Kemik Doku Nedir
Kemik, vücudu oluşturan dokular arasında en sert olanıdır. Organizmada gerçek anlamda destek görevi yapan dokudur. Ayrıca organizmanın kalsiyum depolarıdır. Kalsiyum bakımından doymuş olduklarından serttir. Sert olmalarına rağmen kıkırdak dokusundan farkları damar içermeleridir. Kemik doku; kemik doku hücreleri (osteoprogenitör hücreler, osteositler, osteoblastlar, osteoklastlar ) kollajen lifler organik ve inorganik maddelerden oluşmuştur.
Kemik dokunun esas maddesinde (matriks) %17 su, % 27 organik, % 56 oranında inorganik madde bulunur. Organik maddeler osein ve kollajen lifler, inorganik maddeler ise kalsiyum fosfat (% 85), kalsiyum karbonat (% 10), kalsiyum floroid ve tuzlarıdır. Kalsiyum tuzları kemiğin sertleşmesini sağlar. Kollajen lifler ise kemiğe esneklik vererek çabuk kırılmasını engeller. Yaşlandıkça organik madde oranı azalır. İnorganik madde oranı artar. Bu nedenle yaşlılarda kemikler çabuk kırılır ve geç iyileşir. İnorganik tuzların yetersizliğinde ise kemik yumuşak kalır, iskelet eğrilebilir.
Kemik dokunun yapısında üç tip kemik hücresi bulunur. Osteoblastlar kemik doku ara maddesini oluşturan hücrelerdir. Bu hücreler periost denen zarın hemen altında bulunur. Olgunlaştıklarında, osteositlere dönüşür. Kemik esas hücreleri olan osteosit, sert olan ara madde içindeki lakuna denen boşluklarda yer alır. Kemik yıkımını sağlayan hücrelere ise osteoklast denir. Osteoklastlar kemik kanalı ve boşlukların iç yüzeyinde bulunur. Fagositoz yetenekleri sayesinde kemik ara maddesinin yıkımını sağlar.
Kemiğin eklem yüzleri hariç dışını saran zara, periosteum (periost) denir. İnce bir zar olan periosteumun yapısında birçok küçük kan damarları, lenf damarları ve sinirler bulunur. Periosteum; kemiğin enine büyümesini, kemiğin beslenmesini ve kırıklarda kemiğin onarımını sağlar.
Yetişkin bir insan iskeleti kemikten oluşmaktadır. Fakat yeni doğan bir bebeğin ise &#;e yakın kemiği bulunmaktadır. Bu farklılığın sebebi ise insanın yetişkin haline gelirken kemiklerin zamanla birleşmesiyle yeni kemiklerin ortaya çıkmasıdır.
Kemik Doku Yapısal Olarak İki Kısımdan Oluşur.
Sert (Sıkı) Kemik (Substantica Compacta): Yapısında inorganik maddeler daha fazla olduğundan sert yapıdadır. Uzun kemiklerin gövdesinde, yassı ve kısa kemiklerin ise yalnız dış kısmında bulunur. Kemiğin içinde, uzun eksenine paralel olarak havers kanalları uzanır. Bu kanalların içerisinde kan damarları, lenf damarları ve sinirler bulunur. Havers kanallarını birleştiren, enine seyreden kanallara ise volkmann kanalları denir. Sert kemiği oluşturan hücreler, havers kanallarının etrafına dairesel olarak dizilmişlerdir. Kemik hücreleri bu kanallardan besin ve oksijen sağlarken, artıklarını da aynı yolla kana verir. ·
Süngerimsi Kemik (Substantica Spongiosa): Süngerimsi kemik uzun kemiklerin uçlarının iç kısmında, kısa ve yassı kemiklerin iç kısmında bulunur. Süngerimsi kemik dokuda havers kanal sistemi yoktur. Ġnce kemik, bölmelerle ayrılmış boşluklu bir yapıdan oluşur. Boşlukların içinde kırmızı kemik iliği (medulla ossium rubra) bulunur. Kırmızı kemik iliğinde kan hücreleri üretilir.
Kaynak: MEGEP Yayınları ve Wikipedia
kemik, kemik doku, kemik doku hücreleri, kemik doku nedir, osteoblast, osteosit, osteosit nedir
Kemiklerin yapısı
yazar: Dr. med. habil. Gesche Tallen, Erstellt am /10/02, editör: Maria Yiallouros, türk tercüman: Dr. med. Ebru Saribeyoglu, Last modification: /10/02 seafoodplus.info
Kemik esas olarak kireçli kemik maddesinden oluşur. Bununla birlikte, bir bütün olarak kemikler ayrıca eklem kıkırdağı, kemik derisi (periost), kemiğin içindeki kemik iliği ve kemik iliğinin kan damarları ve sinirleri gibi yumuşak doku parçaları da içerirler.
Kemik maddesi
Kemik maddesi kemiğin ana kütlesini oluşturmaktadır. Yüksek dayanılıklığını ağırlığının %70'i kadar olabilen kireç içeriğinden alır. Kemik maddesi iki ana biçimde görülür: Substantiacompacta und der Substantiaspongiosa.
Substantia compacta (kompakt madde), uzun kemiklerin (femur-uyluk veya humerus-kol gibi) medullar kanalları çevresinde esas olarak kalın bir kaplama oluşturan sert, beyazımsı bir kütledir. Substantia spongiosa yani süngerimsi kemik maddesi ise kısa, yassı kemiklerde (örneğin omur gövdeleri) bulunan ince, narin trabeküllerden oluşur. Kemik, kemik hücrelerinden (osteositler) oluşur. Ostaeositler birbirlerine bağlanırlar. Kemik oluşturan hücrelerin (osteoblastlar) yardımıyla yeni kemik oluşturulur. Kemik dokusu, osteoklastlar olarak bilinen hücreler tarafından parçalanır.
Eklem kıkırdağı
Eklem kıkırdağı, örneğin kafatası keimikleri dışında düzenli olarak bulunur. Eklemlerin uç bölgelerinde yerleşir ve iskeletin embriyonik kıkırdak durumunun son kalıntısıdır.
Kemik derisi (periost)
Periost tüm kemiklerin yüzeyini kaplar. Böylelikle, gerçek kemik maddesi hiçbir zaman çıplak görünmez, ya kemik derisi ya da eklem kıkırdağı ile kaplıdır.
Kemik iliği
Kemik iliği, kemiklerin içindeki boşlukları dolduran yumuşak bir maddedir. Kırmızı ve sarı kemik iliği vardır. Kırmızı kemik iliği kan oluşumundan sorumludur; sarı kemik iliği ise saf yağ dokusudur. Sarı kemik iliği gelişim sırasında kırmızı ilikten oluşur, böylece artan yaşla birlikte giderek daha fazla kırmızı kemik iliği sarı kemik iliğine dönüşür. Yetişkinlerde sarı ilik, uzun kemiklerin (humerus gibi) orta kısımlarını (diyafizleri) doldurur. Kırmızı ilik ise esas olarak kısa ve yassı kemiklerin içinde bulunur (örn. omur gövdelerinde).
Kan damarları ve sinirler
Kan damarları ve sinirler, kemik maddesinin yanı sıra kemik derisi (periost) ve kemik iliğinde bulunurlar. Kemik hücrelerine mesajlar, besinler ve oksijen sağlarlar. Kemiğin dış yüzeyindeki en küçük açıklıklardan kemiğin içine ve kemikten büyük kan dolaşımına veya ilgili sinirlere ulaşırlar.
Kemik doku hücrelerine osteosit, kemik doku ara maddesine ise osein denir. Osteositler, lâkün denilen boşluklar içinde yer alır ve ince uzantılarla birbiriyle bağlantı kurar. Osein hem organik hem de inorganik maddelerden oluşur. Organik kısmını kollajen lifler, inorganik kısmını ise kalsiyum karbonat ve kalsiyum fosfat tuzları oluşturur. Ayrıca florür, az miktarda sodyum, magnezyum ve demir tuzları da bulundurur.
Ara maddede bulunan kalsiyum karbonat ve kalsiyum fosfat tuzları kemik dokuya sertlik kazandırır. Yaşın ilerlemesiyle kemik dokuda organik madde oranı azalır, mineral tuz oranı artar. Bu nedenle kemiğin sertliği ve buna bağlı olarak da kırılganlığı artar. Organik kısım olan kollajen lifler ise kemiğe esneklik verir. Çocuklarda kemikler daha esnektir. Kemik doku kan damarları ve sinirler bakımından da zengindir.
Tamamıyla gelişmiş olan bir kemik, doku yoğunluğu bakımından farklı bölgelere sahiptir. Bir uzun kemikte hem sıkı kemiğin hem de süngerimsi kemiğin yer aldığı bölgeler vardır. Doku yapısına göre kemikler süngerimsi kemik doku ve sıkı kemik doku olmak üzere iki çeşittir.
Süngerimsi kemik doku: Küçük kemik plakaların birbirine boşluk bırakarak bağlanması nedeniyle gözenekli yapıya sahiptir. Süngerimsi kemik, böyle bir yapı sayesinde oldukça büyük baskılara dayanabilir. Süngerimsi kemiğin boşluklarında kırmızı kemik iliği bulunur. Kırmızı kemik iliğinde kan hücreleri üretilir. Süngerimsi kemik dokuda kanallar sistemi yoktur. Süngerimsi kemik, uzun kemiklerin şişkin olan uç kısımlarında ve ilik kanalı çevresinde yassı ve kısa kemiklerin iç kısmında bulunur.
Sıkı kemik doku: Ara madde kalsiyum karbonat, kalsiyum fosfat gibi tuzların yoğun bir şekilde birikimi nedeniyle oldukça sıkı ve sert yapıya sahiptir. Uzun kemiklerin gövde kısmı büyük ölçüde sıkı kemikten oluşmuştur. Sıkı kemik osteon adı verilen yapı birimlerinden oluşur. Osteon, merkezî bir kanal çevresinde dairesel olarak sıralanmış kemik tabakalar ve tabakaların arasında konumlanmış kemik hücrelerden oluşmuştur.
Osteonun ortasındaki kanala Havers kanalı, Havers kanallarını yatay olarak birbirine bağlayan kanallara Volkmann kanalı adı verilir. Bu kanallarda sinirler ve kemik dokuyu besleyen kan damarları yer alır. Kemik dokunun ihtiyaç duyduğu besin ve oksijen kanallardaki kan damarından sağlanır. Atık ürünler de aynı yolla kana verilir.
Şekillerine göre kemikler uzun kemikler, kısa kemikler, yassı kemikler ve düzensiz şekilli kemikler olmak üzere dört çeşittir.
Uzun kemikler: Boyu eninden uzun olan kemiklerdir. Koldaki pazu kemiği ve bacaklardaki uyluk kemikleri uzun kemiklere örnektir. Uç kısımlarındaki şişkin bölgeler baştır. İki baş arasındaki bölge ise gövdedir. Baş kısımlarının dış kısmı, sıkı kemik dokusunda iç kısmı ise süngerimsi kemik doku yapısındadır.
Gövde kısmı büyük ölçüde sıkı kemikten oluşmuştur. Gövdenin ortasındaki boşlukta ise sarı kemik iliği yer alır. Sarı kemik iliği yalnızca uzun kemiklerin yapısında bulunur. Bol miktarda yağ içerir. Sarı kemik iliğinde bazı akyuvar hücreleri üretilir.
Uzun kemiklerin baş kısmında kemiğin boyuna uzamasını sağlayan kıkırdak dokudan oluşmuş epifiz plağı vardır. Epifiz plağı; ergenlik döneminin ardından kemikleşir, kemikte ve bireyde boyuna uzama durur. Kemiklerin dış yüzeyini saran zara periost adı verilir. Periost, bol miktarda kan damarı ve sinir içerir. Periost, kemiğin enine kalınlaşmasını ve kırılan kemiğin onarılmasını sağlar.
Kısa kemikler: Uzunlukları, genişlikleri ve kalınlıkları birbirine yakın olan kemiklerdir. Ön kolla el arasında bulunan el bilek kemikleri ve bacakla tarak kemikleri arasında bulunan ayak bilek kemikleri kısa kemiklere örnektir. Kısa kemiklerin dış yüzeyini periost sarar. Kısa kemiklerin iç kısmında süngerimsi kemik doku dış kısmında sert kemik doku bulunur.
Yassı kemikler: Yapısı yassı ve ince olan kemiklerdir. Kafatası kemikleri, kaburga, kalça kemiği ve kürek kemiği yassı kemiklere örnektir. Yassı kemiklerin dış kısmında periost bulunur. Yassı kemiğin merkezinde kırmızı kemik iliği içeren süngerimsi kemik doku, dış tarafında ise sert kemik doku bulunur.
Düzensiz şekilli kemikler:Belirli bir şekli olmayan, baskılara dayanıklı sağlam kemiklerdir. Omurlar ve çene kemikleri düzensiz şekilli kemiklere örnektir. Diğer kemik çeşitlerinde olduğu gibi dıştan periostla kaplıdır. İç tarafında süngerimsi kemik doku dış tarafında ise sert kemik doku bulunur.
Yetişkin insan iskeleti kemikten oluşur. Bu kemiklerin bazıları birbirine kaynaşmıştır. İskelet, eksen iskeleti ve üyeler iskeleti olmak üzere iki ana bölüme ayrılır. Eksen iskeletinde baş ve gövde iskeleti yer alır.
Baş iskeleti, kafatası ve yüz kemiklerinden oluşur. Baş iskeletinde sadece alt çene kemiği hareketlidir.
Gövde iskeleti; omurga, göğüs kemiği ve kaburgalardan oluşur. Omurga, boyundan kuyruk sokumuna kadar devam eder. Omurgadaki omur deliklerinin üst üste gelmesiyle oluşan omurga kanalında omurilik bulunur. Omurlar arasında kıkırdaktan oluşmuş diskler vardır. Omurgayı oluşturan omurlar baş ve gövdenin hareketini ve vücudun dik durmasını sağlar.
Kaburga ve iç organlara bağlanma bölgesini oluşturur. Omurların içinde bulunan kanalda omurilik vardır ve omurlar omuriliği korur. Baş, gövde, göğüs ve karın boşluğundaki bir çok organın ağırlığını taşır ve destek olur. Omurlar yapı ve işlevleri bakımından boyun omurları, sırt omurları, bel omurları, sağrı omurları ve kuyruk sokumu omurları olmak üzere beş bölümde incelenir.
Boyun omurlarının birincisine atlas, ikincisine eksen adı verilir. Sırt omurları, kaburgayla bağlantılıdır. İnsanda on iki çift kaburga vardır. Sırt omurlarından çıkan kaburgaların ilk yedi çifti ayrı ayrı sonraki üç çift, birleşerek göğüs kemiğine bağlanır. Son iki çift kaburganın uçları göğüs kasları arasında serbesttir. Bu kaburgalara yüzücü kaburga denir.
Kaburga göğüs bölgesindeki iç organları korur, destekler ve soluk alıp vermeyi sağlar. Kaburga kemiklerindeki ilikler kan yapımında önemli bir yere sahiptir.
Üyeler iskeletinde ise üye kemerleriyle kol ve bacak kemikleri yer alır. Kol kemikleri; kolda pazu, ön kol, dirsek, el bilek, el tarak ve el parmak kemiklerinden oluşur. Bacakta ise uyluk, diz kapağı, kaval, baldır, ayak bilek, ayak tarak ve ayak parmak kemiklerinden oluşur.
Üye kemerleri, omuz kemeri ve kalça kemerinden oluşur. Omuz kemerinde önde köprücük kemiği, arkada ise kürek kemiği vardır. Omuz kemeri kol kemiğine eklemle bağlanır.
Kalça kemeri; oturga, kalça ve çatı olmak üzere üç kemiğin kaynaşmasıyla oluşur. Her iki kalça kemeri arkada sağrı omurlarına; önde ise birbirine bağlanır. Böylece kalça kemerleri arasında leğen boşluğu oluşur. Kalça kemerleriyle bacak kemikleri eklemle birleşir.
>> İskelet Sistemi &#; Kıkırdak Doku ve Eklemler (okumak için tıklayın)