Kocanın Sana Aşık Olması Için Dua

P&#;nar Özlem Aytaçlar*

A&#;k büyüleri, hemen her kültürde ve her ça&#;da var olagelmi&#;tir. Antik Ça&#;’da, a&#;k için yap&#;lan büyülere, literatürde, arkeolojik malzeme üzerinde ve çok büyük oranda papirüslerde rastlar&#;z. Yaz&#;nda, Homeros’dan ba&#;lay&#;p erken H&#;ristiyan yaz&#;lar&#;na kadar her dönemde kar&#;&#;m&#;za ç&#;karlar. Örne&#;in &#;lyada’da, Afrodit’in, ba&#;ka bir amaçla Hera’ya verdi&#;i sihirli kemeri, Hera kocas&#; Zeus’u ba&#;tan ç&#;karmak için kullan&#;r. Sirenlerin &#;ark&#;s&#;, kurbanlar&#;n&#; ba&#;tan ç&#;karmak için yapt&#;klar&#; erotik bir büyüdür. Erken dönem yazarlar&#;ndan Hesiodos, Sappho, Pindaros, Sophokles, Euripides gibi yazarlarda da a&#;k büyülerine ili&#;kin kan&#;tlara rastlar&#;z.

A&#;k büyüsü ya da erotik büyülere dair arkeolojik veriler de az de&#;ildir. Mesela “Nestor’un kadehi” olarak tan&#;nan, M.Ö. 8. yüzy&#;la ait ve Yunancan&#;n bilinen en eski yaz&#;l&#; örneklerinden birini ta&#;&#;yan pi&#;mi&#; toprak kap üzerinde, “Her kim bu kadehten içerse güzel taçl&#; Afrodit’in a&#;k&#;na tutulsun” yazar.

Nestor’un kadehine benzer ba&#;ka örnekler de vard&#;r. Ancak a&#;k büyüsü ile ilgili kan&#;tlar&#;m&#;z temel olarak iki ana kaynaktan gelir: Kur&#;un tabletler ve büyü papirüsleri…

DO&#;UDAN BATIYA GEÇEN R&#;TÜELLER

Yunan büyü papirüsleri M&#;s&#;r’da bulunmu&#;tur. Ancak bu durum, a&#;k büyüsü olgusunun M&#;s&#;r’a özgü oldu&#;u anlam&#;na gelmez. Bu papirüslerin M&#;s&#;r’da bulunmas&#;n&#;n as&#;l nedeni, bölgenin iklim ko&#;ullar&#; sayesinde korunmu&#; ve günümüze ula&#;m&#;&#; olmas&#;d&#;r. Nitekim paralel örneklerine, metal tabletler ve de&#;erli ta&#;lar üzerinde, Atina, K&#;br&#;s, Roma, Afganistan, Suriye, Sicilya, Kartaca, Beyrut ve daha birçok yerde de rastlan&#;r. Bu örnekler, büyü el kitaplar&#;ndaki reçetelerin metal tabletler üzerine kopyalanm&#;&#; halleridir. Yine de Yunan kültürüne ait a&#;k büyülerinin kökenini çok eski devirlerden ve Yunanistan’a çok uzak diyarlardan ald&#;&#;&#;n&#; söylemek yanl&#;&#; olmaz. Mezopotamya’ya ait, M.Ö. 2. bin sonlar&#;ndan itibaren çivi yaz&#;l&#; belgelerde kar&#;&#;m&#;za ç&#;kan büyüler, Yunan kültüründeki inan&#;&#;lar&#;n atas&#;d&#;r. Yak&#;n Do&#;u ve Yunan kültürleri aras&#;nda Bronz Ça&#;&#;’nda ba&#;layan ve M.Ö. 8. yüzy&#;lda zirveye ula&#;an kültürel bir etkile&#;im vard&#;r. Yunan Rönesans&#; olarak adland&#;r&#;lan bu yüzy&#;lda, kayna&#;&#;n&#; do&#;udan alan, an&#;tsal tap&#;naklar&#;n in&#;as&#; ya da alfabenin kullan&#;lmaya ba&#;lanmas&#; gibi büyük geli&#;imler ya&#;anm&#;&#;t&#;r. Dinsel anlamda da do&#;udan bat&#;ya çok &#;ey geçmi&#;tir. Tütsü yakmak, ar&#;nma ritüelleri, hayvanlar&#;n karaci&#;erlerine bakarak kehanette bulunmak (hepatoskopi) ve tap&#;naklar&#;n temelini atarken sunu yap&#;lmas&#; gibi gelenekler hep Yak&#;n Do&#;u’dan al&#;nm&#;&#;t&#;r. A&#;k büyülerinin de bir k&#;sm&#; çok erken bir tarihte Mezopotamya ya da Akdeniz’in do&#;usundan Yunan topraklar&#;na geçmi&#; olmal&#;d&#;r. Ama bu kültürel geçi&#;ler çok h&#;zl&#; bir &#;ekilde Yunan kültürünün bir parças&#; olmu&#;tur. Bu yüzden Yunanl&#;lar, tütsü yakarken ya da bir kurban hayvan&#;n&#;n ba&#;&#;rsaklar&#;na bakarak gelece&#;i görmeye çal&#;&#;&#;rken, kendilerini tuhaf bir oryantal ritüeli taklit eder &#;ekilde görmüyorlard&#;. Yani tüm bu gelenekler Yak&#;n Do&#;u kültürlerinden al&#;nm&#;&#; olsa da bunu yapan Yunanl&#;lar için art&#;k bir Yunan gelene&#;i haline gelmi&#;ti.

ERKEKLERLE KADINLARIN FARKLI BÜYÜLER&#;

En yayg&#;n ve en çok kar&#;&#;la&#;&#;lan a&#;k büyüsü, do&#;al olarak, bir ki&#;inin bir ba&#;kas&#;n&#; kendine â&#;&#;k etmek ya da onunla cinsel ili&#;kiye girmek için yapt&#;&#;&#; büyülerdir. Bununla birlikte Yunan erkeklerinin, büyü içeriklerini ya da tekniklerini, özellikle de iktidars&#;zl&#;k sorunu için kendilerine bir tedavi olarak uygulad&#;klar&#; da görülür. Bu pratik, Do&#;u Akdeniz’de çok eskiden beri bilinir ve Mezopotamya’da ‘iktidar büyüleri’ olarak uygulanan büyülerde de kar&#;&#;m&#;za ç&#;kar. A&#;k büyülerinin bir k&#;sm&#; da kendi çocuklar&#;n&#; belli bir ki&#;iye â&#;&#;k etmek için ebeveynler taraf&#;ndan yap&#;lan büyülerdir. Yunan toplumunda a&#;k evlili&#;ine pek rastlanmaz. Evlilikler, ailelerin ç&#;karlar&#;n&#; gözeten anla&#;mal&#; evliliklerdir. Böylesi bir toplumda da ailelerin, seçtikleri gelin veya damat aday&#;na yönelik büyü yapmas&#; ola&#;an say&#;l&#;r. M.S. 3. yüzy&#;la ait bu örnekte oldu&#;u gibi: “Onlar&#; evlilik ve tutkuyla ba&#;la. Bütün ya&#;amlar&#;n&#; birlikte geçirsinler. K&#;z&#;m&#;za bir köle gibi ba&#;lans&#;n, ona &#;ehvet duysun, ba&#;ka bir kad&#;n&#; ya da k&#;z&#; de&#;il, sadece Domitiana’y&#; hayat yolda&#;&#; olarak tutmay&#; istesin. &#;imdi, &#;imdi, derhal, derhal!”

Bu istisnai örnekler bir kenara konursa, Yunan kültüründe a&#;k büyüsü, kad&#;nlar&#;n erotik tutkusunu kazanabilmek için erkekler taraf&#;ndan yap&#;lanlar ve bir erke&#;in ilgisini sa&#;lamak ya da artt&#;rmak için kad&#;nlar taraf&#;ndan yap&#;lanlar olarak iki temel kategoride ele al&#;nabilir. Genel olarak, kad&#;nlar taraf&#;ndan yap&#;lan büyüler ‘Philia’ büyüsü, erkeklerin yapt&#;klar&#; ise ‘Eros’ büyüsü olarak adland&#;r&#;l&#;r. ‘Eros’ ve ‘Philia’ büyülerine biraz daha yak&#;ndan bakal&#;m.

BA&#;LAMA BÜYÜSÜ

M&#;s&#;r’da,ikiye katlanm&#;&#; bir kur&#;un tabletle birlikte, pi&#;mi&#; toprak bir kab&#;n içine özenle saklanm&#;&#; olarak, kilden yap&#;lm&#;&#; küçük bir kad&#;n heykelci&#;i bulunmu&#;tur.

Tablette M.S. seafoodplus.info da 4. yüzy&#;la ait Yunanca bir büyü yaz&#;l&#;d&#;r. Heykelci&#;in ayaklar&#; birbirine ba&#;l&#; &#;ekilde diz çöker haldedir. Kollar&#; da arkada birle&#;tirilmi&#;tir. Heykelci&#;in üzerinde belli bir düzende uygulanm&#;&#; 13 tane i&#;ne giri&#;i vard&#;r. Biri ba&#;&#;n üstünde, biri a&#;&#;zda, her bir göz ve kulaklarda birer tane, kar&#;n bo&#;lu&#;u, vajina ve anüste birer tane, avuç içlerinde birer tane ve ayak tabanlar&#;nda birer tane olmak üzere… Elbette bu figürin, ilk bak&#;&#;ta bir dü&#;mana i&#;kence etmek ve zarar vermek için olu&#;turulmu&#; bir Vudu bebe&#;inden ba&#;ka bir &#;ey de&#;ildir. Bununla birlikte ona e&#;lik eden tabletteki metini okudu&#;umuzda, bu heykelci&#;in, Sarapammon adl&#; bir erkek taraf&#;ndan, arzulad&#;&#;&#; kad&#;n&#;n, kibirli davran&#;&#;lar&#;ndan vazgeçerek onunla sevi&#;mek üzere kendisine gelmesini sa&#;lamak için yap&#;ld&#;&#;&#;n&#; anlar&#;z:

“Bu ba&#;lama büyüsünü size, yeralt&#; tanr&#;lar&#; Pluton ve Kore’ye, Persephone, Ere&#;kigal ve Adonis’e ve Barbaritha ve yeralt&#;n&#;n Hermes’ine ve Toth’a ve muktedir Anubis’e, Hades’in kap&#;lar&#;n&#;n anahtar&#;n&#; elinde tutan Pseriphtha’ya, cehennemin tanr&#;lar&#;na, vakitsiz ölen erkek ve kad&#;nlara, genç erkeklere ve bakire k&#;zlara havale ediyorum. Y&#;ldan y&#;la, aydan aya, günden güne, saatten saate, geceden geceye Antinoos’un ruhuna yard&#;mc&#; olsunlar diye bütün ruhlar&#; buraya ça&#;&#;r&#;yorum. Kendini benim için canland&#;r, her yere git, her kö&#;eye ve her eve gir ve Aias ile Origenes’in k&#;zlar&#; Ptolemais’i ba&#;la. Öyle ki önüne gelenle yatmas&#;n, anal ili&#;kiye girmesin, ba&#;ka bir adamla zevk almak için hiçbir &#;ey yapmas&#;n. Sadece benimle, Area’dan do&#;ma Sarapammon’la olsun. Bensiz, Sarapammon’suz, yemesin içmesin, kimseye &#;efkat göstermesin, d&#;&#;ar&#; ç&#;kmas&#;n, uyumas&#;n bile… Ölü adam Antinoos’un ruhu, seni korkuya ve titremeye neden olan, sesiyle yeryüzünü açan, ruhlar&#; deh&#;etle irkilten, nehirleri ve kayalar&#; parçalay&#;p birbirinden ay&#;ran isminle ça&#;&#;r&#;yorum. Ölü adam Antinoos’un ruhu, seni ça&#;&#;r&#;yorum. Güçten dü&#;me, bilakis benim için kendini canland&#;r ve her yere, her kö&#;eye, her eve gir ve Ptolemais’i bana do&#;ru çek. Bana, Sarapammon’a gelene dek, yemesin içmesin, benden ba&#;ka bir adam&#; kabul etmesin. Bana kar&#;&#; ilgisiz duramayacak hale gelene kadar onu saçlar&#;ndan ve kalbinden sürükle. Ptolemais’i, hayat&#;m boyunca bana itaatkâr, a&#;k dolu, beni tutkuyla ister ve akl&#;ndan geçen her &#;eyi bana anlat&#;r &#;ekilde elimde tutay&#;m. E&#;er bunu benim için ba&#;ar&#;rsan, seni özgür b&#;rakaca&#;&#;m.”

YERALTINDAN VE HAYALETLERDEN YARDIM &#;STEMEK

Kad&#;n kurban Ptolemais, günlük hayat&#;n zevklerine kap&#;lmas&#;n ve ona bu büyüyü yapan adama do&#;ru çekilsin diye, yeralt&#; tanr&#;lar&#; ve ölmü&#; Antinoos’un hayaleti ça&#;&#;r&#;l&#;r. Büyüyü kur&#;un bir tablete yazarak bunu bir mezara gömmek, böylece Pluton, Kore ve Hermes gibi yeralt&#; tanr&#;lar&#;na havale etmek, Klasik dönemden itibaren Sicilya, Atina gibi yerle&#;imlerde kar&#;&#;m&#;za ç&#;kan bir Yunan ritüelidir. Birçok Akdeniz kültüründe de ölü olan&#; canl&#; olana zarar vermesi için ça&#;&#;rmak üzerine yerel gelenekler vard&#;r.

Yunan gelene&#;inde i&#;ne saplama, arzulanan ki&#;iyi kendine ba&#;laman&#;n bir yoluydu. Ayn&#; dönemde çok benzer bir heykelcik üzerindeki sihir reçetesi, uygulayan ki&#;iye, bir yandan di&#;i heykelci&#;i 13 yerinden i&#;nelerken ayn&#; anda &#;unlar&#; söylemesini komut verir: “Falancay&#;, beni hat&#;rlamas&#; için i&#;neliyorum.” Bunlar&#; söylerken ayn&#; anda i&#;neleri bat&#;r&#;yor olu&#;u, o esnada kad&#;n&#;n ac&#; çekmesini ve heykelci&#;i i&#;neleyen adam&#; hat&#;rlamas&#;n&#; sa&#;layacakt&#;r.

YAKMA BÜYÜLER&#;

Yine erkekler taraf&#;ndan yap&#;lan erotik büyülerde, di&#;i kurban&#;n ‘yanmas&#;’n&#;n amaçlanmas&#; da çok yayg&#;nd&#;r. M.S 1. yüzy&#;la ait Kartaca’dan bir büyü &#;u dile&#;i içerir: “Successa, Successus için tutku ve &#;ehvetle yans&#;n.” Bu ‘yakma büyülerinde’ bitkilerin, baharatlar&#;n ve baz&#; ev e&#;yalar&#;n&#;n, kad&#;n&#;n tutku içinde yanmas&#; amac&#;yla yak&#;ld&#;&#;&#;n&#; görürüz. Ayn&#; strateji, mesela halka aç&#;k hamamlar&#;n s&#;cakl&#;k bölmelerine b&#;rak&#;lan papirüs muskalar&#;nda ya da üzerinde Eros’un Psykhe’yi bir me&#;ale yard&#;m&#;yla yakarken tasvir edildi&#;i yüzük ta&#;lar&#;nda da görülür. 

A&#;k büyülerinin birço&#;unda kurbana ate&#;le i&#;kence edilir. Kurban için dilenenler aras&#;nda, açl&#;k, susuzluk ve uykusuzluk gibi rahats&#;zl&#;k halleri de vard&#;r. Günümüzde Berlin’de korunan bir papirüste, &#;unlar yazar:

“Ey kötü ruh, cezbet, k&#;z&#;&#;t&#;r, kül et, yak onu! Yan&#;p tutu&#;urken, a&#;ktan kendisinden geçmesini sa&#;la. Eziyet edilen ruhu (Psykhe) Karosa’n&#;n kalbine gönder. Tutku ve a&#;k ile Apalos’a ko&#;sun. Hemen &#;imdi, derhal derhal, çabuk, çabuk… Karosa’n&#;n, kocas&#;n&#;, çocu&#;unu, yemeyi ve içmeyi dü&#;ünmesini engelle. A&#;k ve seksin tutkusuyla, özellikle de Apalos ile sevi&#;menin arzusuyla erisin. Tam &#;imdi, derhal derhal, çabuk, çabuk…”

KADIN BÜYÜLER&#;

Erkeklerin kad&#;nlar&#; elde edebilmek için yapt&#;klar&#; ‘Eros’ büyüleri böyleyken, kad&#;nlar ‘Philia’ büyülerini ayn&#; evde ya&#;ad&#;klar&#; e&#;lerine kar&#;&#; ya da halihaz&#;rda devam eden ili&#;kilerinde erke&#;in kendilerine olan ilgisini artt&#;rmak için yaparlar:

“Serapion’un Dioskorous’a gelmesi, her istedi&#;imi yapmas&#; ve Hades’e gidene de&#;in beni sevmeye devam etmesi için onun kalbini erit, kan&#;n&#; em ve a&#;k&#;na, tutkusuna ve ac&#;s&#;na kar&#;&#;t&#;r.”

Antik Yunan’da a&#;k büyüsünü uygulayanlar elbette sadece erkekler de&#;ildi. Ama erotik bir tutkuyu k&#;&#;k&#;rtmak için büyüyü kullananlar sadece erkeklerdi. Kad&#;nlar da büyü yap&#;yordu ama kulland&#;klar&#; büyü tipleri tamamen farkl&#;yd&#;. Bu büyüler sevgi (philia) ya da a&#;k&#; (agape)sürdürmek ya da tekrar kazanmak üzerine kuruluydu. Baz&#; durumlarda kurban&#;n cinsel iste&#;ini uyand&#;rmay&#; amaçl&#;yorsa da bunlarda ate&#;li, ç&#;lg&#;n bir tutkuya ve buna ula&#;mak için muhatab&#;na i&#;kence etmeye dair hiçbir iz yoktur. Kad&#;nlar&#;n büyüleri, bozulmu&#; bir ili&#;kiyi kurtarmak, yürüyen ama k&#;r&#;lgan bir ili&#;kiyi onarmak için sevgi, cana yak&#;nl&#;k ve ba&#;l&#;l&#;k isteyen büyülerdi. Asur medeniyetine ait, M.Ö. y&#;llar&#;na tarihlenen çivi yaz&#;l&#; bir tablette yer alan ‘bir kad&#;n için kocas&#; ona k&#;zd&#;&#;&#;nda uygulayaca&#;&#; büyü’de oldu&#;u gibi:

“Tek bir ip olacak &#;ekilde bir ceylana ait tendonlar&#;, keneviri ve k&#;rm&#;z&#; yünü birbirine ör. Bunlar&#; 14 bo&#;um olacak &#;ekilde dü&#;ümle. Her dü&#;ümü ba&#;lad&#;&#;&#;nda büyülü sözleri tekrar et. Kad&#;n bu kordonu beline ba&#;layacak ve o bundan sonra sevilecektir.”

Fakat tabii ki bu büyüleri romantize etme tehlikesinden de kaç&#;nmal&#;y&#;z. Çünkü bu örnekler de erke&#;i kontrol etmek, ba&#;lamak ya da kuvvetten dü&#;ürmek için yöntemler içerirler. Bu büyülerde muskalar, merhem ya da iksirler de kullan&#;l&#;rd&#;; ba&#;lama teknikleri ve uyu&#;turucu maddeler içerirlerdi. Yani o kadar da masum de&#;illerdi.

SEVG&#; ARAYAN KADINLAR, &#;EHVET ARAYAN ERKEKLER

Yunancada ‘philia’ ve ‘agape’ sözcükleri, duygusal yak&#;nl&#;k, muhabbet, sevgi kelimelerine kar&#;&#;l&#;k gelir. Di&#;er yandan ‘Eros’ büyüleri genellikle kad&#;nlar&#; evlerinden ay&#;rarak kendi kollar&#;na gelmesi için erkeklerce yap&#;lan büyülerdir. Yunanl&#;lar en erken dönemlerden itibaren Eros’u, Afrodit’in birini vurmak istedi&#;inde kulland&#;&#;&#;, hedefe f&#;rlat&#;lan &#;eytani bir sald&#;r&#; olarak kullanm&#;&#;lard&#;r. Di&#;er yandan ‘philia’ ya da ‘agape’yi hiçbir zaman ki&#;ile&#;tirmemi&#;ler, onlar&#; bir insana zarar vermek için kullanan bir tanr&#;ya dönü&#;türmemi&#;lerdir. Bu kelimeler cinsel birle&#;meyi de içermekle birlikte, daha çok evlilik ili&#;kisi, aile içi ili&#;ki, duygusal ba&#;l&#;l&#;k, öpmek, sar&#;lmak, ilgi göstermek gibi duygulara kar&#;&#;l&#;k gelirler. ‘Eros’ ise sonu kesin olarak seksüel ili&#;kiyi amaçlayan, tehlikeli ve kar&#;&#; konulamaz &#;ehvet için kullan&#;l&#;r. ‘Eros’ büyüleri de agresif yöntemleriyle, eril dünyaya ait büyülerdir.

‘Gerçek a&#;k&#;n büyüsü’ne hakk&#;n&#; verir ve onu bir kenara b&#;rak&#;rsak, erke&#;in avc&#;, kad&#;n&#;n ise muhafaza edici oldu&#;u kad&#;n erkek ili&#;kilerinde, son bin senedir de&#;i&#;en pek bir &#;ey olmam&#;&#; gibi görünüyor.

* Doç. Dr. / Ege Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Eskiça&#; Dilleri ve Kültürleri Bölümü.