Köksal Baba Sevgilisi
AzÉrbaycan Respublikasi TÉhsil Nazirliyi - Bakı Slavyan Universiteti
ABBYY PDF Transformer<br />
Click here to buy<br />
w w w.A BBYY.co m<br />
2.0<br />
Azərbaycan <strong>Respublikasi</strong> Təhsil <strong>Nazirliyi</strong><br />
Bakı <strong>Slavyan</strong> <strong>Universiteti</strong><br />
Naxçıvan Dövlət <strong>Universiteti</strong><br />
Gəncə Dövlət <strong>Universiteti</strong><br />
ABBYY PDF Transformer<br />
Click here to buy<br />
w w w.A BBYY.co m<br />
2.0<br />
AZƏRBAYCANŞÜNASLIĞIN<br />
AKTUAL PROBLEMLƏRİ<br />
Ümummilli Lider Heydər Əliyevin<br />
anadan olmasının<br />
87-ci<br />
ildönümünə həsr olunmuş<br />
I Beynəlxalq elmi konfrans<br />
II<br />
3 – 8 may, 2010-cu il<br />
Bakı-Naxçıvan-Gəncə
ABBYY PDF Transformer<br />
Click here to buy<br />
w w w.A BBYY.co m<br />
2.0<br />
K.M.Abdullayev -<br />
İ.Ə.Həbibbəyli<br />
E.İ.Məmmədov<br />
M.A.Əliyev<br />
S.Ə.Qafarova<br />
A.A.Kazımov<br />
N.V.İbadov<br />
E.Ə.Şükürlü<br />
R.M.Qeybullayeva<br />
Q.N.Barxalov<br />
İ.Z.Qasımov<br />
A.Ə.Rəcəbli<br />
A.F.Namazlı<br />
TƏŞKİLAT KOMİTƏSİ<br />
Azərbaycanşünaslığın aktual problemləri<br />
Bakı <strong>Slavyan</strong> <strong>Universiteti</strong>nin rektoru,<br />
Əməkdar elm xadimi, AMEA-nın müxbir<br />
üzvü, filologiya elmləri doktoru,<br />
professor<br />
Naxçıvan Dövlət <strong>Universiteti</strong>nin rektoru<br />
Əməkdar elm xadimi, AMEA-nın həqiqi<br />
üzvü, filologiya elmləri doktoru,<br />
professor<br />
Gəncə Dövlət <strong>Universiteti</strong>nin rektoru<br />
kimya elmləri doktoru, professor<br />
Bakı <strong>Slavyan</strong> <strong>Universiteti</strong>nin elmi işlər üzrə<br />
prorektoru, fəlsəfə elmləri doktoru, professor<br />
Bakı <strong>Slavyan</strong> <strong>Universiteti</strong>nin beynəlxalq<br />
əlaqələr üzrə proprektoru, filologiya elmləri<br />
doktoru, professor<br />
Naxçıvan Dövlət <strong>Universiteti</strong>nin elmi işlər üzrə<br />
prorektoru, fizika-riyaziyyat elmləri namizədi<br />
Gəncə Dövlət <strong>Universiteti</strong>nin elmi işlər üzrə<br />
prorektoru,<br />
Bakı <strong>Slavyan</strong> <strong>Universiteti</strong>nin Azərbaycanşünaslıq<br />
tədris-mədəniyyət mərkəzinin müdiri, filologiya<br />
elmləri namizədi, dosent<br />
Bakı <strong>Slavyan</strong> <strong>Universiteti</strong>nin Azərbaycan<br />
ədəbiyyatı kafedrasının müdiri, filologiya elmləri<br />
doktoru, professor<br />
Bakı <strong>Slavyan</strong> <strong>Universiteti</strong>nin Ölkəşünaslıq elmi<br />
tədqiqat laboratoriyasının müdiri, fəlsəfə elmləri<br />
namizədi, dosent<br />
Bakı <strong>Slavyan</strong> <strong>Universiteti</strong>nin Azərbaycan dili və<br />
onun tədrisi metodikası kafedrasının müdiri,<br />
filologiya elmləri doktoru, professor<br />
Bakı <strong>Slavyan</strong> <strong>Universiteti</strong>nin Beynəlxalq əlaqələr<br />
və regionşünaslıq fakültəsinin dekanı, tarix<br />
elmləri namizədi, dosent<br />
Təşkilat komitəsinin məsul katibi<br />
ABBYY PDF Transformer<br />
Click here to buy<br />
w w w.A BBYY.co m<br />
2.0<br />
2
ABBYY PDF Transformer<br />
Click here to buy<br />
w w w.A BBYY.co m<br />
2.0<br />
I Beynəlxalq konfrans<br />
İÇİNDƏKİLƏR<br />
ABBYY PDF Transformer<br />
Click here to buy<br />
w w w.A BBYY.co m<br />
2.0<br />
1. Abdullayeva Nailə Qlobalizm və milli-mənəvi dəyərlərimiz ................ 7<br />
2. Abdullayeva Sənubər Azərbaycan dilinin beynəlxalq<br />
standartlara uyğun öyrədilməsinə dair .................... 11<br />
3. Abışova Sevinc Стилевой пласт текста Андрея Платонова<br />
и его презентация в переводе на<br />
азербайджанский язык .......................................... 15<br />
4. Акперова Айгюн Проблема безопасности<br />
в контексте глобализации ..................................... 18<br />
5. Ахмедова Севда Азербайджан в период становления<br />
национальной государственности<br />
(май – июнь 1918 года) ......................................... 25<br />
6. Ağazadə Yədulla Ümumtürk ədəbiyyatinda<br />
XIX əsr Azərbaycan satirik şeiri ............................. 29<br />
7. Bağırova Sevinc Rus romantizmində Azərbaycan mövzusu .............. 33<br />
8. Baxşəliyeva Gözəl Kitab çapi Mir Möhsün Nəvvabin<br />
fəaliyyətində mühüm bir sahə kimi ....................... 36<br />
9. Cəbrazyılzadə Sevinc Tematik axtarış kataloqlarından<br />
və axtarış maşınlarından istifadə ............................. 39<br />
10. Cəfərova Nabat İbtidai siniflərdə morfologiyanın tədrisinin<br />
linqvistik əsasları...................................................... 45<br />
11. Джафаров Телман Евразийство и азербайджанство:<br />
точки соприкосновения<br />
и перспективы сближения .................................... 50<br />
12. Eyyubov Ramazan,<br />
Abulova Sevda,<br />
Abbasova Mahirə<br />
Riyazi model və<br />
onun təlim<br />
texnologiyasinda tətbiqi .......................................... 57<br />
13. Əbilov Azər Hüseyn Cavidin «Şeyx Sənan» faciəsi.<br />
Ənənə. Tarixi-irfani məqamlar ................................ 65<br />
14. Əliyeva Dürdanə Müasir gənclərin nitq davranışları .......................... 74<br />
15. Əliyeva Elnaz Azərbaycan və ingilis dili tapmacalarında<br />
Səstəqlidi sözlər haqqında ………………………... 78<br />
16. Əmircanova Qənirə İnteraktiv təlim metodlarının<br />
pedaqoji mahiyyəti .................................................. 83<br />
17. Hacıyev İsmayıl Heydər Əliyev və<br />
Azərbaycan tarixi məsələləri ................................... 93<br />
18. Hacıyeva Şəfəq F.Əmirov “Nəsimi dastanı”<br />
baletinin dramaturji xüsusiyyətləri .......................... 107<br />
19. Hacızadə Aftab It is / was he who tipli konstruksiyalar<br />
və onların Azərbaycan dilində qarşılığı .................. 111<br />
20. Hümmətova Sevil Müasir Azərbaycan dilində rus dilindən alınma<br />
sözlərin linqvistik xüsusiyyətləri ............................. 115<br />
21. Hüseynova Kifayət Azerbaycanda - Elektron İmza Sertifikatı ............... 120<br />
3
ABBYY PDF Transformer<br />
Click here to buy<br />
w w w.A BBYY.co m<br />
2.0<br />
Azərbaycanşünaslığın aktual problemləri<br />
22. Xudiyeva Sevinc Lermontov nəsrinin Azərbaycan dilinə<br />
tərcüməsinin bəzi məsələləri<br />
(“Zəmanəmizin qəhrəmanı”<br />
romanının materialları əsasında) ............................. 125<br />
23. İsgəndərova Nüşabə Müasir uşaq poeziyasında<br />
vokativ və təqlidi sözlər .......................................... 130<br />
24. İsmayılova Əzizə “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanındakı<br />
sətiraltı mənaların rus<br />
tərcümələrində saxlanması problemi ....................... 134<br />
25. Ибрагимова Джейла Комическое как феномен осмысления бытия в<br />
философско- культурологическом аспекте ........ 141<br />
26. Gurbansoy Firudin Immortal monument to Nizami Ganjavi<br />
and seven beauties ………………………………... 148<br />
27. Гафарова Наргиз Азербайджанское мышление<br />
в русской поэии XIX века .................................... 155<br />
28. Гаджиев Аскер Психологические аспекты обучения<br />
русскому языку как иностранному<br />
в условиях It-технологий………………............... 161<br />
29. Гашимов Э.А.,<br />
Шабаев С.Ф.<br />
Текст как учебно-языковая единица и его<br />
лингвокультурологический потенциал ........ 164<br />
30. Гулиева Ламия Участие Азербайджана в международном<br />
сотрудничестве государств в сфере культуры ... 169<br />
31. Гусейнов Фархад Интересы европейского союза<br />
в сфера образования в Азербайджане ................. 174<br />
32. Куровская Анна Специфика аббревиатур в современном<br />
английском языке (на примере юридических<br />
терминов-аббревиатур) ......................................... 177<br />
33. Mehrəliyev Elçin Çex ədəbiyyatı Azərbaycan dilində ........................ 189<br />
34. Məhərrəmli Baba Azərbaycan dilinin kök morfemləri<br />
türk dilləri kontekstində .......................................... 193<br />
35. Məlikova Zümrüd Avropa İttifaqi və Azərbaycan:<br />
əməkdaşlığın yeni mərhələsi ................................... 200<br />
36. Məmmədov Sadir Azərbaycanda narkotiklərlə<br />
mübarizənin strateji mahiyyəti ................................ 206<br />
37. Məmmədova İlhamə Detektiv janrda<br />
Çingiz Abdullayevin uğurları .................................. 209<br />
38. Məmmədova Natella Mədəniyyətlərarasi ünsiyyətin tədrisi zamanı<br />
Azərbaycan və ingilis dilləri əsasında<br />
Bilinqvistik təhsil modellərinin qurulması .............. 213<br />
39. Mustafayev Tehran Ən yeni nəsrimizdə Azərbaycan obrazı .................. 221<br />
40. Мамедова Арзу Исследование оркестрового письма как один из<br />
ракурсов изучения симфонического наследия<br />
азербайджанских композиторов .......................... 22<br />
41. Мамедханова Наида Восприятие поэзии Мирза-Шафи Вазеха<br />
4<br />
ABBYY PDF Transformer<br />
Click here to buy<br />
w w w.A BBYY.co m<br />
2.0
ABBYY PDF Transformer<br />
Click here to buy<br />
w w w.A BBYY.co m<br />
2.0<br />
I Beynəlxalq konfrans<br />
поэтами некрасовской школы ..................................... 230<br />
42. Мехтиев Афган Профессиональная лексика<br />
и ее связь с терминологией ................................. 235<br />
43. Nəcəfov Etibar Islam və modernləşmə problemi ............................. 240<br />
44. Novruzova Xumar Azərbaycan təhsil sistemində<br />
kompyuterli təlimin pedaqoji xüsusiyyətləri ........... 244<br />
45. Novruzova Nuridə Qədim türk mətnlərinin<br />
etnokulturoloji anlamı (ölümsüzlük kultu) .............. 247<br />
46. Наджафов Гусейн Топонимика Южного Кавказа ............................. 253<br />
47. Новрузов Рафиг К проблеме передачи поэтики<br />
Мамеда Араза на русский язык ........................... 257<br />
48. Раджабли Адиль К вопросу политико-правовой природы<br />
и моральных аспектов геноцида<br />
азербайджанского народа ..................................... 262<br />
49. Səmədli Ziya Türkiyənin dövlət quruculuğunun<br />
milli-ideoloji əsaslarına yeni baxış ......................... 268<br />
50. Садыгзаде Майя Основные тенденции современной<br />
музыки в Азербайджане ....................................... 272<br />
51. Şahbazova Zemfira Şəxs əvəzlikləri haqqında........................................ 277<br />
52. Şahbazova Nüşabə Professor Ə.Z Abdullayevin<br />
sintaktik görüşləri ................................................... 284<br />
53. Tanrıverdiyeva Bədii üslubda əvəzliklər........................................... 288<br />
Hüsniyyə<br />
54. Тагиева Эллада Азербайджановедческий аспект<br />
в методике обучения русскому<br />
языку на базе концепта «спорт» .......................... 293<br />
55. Таирова Дурдана К проблеме<br />
национального в прозе Анара .............................. 298<br />
56. Шафиева Kамаля Основа сюжета и идейная концепция балета<br />
«Любовь и смерть»<br />
П.БюльБюль оглы ................................................. 302<br />
57. Vahabova Sara Elçinin dram dili haqqında....................................... 306<br />
58. Велиева Земфира Мир, перевернутый вверх дном,<br />
глазами автора и героя в романе<br />
Сабир Азери «тупик»<br />
(дискурсивный анализ) ......................................... 309<br />
59. Видадова Вюсала Коранические мотивы в романе<br />
Чингиза Гусейнова «не дать воде<br />
пролиться из опрокинутого кувшина» ................ 315<br />
60. Zeynalova Sevinc Azərbaycan romantizmində milli-mental<br />
dəyərlərin inikasi problemi ..................................... 318<br />
61. Зейналова Шеля Глагольные времена азербайджанского языка<br />
на уровне сложного синтаксического<br />
5<br />
ABBYY PDF Transformer<br />
Click here to buy<br />
w w w.A BBYY.co m<br />
2.0
ABBYY PDF Transformer<br />
Click here to buy<br />
w w w.A BBYY.co m<br />
2.0<br />
Azərbaycanşünaslığın aktual problemləri<br />
целого……………………………………….......... 321<br />
62. Ахмедов Алпай Кризис института признания государств<br />
(Азербайджан как автор новой<br />
инициативы)……………………………................ 326<br />
63. Məmmədova Umhani “Həyat bilgisi” fənninin tədrisi zamanı<br />
fəndaxili və fənlərarası inteqrasiya ......................... 332<br />
64. Алхасов Яшар Этнокультурный компонент<br />
Содержания обучения русскому<br />
65. Abdullayeva<br />
Mehriban<br />
языку………………………………………............ 335<br />
Azərbaycan dilinin tədrisində tərcüməyə dair<br />
çalışmaların əhəmiyyəti .......................................... 339<br />
66. Гасанова Ханым Общая характеристика методов как<br />
лингводидактической категори ........................... 343<br />
67. Əhməd Sami El Aydi Misirdə Azərbaycan ədəbiyyati<br />
(müasir vəziyyət və perspektivlər) .......................... 344<br />
ABBYY PDF Transformer<br />
Click here to buy<br />
w w w.A BBYY.co m<br />
2.0<br />
6
ABBYY PDF Transformer<br />
Click here to buy<br />
w w w.A BBYY.co m<br />
2.0<br />
I Beynəlxalq konfrans<br />
Abdullayeva Nailə<br />
ABBYY PDF Transformer<br />
Click here to buy<br />
w w w.A BBYY.co m<br />
2.0<br />
QLOBALİZM VƏ MİLLİ-MƏNƏVİ DƏYƏRLƏRİMİZ<br />
Qloballaşma cəmiyyət həyatının bütün sahələrini,<br />
o cümlədən sosial-siyasi aspektini əhatə edən<br />
çoxsəpkili prosesdir. O milli sosial-iqtisadi<br />
qurumları vahid dünya iqtisadi və ictimai sistemi<br />
ilə qarşılıqlı surətdə bağlayan ümumdünya<br />
hadisəsidir.<br />
Ramiz Mehdiyev<br />
Qloballaşma və inteqrasiya prosesində milli-mənəvi dəyərlərimizi, mentallığımızı<br />
müasir dünyanın ilk baxışda cəlbedici görünən hadisələrinə qurban vermək böyük<br />
yanlışlıqdır.<br />
Qeyd edək ki, qloballaşma müasir dünyada baş verən dəyişikliklərin əsas<br />
mənbəyidir. Çox zaman qlobalizasiyaya ilk növbədə iqtisadiyyatla bağlı bir qüvvə kimi<br />
anlaşılsa da, o bütövlükdə dünyada gedən bütün sosial-siyasi prosesləri əhatə edir.<br />
Kapital, əmək, texnologiya və informasiyanın mobil qüvvələri siyasi və mədəni<br />
sərhədlərin üzərindən sürətlə hərəkət edir. Kommunikasiya və informasiya<br />
texnologiyasındakı dəyişikliklər siyasi hadisələrə böyük təsir göstərir.<br />
Ümumiyyətlə, qloballaşmaya münasibət heç də birmənalı deyil. Bəziləri<br />
qloballaşmanı mənfi bir proses kimi dəyərləndirirlər, Qərbin iqtisadi və mədəni<br />
maraqlarının bütün dünya üzərində dominantlığı kimi səciyyələndirir və bu dominantlığın<br />
varlı və kasıb ölkələr, regionlar arasında bərabərsizliyin davam etdirilməsinə səbəb<br />
olduğunu bildirirlər.<br />
Qloballaşmaya müsbət bir proses kimi baxanlar isə onu özü ilə dünya əhalisinə<br />
beynəlxalq əmək bölgüsünün və bazar iqtisadiyyatının nailiyyətlərindən yararlanmaq<br />
imkanı verən kapitalizmin dünyanın hər bir tərəfinə nüfuz etməsi kimi baxırlar.<br />
İqtisadi, informasiya və telekommunikasiya texnologiyaları sahələrindəki<br />
qloballaşma prosesi elə bir həddə çatıb ki, artıq mütəxəssislər iqtisadi baxımdan vahid,<br />
bütövləşən dünya haqqında danışmağın mümkün olduğunu söyləyirlər.<br />
Qeyd edək ki, XX əsrdə informasiya məkanında bütün dünya mədəniyyətləri birbirilərinə<br />
çox yaxınlaşmışlar. KİV-in insanları daha da yaxınlaşdıraraq, dünyanın<br />
müxtəlif guşələrində yaşayan xalqların həyat tərzlərini, adət-ənənələrini, mədəni<br />
təcrübəsini, mənəvi həyatını hər kəsə təqdim edir və inteqrativ prosesləri sürətləndirir.<br />
Qlobalizm və Qərb dəyərləri mədəniyyət sahəsinə güclü təsir göstərir. Qərb<br />
demokratiyası “siyasi plüralizmi” təbliğ etsə də, mədəni plüralizm ideyasını qəbul etmir<br />
və bəzən Qərb dəyərlərinə uyğun olmayan hər bir şey “keçmişin qalığı” kimi<br />
qiymətləndirilir.<br />
Azərbaycan müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra xarici ölkələrlə, dünya xalqları ilə<br />
sosial-iqtisadi, mədəni-mənəvi sahələrdə sıx əməkdaşlıq əlaqələri yaradır. Bu şəraitdə<br />
xalqımız mütərəqqi ümumbəşəri mənəvi dəyərləri mənimsəyir və onlardan istifadə edərək<br />
zənginləşir. Bu da çox təbiidir. Çünki xalqlar və onların mədəniyyətləri arasında Çin<br />
7
ABBYY PDF Transformer<br />
Click here to buy<br />
w w w.A BBYY.co m<br />
2.0<br />
Azərbaycanşünaslığın aktual problemləri<br />
səddi çəkmək olmaz, bu heç mümkün də deyil. Xalqlar həmişə bir-birindən öyrənir,<br />
bəhrələnir və bir-birinin hesabına öz mədəniyyətlərini zənginləşdirir.<br />
Lakin bununla yanaşı hər bir xalq öz milli-mənəvi dəyərlərini, adət-ənənələrini<br />
qoruyub saxlamağa da çalışır. Çünki onlar həmin xalqı digər xalqlardan fərqləndirən,<br />
onun milli mənliyini təmin edən mühüm cəhətlərdir. Xalqların öz tarixi kökünə, millimənəvi<br />
dəyərlərinə bağlılığı böyük amildir.<br />
Qeyd etmək istərdik ki, XX əsrin sonu XXI əsrin əvvəllərində Azərbaycan etnikmilli<br />
cəhətdən türk təfəkkürü, dini baxımdan isə islam mənəviyyatı və düşüncə tərzi ilə<br />
səciyyələnir. Yəni yaşadığımız bu dövrdə xalqımızın mentaliteti azərbaycançılığın,<br />
türkçülüyün və islamçılığın sintezi, vəhdəti şəraitində formalaşmışdır. Lakin bu prosesə<br />
digər amillər də təsir edir. Burada Qərb amilini xüsusi qeyd etmək lazımdır.<br />
Belə ki, müasir dövrdə cəmiyyətdə birmənalı dəyərləndirilməyən məsələlərdən biri<br />
də Qərb dövlətlərinin dünya miqyasında gerçəkləşdirməyə çalışdıqları qlobalizm siyasəti<br />
fonunda, Qərb dəyərlərinin ölkəmizə intensiv nüfuzu, milli-mənəvi dəyərlərimizin<br />
inkişafına təsiridir. Dünya siyasətinin əsas istiqamətini təşkil edən qloballaşma, Qərb<br />
mədəniyyətinin dünyanın bütün ölkələrinə, o cümlədən Azərbaycana intensiv olaraq<br />
nüfuz etməsilə müşayət olunur.<br />
Dünya xalqlarının milli-mənəvi mədəniyyətinin, özünəməxsusluğunun qorunub<br />
saxlanılmasını əngəlləyən, bu mədəniyyətlərin Qərb mədəniyyətində əriməsi ilə<br />
nəticələnən və bu məqsədə xidmət edən qlobalizm siyasətinin xalqımızın əsrlər boyu<br />
yaratdığı və nəsildən-nəsilə ötürərək inkişaf etdirdiyi mənəvi mədəniyyətimizə, onun<br />
gələcək inkişafına göstərdiyi güclü təsir danılmaz faktdır. Şübhəsiz, bu təsiri birmənalı<br />
dəyərləndirmək olmaz. Bu proses çox vektorlu, müxtəlif istiqamətlidir.<br />
Bir tərəfdən, elm və texnikanın yeni nailiyyətləri, demokratiya, plüralizm, söz və<br />
mətbuat azadlığı, insan hüquqlarının qorunması, yeni iqtisadi münasibətlər və s. bu kimi<br />
Qərb ideya və dəyərlərinin ölkəmizə nüfuz etməsi, müasir dövrdə mənəvi<br />
mədəniyyətimizin inkişafına müsbət təsir göstərir.<br />
Digər tərəfdən isə insanların və xüsusilə gənc nəslin zövqünü, mənəviyyatını<br />
korlayan, kommunikasiya vasitələrinin, xüsusilə internet, televiziya kanalları, xarici<br />
kinofilmlər və ədəbiyyatlar vasitəsilə ölkəmizdə geniş yayılan Qərbin mənəvi-əxlaqi<br />
dəyərləri mənəvi dünyamıza sirayət edir, milli-mənəvi mədəniyyətimizin inkişafına mənfi<br />
təsir göstərir.<br />
Doğrudur, mənəvi aləmi zəngin, kamil olan insanlar Qərbin bu mənəvi-əxlaqi<br />
dəyər və prinsipləri ilə tanış olarkən, əvvəlcə onları beyinlərinin süzgəcindən keçirir,<br />
onları öz əxlaqına, mənəviyyatına uyğun olaraq dəyərləndirir və istifadə edirlər, mənfi<br />
məzmunlu, nöqsanlı mənəvi-əxlaqi dəyərlərdən isə imtina edir, onlardan qorunmağa<br />
çalışırlar. Lakin, bütövlükdə insanların əksəriyyəti, xüsusilə gənc nəsil, bunu bacarmır və<br />
Qərbin mənəvi-əxlaqi dəyərlərinin, qayda və prinsiplərinin, düşüncə tərzinin təsiri altına<br />
düşür.<br />
Qeyd edək ki, dünyanın bütün böyük xalqları, maddi sərvətlərlə yanaşı mənəvi<br />
sərvətlərlə də öz varlıqlarını sürdürür, davam etdirirlər. Bu sərvətlərdən məhrum olan<br />
cəmiyyətlərin yaşaması, öz varlıqlarını davam etdirməsi mümkün deyil. Milli<br />
mədəniyyətindən uzaq düşən, mənəvi dəyərlərini unudan bir xalqın gələcəyi böyük şübhə<br />
doğurur. Çünki tarixi şüuru olmayan fərd və ya cəmiyyət, müxtəlif mədəniyyətlər və<br />
sivilizasiyalar burulğanında məhv olmağa məhkumdur.<br />
8<br />
ABBYY PDF Transformer<br />
Click here to buy<br />
w w w.A BBYY.co m<br />
2.0
ABBYY PDF Transformer<br />
Click here to buy<br />
w w w.A BBYY.co m<br />
2.0<br />
I Beynəlxalq konfrans<br />
Mənəvi dəyərlər hər bir cəmiyyətin mədəni əsasıdır. Onun yoxluğu ilə cəmiyyətin<br />
daxili tarazlığı pozulur, dünyada qüvvətli olan bir mədəniyyət içərisində əriyib yox<br />
olması təhlükəsi yaranır.<br />
Bu gün, əsrlər boyu formalaşdırılmış milli-mənəvi dəyərlərimizin müxtəlif təsirlərə<br />
məruz qaldığı bir dövrdə, mənəvi mədəniyyətimizin gələcək inkişaf yollarını<br />
müəyyənləşdirməyə böyük ehtiyac vardır. Bir tərəfdən xalqımızın tarixən bağlı olduğu<br />
islam dəyərlərinin hələ də davam edən təsiri, digər tərəfdən cəmiyyətdə geniş yayılan<br />
Qərb mədəniyyətinə heyranlıq, mənəvi mədəniyyətimizin gələcək inkişafını təmin edəcək<br />
daha uğurlu bir yolun seçilməsi zərurətini yaradır.<br />
Bu gün bəşəriyyətin əldə etdiyi ictimai təcrübə və yüksək intellektual səviyyədən<br />
din, əxlaq və digər mənəvi dəyərlər sisteminə yenidən baxılmasına və insanların<br />
həyatında onların rolunun yenidən dəyərləndirilməsinə böyük ehtiyac yaranmışdır.<br />
Mənəvi dəyərlər deyildikdə, əsasən əxlaqi dəyərlər nəzərdə tutulur. Düzdür, əxlaqi<br />
dəyərlər mənəvi dəyərlərin mühüm tərkib hissəsidir, lakin bildiyimiz kimi, mənəvi<br />
dəyərlər daha geniş anlayışdır. Bu anlayışa cəmiyyətin mənəvi həyatının əsasını təşkil<br />
edən bütün dəyərlər sistemi daxildir.<br />
Mənəvi mədəniyyət cəmiyyətin mənəvi sərvətlərinin yaradılması və onlardan<br />
istifadə olunması prosesidir. Ona bütövlükdə mənəvi yaradıcılıqdan ibarət olan dialektik<br />
bir proses kimi baxılmalıdır. Mənəvi mədəniyyətə insanın mənəvi fəaliyyətinin nəticələri<br />
olan elm, fəlsəfə, ədəbiyyat, incəsənət, din, əxlaq, siyasət, hüquq və s. cəmiyyətin<br />
intellektual və mənəvi inkişaf sahələri aiddir.<br />
Bir çox alimlər haqlı olaraq mədəniyyət anlayışını əsasən mənəvi həyat sahələrinə<br />
aid edirlər, onu insanların ruhani aləmində axtarırlar. Bu təbiidir, çünki hər bir xalqın<br />
mövcudluğu onun mənəvi mədəniyyəti ilə qırılmaz surətdə bağlıdır.<br />
Mədəniyyət deyərkən insan fəaliyyətinin bütün sahələri, əldə etdiyi nəticələri və<br />
yaratdığı sərvətlərin ümumi toplusu nəzərdə tutulur. O, çox mürəkkəb ictimai hadisədir.<br />
Mədəniyyət bəşəriyyətin tarixən topladığı maddi və mənəvi sərvətlərin məcmusu, habelə<br />
bu sərvətlərin yaradılması, onlardan istifadə edilməsi və gələcək nəsillərə çatdırılması<br />
yollarından ibarətdir. Mədəniyyətin inkişafı milli-mənəvi irsin ən yaxşı cəhətlərinin<br />
mənimsənilməsi yolu ilə mümkündür.<br />
Mənəvi dəyərlər, onların inkişaf dialektikası ictimai münasibətlərlə, eləcə də<br />
ictimai quruluşun xarakteri ilə sıx bağlı olub bəşəri inkişafın strukturunda özünəməxsus<br />
yer tutur. Mənəvi dəyərlərin ümumi sistemində hər bir ictimai quruluşun səciyyəvi<br />
xüsusiyyətləri, insanların düşüncə və davranış tərzləri bir küll halında öz əksini tapır.<br />
Odur ki, onların məzmununu təhlil edərkən, məsələyə bilavasitə ictimai<br />
münasibətlərlə qırılmaz əlaqədə yanaşmaq lazımdır. Burada varislik məqamını unutmaq<br />
olmaz, çünki milli-mənəvi dəyərlər zamanın sınaqlarından keçərək, xalqın və millətin<br />
formalaşmasında mühüm rol oynayır, hər bir xalqın, millətin, şəxsin kimliyini ortaya<br />
çıxarır. Hər bir xalqın milli-mənəvi dəyərləri tarixən formalaşaraq həmin xalqın milli<br />
varlığının əsasını təşkil edir.<br />
Belə ki, mənəvi dəyərlər tarixi inkişaf prosesində ayrı-ayrı nəsillərin, dövrlərin<br />
məntiqi əlaqəsini yaradır, tarixi yaddaşın bölünməzliyini, bütövlüyünü və beləliklə də<br />
onun güclü tərbiyəvi əhəmiyyətini təmin edir. Mənəvi dəyərlər insanın intellektual<br />
fəaliyyətinin bəhrəsi kimi özündə fərdin mənəvi tələbatının ödənilməsi üçün yararlı olan,<br />
onun intellektual yüksəlişinə və əxlaqi kamilliyinə xidmət edən, müəyyən qaydalar və<br />
9<br />
ABBYY PDF Transformer<br />
Click here to buy<br />
w w w.A BBYY.co m<br />
2.0
ABBYY PDF Transformer<br />
Click here to buy<br />
w w w.A BBYY.co m<br />
2.0<br />
10<br />
Azərbaycanşünaslığın aktual problemləri<br />
normalar çərçivəsində mövcud olan kompleks dəyərləri özündə birləşdirir. Bu dəyərlər<br />
insan həyatının, fəaliyyətinin bütün sahələrini əhatə edir, əxlaqi və mənəvi keyfiyyətlərin<br />
özünəməxsus meyarına çevrilir.<br />
Qeyd edək ki, dünyada gedən qloballaşma prosesi mənəvi dəyərlər problemini<br />
qabardır, azad cəmiyyət quruculuğu məsələlərinin sosial-mənəvi tərəflərinin elmi-fəlsəfi<br />
təhlili zərurətini yaradır.<br />
Qərb mədəniyyətinin dünyaya açılışı nəticəsində həm bu mədəniyyətin daxilində,<br />
həm də onun yayılma dalğalarının zərbələri altında qalan cəmiyyətlərdə «dəyərlər<br />
sarsıntısı»nı yaratmış, həmçinin universallıqla lokallığın konfliktini doğurmuşdur. Bu<br />
konfliktin ifadə etdiyi ziddiyyətlər isə mənəviyyatda müasirlik və ənənəvilik, bəşərilik və<br />
millilik və s. bu kimi problemləri əhatə edir. Nəticədə, bəşəriyyətdə həm dəyərlərin<br />
mübarizəsi, həm də onların dialoqu özünü göstərir.<br />
Bu cür konfliktləri tədqiq edən Azərbaycan fəlsəfi fikri üçün milli-mədəni və<br />
mənəvi sistemlərə, mədəniyyətlərə xas olan universallığın öyrənilməsi çox<br />
əhəmiyyətlidir.<br />
Ümumiyyətlə, mədəni irs və müasirləşmə mövzusu XIX əsrin əvvəllərindən<br />
etibarən mənəvi həyatımızda daima gündəmdə duran bir mövzudur və müxtəlif təsir<br />
ünsürlərini özündə ehtiva edir.<br />
Azərbaycanın görkəmli şəxsiyyətləri, mütəfəkkir və ədibləri – A.A.Bakıxanov,<br />
M.Ş.Vazeh, S.Ə.Şirvani, H.B.Zərdabi, M.F.Axundov hələ XIX əsrdə Qərb<br />
mədəniyyətini, onun inkişaf səviyyəsini yüksək qiymətləndirmiş, onu milli<br />
mədəniyyətimizin tərəqqisi üçün meyar saymışlar.<br />
Bu təmayül XX əsrin əvvəllərində də davam etmiş və güclənmişdir. Azərbaycan<br />
romantikləri – M.Hadi, A.Səhhət, H.Cavid, Ə.B.Hüseynzadə və başqaları əsərlərində<br />
Qərb mədəniyyətini təbliğ etmiş, xalqı bu mədəniyyətin nailiyyətlərindən istifadə etməyə<br />
çağırmışlar. Lakin onlar Qərb mədəniyyətini, onun nailiyyətlərini yüksək<br />
qiymətləndirməklə bərabər ona seçimli yanaşmağı, ondan düşünülmüş istifadə etməyi<br />
məsləhət görmüşlər.<br />
Bu gün də cəmiyyətimizdə keçmişdə olduğu kimi, Avropa və bütövlükdə Qərb<br />
mədəniyyəti, onun dəyərlər sistemi milli-mədəni tərəqqinin meyarı sayılır, hətta<br />
cəmiyyətdə Avropa mədəniyyəti qarşısında alüdəçilik meyllərinin artması müşahidə<br />
edilir. Buna baxmayaraq bu gün də ölkəmizdə Qərb mədəniyyətinə, dəyərlərinə<br />
münasibət birmənalı deyil.<br />
Bir tərəfdən xalqın müəyyən hissəsi Qərb mədəniyyətini, onun dəyərlər sistemini<br />
mədəni tərəqqinin meyarı sayır, islami dəyərləri özündə əxz edən milli adətənənələrimizə<br />
tənqidi yaraşır, bütövlükdə onlardan uzaqlaşır, Qərbin mədəni dəyərlərinə<br />
üstünlük verərək, davranışlarında, geyimlərində, bir sözlə həyatın bütün sahələrində<br />
Avropa sayağı həyat tərzini təqlid edir və bununla müasir mədəni səviyyəyə<br />
yüksəldiklərini düşünürlər.<br />
Digər tərəfdən isə cəmiyyətimizdə bu müasirləşmə cəhdlərinə reaksiya olaraq, əks<br />
təmayül, xalqımızın qədim və zəngin mədəniyyəti ilə öyünüb, tariximizə, keçmiş<br />
mədəniyyətimizə, dini-əxlaqi dəyərlərimizə sığınma təmayülü güclənir.<br />
Belə bir şəraitdə cəmiyyət qarşısında seçim etmək, mədəni yüksəlişin,<br />
müasirləşmənin optimal yolunu müəyyən etmək zərurəti durur: ya mənəvi dəyərlərimizi<br />
ABBYY PDF Transformer<br />
Click here to buy<br />
w w w.A BBYY.co m<br />
2.0
ABBYY PDF Transformer<br />
Click here to buy<br />
w w w.A BBYY.co m<br />
2.0<br />
I Beynəlxalq konfrans<br />
ehtiva edən milli mədəniyyətimiz, ya da Qərbin mədəni dəyərlərinə üstünlük verən<br />
müasir mədəniyyət.<br />
Lakin həqiqət budur ki, milli mədəniyyətsiz müasir mədəniyyət ola bilməz, müasir<br />
inkişaf olmadan da milli mədəniyyət öz varlığını davam etdirə bilməz. Fikrimizcə, milli<br />
mədəni tərəqqiyə bu iki görüş arasında barışdırıcı mövqe tutmaqla, yəni milli-mənəvi<br />
dəyərlərlə Qərb mədəniyyəti və dəyərləri arasında sintezi, barışığı təmin etməklə nail<br />
olmaq mümkündür.<br />
Unutmaq olmaz ki, hər bir millilikdə ümumbəşərilik, ümumbəşərilikdə isə millilik<br />
vardır.<br />
ABBYY PDF Transformer<br />
Click here to buy<br />
w w w.A BBYY.co m<br />
2.0<br />
РЕЗЮМЕ<br />
В статье исследуется проблема влияния ислама на формирование<br />
национально-духовных ценностей азербайджанского народа. Сделана попытка<br />
раскрыть постановку проблемы и проанализировать ее эволюцию в контексте<br />
сложных социально-культурных процессов.<br />
SUMMARY<br />
In the article written in historic-philosophical aspect, the problem of influence of<br />
Islam on the formation of national-cultural values of the Azerbaijan people is<br />
investigated. The attempt to open statement of the problem and to assay its evolution in a<br />
context of difficult sociocultural processes is presented.<br />
Abdullayeva Sənubər<br />
AZƏRBAYCAN DİLİNİN BEYNƏLXALQ STANDARTLARA<br />
UYĞUN ÖYRƏDİLMƏSİNƏ DAİR<br />
Bakı <strong>Slavyan</strong> <strong>Universiteti</strong> dünyanın bir çox ölkələrinin qabaqcıl universitetləri ilə<br />
əlaqələr qurmuşdur. Bu əlaqələr arasında Rusiya universitetləri xüsusi yer tutur. Moskva<br />
Dövlət Linqvistik Univesiteti ilə Bakı <strong>Slavyan</strong> <strong>Universiteti</strong> arasında olan əlaqələr günügündən<br />
möhkəmlənir, universitetlərarası imzalanmış müqavilələrə əsasən birgə layihələr<br />
həyata keçirilir. Bu layihələrdən biri də Bakı <strong>Slavyan</strong> <strong>Universiteti</strong>nin rektoru, AMEA-nın<br />
müxbir üzvü, Əməkdar Elm xadimi, prof. Kamal Abdullayevin təşəbbüsü ilə Moskva<br />
Dövlət Linqvistik Univesitetində Azərbaycan dili ixtisasının açılmasıdır. Bu ixtisasın<br />
açılması «Praktik Azərbaycan dili» dərsliyinin yazılması zərurətini yaratdı.<br />
Dərslik Avropa Şurası tərəfindən qəbul olunmuş metodik göstərişlərə uyğun tərtib<br />
olunmuşdur ki, bu da onun yüksək səviyyədə yazılacağına təminat verirdi. Bu layihənin<br />
diqqət çəkilən məqamı odur ki, Azərbaycan dili xarici dil kimi öyrədilməli idi. Bu da,<br />
əlbəttə, Azərbaycanın dünyada nüfuzunun artması ilə də sıx bağlıdır.<br />
Struktur-semantik cəhətdən bu dərslik ənənəvi təlim vasitəsi kimi ümümtəhsil<br />
standart və proqramlarına uyğun olaraq tədris materialının sistemli şəkildə izahı ilə<br />
xarakterizə olunur. Təqdim olunan bu dərslik vasitəsilə həm tədris prosesi təşkil edilir,<br />
11
ABBYY PDF Transformer<br />
Click here to buy<br />
w w w.A BBYY.co m<br />
2.0<br />
Azərbaycanşünaslığın aktual problemləri<br />
həm dərsin mənimsənilməsi təmin edilir, həm də tələbədə şəxsi sosial təcrübə əldə etmək<br />
qabiliyyəti, ətraf mühitdə baş verən hadisələri qiymətləndirmək, cəmiyyətdə öz yerini<br />
tapmaq bacarığını formalaşdırır.<br />
Dərslik həmçinin şəxsiyyəti inkişaf etdirmə və tərbiyə etmə funksiyası daşıyır.<br />
Xüsusən də o, təlim alanın təxəyyülünün, düşüncəsinin, yaddaşının inkişafına təsir<br />
göstərməli və onun mənəvi tərbiyəsini həyata keçirməlidir.<br />
Səriştəli innovasion yanaşma xarici dillərin tədrisi və öyrədilməsi prosesində<br />
obyektiv ölçüyə gələn və kommunikasiya bacarığının formalaşma səviyyəsi şkalasına<br />
uyğunluq nəzərdə tutulur. Bu səviyyə şkalasına görə dil 3 səviyyədə - A, B, C<br />
səviyyələrində öyrədilir. Bu cəhətdən dərslik, yuxarıda qeyd olunduğu kimi, mühüm<br />
əhəmiyyət daşıyır, belə ki:<br />
- istifadə olunan tədris materialları kompleksində daha sabit komponentdir;<br />
- xarici dilin öyrənilməsi və tədrisində bütöv müəllif konsepsiyasını əks etdirir;<br />
- bu dərslik təhsil alan müəyyən kontingent üçün seçilmiş autentik mətn və oxu<br />
bacarığının inkişafına yönəldilmiş tapşırıqları olan qiraət kitabı, yəni müntəxəbatla<br />
müşayiət olunur.<br />
Dərslik modul quruluşuna malikdir. Burada modul dedikdə, təlimin qoyduğu<br />
məqsəd və tapşırıqlara görə Azərbaycaq dilinin praktik kursunun müəyyən məntiqi<br />
bitkinliyə malik olan bir bölməsi nəzərdə tutulur.<br />
Hər bir modula ünsiyyətin bir mövzusu/situasiyası ilə birləşən bir neçə dərs<br />
daxildir.<br />
Hər bir modulun əvvəlində biliklər – vərdişlər – bacarıq xətti üzrə onun məqsəd və<br />
məzmunu müəyyənləşdirilir; burada biliklər və vərdişlər fənnin bölmələrinə (fonetika,<br />
qrammatika, leksika, üslubiyyat) görə fərqli, ancaq bacarıq hissəsi nitq fəaliyyətinin<br />
bütün növləri (dinləmə, danışıq, oxuma, yazma) üzrə verilmişdir. Ayrı-ayrılıqda «təlim<br />
bacarığı» və bunun verilmiş modul çərçivəsində formalaşma dərəcəsi təsvir edilir. Bura<br />
dili ünsiyyət vasitəsi kimi inkişaf etdirmək üçün sorğu kitabları, xüsusi lüğətlər,<br />
fonolaboratoriya, kompyuter proqramları və s. ilə müstəqil işləmək, öz nailiyyətlərini<br />
düzgün qiymətləndirmək bacarığı daxildir.<br />
Modulun quruluşu və məzmunu onun konkret məqsəd və vəzifələrindən asılıdır.<br />
Müəlliflər dərsliyin bütün modullarını və onları təşkil edən dərsləri dəqiq və vahid<br />
formada tərtib etməyə çalışmışlar.<br />
Bu dərslik 16 moduldan ibarətdir. Bu modullardan hər birinin yerinə yetirilməsi<br />
üçün saatların miqdarı tədris planı ilə müəyyənləşdirilir.<br />
Birinci modul bir semestr üçün nəzərdə tutulmuşdur, kompleks şəkildə giriş<br />
kursundan ibarətdir, sonrakı modullar əsas kursu təşkil edir.<br />
Təlimin başlanğıc mərhələsində (giriş modulu) bütün qaydalar və onların izahları<br />
rus dilində, eyni zamanda, azərbaycanca sətiraltı tərcümə ilə verilir.<br />
Hər bir dərs məhsuldar lüğət siyahısı ilə müşayiət olunur; burada bütün yeni<br />
sözlərin mənaları və işlədilmə xüsusiyyətləri verilir.<br />
Dərsliyin sonunda rus dilində qısa qrammatik material verilmişdir; burada<br />
proqramda nəzərdə tutulmuş fonetik, leksik və qrammatik mövzularının məniməsnilməsi<br />
üçün zəruri olan məlumat, həmçinin sözlərin məhsuldar lüğət siyahısı verilmişdir.<br />
Skriptrlər Müəllimlər üçün kitabda verilmişdir.<br />
Dilin müxtəlif aspektləri üzərində iş aşağıdakı kimi xarakterizə edilir:<br />
12<br />
ABBYY PDF Transformer<br />
Click here to buy<br />
w w w.A BBYY.co m<br />
2.0
ABBYY PDF Transformer<br />
Click here to buy<br />
w w w.A BBYY.co m<br />
2.0<br />
I Beynəlxalq konfrans<br />
a) kompleksliliklə – bir tərəfdən, ünsiyyətin müxtəlif vasitələrinə – fonetik,<br />
qrammatik və leksik normalara eyni zamanda yiyələnmək nəzərdə tutulur; digər tərəfdən,<br />
şifahi və yazılı ünsiyyət bacarığı formalaşdırılması həyata keçirirlir.<br />
b) polifunksionallıqla - xarici dil həm təlimin məqsədi, həm də müxtəlif bilik<br />
səhələrində məlumat əldə etmək vasitəsi kimi nəzərdən keçirilir.<br />
Son məqsədi mütəxəssisin mədəniyyətlərarası kommunikasiya bacarığının inkişafı<br />
olan dərsliyin hazırlanmasında aşağıdakılar innovasiondur:<br />
- nitq qabiliyyətinin formalaşdırılmasında dil materialını mənimsəməklə tələffüzdə<br />
aksentin aradan qaldırılması;<br />
- tədris materiallarının sosiolinqvistik və sosiamədəni məzmununun nəzərə<br />
alınması;<br />
- kommunikativ situasiyanı şəkillərlə əks etdirən oxu materiallarının olması;<br />
- real ünsiyyətə həvəsləndirən çalışma və tapşırıqların üstünlük təşkil etməsi;<br />
- xarici dildə şifahi və yazılı nitqin imkanlarını mənimsəyərkən təhsil alanların ana<br />
dilindəki nitq və linqvomədəni təcrübəsindən istifadə etmək;<br />
- müxtəlif mədəniyyətlərdə dəyərlər haqqında təsəvvürləri təhlil və dərk etməyi<br />
tələb edən tapşırıqlara meyl edilməsi.<br />
Dərsliyin hazırlanması zamanı əsasən onun kommunikativ yönümü üstün<br />
tutulmuşdur, xüsusən:<br />
- autentik mətnlərin üstünlüyü;<br />
- dil öyrənənlərə xüsusi maraq oyadan mətnlərin problematikasının rəngarəngliyi;<br />
- şifahi və yazılı kommunikasiyaya alışdırmaq üçün mətnlərdən istifadə edilərkən<br />
balansın gözlənilməsi;<br />
- dərsliyin tərtibatında qrafikadan istifadə edilməsi;<br />
- ölkəşünaslıqla bağlı informasiyasının yüksək səviyyədə şərh edilməsi və onun<br />
təlim alanlar üçün anlaşıqlı olması;<br />
- dərslikdə geniş şəkildə təqdim olunmuş mədəniyyətlərarası ünsiyyət situasiyalarından<br />
istifadə etməklə tələbələrin maraq dairələrinin genişləndirilməsinə meyl;<br />
- dərslikdəki tapşırıq və çalışmaların kommunikativ yönümünün yüksək səviyyəsi;<br />
bu da özünü, hər şeydən əvvəl, məşq çalışmalarına nisbətən kommunikasiya yönümlü<br />
çalışmaların çoxluğunda, mahiyyət etibarilə fonetik, qrammatik və leksik vərdişlərin<br />
formalaşdırılması zamanı kommunikativ yönümə əməl edilmədə göstərir.<br />
Azərbaycan dili dərsliyinin yaradılması zamanı verilmiş ünsiyyət situasiyalarının<br />
rəngarəngliyinə (rəsmi/qeyri-rəsmi ünsiyyət normaları çərçivəsində), nitq fəaliyyətinin<br />
reseptiv və məhsuldar dil vahidlərinin fəaliyyət spesifikasının nəzərə alınmasına, xüsusən<br />
də təhsil alanların kreativ bacarıqlarına təkan verən spesifik problem tapşırıqların<br />
yaradılmasına xüsusi diqqət yetirilmişdir.<br />
Dərsliyin tələbədə müstəqillik yaratma və formalaşdırma meyli özünü aşağıdakılarda<br />
göstərir:<br />
- dərsliyin məqsəd və məzmununun tələbə və müəllimlər üçün şərhlərlə müşayiət<br />
edilməsi;<br />
-tələbələrin ölkəşünaslıqla bağlı informasiyalarının seçilmə və sistemləşdirilməsini<br />
nəzərdə tutan tapşırıqların olması;<br />
- tələbələrin fərdi və şəxsiyyət özünəməxsusluğunu, onların maraq və tələbatlarını<br />
nəzərə alan tapşırıqların daxil edilməsi;<br />
13<br />
ABBYY PDF Transformer<br />
Click here to buy<br />
w w w.A BBYY.co m<br />
2.0
ABBYY PDF Transformer<br />
Click here to buy<br />
w w w.A BBYY.co m<br />
2.0<br />
Azərbaycanşünaslığın aktual problemləri<br />
ABBYY PDF Transformer<br />
- tələbələrin konkret dərs tapşırıqlarını həll etmək üçün zəruri olan, onların<br />
hərəkətlərinin ardıcıllığını müəyyənləşdirən tapşırıqların olması;<br />
- tələbələrin əldə etdikləri nəticələri qiymətləndirməyi nəzərdə tutan tapşırıqların<br />
olması.<br />
Xüsusi «qiymətləndirmə cədvəli» mövcuddur. Özünüqiymətləndirmə üçün<br />
yoxlama aparılır. Müxtəlif ünsiyyət situasiyalarında (dinləmə, danışma, oxu və yazı) əsas<br />
kommunikativ bacarıq formalaşdırılması səviyyəsini müstəqil qiymətləndirmək üçün XD<br />
bilik səviyyəsinə müvafiq parametr-deskriptorlar daxil edilir ki, bu aşağıdakı meyarlarla<br />
edilir:<br />
- «Mən bunu asanlıqla edə bilirəm.»<br />
- «Mən bunu edə bilirəm, ancaq çətinlik çəkirəm.»<br />
-«Bu mənim məqsədimdir».<br />
Refleksiv özünüqiymətləndirmə üçün tapşırıqlar, bir qayda olaraq, bu terminlərlə<br />
ifadə olunur : «Mən bacarıram…», «Mənə …lazımdır», «Ünsiyyət prosesində mənim çətinliklərim<br />
/ problemlərim ….. ilə bağlıdır» və s. Məsələn: Mən əlifbanı bilirəm: a) b) c)<br />
Bu qrafalar o deməkdir ki:<br />
a) Mən əlifbanı yaxşı bilirəm;<br />
b) əlifbanı dəqiq bilmirəm, ancaq çap formalı mətndə hərflərin çoxunu tanıyıram;<br />
c) hələ ki əlifbanı pis bilirəm, ancaq onu öyrənmək mənim üçün çox önəmlidir, bu,<br />
mənim məqsədimdir.<br />
Mənə müraciət olunan zaman tanış sözləri və çox sadə ifadələri başa düşürəm:<br />
a) b) c)<br />
a) asanlıqla;<br />
b) əgər mənim müsahibim asta-asta, aydın, fasilələrlə danışırsa;<br />
c) pis, mən bunun üçün öz üzərimdə işləməliyəm və s.<br />
Bu dərslik mədəniyyətlərin qarşılıqlı öyrənilməsi zəminində yazılmışdır. Belə<br />
hesab edirik ki, yeni layihə ilə yazılmış bu dərslik universitetlər arasında mövcud olan<br />
xoş, dostluq münasibətlərinin daha da artmasına yardım edəcək.<br />
Click here to buy<br />
w w w.A BBYY.co m<br />
2.0<br />
ƏDƏBİYYAT<br />
1. Европейский языковой портфель (для филологов). Москва, 2005.<br />
2. Методические рекомендации по созданию учебника по практическому<br />
курсу 1 иностранного языка для обучения языкам и культурам стран СНГ.<br />
Москва, 2008.<br />
РЕЗЮМЕ<br />
Учебник по практическому курсу азербайджанского языка ориентирован на<br />
подготовку бакалавров по направлению «Лингвистика и межкультурная коммуникация»<br />
и составлен согласно классификации, принятой Советом Европы. В основе<br />
учебника лежит современная инновационная методическая концепция. Проект<br />
позволяет представить культуру, экономику, древнюю историю азербайджанского<br />
народа.<br />
14
ABBYY PDF Transformer<br />
Click here to buy<br />
w w w.A BBYY.co m<br />
2.0<br />
I Beynəlxalq konfrans<br />
Учебник имеет модульное построение, содержит 16 модулей. Каждый модуль<br />
имеет четкую рамочную структуру. Учебник включает в себя вводный курс (4<br />
модуля), и основной курс (12 модулей). Целью учебника является достижение<br />
уровня А 2 по общеевропейским стандартам.<br />
ABBYY PDF Transformer<br />
Click here to buy<br />
w w w.A BBYY.co m<br />
2.0<br />
SUMMARY<br />
The textbook on a practical course of the Azerbaijan language is focused on<br />
preparation of bachelors in a direction «Linguistics and intercultural communications»<br />
and made according to the classification accepted by the Council of Europe. At the heart<br />
of the textbook modern innovative methodical concept lies. The project allows to present<br />
culture, economy, ancient history of the Azerbaijan people.<br />
The textbook has modular construction, contains 16 modules. Each module has<br />
accurate frame structure. The textbook includes an introduction course (4 modules), and a<br />
basic course (12 modules). The textbook purpose is achievement of level A 2 under the<br />
all European standards.<br />
Abışova Sevinc<br />
СТИЛЕВОЙ ПЛАСТ ТЕКСТА АНДРЕЯ ПЛАТОНОВА И ЕГО<br />
ПРЕЗЕНТАЦИЯ В ПЕРЕВОДЕ НА АЗЕРБАЙДЖАНСКИЙ ЯЗЫК<br />
Одним из основных отличительных особенностей является своеобразие<br />
художественного текста Платонова, неповторимость синтаксической презентации.<br />
Именно этого Платонова невозможно перевести на азербайджанский язык. Речь не<br />
идёт о силе или слабости языка. Дело в том, что поднятый Платоновым<br />
художественно-эмоциональный пласт в русском языке ещё не пробудился в<br />
азербайджанском. Именно не пробудился! Потому что этот пласт в качестве<br />
«сырого материала» существует в азербайджанском языке, да, видимо, и в других<br />
языках тоже. Но более всего этот пласт должен быть пробуждён, лишь после этого,<br />
Платонов может быть перенесён туда.<br />
Платонов ещё потому является гениальным творцом, что он своим<br />
синтаксисом фразы может смеяться, говорить. До него никто не мог заставить<br />
говорить русский синтаксис. Обычно говорит и говорит содержание фразы.<br />
Оказывается подлежащее и сказуемое предложения тоже могут говорить,<br />
смеяться... Можно ли всё это так же передать на азербайджанский язык<br />
Пусть говорят – платоновский пласт на соответствующем уровне ещё не<br />
раскрыт на азербайджанском языке…» (3, 50-52), - пишет Камал Абдулла в своей<br />
книге. В самом деле, в стартовавшем третьем тысячелетии изучение творческого<br />
наследия Платонова чрезвычайно важно и актуально как нестандартный эталон<br />
стилевой манеры письма. Прав К.М. Абдуллаев и те современные русские критики,<br />
которые анализируют стиль этого писателя как неповторимый источник, памятник<br />
15
ABBYY PDF Transformer<br />
Click here to buy<br />
w w w.A BBYY.co m<br />
2.0<br />
16<br />
Azərbaycanşünaslığın aktual problemləri<br />
ABBYY PDF Transformer<br />
ушедшей эпохи, но отзвуки, которой доносятся и до наших дней. Тонкий стилист,<br />
он сумел уловить, быть может, не столько осознанно с политической точки зрения,<br />
сколько интуитивно те проблемы, которые возможно было передать языком,<br />
глубоко отличным от своих прозаиков-современников.<br />
Самые сокровенные философские идеи А.Платонов развивал в своих<br />
рассказах для детей, где через их взгляд на мир, через их жизненное пространство<br />
показывал детей как «спасителей вселенной». Несмотря на то, что они написаны на<br />
доступном для детского восприятия языке, все же и в них проявляется своеобразие<br />
стиля Платонова. Это с первого взгляда они кажутся незамысловатыми, а на самом<br />
деле через детскую сказку дается урок взрослым.<br />
Рассмотрим рассказ А.Платонова «Свет жизни». Переводчик с первых же<br />
страниц воссоздания текста на азербайджанском языке пытается воздержать<br />
тональность повествования автора: «В глубине нашей памяти сохраняются и<br />
сновидения, и действительность; и спустя время уже нельзя бывает отличить,<br />
что явилось некогда вправду и что приснилось, - особенно если прошли долгие годы<br />
и воспоминание уходит в детство, в далекий свет первоначальной жизни. В этой<br />
памяти детства давно минувший мир существует неизменно и бессмертно...<br />
Росло дерево где-то на поляне, в окрестностях родины, освещенное июньским<br />
полуденным солнцем; свет неба лежал на траве, и от волнения зноя тень<br />
древесных листьев неслышно трепетала по травяной сияющей земле, словно видно<br />
было, как дышит солнечный свет» (2, с. 81). – “Həm yuxuya bənzəyən,həm də olan<br />
olan hadisələr uzun müddət yaddaşımızda qalır; zaman keçdikcə adam bunlardan hansının<br />
həqiqət və hansının yuxu olduğunu ayırmaqda çətinlik çəkir, aradan çox keçəndə xatirələrin<br />
bir ucu uşaqlığa, insan ömrünün ilk çağlarına gedib çıxanda bu iş daha çətin olur. Bu<br />
uşaqlıq xatirələrində keçmiş illər dəyişməz və canlı qalır... Yurdumuzun ətraf yerlərində<br />
hardasa bir talada göyə qalxan bir ağac, iyin ayının günörta günəşi ilə işıqlandırılır; gün<br />
işığına batıb bürkünün təsirindən yaşıl ağacların gövdəsi, otlar işıldayan torpağın üstündə<br />
titrəşir, sanki günəşin işığı nəfəs alır” [4, 13]. В оригинале сочинительный союз «и»,<br />
указывающий на взаимоотношения между однородными единицами («и сновидения<br />
и действительность»), не отделяются запятой. То же самое мы наблюдаем и в<br />
последующем повторе с изъяснительным союзом «что» («что явилось некогда<br />
вправду и что приснилось»). Переводчик соблюдает эти повторы, выраженные<br />
союзами, лишь отступив в первом случае прибавлением запятой (“həm yuxuya<br />
bənzəyən, həmdə olan hadisələr”; “hansının həqiqət və hansının yuxu olduğunu”).<br />
Второе предложение, данное после многоточий, выделяется своим лиризмом<br />
и поэтическими деталями. Эта живописная картина богата образными мазками,<br />
полными светлых и ярких тонов – «освещенный», «солнце», «свет», «сияющий»,<br />
«солнечный». Фонема «с» насыщает всю ритмико-фонетическую структуру текста,<br />
придает ему оттенок посвященной духовности. Переводчик передает аналогичную<br />
структуру посредством фонемы «э», –“günorta”, “günəş”, “gün”, – усиливая ее<br />
лексической единицей “işıq”. Да и предшествующий текст нацеливает внимание<br />
читателя на «свет первоначальной жизни», хотя и «далекий». Правда, переводчик<br />
обходит ее, сохраняя в целом содержание фразы и укрепив его, как мы уже<br />
отметили, ритмико-фонетическими вкраплениями.<br />
Click here to buy<br />
w w w.A BBYY.co m<br />
2.0
ABBYY PDF Transformer<br />
Click here to buy<br />
w w w.A BBYY.co m<br />
2.0<br />
I Beynəlxalq konfrans<br />
Однако, при удачном сохранении ключевых сочетаний – «в окрестностях<br />
родины – yurdumuzun ətraf yerində»; «otlar işıldayan torpağın üstündə titrəşır – тень<br />
древесных листьев неслышно трепетала по травяной сияющей земле»; «sanki<br />
günəşin işığınəfəs alır» - «словно видно было, как дышит солнечный свет» –<br />
переводчик упустил из виду образную деталь общей картины «свет неба лежал на<br />
траве» (göyün işığı otların üstündə uzanmışdı). Земля отражает свет неба и сама<br />
становится светлой. Ведь свет неба лежит, говоря мифическим языком, соединяется<br />
с землей, передает ей не только тепло, но и свет, который, таким образом, разливаясь,<br />
дышит. Но весь этот процесс происходит незаметно, исподволь, как бы сказал сам<br />
писатель – «нечаянно». Вот оно-то выражается фразой «тень... неслышно трепетала».<br />
На азербайджанском языке ее можно было бы передать словом «səssiz-səmirsiz». Здесь<br />
вспоминаются рассуждения исследователя В.А.Кухаренко: «Индивидуальнохудожественное<br />
значение слова, таким образом, является обобщением целого ряда<br />
контекстуальных актуализированных значимостей, реализация которых обусловлена<br />
идейно-тематическим и композиционным развитием произведения». [1, 33]<br />
Приведем еще один, на наш взгляд, из удач переводчика. «Аким начал<br />
самостоятельно управлять по хозяйству, а женщина молча следила за мальчиком<br />
с тем опечаленным терпеливым смирением, которое походило на скромное, но<br />
нерушимое счастье» [2, 85] – «Akim evdə istədiyini götürdü, istədiyini qoydu, sərbəst<br />
oturub durmağa başladı, qadın isə adi, ancaq davamlı bir səadətə bənzəyən qəmli, səbirli,<br />
bir mütiliklə sakitcə oğlana göz qoyurdu» [4, 18]. Выделенные нами фразы являются<br />
наглядным примером верно подмеченного и переданного на азербайджанском<br />
языке такого сложного и противоречивого стиля Платонова.<br />
ЛИТЕРАТУРA<br />
1. Кухаренко В.А. Интерпретация текста. Учебное пособие для студентов<br />
a. педагогических институтов по специальности № 2103 «Иностранные<br />
b. языки». Л., Просвещение, 1978, с. 33.<br />
2. Платонов А. Свежая вода из колодца. Рассказы. Повесть. Кемерово.<br />
a. Кемеровское книжное издательство, 1984, 256с.<br />
3. Abdulla Kamal. 300 azərbaycanlı (ədəbi-bədii esselər). Bakı, Mütərcim, 2007, s.<br />
50-52.<br />
4. Platonov A. Dörd hekayə: Nikita, Həyat işığı, Sərçənin səyahəti, Ulya. Tərcümə<br />
edən Ə.Salahzadə, redaktor Y.Məmmədov. Bakı, Gənclik, 1971, 51s.<br />
XÜLASƏ<br />
Məqalədə A.Platonovun Azərbaycan dilinə tərcümə kontekstində əsərlərinin üslub<br />
xüsusiyuyətlərinin verilməsi açıqlanır.<br />
SUMMARY<br />
The article deals with the style particularities of A.Platonov’s works in transfer<br />
context to Azerbaijani language.<br />
ABBYY PDF Transformer<br />
Click here to buy<br />
w w w.A BBYY.co m<br />
2.0<br />
17
ABBYY PDF Transformer<br />
Click here to buy<br />
w w w.A BBYY.co m<br />
2.0<br />
Azərbaycanşünaslığın aktual problemləri<br />
Акперова Айгюн<br />
ABBYY PDF Transformer<br />
Click here to buy<br />
w w w.A BBYY.co m<br />
2.0<br />
ПРОБЛЕМА БЕЗОПАСНОСТИ В КОНТЕКСТЕ ГЛОБАЛИЗАЦИИ<br />
Появление самого термина глобализация связывают со статьей Т.Левита,<br />
опубликованной в «Гарвард бизнес ревю» (Harvard Business review) в 1983 году,<br />
который обозначил им феномен слияния рынков отдельных продуктов,<br />
производимых крупными транснациональными корпорациями. Однако затем этот<br />
термин приобрел несколько иное звучание. Глобализация стала восприниматься<br />
как социальный процесс, в ходе которого стираются географические границы<br />
социальных и культурных систем, и население все более осознает исчезновение<br />
этих границ[1,590]. Нередко под глобализацией также понимают распространение<br />
западной модели развития на все остальные страны и культуры, что служит<br />
теоретическим обоснованием однополюсного (универсального) мирового порядка<br />
[2,24]. Отсюда попытки антиглобалистов бороться с глобализацией свелись к<br />
радикализму, терроризму. Как правило, антиглобалисты выступают против<br />
Америки, которую обвиняют в том, что она навязывает миру свои ценности, так<br />
называемый «Pax Americana», а НАТО воспринимается ими противником в том<br />
смысле, что проводит интересы США. Конечно, некоторые аргументы<br />
антиглобалистов требуют теоретического внимания.<br />
К примеру, имеется доля истины в том, что основные выгоды от<br />
глобализации по рецептам Вашингтона получают сами американцы. Остальным же<br />
странам достается меньше. Они в основном получают прибыль за счет продукции<br />
обрабатывающей промышленности, хотя и получают за нее они сейчас больше, чем<br />
ранее [3, 543].<br />
Однако антиглобалисты не хотят видеть, что принципы глобализации не<br />
сводятся к американской гегемонии, а могут стать принципами и других<br />
цивилизаций и культур. А вот угрозы радикализма и терроризма опасны для любой<br />
цивилизации, а не только для западной цивилизации. Поэтому качественно<br />
построенная система европейской безопасности нужна не только для НАТО и<br />
Европы, но и для всего мира, так как предполагает сокращение вмешательства<br />
США в дела Европы.<br />
Одновременно, ослабление Европы перед угрозами антиглобалистов, будет<br />
означать усиление доминирования США в Европе. Этот момент беспокоит З.<br />
Бжезинского, который в своей книге «Еще один шанс» пишет, [4, 47] что политика<br />
бывшего президента США Дж.Буша привела к тому, что оказались<br />
«выброшенными на ветер», фактически, усилия восьми американских президентов.<br />
Центральным фронтом «холодной войны» была Европа. По сути, по мнению<br />
американского ученого, это была война за Европу, которую Америка выиграла.<br />
Американская сторона следующим образом обосновывает смысл своего<br />
дальнейшего пребывания в Европе: хотя могущество России в обычных видах вооружений<br />
практически исчезло, она остается (как минимум, еще несколько<br />
десятилетий будет оставаться) ядерной сверхдержавой - "латентной угрозой европейской<br />
безопасности... Соединенные Штаты необходимы в качестве противовеса<br />
18
ABBYY PDF Transformer<br />
Click here to buy<br />
w w w.A BBYY.co m<br />
2.0<br />
I Beynəlxalq konfrans<br />
возможному восстановлению России под более агрессивным руководством,<br />
которое однажды сможет представить собой угрозу западным соседям [5].<br />
Таким образом, первоочередной задачей нового президента, полагает<br />
Бжезинский, должно стать возвращение в Европу, другими словами, возрождение<br />
Атлантического сообщества. Как он считает, без опоры на это возрождение<br />
Америка не может рассчитывать на еще один шанс. У Европы (отдельно от<br />
Америки) нет для этого ни политического единства, ни воли к мировому лидерству.<br />
Но если Бжезинского, элиту США интересует вопрос о лидерстве, о принципах<br />
лидерства над миром и Европой, то нас интересует вопрос о принципах<br />
взаимоотношений между Европой и Америкой, о том, какой они видят<br />
глобализацию, ценности глобализации.<br />
К примеру, американские политологи, в том числе Ф. Фукуяма в меньшей<br />
степени глобализацию воспринимают, как путь усиления могущества и влияния<br />
США в мире. Они уверены в том, что, во-первых, связанность стран мира<br />
уменьшается. Происходит явное разделение стран мира на процветающие и<br />
периферийные. Появилась группа безнадежно отставших стран (в Африке),<br />
которые вообще не рассматриваются в рамках глобальной экономики, а<br />
вспоминают о них из-за периодических вооруженных конфликтов. Роль<br />
большинства стран в мире сокращается, а требует повышения контроля со стороны<br />
Америки, вмешательства в дела большинства стран мира. Акции в Ираке,<br />
Афганистане из этого ряда.<br />
Во-вторых, наблюдается, по их мнению, формирование региональных<br />
объединений, сфера действий которых коррелирует с соответствующими<br />
цивилизациями. Но если имеются позитивные цивилизации, признать, что идет<br />
война цивилизаций, то, соответственно, Америка поддерживает региональные<br />
объединения «дружественных цивилизаций и борется с «враждебными»<br />
цивилизациями.<br />
В-третьих, усиление Америки в определенной степени в интересах стран<br />
Европы. Но под Европой понимается группа стран океанической цивилизации:<br />
Канада, Великобритания, Австралия и т.д. Страны континентальной Европы<br />
оказываются в некотором смысле слова подчиненными англосаксонской<br />
(океанической) цивилизации, хотя могут быть и иные взгляды на интересы<br />
Европы.<br />
В-четвертых, усиление роли США происходит не только как политический и<br />
экономический диктат, но косвенно проявляется в продвижении так называемого<br />
западного образа жизни. Но западный образ жизни не обязательно носит характер<br />
американоцентричности и «вестернизации». Надо признать, что многие и<br />
американские и некоторые европейские ученые глобализацию рассматривают как<br />
расширенную версию вестернизации. Сторонниками такой трактовки глобализации<br />
являются и С. Амин и Л.Бентон [6, 105], но наиболее ярко униполярное устройство<br />
мира смоделировано Айрой Л. Страус, влиятельным экспертом в структурах<br />
НАТО, полагающим, что всеобщее признание униполярной модели мира – дело<br />
близкого будущего. Такую модель активно поддерживала и экс - госсекретарь<br />
США М. Олбрайт.<br />
19<br />
ABBYY PDF Transformer<br />
Click here to buy<br />
w w w.A BBYY.co m<br />
2.0
ABBYY PDF Transformer<br />
Click here to buy<br />
w w w.A BBYY.co m<br />
2.0<br />
Azərbaycanşünaslığın aktual problemləri<br />
ABBYY PDF Transformer<br />
По мнению А. Страус, в центре находятся США, их окружают кольцо стран<br />
Европы и Япония, которые, фактически, играют роль полупериферии униполярной<br />
системы, а на периферии находятся остальные страны. В отношении России в этой<br />
модели сохраняется неоднозначность, поскольку допускается ее движение как в<br />
кольцо стран полупериферии, так и на обочину периферии. Эта модель в реальной<br />
политике, к примеру, приводит к тому, что Россия была принята в «Большую 7»,<br />
которая трансформировалась в «8», был учрежден Совет НАТО и Россия. Однако,<br />
как только Россия, пользуясь своим возросшим влиянием, пытается играть более<br />
значительную роль, ее пытаются сдерживать. Страус пишет: «Вестернизация –<br />
всемирный феномен, даже когда ее спускают на тормозах, осуществляя как<br />
«модернизацию». Идеологическая униполярность есть неодолимая реальность;<br />
только разнообразные религиозные фундаменталисты упорствуют в своих<br />
выступлениях против нее. Униполярный мир является не только краеугольным<br />
камнем мирового порядка; он был до сих пор также расширяющимся ядром<br />
мирового порядка. Этим компенсируется его самая большая слабость: его статус<br />
численного меньшинства в мире, где стремительно растет население многих стран»<br />
[7, 27-44].<br />
Совершенно очевидно, что для Страуса, если принять эту модель за основу<br />
миропорядка, представляет собой правильное дело, то для представителей<br />
полупериферии и периферии возможны различные подходы. Однако следует<br />
отметить, что его разграничение «вестернизации» и «модернизации» важно и для<br />
нас, для ученых постсоветского пространства и Азербайджана. Это разграничение<br />
оказывается методологически важным, так как показывает, как можно двигаться по<br />
направлению к Европе: либо, не обращая внимания на реакции населения, либо<br />
коррекции движения с учетом их отношения к этому процессу. Конечно, первый<br />
выбор может выглядеть более скоростным, тогда, как второй, предполагает более<br />
глубокие преобразования.<br />
Экспорт западных ценностей – идей индивидуализма, свободы, демократии,<br />
прав человека, равенства, отделения церкви от государства, либерализма, на взгляд<br />
многих ученых из постсоветского пространства, дело бесперспективное, но<br />
попытка понять их значимость, их своеобразие на постсоветском пространстве дело<br />
как раз таки позитивное. Хотя признаем, что есть и такие радикальные идеологи,<br />
которые вообще отрицают значимость этих ценностей вне Европы.<br />
Но эти вопросы почти не волнуют самого Страуса, как Ф. Фукуяму вначале<br />
не беспокоили проблемы восприятия либерализма со стороны нелиберальной части<br />
Европы и Евразии. Страус, например, уверен в том, что, если все будет сделано<br />
правильно в соответствии с моделью, то наступит благоденствие, мир станет<br />
управляемым, контролируемым и прогнозируемым. Последнее слово оказывается<br />
ключевым, поскольку многие хотят стабильности и прогнозируемости. Но дело в<br />
том, что такая стабильность и прогнозируемость всегда временна.<br />
Построение униполярного идеального мира – идея, как известно, не новая.<br />
Фактически, борьба между США и СССР в идеологическом плане строилась на<br />
том, чья модель мира лучше, но эта борьба происходила опять-таки в рамках<br />
стремлений все унифицировать, стандартизировать и разработать четкую и<br />
однозначную модель существования мира. Отличия заключались лишь в способах<br />
20<br />
Click here to buy<br />
w w w.A BBYY.co m<br />
2.0
ABBYY PDF Transformer<br />
Click here to buy<br />
w w w.A BBYY.co m<br />
2.0<br />
I Beynəlxalq konfrans<br />
ABBYY PDF Transformer<br />
его описания и технологии построения.<br />
Следуя этим принципам, свою модель униполярного мира, но уже<br />
постиндустриального мира предложил О. Тоффлер в своей книге «Третья волна»<br />
[8, 228 – 237]. Кстати, понятие «волны» в контексте развития мира и демократии<br />
затем использовали в своих трудах С. Хантингтон, и Ф.Фукуяма. Надо признать,<br />
что модель Тоффлера более сложная, так как пытается совместить достоинства<br />
нескольких моделей, но страдает и известными недостатками, лишая цивилизацию<br />
права выбора. Рациональность прекрасное качество для цивилизации, но она не<br />
оправдывает игнорирования моральных принципов и ценностей. Эти принципы<br />
сводятся к правам человека, демократии, уважению равенства и свободы.<br />
Интересно то, что эти принципы сформировались в рамках западной цивилизации.<br />
Но, одновременно, именно на них может базироваться любое сообщество. Этот<br />
тезис применим, как к принципам, на основе которых формируется как<br />
государство, так и межгосударственным сообществам.<br />
Как правило, многие ученые считают, что индивидуализм и права человека с<br />
трудом принимаются в незападных цивилизациях, а потому вмешательство в эту<br />
сферу со стороны западных стран, НАТО усложняет взаимодействие между<br />
странами. (9, 34). На самом деле гуманитарные операции, проводимые<br />
международными организациями, в том числе и НАТО, иногда оказывает<br />
позитивное влияние на происходящие процессы в мире.<br />
Кроме того, те ученые, которые считают, что индивидуализм как ценностная<br />
установка в странах Востока не имеет большого значения, не замечают изменений.<br />
(10, 22) Можно признать, что в этом мире главным критерием, ценностью является<br />
коллектив, семья, но, во-первых, коллективизм бывает различный, а, во-вторых, в<br />
силу процесса вестернизации в мире индивидуализм и свобода в этих странах в<br />
последнее время повышается в цене. Китайские и японские культурологи<br />
отмечают, что появился иероглиф ''свобода'' в этих языках, идет формирование<br />
гражданского общества и гражданских ценностей. Если рассмотреть процессы,<br />
которые идут на постсоветском пространстве можно также увидеть изменения в<br />
этой сфере. Кроме того, вопрос о ценностях, об отношении к демократии, правам и<br />
свободам человека для постсоветского пространства имеет особое значение, и<br />
особенно этот вопрос важен для Азербайджана, который ориентируется в своем<br />
развитии на ценности европейской цивилизации.<br />
Многие эксперты уверены в том, что Азербайджан не только должен<br />
сотрудничать с НАТО, но и со временем стать членом этой организации. Но для<br />
этого следует не только понять, но и воспринять европейские ценности. Понятно,<br />
что свобода может выглядеть в чьих-то представлениях, как свобода от любых<br />
ограничений. Так, известно, что на постсоветском пространстве свободу нередко<br />
трактуют как отсутствие ответственности за свое поведение. Индивидуализм,<br />
свобода, равенство и права человека – это атрибуты демократии, при этом<br />
оказывается своего рода императивом современного международного права.<br />
Сюда вписывается и процесс сокращения возможностей государств в<br />
современных условиях, когда они оказываются ограниченными во всех сферах<br />
деятельности. К примеру, российские исследователи В.Г. Барановский, П.А.<br />
Цыганков отмечают, что государство не может обеспечить национальную<br />
21<br />
Click here to buy<br />
w w w.A BBYY.co m<br />
2.0
ABBYY PDF Transformer<br />
Click here to buy<br />
w w w.A BBYY.co m<br />
2.0<br />
Azərbaycanşünaslığın aktual problemləri<br />
ABBYY PDF Transformer<br />
безопасность страны в традиционном понимании данного термина; в создании<br />
условий для экономической безопасности и устойчивого развития экономики; в<br />
поддержании внутреннего порядка, подрываемого преступностью и терроризмом,<br />
коррупцией, нелегальной иммиграцией и т.п; в гарантировании гражданских<br />
свобод и прав человека; в защите окружающей среды ради экологической<br />
безопасности [11]. Некоторые ученые считают, что эти принципы приводят к<br />
неравенству в межгосударственных отношениях, так как государства и общества,<br />
принадлежащие к незападной культуре и цивилизации, испытывают сложности с<br />
пониманием этих ценностей. Но отказ от них в данных условиях невозможен, так<br />
как иных принципов, на основе которых государства и общества могли вести<br />
диалог, человечество не выработало. Понятно, что эти принципы принадлежат<br />
культуре постиндустриальных обществ и с трудом могут быть принятыми<br />
странами, принадлежащими к сельскохозяйственной или индустриальной стадии<br />
развития. Отсюда следует, что будут выигрывать и диктовать правила поведения<br />
страны с максимальной долей постиндустриальной экономики и культуры, и тот<br />
слой населения, представители которого имеют возможность получить высокий<br />
уровень образования, и не просто образования как такового, а престижного,<br />
связанного с высокими технологиями, знанием английского языка – языка<br />
международного общения.<br />
Тут важно заметить, что на этих принципах построено НАТО, оно выступает<br />
против угроз этим ценностям и принципам. Однако возникает вопрос, требующий<br />
размышления, может быть НАТО в своей политике по расширению на Восток<br />
участвует в навязывании чуждых стандартов другим странам. Такие идеи широко<br />
освещены в российской публицистике и аналитике. К примеру, известный<br />
российский геополитик и ученый А. Дугин в своей книге «Основы геополитики»<br />
[12, 56] прямо утверждает, что для России наступление НАТО является угрозой. Он<br />
также считает, что России чужды принципы европейской цивилизации, в<br />
частности, индивидуализм.<br />
Здесь следует отметить, что такая позиция характеризуется гегемонистскими<br />
устремлениями и заблуждениями, которые присущи некоторым политикам России.<br />
Дугин и некоторые другие российские авторы оправдывают стремление к<br />
многополярности, ограничению распространения НАТО на Восток, которые<br />
считают, что России принадлежат особые права в «Совете НАТО-Россия», но не<br />
могут определить принципов многополярности, а отсутствие определенных<br />
принципов, скорее всего, сведет мир к новой «холодной войне». Она может<br />
угрожать самой России, которая как раз таки в современном состоянии может<br />
оказаться разменной картой в этой «войне». Следует обратить внимание на то, что<br />
новые лидеры глобализации – Китай, Индия расположены рядом с Россией, многие<br />
конфликты идут рядом с территориями России, а некоторые очаги конфликтов<br />
тлеют внутри России. Подавляющее большинство узловых, а то и болевых точек<br />
(Ближний Восток, Ирак, Афганистан) многополярного мира находятся в<br />
непосредственной близости от России. Многие страны опережают Россию либо по<br />
уровню своего экономического развития, либо по темпам экономического роста,<br />
либо по политической пассионарности своего населения (мусульманский Восток).<br />
Каждый геополитический полюс обладает своим полем политического и<br />
22<br />
Click here to buy<br />
w w w.A BBYY.co m<br />
2.0
ABBYY PDF Transformer<br />
Click here to buy<br />
w w w.A BBYY.co m<br />
2.0<br />
I Beynəlxalq konfrans<br />
ABBYY PDF Transformer<br />
экономического притяжения, в меньшей степени это можно отнести к Европе. Она<br />
этот процесс ведет осмысленно и осторожно, чего нельзя о влиянии на Россию,<br />
например, мусульманского Востока, с которым она заигрывает.<br />
Таким образом, Россия с ее экономическими проблемами (несмотря на<br />
высокие цены на нефть), с не сформировавшейся идентичностью рискует оказаться<br />
в окружении полюсов, гравитационное поле которых может превысить прочность<br />
связей, скрепляющих страну в единое целое. Тут интересно отметить, что в<br />
российской Концепции национальной безопасности 2000 года НАТО, к примеру,<br />
упоминается всего два раза, в то время как терроризм 17 раз. Однако общественное<br />
сознание уверено в том, что три процесса относятся к особым угрозам<br />
национальной безопасности. Расширение НАТО на Восток, размещение<br />
иностранных войск вблизи границ России, причем особую угрозу несет их<br />
появление в Средней Азии, и, наконец, ослабление связей в СНГ. Некоторые<br />
российские ученые, аналитики признают, что угроза изоляции России от<br />
интеграционных процессов как в Европе, так азиатско-тихоокеанском регионе<br />
опасна в условиях глобализации. Но даже в этом случае никто из исследователей не<br />
меняет своего негативного отношения к расширению НАТО, программе включения<br />
в свой состав бывших союзников СССР и постсоветских республик.<br />
Как известно, общепринятым считается, что превращение НАТО в основу<br />
европейской системы безопасности создает очень серьезные проблемы для<br />
Российской Федерации и других стран, не являющихся членами альянса. Хотя, к<br />
примеру, Грузия, Украина, Азербайджан и некоторые другие страны, не<br />
являющиеся членами блока, наоборот уверены в том, что расширение НАТО<br />
добавляет стабильности на постсоветском пространстве, на том же Южном<br />
Кавказе. Такое беспокойство свидетельствует о том, что Россию беспокоит не<br />
расширение НАТО само по себе, а превращение в связи с расширением НАТО<br />
России во второразрядного участника европейского процесса.<br />
Однако уже сейчас заметно, что в современной политике и, прежде всего, на<br />
европейском пространстве берут вверх коллективные формы защиты и<br />
безопасности, причем и сама Россия без Европы и НАТО, США не способна<br />
защитить себя от многочисленных угроз и вызовов, которые стали слишком<br />
ассиметричными.<br />
Конечно, чем скорее Россия примет правила игры, предлагаемые Европой,<br />
тем стабильнее будет не только Россия, но и страны постсоветского пространства.<br />
Хотелось бы обратить внимание на то, что сейчас между США, Азербайджаном и<br />
Россией идут переговоры по совместному использованию Габалинской РЛС<br />
(Россия эксплуатирует Габалинскую РЛС до 2012 года). Казалось бы, Россия<br />
предлагает свои ресурсы для совместной защиты вместе с американцами от<br />
опасности с юга. На деле это предложение поступило в ответ на стремление<br />
Вашингтона разместить элементы ПРО (противоракетная оборона) в Польше и<br />
Чехии. И предложение о сотрудничестве возможно только при условии отказа<br />
американцев от их планов в Польше и Чехии. Азербайджан, конечно,<br />
заинтересован в том, чтобы Россия отказалась от своих амбиций и стала частью<br />
коллективной форм защиты. Любая кооперация России по этим вопросам с НАТО,<br />
с США выгодна и устраивает Азербайджан.<br />
23<br />
Click here to buy<br />
w w w.A BBYY.co m<br />
2.0
ABBYY PDF Transformer<br />
Click here to buy<br />
w w w.A BBYY.co m<br />
2.0<br />
Azərbaycanşünaslığın aktual problemləri<br />
Следует понимать, что сутью и смыслом эпохи глобализации является<br />
интеграция, а кооперация и сотрудничество увеличивают стабильность и<br />
безопасность в мире.<br />
ЛИТЕРАТУРА<br />
1. Иноземцев В. Расколотая цивилизация. М.: Академия-Наука, 1999.<br />
2. Федоров Ю.Е. Критический вызов для России// Pro et Contra. Т. 4, №4.<br />
3. Кочетов Э. Глобалистика как геоэкономика, как реальность, как мироздание<br />
М. 2001.<br />
4. Бжезинский, З. Еще один шанс. Три президента и кризис американской<br />
сверхдержавы: Международные отношения, 2007.<br />
5. Черниченко С. В. Права человека и гуманитарная проблематика в<br />
современной дипломатии // Московский журнал международного права.<br />
1992. № 3.<br />
6. Цыганков П.А. Безопасность: кооперативная или корпоративная//<br />
Политические исследования № 3, 2000.<br />
7. Рустамов Юсиф Роль США в системе международных отношений (заочный<br />
диалог с З. Бжезинским). Баку, «Элм», 2005.<br />
8. Тоффлер А. Третья волна. М. 1998.<br />
9. Закария Ф. Будущее свободы. Нелиберальная демократия в США и за их<br />
пределами. М. 2002.<br />
10. Кузнецов В. Что такое глобализация// МЭМО. 1998. № 2.<br />
11. Цыганков П.А. Безопасность: кооперативная или корпоративная//<br />
Политические исследования № 3, 2000.<br />
12. Дугин А. Основы геополитики. Геополитическое будущее России. Мыслить<br />
пространством. М. 1999.<br />
SUMMARY<br />
The problem of security in globalization context is highlighted in this article. The<br />
globalization is the process of western model development which is distributed on other<br />
countries and cultures. This is a theoretical basis of universal unipolar world order. The<br />
main point of globalization epoch is integration, whether cooperation and collaboration<br />
increase stability and security in the world.<br />
XÜLASƏ<br />
Bu məqalədə qloballaşma kontekstində təhlükəsizlik məsələsi hərtərəfli təhlil<br />
olunmuşdur. Qloballaşma inkişafın qərb modelinin bütün digər ölkələrə və<br />
mədəniyyətlərə yayılması prosesidir. Bu da universal birqütblü dünya düzümünün nəzəri<br />
əsaslandırılmasına xidmət edir. Qloballaşma mərhələsinin əsas mahiyyəti və qayəsi<br />
inteqrasiyadır, əməkdaşlıq və birlik isə dünyada təhlükəsizliyi və sabitliyi təmin edir.<br />
ABBYY PDF Transformer<br />
Click here to buy<br />
w w w.A BBYY.co m<br />
2.0<br />
24
ABBYY PDF Transformer<br />
Click here to buy<br />
w w w.A BBYY.co m<br />
2.0<br />
I Beynəlxalq konfrans<br />
Ахмедова Севда<br />
ABBYY PDF Transformer<br />
Click here to buy<br />
w w w.A BBYY.co m<br />
2.0<br />
АЗЕРБАЙДЖАН В ПЕРИОД СТАНОВЛЕНИЯ НАЦИОНАЛЬНОЙ<br />
ГОСУДАРСТВЕННОСТИ (май – июнь 1918 года)<br />
28 мая 1918 года – день образования Азербайджанской Демократической<br />
Республики вошел в жизнь азербайджанского народа как знаменательное и<br />
историческое событие. Азербайджанская Демократическая Республика, создавшая<br />
на Востоке первый государственный демократический строй, продемонстрировала<br />
стремление азербайджанского народа к независимости.<br />
Деятельность Азербайджанской Демократической Республики<br />
осуществлялась в напряженной и сложной общественно-политической обстановке.<br />
За короткий период государством были проведены меры, оставившие глубокий<br />
след в истории нашего народа. «Предоставление всем гражданам, независимо от<br />
национальности, политической и религиозной принадлежности, пола, равных прав,<br />
определение государственных границ, принятие атрибутов азербайджанской<br />
государственности, объявление родного языка государственным языком создали<br />
прочную основу для будущей независимости Азербайджана» [1, 3].<br />
Шаги, предпринятые в области демократического государственного<br />
строительства – это основные направления, отображающие 23-месячную<br />
деятельность Азербайджанской Демократической Республики.<br />
С первых же дней своего существования Азербайджанское правительство<br />
начало свою законодательную деятельность. Первые общегосударственные<br />
нормативные акты, изданные Национальным советом Азербайджана, закрепили<br />
государственную независимость, заложили основы демократической политической<br />
и государственной системы.<br />
В ходе великой российской революции в России установился политический<br />
строй, который повлек за собой распад отдельных частей государственного<br />
организма. Предоставленные собственным силам народы Закавказья взяли в свои<br />
руки дело устроения своих судеб и создали Закавказскую Демократическую<br />
Федеративную Республику.<br />
В ходе дальнейших политических событий грузинский народ решил выйти из<br />
состава Закавказской федерации, объявить о независимости Грузии и образовании<br />
Грузинской Демократической Республики. 26 мая 1918 года Закавказский Сейм<br />
принял решение о самороспуске и в тот же день была провозглашена<br />
независимость Грузии. Политическое положение Азербайджана, связанное с<br />
ликвидацией войны, возникшей между Россией и Оттоманской империей, а также<br />
анархия внутри страны диктовали Азербайджану, состоящему из Восточного и<br />
Южного Закавказья, необходимость создания собственной государственной<br />
организации.<br />
27 мая 1918 года состоялось чрезвычайное заседание членов мусульманской<br />
фракции бывшего Закавказского Сейма. Это заседание было созвано для<br />
обсуждения создавшегося политического положения в связи с самороспуском<br />
Закавказского Сейма. После продолжительных дебатов по этому вопросу,<br />
заседание, приняв во внимание серьезность момента, решило создать Временный<br />
25
ABBYY PDF Transformer<br />
Click here to buy<br />
w w w.A BBYY.co m<br />
2.0<br />
26<br />
Azərbaycanşünaslığın aktual problemləri<br />
Национальный Совет. Собрание бывших членов Закавказского Сейма единогласно<br />
взяло на себя правление Азербайджаном с правом кооптации пропорционально<br />
составу каждой фракции. Председателем Временного Национального Совета был<br />
избран М.Э.Расулзаде, а председателем исполнительного комитета Фатали-хан<br />
Хойский. Комитет состоял из 9 человек, которые заведовали различными<br />
отраслями:<br />
- М.Г.Гаджинский, Н.Усуббеков, Х.Хасмамедов, М.Ю.Джафаров – от партии<br />
«Мусават».<br />
- Х.Мелик Асланов и Д.Гаджинский – от партии мусульманский социалистический<br />
блок.<br />
- А.А.Шейхульисламов – от партии «Гуммет».<br />
- Х.П.Султанов – от партии «Иттихад» [4, лл. 46-47].<br />
В исторический день 28 мая 1918 года состоялось первое заседание<br />
Национального Совета, на котором было принято Постановление о провозглашении<br />
Азербайджана независимым государством. С докладом по данному<br />
вопросу выступил Х.Хасмамедов. Рассмотрев вопрос о положении Азербайджана<br />
после роспуска Сейма и объявления независимости Грузии, он предложил<br />
немедленно объявить Азербайджан независимым государством. В ходе<br />
всестороннего обсуждения этого вопроса Национальный Совет 24-мя голосами при<br />
двух воздержавшихся высказался за объявление Азербайджана демократической<br />
республикой в пределах Восточного и Южного Закавказья. Затем был оглашен<br />
«Акт о независимости Азербайджана», который юридически закрепил факт<br />
создания нового демократического государства. В этом документе говорилось о<br />
том, что «нынешнее политическое положение Азербайджана: ликвидация войны<br />
между Россией и Оттоманской империей, небывалая анархия внутри страны<br />
требует необходимость создания в Азербайджане собственной государственной<br />
организации и таким образом вывести народы Азербайджана из тяжелого<br />
внутреннего и внешнего положения». В прокламации, получившей впоследствии<br />
название Национальной Хартии, говорилось о том, что Азербайджан является<br />
полностью суверенным государством; включает в себя южную и восточную части<br />
Закавказья, полноправным независимым государством, формой политического<br />
устройства которого устанавливается Демократическая республика. Также в акте о<br />
независимости Азербайджана указывалось, что Азербайджанская Демократическая<br />
Республика стремится установить добрососедские отношения со всеми членами<br />
международного общения и гарантирует в своих пределах гражданские и<br />
политические права всем гражданам… и всем народностям, населяющим ее<br />
