemen her safhası ve alanıyla ilgili mani vardır. Bu yüzden manide konu sınırlaması yoktur. Mani söyleyicileri yetenekleri elverdiği ölçüde ve istekleri doğrultusunda çok çeşitli konuları maniye taşımışlardır. Bazı konular sıklıkla kullanılırken ve bazıları ise daha az rağbet görmüştür. Manilerde karşımıza çıkan belli başlı konular; sevgi, aşk, ayrılık, gurbet ve sitemdir. Bunlara ilaveten hayvanlarla, bitkilerle, askerlikle, gelin ve kaynana arasındaki çekişmelerle, şehirlerle, dini ve milli bayramlarla, mesleklerle ve nazarla ilgili maniler de vardır.

Ezgi: Maniler, ezgiyle söylenen şiirlerdir. Kayıtlar, İstanbul&#;da manilerin &#;Adam aman aman&#; şeklinde başladığını ve ezgili bir şekilde söylendiğini göstermektedir. Türkü ve ağıtta da olduğu gibi halk şiirindeki pek çok şiir, ezgiyle söylenir. Şiirler salt metinler değil, müzikle birlikte icra edilen ve müzik değerine sahip ürünlerdir. Maniler, çok çeşitli ezgilerle icra edilebilir, ancak değişmeyen kural, manicilerin bu şiirleri ezgiye koşarak söylüyor olmalarıdır.

İşlev: Manilerin çok çeşitli söylenme ortamları vardır. Ramazan ayında davulcular, pazarlarda satıcılar, fal bakan falcılar, semai kahvelerinde âşıklar; imeceye, düğünlere, nevruz ve hıdrellez eğlencelerine, saya gezmelerine katılanlar maniye sık sık başvururlar. Mani söyleyenlere &#;manici&#;, &#;mani yakıcı&#; veya &#;mani düzü-cü&#; adlarının verildiği bu gelenekte mani söylemeye &#;mani yakmak&#;, &#;mani düzmek&#; ve &#;mani atmak&#; adı verilir. Türk halkının duygularını ve düşüncelerini dile getirdiği bu maniler, oldukça işlevsel şiirlerdir. Tarlada çalışan işçiler vakit geçirmek veya işlerinde daha iyi performans gösterebilmek, ramazan davulcusu bahşiş toplamak, askerden evine mektup yazan bir genç, duygularını yoğun bir şekilde anlatabilmek, düğünlerde genç kızlar gelini ağlatmak, bayraktarlık yapan delikanlılar ise meramlarını dile getirebilmek, saya gezmelerinde çobanlar veya çocuklar, sayacının geldiğini bildirebilmek, genç kızlarla delikanlılar birbirleriyle şiirsel bir üslupla haberleşebilmek için mani tarzındaki şiirlere başvururlar. Mani, halk kültüründe müzik ve şiir zevkini karşıladığı kadar sosyal iletişimi de sağlamaktadır. Hayatın çok çeşitli alanlarında insanlar, bu şiirler sayesinde sevinçlerini, üzüntülerini, özlemlerini, eleştirilerini, kısacası hayata dair hissettiklerini karşıya aktarmaktadırlar. Muhataba söylenen maniler, çoğunlukla karşılık bulur ve böylece müzikal bir iletişim gerçekleşmiş olur.

Manilerin Tasnifi

Maniler yapılarına, konularına ve kullanım alanlarına göre tasnif edilmektedir. Öncelikle yapı açısından manilere göz atalım.

Yapılarına Göre Maniler

Düz / Tam Mani

Halk kültüründe yer alan manilerin pek çoğu bu mani tipiyle söylenmiştir. Yedi heceli, birinci, ikinci ve dördüncü mısraları kendi arasında kafiyeli, dört mısralık manilere düz veya tam mani denir.

&#;Ayva külde pişer mi?
Gül yanaktan düşer mi?
Sen orada ben burda,
Bana gülmek düşer mi?&#; (Elçin a: 42).

Kesik / Cinaslı Mani

Dört veya beş mısradan oluşan cinaslı manilerin ilk dizesinde cinas yapmak için kullanılan bir hazırlık sözü yer alır. Bu yapı, manide &#;ayak&#; görevini üstlenir. Bu ayak, diğer mısralarda bir veya birden fazla anlamda kullanılır. Eski dönemlerde İstanbul semai kahvelerinde, İç, Doğu ve Güney Doğu Anadolu&#;da söylenen bu manilere &#;doldurmalı kesik mani&#;, &#;ayaklı mani&#; gibi adların yanında Urfa ve Kerkük&#;te &#;hoyrat&#; veya &#;horyat&#;, Azerbaycan&#;da ise &#;bayatı&#; denir.

Cinaslı mani söyleme geleneğinin yaygın olduğu yerlerin başında İstanbul gelir. Eski dönemlerin İstanbul&#;unda cinaslı manileri, doğaçlama olarak söyleyebilenlerin büyük itibar gördüğünü kaynaklar bize bildirmektedir. Bir cinaslı maninin nasıl birden ortaya çıkabileceğini Nevzat Gözaydın nakletmektedir. Olay, Haliç köprüsünde geçer. İstanbul&#;un ünlü manicilerinden Perişan Halil, mezbahaya bir dana götürmektedir, ancak köprü üzerinde dana bir çocuğa boynuz vurur. Bunu görenler, Halil&#;in ve danasının etrafında toplanmaya başlarlar. Bu durumdan sıyrılmak isteyen Perişan Halil, hemen elini kulağına atar ve başlar bir mani okumaya:

&#;Adam aman&#;
Bu dana
Vurdu dana subyana
Boynuzları budana
Çıktı artık gözümden
Sizin olsun bu dana&#; (Gözaydın 9).

Perişan Halil&#;in okuduğu bu mani, cinaslı bir manidir. &#;Bu dana&#; şeklinde bir sözle başlar. Bu şekilde başlangıç, maninin ilk dizesini &#;kesik&#; yapmıştır. Cinaslı manilerin bir kısmında ilk dize, bu örnekte olduğu gibi, kesik, yani hece sayısı açısından diğer mısralardan farklıdır. Bu şiirleri söyleyenler, daha çok sanat gücünü ve şiir söylemedeki yeteneğini gösterebilmek için böyle bir yapıya başvururlar. Kullanımı kolay bir mani türü olmadığı için de cinaslı maniler, düz maniler kadar yaygın değildir.

Yedekli / Artık Maniler

Bu manilerin mısra sayıları dörtten fazladır. Mısra sayıları arttırılarak oluşturulan bu manilerin cinaslı manilerden ayrılan yönü, kafiyede cinasın bulunmamasıdır.

&#;Şu dağlar garip dağlar
İçinde garip ağlar
Kimse garip ölmesin
Garip için kim ağlar?
Ağlarsa anam ağlar
Küsûru yalan ağlar.&#; (Gözaydın 13)

Konularına Göre Maniler

Maniler hemen her konuda söylenebilen şiirlerdir. Bu yüzden onları konularına göre tasnif etmek oldukça güçtür, ancak bazı denemeler olmuştur. Doğan Ka-ya&#;nm yaptığı tasnifte maniler konularına göre şu şekildedir:

1. Sevda Manileri,
2. Şehir Manileri,
3. Cinsel Konulu Maniler,
4. Ramazan Manileri,
5. Millî Hislerle Söylenmiş Maniler,
6. Mektup Manileri,
7. Hayvanlarla İlgili Maniler,
8. Askerlik Manileri,
9. Gelin-Kaynana Manileri,
Tatlılarla İlgili Maniler,
Öğüt Manileri,
Sosyal Konulu Maniler,
Felek İçin Söylenmiş Maniler,
İsimlerle Kurulu Maniler,
Gurbet Manileri,
Anne İçin Söylenmiş Maniler,
Sünnet Manileri,
Meslek Manileri,
Mezar Taşı Manileri,
Kabadayı Manileri,
Nazarla İlgili Maniler,
Kardeş Manileri,
Irmak Manileri,
Politik Maniler,
Fotoğraf Arkası Manileri,
Tarih Bildiren Maniler (Kaya ).

Kullanım Alanlarına Göre Maniler

Manilerin halk kültüründe geniş bir kullanım alanı vardır. Hayatın çok çeşitli safhalarında maniler sıklıkla kullanılmışlardır. Daha önce de belirtildiği gibi kısa ve kullanımı kolay bir şiir türü olduğundan halk içinden hemen herkes rahatlıkla maniyi kullanabilmiştir. Diğer bir ifadeyle şiirle duygu ve düşüncelerin aktarıldığı durumlarda Türk halkı öncelikle maniye başvurmuştur. Bu da maninin yaygın bir tür olmasını sağlamıştır.

Manileri &#;söylenmesine vesile olan yerlere ve şartlara göre&#; tasnif eden Pertev Naili Boratav, manilerin kullanım alanları ile içerikleri arasındaki bağın zayıf olduğunu belirterek manileri şu şekilde gruplandırır:

1. Niyet, Fal (Yorum) Manileri
2. Sevda Manileri
3. İş Manileri
4. Bekçi ve Davulcu Manileri
5. İstanbul&#;da Bazı Sokak Satıcılarının Manileri
6. İstanbul Meydan Kahvelerinin Cinaslı Manileri
7. Doğu Anadolu&#;da Hikâye Manileri
8. Mektup Manileri (Boratav ).

Not: Türk halk şürindeki maniyle ilgili daha fazla bilgi için Erman Artun&#;un &#;Türk Halk Kültüründe Mani Söyleme Geleneği, Manilerin İletişim Boyutu ve İşlevselliği&#;, (Türk Dünya-sı&#;nda Maniler Sempozyumu Bildirileri, İzmir, ) adlı bildirisinden yararlanabilirsiniz.

Kaynak: seafoodplus.infoç.Dr. Halil İbrahim ŞAHİN, Türk Halk Şiiri