Kimya Ve Enerji Kimya Adası
,ý 1 4 lб
Albaniya 9 l0 l0 9 9
Belcika 16 l4 12 l l5
Bolqanstan ll 1l 11 2о з00 800 з00 800
Lerik 30 l00 _ 850 l00 850 50
Zofor Мэgаl 90 600 - 950 600 950
з, 745
6 2000
ь 264о
l349
I
р 1з42
б l2,75
t 2008
8 738
BND 60/90,
NЁmuпаlэr:
l l400
z 2988
з 56l8
4 660
BND 90/l30,
72
Сэdчэl l6-nrn davamr
1 2 з 4
NЁmuпаlэr:
l 7570
2 зо62
3 900
BND l30/200 з,l12
BND200/300
Niimunalor:
1 880
2 5000
Su hбчzэlэriпi asas mапЫог пеft emalt
QAK ila girklопdiгэп
va neft kimya istehsalatlannrn tullantl sularl, gomi miihэrriklаriпiп
tiistii qazlart, bбyiik gаhоrlогiп leysan ахtпhlап, Ипkеrlоriп qэzаlап va
уа yuyulmasr zamanl ýuya tбkЁlan neft чэ neft mahsullan, hamginin
dэniz sahillarini mЁhafiza etmэk Ё9Ёп istifada оluпап bitumlaгdtr.
Neftlor 250 don 8050 mkq/kq, neft bitumlan isэ б60 йп
5б18 mkq/kq ВР - о malik ola bilir.
Капsеоgепlаr ti9iin iVQ miiэууэп edilmi;dir. Ya;ayrq
mэskonlorinin atmosferindo ВР iigiin ivq 0,t mtq/tO0m], istehsalat
binalan daxilindoki havada 15 mkq/l0OmЗ, su hcivzolarinda 0,005
mkq/l, torpaqda 20 mkq/kq haddindo miiаууп edilmi;dir.
9. Atmosferin, hidrosferin чэ tоrраýlп girНandirilmosinin
rzaldllmasr yollarl
Atmosfeгin, hiфosferin vo tоrраёlп апtrороgеп girklonmasi
getdikcэ sЁrаtlапdiуiпdоп bu girklanmaloгin уагаtdlF ekoloji
рrоЬlеmlоr da ciddila9ir va qlobal хаrаktеr аltr. Оdчr Н, girklэnma
proseslorinin heg olmazsa stiгэtlэпmоsiпiп qaTgtstntn altnmasr va
gэlэсэkdа tэdricon minimuma епdiгilmоsi gox vacibdir. Lakin, bu
proseslor tэbii miihitdon asrh оlаrаq miixtalif xarakterli vo miqyaslr
olduqlarrndan опlапп langidilmosi vo azaldtlmast уоllап da
mЁxtolifdir.
,13
9.1. Atmosferin tozlrrdan texniki tamizlanmэsi vollarr
Qeyd etmak laztmdrr ki, havant tozlarla girklопdiгоп Ьir srra
mэпЬэlоr чаr. Onlardan bozilorinin azaldllmasr чэ qarýlsrnln ahnmast
miimkiin olsa da digэrlэrinin qargrstnl almaq praktiki оlагаq miimkiin
deyil. Bitki бrtiiуЁ azalmtg va уа mahv olmu;, megalaTi qrnlmtg
quraqhq уегlаrdэ kiilэyin tоrраЁlп iist qatlndan toz dumant
qaldrrmastna heg пэ mапе ola bilmir. Kiiga naqliyyatrnrn hоrэkэti
zamant da toz dumanlnrn оmэlа galmasinin qarýtslnr he9 da homi;o
almaq miimktin olmur. Yalntz Sanayc tullanhlarl tozlaгlnl опlапп
ahldlqlarl уегdэ Saxlamaq iigiin m<ivcud texniki tэdЬirlэr hoyata
kegirmak olar. Bir slга texniki metodlar чаr ki, onlar da yaq чэ quru
olmaqla 2 qrupa bбliiniirlar.
Qazlarrn tozlarda quru tamizlэnmosi iigiin эп sadэ qurýu toz
gоkdiirЁсii kameradrr. Bu kamerada hava axtntntn siirati о qэdоr
azaldrhr ki, оп iri toz hissэcikloгi kamerantn dibino 96kiir. Bela
kаmегаlаг az samaralidir. Belo ki, bu kаmеrаdа бlgiilэri 50 mkm va
daha gox olan эп iri hissaciklar gёkiir (;okil ба).
Markazdanqagma siirotlэndirmasindэn istifado edarok
samoraliliyi bir ne9o dofa аrhrmаq оlаr. Bunun iigiin tomizlэnocak
qaz siklon tipli qurýudan (mэrkэzdапqаgmа sераrаtоr) istifado ediliг
(9akil бЬ). Bu zaman уаrапап morkэzdэnqagma qfiwasi
hissэciklorinin diametri 5 mkm - а qador olan tozlart ауrrmаýа imkan
чеriг. Ogor birinci halda tozdan tomizloma saviyyosi 50Уо oluгdusa,
ikinci halda 90% _ о qatrr. Silindrik kamera agaýr hissэdэn kопчsчагi
dаrаhr, qaz axlnl огtауа hэrэkэt edir, sопrа Ьоrч vasitasila yuxarr
qalxaraq qчгёuпu tогk edir. Dibo 96kmiiý tozlar kamerantn aqalt
hissasindaki a9rq уегdэп tdkii liir.
Daha xrrda hissaciklor iso tobii (pambrq, yln) чэ уа siini
(kаргоп, пеуlоп) liflэгdэп hаztгlапmtg torbalar чэ уа аlсаklэr,
hэmgiпiп metallik tоZlаг iStifada edilmakla tutulur (ýэki1 б с).
Эgоr girklэпmiq hava аеrоzоllага va turýu hissocikaгina do
malikdirsa, onda bir qayda olaraq yag Ёsul istifada о[чпчr. Qox vaxt
forsunkalar toplusuna malik kameralar istifado olunur. Каmеrаlаr 30
metro qadэr hiindi,iгliikdэ qiillalэr olub, moгkozinda forsunkalar
уеrlэýdiгilir (;эkil б 9)
,74
Yuyucu madda kimi adotan su istifadэ оluпur. Forsunkalt
kameralarda havada olan tozirarl 7 5ok - qadar tэmi7lamak olur.
Turbulent qurýular (gokil б d) cilgiilari l mkm don az olan
tozlarl da tamizlamayo imkan чеriг va tэmizlаmэ darэcosi 90%о -а
gаtlг. Bu qurýulartn i9 prinsipi опа аsаslапtг ki, tamizlanocok qaz
qurёunun dаг hissэsindan kegdikdэ onun siirati аrtlr. Эп dar yerda
qazln siirati lЗ0 m /s уа gatlr, Наmiп hissada aparata su gilanir.
Qaz axtntna nisbэton su damctlanntn sЁrэti az olduýundan qaz axlnl
goxsaylr olaraq istiqamэtini dayigir. Tozlarrn inert аёrг hissэciklari
su damctlart ilo birlikda 9ёkiir. Su ila alaqalanmiq toz hissэciklэri
qazdan siklonun kбmэуi ilo ayrlla bilar.
Elektro sерагаsiуа Ьбуtik епегji mоsrэfi talab etsэ da
diametri lmkm don az olan tozlarl 95 99%о tоmizlэmэуэ imkan
чеrir. Bu iisulda qaz mэrkоziпdа З0 - 80kV titroyiýli sabit саrауапlа
qidalanan elektrod olan va уеrlэ alaqalondirilmiq borudan Ьчrахtltr.
Elektronlar elektroddan boruya kе9iг. Qaz molekullart boruya
diiqdiikdэ ionlaqaraq уа monfi, уа da miisbat yiikli,i ionlara 9evrilirlor
(qakil б е).
Bu ionlar toz hissaciklэri ilo эlаqауо girarak onlarr
yiiklayirlar. Yiiklэnmiq tоzlаг уа elektrod iizorinda, уа da Ьоrчпчп
daxili divarr iizaгinda yiiksЁzlo;arok аýаЁl diiýiiгlar. Tozun пеуtгаl
hissaciklori mexaniki yolla kэnarlaýdlгtltr, masalon, silkэlэmoklo.
iлл
Т)fii.ЬпfiЬ
q3.
ýokil ба. Qazlan tozlardan tamizlomэk iigiin kamera
,l5
ýakil бЬ. Qazlan tozlardan tamizlэmak iigiin tsiklon
Тэtli.Ьшi}
+- )) )
ýokil бс. Qazlan tozlardan tomizlamok iigiin раrgаdап
hаzrlапmtq filtг.
,76
ТэпirЬп-mЬ
qa.
\
'/l l\
sUyU! St yuo
varilrrDsi
ýakil 69. Qazlan tozlardan tomizlamak tigiin паm qaz tamizlama
Т]пПфпrrir qaz
-
t
sUyu!
ýlnm ilr
birIi}d.
l\\
ýэkil бd. Qazlarr tozlardan tamizlamэk tigiin turbulent toz tutucu.
,7,7
ТаrпtЬопф
qaz
]0_80kv
l/'
:
=
КоrопhýdlIад
el€ktod
каIrЕIадrд di}atmm
yerb ]hq.lэndirilrrDsi
Abqaz
\
1\
}i
ToaUll
alrlпBsr
ýoki1 бс. Qazlarr tozlardan tomizlamak iigiin elektrofiltr
9.2.Atmosfera tullantllarln azaldrlmasrnln texniН iisullarl
Atmosiera эп 9ох atllan tullantllar Soz, СО чэ No- dir.
SO2 tobii yanacaqlartn tэrkibinэ daxil olan kiikiird yandrqda эmаlа
galir.
Tullanhlaгda SOz nin miqdarrnln azaldllmasl yollarrndan biri
yanacaýrn kiikiiгdsiizlэgmэsidir. Эgаr kdmiir эwэlсаdоп хlгdа
dolTanarsa, olakdan kеgiгilэrsэ va su ila yuyulaгsa, onda olan
kiikiirdiin 25 50% - ni kэnarlaqdrrmaq olar. Вч zaman piritin nisboton
Ьбуiik srxlrф (5,0 5,2 q/smЗ) ila аiаqаdаr olaraq sedimentasiyast
,78
hesabtna kЁkiird k<imiirdэn аупhr. Lakin, bu yolla kriКirdЁ k<jmЁrdэп
tam 9Ixarmaq mi.imkЁn olmur.
Neft чэ neft mohsullannl Фksok tеmрегаtчrdа vo yiiksok
tazyiq altlnda, katalizator igtirakr ila hidrogenlogdirmok ча onlarda olan
kiikiirdii HzS а gevirmok olar. Reaksiya qangrýrnt so}utduqda H2S
qaz fazada qaltr va kondenslэ9mig yanacaqdan asanlrqla аупltr. Bu
iisulla ncft mahsullanntn ktiНirddэn tэmizlэпmаsi hidro tamizlanma
adlantr, Lakin, bir qayda olaraq kiikiirdii yanacaqdan иm glxarmaq
olmul. Digal torafdan yanacaq yanarkon azot oksidlori dэ amolo galir,
yanma mэhsчllап isэ toza va 9ох az miqdaTda афr metallara malik
оlчr. Odur К, tiistii qazlan sопгаkl tamizlomo marhalosindan
kegmalidir. Qoxlu sayda tomizlamo metodlan toklif olunmuýdur.
Valter i,isulunda yanma qazlanna ammonyak alava olunur.
Qazyuma quгýusuпdа (skTubberdo) Soz, NНз vo su ammonium Sulfata
gewilir. Oksidlaýma azot oksidlarinin чэ уа digar katalizatorlann
iqtirakr ila gediT.
2NНз+ SO2+H2O+(