Kurban En Çok Kaç Kişi Ile Kesilir

Diyanet İşleri Başkan Yardımcısı Prof. Dr. Ramazan Muslu, vekaletle kurban kesim organizasyonlarına ilişkin, "Bazı kampanyalarda 'Şu kadar et karşılığı hisse alınmaktadır' deniliyor. Onun üzerinde artan kısımlara da yeni hisseler oluşturulduğunu duyuyoruz ya da şahit oluyoruz. Bu dinen uygun değil." dedi.

Muslu, vatandaşlar tarafından kurban ibadetiyle ilgili sıkça yöneltilen sorulara ilişkin AA muhabirine değerlendirmelerde bulundu.

Akıl sağlığı yerinde, büluğ çağına girmiş ve dini açıdan zengin sayılan her Müslüman'ın kurban ibadetinden sorumlu olduğunu belirten Muslu, temel ihtiyaçların ve borcun dışında 80,18 gram altın, bunun değerinde para veya eşyası bulunan kişinin dinen zengin sayıldığını ve kurban kesebileceğini söyledi.

Muslu, kurbanı hisse sahiplerinin kesmesinin önemli olduğunu ancak bu imkanın bulunmaması halinde kesimin ehliyetli kimseler tarafından belediyelerce belirlenen yerlerde de yapılabileceğini vurguladı.

Vekaletle kurban kesimi konusunda dikkat edilmesi gereken konulara değinen Muslu, "Dinen yapılan işlemin sağlıklı ve sahih olabilmesi için doğrudan herhangi bir vakıf ya da derneğe bağış yapılması durumunda mutlaka umumi bir vekalet verilmesi gerekiyor. Hem alım satımdaki vekalet hem de kesim konusunda hepsini kapsayacak umumi bir vekalet verilmesi lazım." ifadelerini kullandı.

"Kurban niyetiyle hisseye dahil olmak gerekiyor"

Bazı işletmelerin kilo hesabı üzerinden vekaletle kurban kesim organizasyonu yapmasını da değerlendiren Muslu, şöyle konuştu:

"Bazı kampanyalarda 'Şu kadar et karşılığı hisse alınmaktadır' deniliyor. Onun üzerinde artan kısımlara da yeni hisseler oluşturulduğunu duyuyoruz ya da şahit oluyoruz. Bu dinen uygun değil. Büyükbaş hayvan en fazla 7 hisseye kadar, küçükbaş hayvan ise bir kişilik kurban ibadetini yerine getirme imkanı sunuyor. O nedenle büyükbaş kaç kilo olursa olsun 7'den fazla hisseye satılamaz. Bunun hükmü dinen bu şekilde. Eğer 7'den fazla kimseye o kurban etinden, yani kilogram üzerinden bir hesaplama yapılarak hisse veriliyorsa bu diğer insanların da kurbanlarının geçersiz olmasıyla sonuçlanır. Hepsinin kurban niyetiyle o hisseye dahil olması gerekiyor. Eğer içerisinde sadece et almak için, yani 7 kişiden bir kişi dahi bu niyetle o ortaklığa girmiş olsa diğerlerinin kurban ibadeti de geçersiz oluyor. Vatandaşlarımızın buna dikkat etmesi lazım. Sonuçta Allah'a yakınlaşmak için yapılan bir ibadet. Şartları, şekli ve her şeyi belli. Bu şartlar çerçevesinde ibadeti yerine getirmeye çalışmak lazım."

"Kesimsiz kurban olmaz"

Muslu, bazı yardım kuruluşlarınca "kesimsiz kurban" organizasyonu yapıldığını, son günlerde bu tür organizasyonlara ait tanıtım afişlerini gördüğünü bildirdi.

Vatandaşların herhangi bir yardım veya sivil toplum kuruluşuna yılın her günü maddi bağış yapabileceğini vurgulayan Uslu, "Asla kesimsiz kurban söz konusu değil. Vatandaşlarımız bu konuya dikkat etsin. Kurban ibadetinin yerine bağış ya da başka bir şey geçmez. Kurban, kurbandır. Şartları bellidir." diye konuştu.

Diyanet İşleri Başkanlığı Din İşleri Yüksek Kurulu Başkanlığınca kurban kesimine ilişkin verilen bazı fetvaları hatırlatan Muslu, kurban kesilmeden önce işlemi yapacak görevliye hisse sahiplerinin isimlerinin ve vekaletlerinin verilmesi gerektiğini ifade etti.

"Kurbanın belirtilen günlerde kesilmesi gerekir"

Muslu, kurbanlık hayvanın hasta, kör ve topal olmaması, ayrıca belirtilen günler içinde kesilmesi gerektiğini dile getirerek, şunları kaydetti:

"Kurban, bayram namazından sonra başlayıp 3'üncü günün akşam namazına kadar olan bir süre içerisinde kesilebilir. Gece kesilmesi caizdir ama mekruh görülmüştür. Mümkünse gün ışığında gündüz kesilmesi tavsiye edilmektedir. Özellikle hisseli kurbanlarda göz kararıyla da olsa mutlaka eşit şekilde bir dağıtımın yapılması ve kim, hangi kurbanı kestiyse o kurbandan et alması ya da bağışlaması gerekir. Mesela 6 kişi bir büyükbaş için anlaşmış ve kurbanı kesmişler. Sonradan bir kişi daha katılmak istemiş, böyle bir şey caiz değil. Yani kesimden önce kaç kişi için niyet ederek kesildiyse onlar adına kesilmesi gerekiyor. Deri ve sakatatlar dinen verilmesi caiz olan yerlere bağışlanabilir. Kasap ücreti ne etten ne de bunlardan karşılanmaz. Peygamber Efendimiz'in uygulamasında da bu böyledir."

KURBANIN FERT YA DA AİLE ADINA KESİLMESİ TARTIŞMALARI

Kurban kesmenin vacip olduğunu söyleyen İslâm hukukçuları aynı zamanda kurbanın tek tek fertlere dönük bir ibadet olduğu kanaatindedirler (aynî vacip). Kurban kesmenin sünnet olduğunu söyleyenlerden bazılarına göre (Ebû Yûsuf (/) gibi) de, bu ibadet aynî bir sünnettir. Dolayısıyla aile bireylerinden birinin kurban kesmesi yeterli değildir; yükümlülük şartlarını taşıyan herkesin kesmesi gerekir. ((Mergînânî, el-Hidâye, IV,71; Kadızâde Şemsüddîn Ahmed, Netâicü’l-efkâr, IX,))

Kurban kesmenin müekked sünnet olduğu görüşünde olan İmam Mâlik (/)’e göre ise, bir davar, sığır veya deveyi, kişinin kendisi ve şer’an nafakalarını sağlamakla yükümlü bulunduğu aile bireyleri adına kesmesi caizdir. Ancak Mâlik’in görüşü, adına kurban kesilen bireylerin kurbanlık hayvana iştiraki yönüyle değil, sırf kendi adına satın almakla birlikte söz konusu kişileri de buna ortak etmesi bakımından yani sevap itibariyledir. Diğer bir ifadeyle Mâlikî hukukçulara göre, kurban kesen kimsenin niyet etmesi halinde aynı kurbanın sevabına nafaka halkası içinde bulunan birlikte oturduğu yakınlarını da iştirak ettirebilir ve bu kurban onlar için de yeterli olur. (İbn Rüşd, Bidâyetü’l-müctehid, I,))

Bununla birlikte İmam Mâlik, maddî durumu iyi olanların ayrı ayrı her bir fert için kurban kesmelerinin daha uygun olacağını belirtmektedir. ((Mâlik, el-Müdevvene, I,; Bâcî, el-Müntekâ, Beyrut /, III,97)) Şâfiî ve Hanbelî fakihler de benzer bir yaklaşımla kurbanın kesen açısından aynî sünnet, nafakalarını sağlamakla yükümlü olduğu aile fertleri açısından kifaî sünnet olduğu kanaatindedirler. Nasıl ki farz, aynî ve kifâî farz olmak üzere ikiye ayrılıyorsa sünnet de aynî ve kifâî kısımlarına ayrılır ki, aile bireyleri açısından kurban kifâî sünnet örneklerindendir. Burada aynî oluş, gücü yeten herkesin kesmesinin sünnet olduğunu, kifaî oluş da içlerinden birinin kesmesiyle diğer aile fertlerinden talebin sâkıt olduğu ve sünnetin yerine gelmiş olacağı anlamına gelmektedir. Kesilen kurbanın tek bir davar, sığır ya da deve olması arasında herhangi bir fark yoktur. Kurban edilebilme özelliklerine sahip bir hayvan olması yeterlidir. ((Nevevî, Ravdatü’t-tâlibîn, II,; Şirbînî, Muğni’l-muhtâc, Kahire /, IV,; Şevkânî, es-Seylü’l-cerrâr, IV,; Bardakoğlu, “Kurban”, DİA, İstanbul ; XXVI,))

Hali vakti yerinde olan herkesin kurban kesmesi, Resûl-i Ekrem (sas)’e ittibanın gereği olmak üzere sünnet ise de, aile mefhumu altında toplanan kişiler adına teklife ehil bir şahsın kurban kesmesi diğerlerinden talebi düşürür. Fakat kurban sevabından aile bireylerinin de yararlanabilmesi için, kurban kesen kişinin onlar adına da niyetlenmesi gerekmektedir. ((Nevevî, el-Mecmû’, VIII,)) Özetle ifade etmek gerekirse Hanefî hukukçulara göre, yükümlülük şartlarına sahip olan herkes kurban kesmek durumundadır.

Cumhur hukukçulara göre ise, bütçeleri aynı olup aynı çatı altında hayatlarını sürdüren aile bireylerinden birinin kesmesiyle, diğerlerinden de talep düşer. Çoğunluğu teşkil eden İslâm hukukçularının benimsediği ikinci görüş, hem Allah Resûlü (sas)’nün sözlü beyanlarına, hem de uygulamayı yansıtan bazı hadislere dayanmaktadır. “Ey insanlar! Her sene, her ev halkına kurban kesmek gerekir” buyurmak suretiyle kurbanın aile adına kesileceğini beyan eden Resûl-i Ekrem (sas), kurban bayramında bir koç kurban etmiş ve “Bismillâh! Allahım! Muhammed’den, onun hane halkından ve Muhammed ümmetinden kabul buyur!” ((Müslim, “Edâhî”, 19)) diye dua etmiştir. Aynı şekilde Resûl-i Ekrem (sas)’in, saf beyaz, semiz ve boynuzlu iki koçu, birisini ümmetinden kurban kesmeyenler, diğerini de kendisi ve aile fertleri adına kurban olarak kestiği muteber kaynaklarda ifade edilmektedir. ((Buhâhî, “Edâhî”, 7; Müslim, “Edâhî”, 18; Ebû Dâvûd, “Edâhî”, 3,4; Tirmizî, “Edâhî”, 2; Nesâî, “Dahâyâ”, 14,; İbn Mâce, “Edâhî”, 1; Dârimî, “Edâhî”, 1. Bu husustaki rivayetleri topluca görmek için bkz. Tahâvî, Şerhu Me‘âni’l-âsâr, III,)) Ayrıca Hâkim (/)’in el-Müstedrek’inde sened bakımından sahih olduğunu belirttiği, “Resûlullah (sas) bütün ev halkı için tek bir koç kurban ederdi” şeklinde bir rivayet de bulunmaktadır. ((Zeylaî, Nasbu’r-râye, IV,)) Her ne kadar İbn Şihâb ez-Zührî (/)’den, “Allah Rasûlü, kendisi ve hanesi halkı adına deve ya da sığır dışında hayvan kurban etmemiştir” ((Muvatta, “Dahâyâ”, 5)) şeklinde bir rivayet bulunmakta ise de, sıhhati hususunda herhangi bir tartışmanın söz konusu olmadığı bu rivayetler, İbn Şihâb’ın tespitini doğrulamamaktadır. Diğer yandan aynı içerikte olmak üzere Hz. Peygamber (sas) dönemi uygulaması hakkında bilgi veren rivayetler de bulunmaktadır.

Abdullah b. Hişâm anlatıyor: “Annem beni Hz. Peygamber (sas)’e getirdi. Allah Resûlü (sas) başımı sıvazladı, bana dua etti. Resûl-i Ekrem (sas) bütün hanesi halkı adına tek bir koç kurban ederdi.” ((Beyhakî, es-Sünenü’l-kübrâ, IX, Taberânî el-Mu’cemu’l-kebîr’de rivayet etmiştir. Ravileri Senette ismi geçen raviler, Buhârî ya da Müslim’in kitaplarındaki hadislerin senetlerinde yer alan seafoodplus.info Heysemî, Mecmau’z-zevâid, Beyrut , IV,21)) Aynı konuda bilgi veren başka bazı sahabîlerin, zamanla meydana gelen anlayış farklılıklarına da işaret ettikleri görülmektedir. Ashabın önde gelenlerinden Ebû Eyyûb el-Ensârî (ra) anlatıyor: “(Hz. Peygamber (sas) zamanında) biz bir tek koyun/koç kurban ederdik. Kişi bunu kendisi ve aile fertleri adına keserdi; yerlerdi ve ikram ederlerdi. Fakat bilâhare insanlar (dindarlık konusunda) birbirleriyle yarış ve rekabete girdiler de, kurban kesmek mağrurluk alâmeti oldu.” ((Muvatta’, Dahâyâ 4,5; Tirmizî, Edâhî 10; İbn Mâce, Edâhî Hasen sahih bir hadistir. Ahmed ve İshak bu görüştedir.

Bazılarına göre ise küçükbaş hayvan ancak bir kişi için kurban edilebilir ki, Abdullah b. el-Mübârek bu kanaatte olanlardandır. Tirmizî, Edâhî Nevevî’nin değerlendirmesine göre hadis sahihtir. el-Mecmû’, VIII,))Aileden bir kişinin kurban kesmesinin yeterli olduğu hususuyla ilgili olarak zamanla oluşan farklı telakkiden şikayetlenen diğer bir sahabî de Huzeyfe b. Esîd’dir. “Ebû Bekir ve Ömer’in sünnet olarak algılanacağı endişesiyle kurban kesmediklerini gördüm. Ne var ki kurban konusundaki sünnete vakıf olduktan sonra ailem beni sıkıntıya (cefâ) soktu. Öyle ki artık herkes için ayrı bir kurban kesiyorum.” ((Taberânî el-Mu’cemu’l-kebîr’de rivayet etmiştir. Ravileri Senette ismi geçen raviler, Buhârî ya da Müslim’in kitaplarındaki hadislerin senetlerinde yer alan seafoodplus.info Heysemî, Mecmau’z-zevâid, Beyrut , IV,)) Aynı sahabîden nakledilen diğer bir rivayette Hz. Ebû Bekir ve Hz. Ömer (ra)’nın halkın da kendilerine tabi olacağı/kendileri gibi yapacağı endişesiyle aileleri adına kurban kesmedikleri, halbuki şimdi ailesinin kendisini bu hususta zora soktuğu bilgisi bulunmaktadır. ((Beyhakî, es-Sünenü’l-kübrâ, IX,))

Ne ilginçtir ki, Huzeyfe b. Esîd, hane halkı adına tek bir kurbanın yeterli olması şeklindeki Resûl-i Ekrem (sas) dönemi uygulamasından vazgeçilerek, herkes için ayrı ayrı kurban kesmeye doğru bir dönüşümden şikayetlenirken, Ebu Serîha, hiç kurban kesmeme eğiliminden şikayetlenmektedir: “Hz. Peygamber zamanında kurban ibadetinin nasıl yerine getirildiğiyle ilgili uygulamayı (sünnet) öğrendikten sonra bu hususta ailem beni sıkıntıya soktu. Resûl-i Ekrem (sas) zamanında hane halkının tamamı için bir, bilemedin iki kurban kesilirdi. Şimdi ise komşularımız, onun kurban kesmesi gerekmez, diyerek bizi pintileştirdi/cimrileştirdi.” ((İbn Mâce, “Edâhî”, 10; Beyhakî, es-Sünenü’l-kübrâ, IX,; Şevkânî, Neylü’l-evtâr, V, Bûsirî ez-Zevâid’de diyor ki: Sened bakımından sahih, ravileri de sikadır.)) Fakat bu rivayet ve şikayetlenmelerin ortak noktası, Hz. Peygamber (sas)’in bizzat kendi tatbikatı ve devrindeki uygulama, hane halkı adına tek bir kurban kesme şeklinde iken bilâhare farklı bir uygulamanın baş göstermiş olmasıdır.

Bütün bu rivayetler, nafaka halkasına dahil olup hayatlarını aynı çatı altında sürdüren aile bireyleri adına tek bir kurban kesmenin yeterli olduğu hususunda herhangi bir tereddüde mahal bırakmamaktadır. Ayrıca bu husustaki rivayetlerin geneli dikkate alındığında ashab-ı kiramın Hz. Peygamber zamanında kurban ibadetini bu şekilde yerine getirdikleri, Resûl-i Ekrem (sas) bu uygulamadan haberdar olmasına rağmen herhangi bir olumsuz tavır sergilemediği anlaşılmaktadır. Bir küçükbaş hayvanın kaç kişi adına kurban edilebileceği hususunda fukaha arasında bazı ihtilaflara rastlanmakta ise de, ((Tahâvî, Şerh Meâni’l-âsâr, III,; Şevkânî, Neylü’l-evtâr, V,)) bir ev halkının tamamı adına bir küçükbaş hayvanın kafi olduğu hususunda bu rivayetler açık ve kesindir. Bu hususta, “nafaka halkasına dahil bulunan aile bireylerinin tamamı adına içlerinden birinin kurban kesmesi, yükümlülüğün sakıt olması anlamında değil, kurbanın sevabını onlara bağışlama yani sevapta ortaklıktır” şeklindeki yorumlar, ((Kâsânî, el-Bedâi’, V,)) rivayetlerin bu tür yorumlara imkan vermeyecek sarahatte olması; nesih ya da tahsis iddiası ((Bkz. Tahâvî, Şerh Meâni’l-âsâr, III,)) ise, delilden yoksun bulunması itibariyle mücerred iddiadan öte geçememektedir. Bu sarahat karşısında, hedy kurbanının sırf bir kişi için kesilebileceği hükmünden hareketle, udhiyye kurbanı hakkında da kıyas yoluyla aynı hükmün geçerli olması gerektiği iddiası, ((İbn Rüşd, kurbanın fert ya da aile adına kesilmesiyle ilgili olarak fakihler arasındaki ihtilafın sebebini bu şekilde açıklamaktadır. Bidâyetü’l-müctehid, I, Ayrıca bkz. Azîmâbâdî, Avnü’l-ma’bûd, Tah: Abdurrahman Muhammed Osman, Beyrut , VIII,6; Şevkânî, Neylü’l-evtâr, V,)) rivayet itibariyle sahih, hükme delâleti de sarih naslar karşısında itibara alınmaz (fâsidü’l-i’tibâr). ((Azîmâbâdî, Avnü’l-ma’bûd, VIII,6; Şevkânî, Neylü’l-evtâr, V,)) Son bir husus olarak beriltilmelidir ki, kurban ibadetinin sebebi vakittir ki bu da bayram günleridir (eyyâmu’n-nahr). ((Kadızâde Şemsüddîn Ahmed, Netâicü’l-efkâr IX,))

Binaenaleyh sebep tekrar ettikçe kurban kesmenin hükmü de tekrar eder. Dolayısıyla mükellefiyet şartlarını taşıyan bir Müslüman, kendisi ve nafaka halkasına dahil bulunan aile bireyleri adına ömrü boyunca kurban bayramına ulaştıkça kurban keser. Emrin tekrara delâlet etmesiyle ilgili usul tartışmaları bir yana, “Ey insanlar! Her sene her ev halkına kurban kesmek gerekir” ((Ebû Dâvûd, “Edâhî”, 1; Tirmizî, “Edâhî”, 18; İbn Mâce, “Edâhî”, 2.)) şeklindeki hadis, bu hükmün açık delilidir.

* Halit Çalış, Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi. (Bu yazı &#;İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, Sayı: 3, Haziran , Sayfa: &#;da yayımlanan makaleden alıntılanmıştır.)