Korunma Hap Isimleri

Doğum Kontrol Hapı Nedir?

Doğum kontrol hapları, kadınlar tarafından kullanılan ve korunmasız cinsel ilişkiye rağmen gebeliğin oluşmasını çok yüksek bir oranda önleyebilen bir doğum kontrol yöntemidir. Bir östrojen ve bir progestojenin kombinasyonu veya yalnızca progesteron hormonunu içerir. Hapların içeriğinde bulunan hormonlar sentetik hormonlardır ve kadın vücudunda üretilen doğal formları ile aynı etkiyi gösterir. Doğum kontrol hapları istenmeyen gebeliklerin oluşmasını önlemenin yanı sıra çeşitli hormonal dengesizlikleri düzenleyerek adet döneminde görülen çeşitli sağlık sorunlarının giderilmesine de yardımcı olur.

Doğum Kontrol Hapı Çeşitleri Nelerdir?

Doğum kontrol haplarının, kullanım amacına, kullanım şekline ve içeriğine göre farklı türleri bulunur.

Kombine Doğum Kontrol Hapları: Aile planlaması amacıyla en sık kullanılan yöntemlerden biridir. Bu haplar, östrojen ve progesteron hormonları içerir. Bu ilaçlar monofazik ve multifazik olmak üzere iki alt gruba ayrılır. Monofazik doğum kontrol ilaçlarının kutu içeriği tamamen aynıdır. 21 tabletten oluşur ve kolay kullanım için hapların her birinin üzerinde gün isimleri bulunur. Multifazik doğum kontrol haplarında ise 30 tablet bulunur ve bu ilaçların 7 tanesi diğer 21’inde farklı içeriğe sahiptir. Bu tür ilaçların üzerinde sıralı rakamlar bulunur ve ilaç, bu sıraya göre alınmalıdır.

Acil Kontrasepsiyon: Korunmasız cinsel ilişkiden sonra, sürdürülmesi kesinlikle istenmeyen gebeliklerin, implantasyondan önce önlenmesidir. Acil kontrasepsiyon gebelik oluştuktan sonra asla etkili değildir, bu durumlarda kullanılmaz ve bu nedenle de düşük yaptırıcı değildir. Bu amaçla girilen cinsel ilişkinin ardından olası gebeliğin engellenmesi için kullanılan yüksek dozda progesteron içeren, halk arasında ertesi gün hapı olarak da bilinen ilaçlar kullanılabilir. Her gün ve düzenli olarak kullanılmaz. Gebeliği önleme konusundaki etkinliği, ilacın ne zaman kullanıldığı ile doğrudan ilişkilidir. Ertesi gün hapları, korunmasız girilen cinsel ilişkiden sonra, mümkün olan en kısa sürede alınmalıdır. Hapın etki edebilmesi için cinsel ilişkiden sonra en fazla 72 saat içinde alınmalıdır. 72 saat geçtikten ve gebelik oluştuktan sonra etkili değildir. Ertesi gün hapı, birincil doğum kontrol yöntemi olarak değil, yalnızca acil doğum kontrolüne yöneliktir. Çünkü içerdiği hormonlar nedeniyle kanamalar ve adet düzensizlikleri meydana getirebilir.

Doğum Kontrol Hapı Nasıl Kullanılır?

“Doğum kontrol hapı nasıl kullanılır?” sorusu pek çok kişinin kafasında bir soru işaretidir. 

Doğum kontrolünü amaçlayan kadınların hapların kullanımı konusunda bilmesi gereken noktalar; hapların adet kanamasının başlangıcının ilk 5 günü içerisinde, hatta mümkünse 1’inci ile 2’nci günlerde alınmasıdır. Diğer önemli bir nokta ise bu hapların her gün 1 kez ve aynı saatlerde alınmasıdır. Bu ilaçların bir aylık kutusu genellikle 21 ila 28 adet hap içerir. 21 adet içeren doğum kontrol hapı kullananlar; birinci kutu bittikten sonra hapı kullanmaya 1 hafta ara vermelidir. Bu bir haftalık süreçte herhangi bir gün içinde adet görülür ve bu kez adetin başladığı gün dikkate alınmadan önceki kutunun bitiminden 7 gün sonra, yani 8’inci günde yeni kutuya başlanır. Yeni kutuya başlamak için adet kanamasının bitmesini beklemeye gerek yoktur. Adetin ilk günü ilaç kullanımı sadece yeni başlayanlar için geçerlidir. Daha sonraki kullanımlarda adet günü dikkate alınmadan hap kullanılmaya devam edilir. Adet kanaması azalarak devam etse dahi 7 günlük aranın ardından doğum kontrol hapı kullanımına devam edilmelidir. 28 tabletten oluşan doğum kontrol hapları ise aylık tüm döngüyü kapsar. 28 günlük bir kutunun bitmesinin ardından ara vermeden ilaç kullanımına devam edilir. 28 tablet içeren ilaçlarda son 4-7 tablet çoğunlukla demir ilacı içerir. Adet kanaması sırasında vücuttan atılan kanın yeniden yapılmasını hızlandıran demirin, gebeliği önlemek gibi bir etkisi yoktur. Dolayısıyla kutunun bitmesinin ardından ara vermeden ilaç kullanımına devam edilir.

Doğum kontrol hapı kullananlar doktorlarına hangi doğum hapını kullandıklarını sormalı ve ne kadar süreyle kullanacaklarından emin olmalıdırlar.

Konvansiyonel paketleme haplar günlük olarak alınır ve eskisi bitince, yani 28 günde bir yeni bir pakete başlanır. Kanama, her ay son 4 ila 7 aktif olmayan hapın alındığı hafta boyunca meydana gelir.

Sürekli dozlama veya uzatılmış döngü kombine doğum kontrol haplarında kanama genellikle, aktif olmayan hapların alındığı 7 gün boyunca yılda sadece 4 kez meydana gelir. Sürekli dozlama ve uzatılmış döngü hapları, menstrüasyonun baskılanması sürecinde rahim fibroidlerine bağlı aşırı kanamanın önlenmesi ve tedavisi, menstrüel migren önlenmesi, aralarında nöbetlerin de bulunduğu birtakım tıbbi koşulların menstrüasyonla ilişkili ağırlaşmasının kontrol altına alınması ve endometriozis ile ilgili ağrıdan kurtulma gibi durumlarda bireye yardımcı olabilir.

Doğum Kontrol Hapı Ne Zaman Korumaya Başlar?

Doğum kontrol hapı adet döneminin başlamasıyla kullanılmaya başlanırsa hemen koruma sağlar. Yani hapın alındığı ilk günden itibaren koruma başlamış olur. Doğum kontrol hapları bırakıldıktan hemen sonra normale dönebilir.

Doğum Kontrol Hapı Hangi Durumlarda Kullanılır?

Kombine doğum kontrol hapları, güvenilir bir doğum kontrol yöntemidir. Ancak “Doğum kontrol hapı ne işe yarar?” düşüncesi aslında sadece ‘doğum kontrol yöntemi’ cevabıyla açıklanamaz. Doğum kontrol hapları doğum kontrolü haricinde çok sayıda amaçla kullanılır. Bunlar arasında; adet kramplarının yani dismenorenin daha az şiddetli olması, polikistik over sendromunun neden olduğu androjen üretiminde azalma, rahim miyomlarına ve diğer nedenlere bağlı ağır adet kanamasında ve buna bağlı demir eksikliği anemisinde azalma, premenstrual sendromdan yani adet öncesi sendromun daha kısa, daha hafif geçirilmesi, menopoza yaklaşan yani perimenopoz dönemine giren kadınlar için aylık döngünün daha iyi kontrolü gibi sebepler bulunur.

Farklı kombinasyon doğum kontrol hapları farklı dozlarda östrojen ve progestin içerir. Sürekli kullanılan veya uzatılmış döngüye sahip olan haplar aynı zamanda bireyin her yıl yaşadığı adet sayısını azaltmaya da olanak tanır.

Kombinasyon doğum kontrol hapları kullanmak isteyen bireyler kendilerine en uygun hapı bulmak için bir sağlık uzmanına başvurmalıdır.

Doğum Kontrol Hapının Yan Etkileri Nelerdir?

Doğum kontrol hapları, ani kanama veya lekelenme, baş ağrısı, göğüslerde hassasiyet, mide bulantısı, şişkinlik ve yüksek tansiyon gibi yan etkilere yol açabilir. Ani kanama, baş ağrısı, göğüslerde hassasiyet ve mide bulantısı gibi birtakım yan etkilerin bazı vakalarda sürekli ve düzenli kullanımla azaldığı gözlemlenmiştir. Kombine doğum kontrol hapları bunların yanı sıra, bacaklarda kan pıhtısı oluşumu, özellikle sigara kullanan bireylerde kalp krizi ve felç ya da karaciğer bozuklukları gibi ciddi tıbbi sorunlara yol açabilecek belirli durumların riskini artırır.

Bazı durumlarda doğum kontrol hapı zararları olabilen bir doğum kontrol yöntemi olabilir. Çünkü kombinasyon doğum kontrol hapları herkes için uygun değildir. Sağlık uzmanları aşağıdaki durumlarda kombinasyon doğum kontrol hapı kullanmamasını tavsiye edebilir:

• Açıklanamayan rahim kanaması yaşamak
• Auralı migren
• Emzirmenin ilk ayında olmak
• Büyük bir ameliyat nedeniyle uzun süre hareketsiz kalınması
• Karaciğer hastalığı
• 35 yaşından büyük olmak ve sigara içmek
• Derin ven trombozu ya da pulmoner emboli
• İnme veya kalp hastalığı geçmişi
• Kontrol altına alınmamış yüksek tansiyon
• Meme kanseri geçmişi
• Nefropati, retinopati veya nöropati gibi diyabetle ilgili komplikasyonlar

Kombine doğum kontrol hapları da istenmeyen gebeliklere karşı kesin bir çözüm değildir. Kombine doğum kontrol hapı alan 100 kadından yaklaşık 9’u, ilk kullanım yılında hamile kalabilir. Ancak haplar belirtildiği gibi özenle kullanılsa dahi hamilelik oranı her yıl 100 kadında birden daha azdır.

Hamileliğin erken döneminde kombinasyon doğum kontrol hapları almak doğum kusurları riskini arttırmaz, ancak bireyler hamile olduklarından şüphelendikleri anda bu ilaçları almayı bırakmalıdır. Kombine doğum kontrol hapları bireyi cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlardan korumaz.

Kombinasyon doğum kontrol hapları alan bireyler bayılma, bulanık veya çift görme veya görme kaybı gibi göz problemleri, ciltte sarımsı renk değişikliği yani sarılık, depresyon, göğüs ağrısı, göğüs kitlesi, 2 kez kaçırılmış dönem veya diğer hamilelik belirtileri, karın ağrısı, konuşma zorluğu, nöbetler, şiddetli alerjik deri döküntüsü, şiddetli bacak ağrısı veya şişmesi, şiddetli ruh hali değişimleri ya da yeni başlayan veya kötüleşen baş ağrıları gibi belirti veya semptomlar ile karşılaşırsa mümkün olan en kısa sürede sağlık uzmanlarına danışmalıdır.

Doğum Kontrol Hapı Kilo Aldırır mı?

Doğum kontrol hapları nadir de olsa kilo aldırabilir. Yeni başlayanlar için doğum kontrol hapı biraz kilo aldırabilir. Bu durum genellikle fazla yağdan değil, sıvı tutulmasından kaynaklanan geçici bir yan etkidir.Yapılan çalışmalarda, doğum kontrol hapının çoğu kadında kilo alımına neden olduğuna dair hiçbir kanıtı ortaya çıkmadı. Hapın diğer olası yan etkilerinde olduğu gibi, herhangi bir kilo alımı genellikle minimum düzeydedir ve 2 ila 3 ay içinde kaybolur.

Doğum Kontrol Hapı Kısırlığa Yol Açar mı?

Doğum kontrol hapları kısırlığa (infertilite) yol açmaz. Aksine, birçok kısırlık tedavisi öncesi yumurtalıkları düzene sokmak, hormonal durumu dengelemek için sıklıkla kullanılır. Ayrıca kısırlık yapmadığı gibi gebe kalmayı geciktirici bir etkisi de yoktur.

Doğum Kontrol Hapı Ne Zaman Kullanılır?

Doğum kontrol hapına başlamak isteyen bireyin sağlık hizmeti sağlayıcılarından kombine doğum kontrol hapları için bir reçete talep etmesi gereklidir. Sağlık uzmanı, bireyin tansiyonu ile kilosunu kontrol eder ve bireyin aldığı ilaçlar da dahil olmak üzere tıbbi geçmişini gözden geçirir.

Doktor hangi kombinasyon doğum kontrol hapının birey için doğru olduğunu belirlemeye yardımcı olmak üzere bireyin endişelerini ve tercihlerini de sorar. Sağlık hizmeti sağlayıcıları genellikle hem hamileliği önlemeye yardımcı olacak, hem de bireye doğum kontrolü dışında önemli faydalar sağlayacak ve yan etkileri en aza indirecek en düşük hormon dozuna sahip hapları önerir.

Doğum Kontrol Hapı Kullanırken Nelere Dikkat Etmek Gerekir?

Hapı düzenli olarak almak için bir zaman belirlemek ve belirli bir rutini takip etmek, bireyin haplardan birisini kaçırmasına engel olabilir. Hapı her gün aynı saatte almak, örneğin sabah dişlerini fırçalarken almak yine bireye yardımcı olabilir.

Doğum kontrol hapları temelde hormonal ilaçlardır ve ancak doğru kullanıldıklarında tam etkilidirler. Hekiminizin talimatlarını dikkatlice uygulamalı ve bu talimatları anladığından emin olmalıdır. Geleneksel kombinasyon doğum kontrol hapları kullanan ve düzenli adet görmek isteyen bireyler, paketteki bütün aktif ve inaktif hapları kullanmalı, mevcut paketi bitirdikten sonraki gün yeni bir pakete başlamalıdır. Aylık dönemlerden kaçınmak isteyen bireyler, sağlık uzmanınıza hapları nasıl alacağını ve art arda en fazla kaç tane aktif hap paketi kullanılmasının sağlık sorunlarından kaçınmayı mümkün kılacağını sormalıdır.

Kaçırılan haplarla dikkat edilmelidir. Aktif bir hapı kaçıran bireyler, doktor aksini ifade etmediği sürece ve aynı gün içinde iki aktif hap alınması anlamına gelse bile, hatırladığı anda onu almalıdır. Paketin geri kalanı her zamanki gibi kullanılmalıdır. Hapın alınma zamanını 12 saatten daha uzun süre kaçıran bireyler 7 gün boyunca yedek bir doğum kontrol yöntemi kullanmalıdır.

Birden fazla aktif hapı kaçıran bireyler kaçırdıkları son hapı hemen almalıdır. Paketin geri kalanını her zamanki gibi kullanılmalıdır. Yine 7 gün boyunca yedek bir doğum kontrol yöntemine başvurulmalıdır. Korunmasız cinsel ilişkiye girilmesi durumunda acil kontrasepsiyon seçenekleri hakkında bilgi almak üzere doktorunuza danışmak gereklidir.

Bireyler doğum kontrol hapı kutuları arasına boşluk bırakmamalı, mevcut paketi bitirmeden önce her zaman bir sonraki paketi hazırlamalıdır.

Kombinasyon doğum kontrol hapı aldıktan sonraki 2 saat içinde kusan veya gün içerisinde 2 veya daha fazla defa şiddetli kusma ve ishal yaşayan bireyler hapı kaçırmış gibi hareket etmelidir.

Hapların içinde gebeliği önleyici sentetik hormonlar bulunur. Hapların geri dönüşlü olan etkileri uygulama bırakıldığında ortadan kalkar. Yaygın olarak kullanılan haplarda düşük dozda progestin ve östrojen birlikte bulunur. Bu hormonlar normalde de kadın vücudunda bulunan hormonların benzerleridir. Yalnızca ritmik doğal dalgalanmaları yerine, hep aynı düzeyde hormon sağlayarak gebelik için elverişli ortamın oluşmasını önlerler.

Haplar Gebeliği Nasıl Önler?  

• Hapların,
• Ana etkileri kadında yumurtlamayı (ovülasyon) baskılamaktır,
• Rahim ağzında doğal olarak bulunan salgıyı spermlerin geçişini güçleştirecek şekilde    kalınlaştırıcı etkileri de vardır,
• Diğer bir etkileri rahmin iç duvarında, döllenmiş yumurtanın içine yerleşerek gelişebileceğidokuyu incelterek yumurtanın yerleşmesine elverişsiz hale getirmektir.

Haplar Etkili Bir Korunma Sağlar mı?

• Haplar kurallarına uygun kullanıldıklarında çok etkilidirler. Ancak unutulduklarında  etkileri azalır.

Koruyucu Haplar Nasıl Kullanılır? 

Hapların başlar başlamaz etkili olabilmesi için tercihen adetin ilk gününde, en geç ilk beş gün içinde kullanılmaya başlanması gerekir. İlişki olsun ya da olmasın her gün bir hap içilmelidir. Bazı kutuların içinde 21 hap, bazılarında ise 28 hap vardır. 28’lik kutulardaki ilk 21 hap hormon, son 7 hap ise kansızlığı önlemek ve ara verilmesi gereken günleri hatırlatmak amacıyla demir içerir. 28’lik haplar içilirken bir kutu bittiğinde hemen ikinci kutuya başlanmalıdır. 21’lik kutu bittiğinde yeni kutuya başlamak için yedi gün ara verilmelidir. Haplar unutulmadan her gün aynı saatte alınmalıdır.

UNUTULURSA

Bir hap için;

• Kaçıncı hap olduğuna bakmaksızın unuttuğunuz hapı hatırladığınızda hemen için ve  günün hapı dahil diğerlerini her gün almaya devam edin.

Birden fazla hap için;

• Unuttuğunuz haplardan birini hemen alın, diğerlerini paketten atın, kalanları her gün almaya devam edin.
• Unutulan haplar 2 – 4 adet ve ilk yedi günün haplarındansa yedi gün süreyle ek olarak bir bariyer yöntemle gebelikten korunun. Bu arada cinsel ilişkide bulunduysanız cinsel ilişki sonrası korunma uygulamanız gerekir.
• Yedi günlük ek korunma, hangi günlerde olduğuna bakılmaksızın beş ya da daha fazla hormon içeren hap unutulduğunda da gereklidir. Bu durumda hap içmeyi unuttuğunuz günlerde cinsel ilişkide bulunduysanız cinsel ilişki sonrası korunma uygulamanız gerekir.
• Beş ya da daha fazla hap unutulması halinde ya da unutulan haplar daha az sayıda ancak 14-21. günün haplarındansa ara vermeden yeni bir pakete başlamalısınız. Bu durumda 28 haplık paketlerden kullanıyorsanız, hormon içermediklerinden son yedi hapı atarak yeni pakete başlamanız gerekir.
• 28 haplık paketlerden kullanıyorsanız, son yedi hap hormon içermediğinden unutulması sorun yaratmaz. Unuttuğunuz hapları atıp kaldığınız yerden devam edebilirsiniz.

BİR YA DA BİRKAÇ HAP İÇMEK UNUTULURSA

1-21 gün arasında 1 hap içmek unutulduğunda

Herkes Gebeliği Önleyici Hapları Kullanabilir mi?

Her yaştaki kadınlar hiç doğum yapmamış olsalar da hapları güvenle kullanabilirler. Geçmişinde ya da halen meme kanseri öyküsü, yüksek tansiyon, kalp damar hastalıkları açısından riskler taşıma, damar tıkanıklığı, kalp hastalığı ya da inme geçirmiş olma, karaciğer ya da safra kesesi hastalığı, migren ya da komplikasyon gelişmiş şeker hastalığı gibi durumlarda haplar kullanılmamalıdır. Hapların bazı antibiyotiklerle ve diğer bazı ilaçlarla etkileşime girdiği bilinmeli ve bu gibi durumlarda hekime danışılmalıdır. Emziren kadınlar doğumdan sonraki ilk 6 ayda, emzirmeyen kadınlar da doğumdan sonraki ilk 6 hafta hapları kullanmamalıdır. 35 yaş üzerinde olup sigara içen kadınlar hap kullanacaklarsa sigarayı bırakmalıdırlar.

Vücutta Gebeliği Önleme Dışındaki Etkileri Nelerdir?

Gebeliği önleme etkisinin yanı sıra haplar adet kanamalarının miktarını azalttığından bu nedenle oluşan kansızlığa karşı koruyucu etkileri vardır. Ayrıca adet öncesi gerginliği ve adet sancılarını önler, bazı kanserlere (yumurtalık ve rahim) karşı da koruyucudur.

Bazı kadınlarda hafif baş ağrısı, bulantı, kilo artışı, adet düzensizlikleri, göğüslerde hassasiyet ve sinirlilik görülebilir. Bunlar sağlığa zararlı olmayan ve genellikle birkaç ay içinde kendiliğinden geçen belirtilerdir.

UNUTMAYIN!

Hapları kullanırken;

• Şiddetli bir ağrı (karın, göğüs, baş ya da bacakta) ve nefes darlığı,  baş dönmesi, halsizlik  veya uyuşukluk,
• Bulanık görme, çift görme veya görme kaybı gibi bir durumla karşılaşıldığında, gecikmeden kontrol için hekiminize başvurunuz.

GEBELİĞİ ÖNLEYİCİ HAPLAR, CİNSEL YOLLA BULAŞAN ENFEKSİYONLARDAN KORUMAZ. Cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlardan korunmanın en etkili yolu, cinsel ilişki sırasında kadın ya da erkeğin kondom kullanmasıdır.

Koruyucu haplar Üniversitenizin Mediko-sosyal Sağlık Merkezi Gençlik Danışma Birimi’nden, eczanelerden, sağlık ocaklarından, devlet hastaneleri ve SSK hastanelerine bağlı aile planlaması kliniklerinden, ana çocuk sağlığı ve aile planlaması merkezlerinden elde edilebilir ve bir hekim ya da ebe/hemşire tarafından verilebilir. Ancak kullanıma ilk kez başlamadan önce bir hekim ya da bu konuda eğitimli sağlık personeli ile görüşülmelidir.

ŞİKAYETİNİZ OLMASA DA  DÜZENLİ ARALIKLARLA SAĞLIK KONTROLÜNE GİTMENİZ SAĞLIĞINIZ İÇİN GEREKLİDİR.

İlginizi çeken konularda ya da soru ve sorunlarınız hakkında daha fazla bilgi ve danışmanlık hizmetini üniversitenizin mediko-sosyal sağlık merkezi gençlik danışma biriminden ve sağlık merkezlerinin ilgili birimlerinden edinebilirsiniz!

Kaynaklar:

Aile Planlamasında Temel Bilgiler, 2. Basım, İnsan Kaynağını Geliştirme Vakfı, Damla Matbaacılık, Ankara, 2002.

Current Obstetric & Gynecologic Diagnosis & Treatment, 5th edition, Benson R.C., Lange Medical Publications, California, 1984.

Hatcher, R.A. Rinehart, W., Blackburn, R., and Geller, J.S. The Essentials of Contraceptive Technology. Baltimore, Johns Hopkins School of Public Health, Population Information Program, 1997.

Improving Access to Quality Care in Family Planning, Medical Eligibility Criteria for Contraceptive Use, Second Edition, Reproductive Health and Research, World Health Organization, 2000.

Kontraseptif Yöntemler Uluslararası Basım, Hatcher R.A. at all. Çev. Ed. Dervişoğlu A.A., Demircioğlu Matbaacılık, Ankara, 1990.

Selected Practice Recommendations for Contraceptive Use, Reproductive Health and Research Family and Cummunity Health, World Health Organization, Geneva, 2002.

Temel Kadın Hastalıkları ve Doğum Bilgisi, Kişnişçi H.A. ve ark., Güneş Kitabevi, Ankara, 1996.

Ulusal Aile Planlaması Hizmet Rehberi, 2 cilt. T.C. Sağlık Bakanlığı, Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Genel Müdürlüğü, Ankara, 2000.

Son zamanlarda 3 tip oral doğum kontrol hapı kullanılmakta: Periyodik kombine estrojen-progesteron, sürekli ve uzatılmış haplar. En sık kullanılan kombine oral doğum kontrol hapları. Estrojen kanamayı kontrol ederken progesteron gebeliği önler. Ayrıca daha sonradan geliştirilen ertesi gün haplarıda doğum kontrol hapları grubuna katabiliriz.

Oral doğum kontrol hapları esas olarak gebeliği önlemede kullanılsa da başka amaçlar için de kullanılmaktadır. Bunlardan bazıları:

• Adet sancısı
• Düzensiz kanama
• Fazla kanama
• Miyom ve endometriozise bağlı ağrı
• Mens nedeniyle olan migren

Progesteron gebelik önlemedeki öncelikli hormondur. Yumurtalıkta folikül (yumurta) gelişimini önleyip ovulasyonu engeller. Progesteronun diğer bir etkisi serviksdeki (rahim ağzı) mukus tıkacın koyulaşarak sperm geçişinin engellemesinin sağlaması. Progesteron ayrıca rahim içindeki endometrium tabakasının ince kalmasını sağlayarak eğer embriyo oluşursa yerleşmesine engel olur.

Estrojenin de folikül büyümesini engellemede az da olsa etkisi vardır.

Kombine oral doğum kontrol hapları

Adet başında başlanır. 21 günlük bir hafta ara verilen ve 28 gün ara verilmeden kullanılan çeşitleri vardır. Estrogen ve progesteron hormonu içerir. Etki mekanizması esas olarak ovulasyonu (yumurtlamayı) engelleyerek olur. Hastanın kanama tercihine ve klinik durumuna göre 3 çeşit kombine oral kontraseptif tercih edilebilir:

• Periyodik: 21-24 gün ilaç kullanımı sonrası 7-4 gün ilaçsız periyot takip eder. Aylık kanama olur.
• Uzatılmış periyodik: 3 ay boyunca kullanım sonrası 1 hafta ilaçsız dönem takip eder. 3 ayda bir kanama olur.
• Sürekli: Bir yıl boyunca ara verilmeden ilaç kullanılır. Bu dönem boyunca adet kanaması olmaz. Ancak lekelenme tarzında ara kanamalar sık görülebilir.

İlaç bırakıldıktan sonra ilk birkaç ay içinde gebe kalma olasılığı hap kullanmadan önceki durumunuza döner.

Düzenli kullanıldığında %98-99 korur. En ideal kullanma şekli her gün aynı saatte almak. Eğer sağlıklı ve sigara içmiyorsanız uzun süre hap kullanılabilir.

Hap kullanılmaması gereken durumlar

• Kalp krizi, kalp krizi için iki veya daha fazla risk içerme ( ileri yaş, diyabet, hipertansiyon, sigara, obezite …)
• İnme
• Trombus öyküsü bacak ve akciğerlerde
• Kanama pıhtılaşma bozukluğu
• Sigara içen 35 yaş üstü
• Aşırı obezite
• Migren ya da şiddetli baş ağrısı
• Hipertansiyon (140/90 mmHg üzeri)
• İskemik kalp hastalığı
• Siroz
• Trombogenetik mutasyon (protombin mutasyonu, protein C, protein S, faktör V Leiden eksikliği, antitrombin bozukluğu)

Doğum kontrol hapı kullanmanın avantajları

• %98-99 etki
• Kullanımı kolay
• Hapı bırakır bırakmaz hamile kalınabilir
• Adet kanamaları ve sancısı daha az
• Over ve endometrial kanser riski %50 daha az
• Bazı haplar akne ve tüylenmeye de iyi gelir

Doğum kontrol hapı kullanmanın dezavantajları

• Her gün düzenli kullanılmak zorunda
• Nadiren düzensiz kanama yapabilir
• Yüzde lekelenme oluşabilir
• Cinsel yolla bulaşan hastalıklardan korumaz

Son yapılan çalışmalarda hap kullanmak ile kilo alma, baş ağrısı, meme hassasiyeti, bulantı veya cinsel dürtülerde değişiklik arasında bir ilişki gösterilememiştir.

Doğum kontrol hapının yan etkileri

Ciddi yan etkiler çok az. En sık görülen yan etkisi ara kanamalar. Yan etkiler:

• Ara kanamalar
• Bulantı
• Baş ağrısı
• Meme hassasiyeti
• Akıntı artışı
• Libido azalması
• Sigara kullananlarda kalp krizi ve inme riski daha fazla. Sigara kullanılmıyorsa herhangi bir risk artışı yok
• Bacaklarda pıhtılaşma ihtimali 10000’de 2-6 arası artmakta.
• Glukoz metabolizmasında bozulma; diyabet olanlarda insülin ihtiyacında artış
• Hipertansiyon artışı %4-5 oranında

Doğum kontrol hapı ve kanser

Meme Kanseri: Meme kanser riskinde çok çok nadir artış (100 000 de 8’den yaklaşık 100 000 de 12’lere) olabilir.

Servikal Kanser (Rahim ağzı kanseri): Uzun süreli kullanımda çok az artış saptanmıştır. Hap kullanılsa bile rahim ağzı kanseri testleri yapılmalı. Prezervatif kullanmadan cinsel birliktelik ve arkadaş sayısı artması riski arttırır.

Over Kanseri: Over kanseri riski hap kullananlarda %50 daha az görülmekte. Hatta ilaç kullanmayı bıraktıktan sonra bile koruma devam etmekte.

Endometrial Kanser: Yine aynı şekilde kanser % 30-50 azalmakta ve koruma ilaç sonrası devam etmekte.

Kolorektal Kanser: %15-20 daha az görülmekte.

Progesteron hapları

Sadece progesteron hormonu içeren doğum kontrol hapları. İçinde estrojen hormonu bulunmaz. Ovulasyonu engellemesinin yanında servikal mukusta kalınlık artışı nedeniyle sperm geçirgenliğini azaltır ve endometrium kalınlığını azaltarak embriyo yerleşimini bozar.

Koruma oranı % 92. Ancak çok düzenli kullanılırsa % 99 a kadar etkili olur. Kanama düzeni değişir. % 40 düzenli % 40 düzensiz kanarken % 20 kadında hiç kanama olmayabilir.

Doğurganlık hızı ilacı bırakır bırakmaz eski haline gelir. Sakat bebek sahibi olma riski artmaz.

Bu haplar özellikle emziren kombine hapları kullanamayan kadınlarda tercih edilir.

Progestron hap kullanılmaması gereken durumlar

• Şüpheli veya bilinen gebelik olması
• Tanısı konmamış anormal uterin kanama
• Meme kanseri veya şüphesi
• Akut karaciğer hastalığı, tümörü veya siroz
• Anti epilektik ilaç (sara için) kullanımı

Progesteron hapı kullanmanın avantajları

• Kullanımı kolay
• Cinsel hayatı etkilemez
• Emzirmeyi etkilemez
• Her yaştaki kadın kullanabilir
• Yan etkisi çok az

Progesteron hapı kullanmanın dezavantajları

• Her gün kullanmak
• Adet düzensizliği yapabilmesi

Bu haplar cinsel yolla bulaşan hastalıklardan korumaz. Kanser ile ilgili bir ilişkisi gösterilmedi.

Acil doğum kontrol hapı (Ertesi gün hapı)

Korunulmamış cinsel ilişki sonrası başvurulan bir yöntem. Etki mekanizması spermin canlılığı geçene kadar ovulasyonu iptal ederek ya da erteleyerek olur. Ayrıca ovulasyon yeni olmuşsa spermin yumurtayı döllemesini engeller. Eğer ilaç kullanan kadar yumurta döllenmiş ise etki göstermez.

İlişki sonrası ilk 72 saatte kullanılması gerekir. Etkinliği %90-98 arası değişmekte.

Çok nadir yan etkileri var. Nadiren kusma yapabilir. Dış gebelik ihtimalini çok az oranda arttırmakta. Gebe kalınmış ise bebeğe hiçbir zararı olamaz ve düşüğe sebep olmaz.

Doğum kontrol hapı nasıl kullanılır?

Doğum kontrol haplarını almaya adetin ilk 5 günü içinde başlanmalı. Etkinliğin artması için mümkünse her gün aynı saatte alınmalı. Bulantı, baş ağrısı gibi bazı yan etkileri azaltmak için gece yatarken alınabilir.

Doz unutulmuş ise hatırlanınca hemen alınmalı ve o günkü doz atlanmamalı. 2 doz unutulmuşsa üst üste 2 gün ikişer tane alınarak devam edilebilir. İkiden fazla unutulmuş ise başka bir korunma yöntemi mutlaka kullanılmalı.

Doğum kontrol haplarının etkisi ne zaman başlar?

Kombine doğum kontrol haplarını adetin başından ilk 5 gün içinde başlarsak ilk ay koruyucu etkisi başlar. 5. günden sonra başlarsak mutlaka başka korunma yöntemi kullanmamız gerekir.

Doğum kontrol hapları kilo yapar mı?

Çoğu kimsenin düşündüğünün aksine doğum kontrol hapları kilo almanızı ve kilo vermenizi etkilemez. Herkesin vücut yapısı farklı olduğu için herkeste farklı etkiler gösterebilir. Yan etkilerinden dolayı ya da adete yakın dönemdeki oluşan ödem nedeniyle kilo almış olarak hissedilebilir.

Doğum kontrol haplarınının etkisini neler azaltır?

Doğum kontrol hapının etkisinin azalmasındaki temel sebep düzenli ve zamanında kullanılmamasıdır. Etkinliği azaltan diğer sebepler:

• Uzun süreli isal ve kusma (48 saat ve daha fazla)
• Rifampisin (antibiyotik) kullanılması
• Griseofulvin (antifungal) kullanılması
• HIV ilaçları
• Bazı anti epileptik (sara) ilaçları

Süt verirken doğum kontrol hapları kullanılabilir mi?

Evet kullanılabilir ancak kullanılan hapın tipi önemli. Kombine oral doğum kontrol hapları sütün kalitesi ve miktarını azaltabilir. Ayrıca süt içinde de bir miktar hormon geçebilir ve kız bebeklerde nadiren vajinal kanamaya sebep olabilir.

Progestin içeren ilaçların süt miktarı ve kalitesi üzerine hiçbir etkisi olmaz. Lohusalık bittikten sonra (doğum sonrası 40 gün) kullanılabilir.