Kuruyan Orkide Kurtarma

LÜTFEN DİKKAT
Burada ana konu kök çürüme, yapraklarda hastalık vb problemlerdir. Soruların da bu bağlamda olmasını rica ederim. Diğer konulardaki (bakım vb) soruları lütfen orkidenizin türüne göre kendi sayfalarına yazın:
⇒ Phalaenopsis, ⇒ Dendrobium nobile, ⇒ Cattleya, ⇒ Cymbidium, ⇒ Oncidium, ⇒ Cambria, ⇒ Miltoniopsis (hercai), ⇒ Vanda

Aşağıdaki kök çürüme vs sorunları ve çözümleri ağırlıklı olarak Phalaenopsis orkideleri çerçevesinde ele aldım. Çünkü Türkiye’de en çok bu tür yaygındır ve orkide denince kastedilen şey yine maalesef Phalaenonpsis orkideleridir. Gerçi bu bilgiler diğer türlerden saksı ev orkidelerinin sorunlarına da büyük çapta ışık tutar.

Kök çürüme sorunu

Orkidelerde son derece yaygın görülen bir problemdir. Köklerini kaybetmiş bir orkideyi yeniden köklendirmek ciddi dikkat ve fedakarca uğraşı ister. Köklerde kısmi çürüme varsa bile tamamı çürümüş gibi düşünmelisiniz.

Gereksiz sulamalar ve yanlış toprak kökleri çürütür

Kış boyunca (hatta kasımdan mayısa kadar) orkideniz eğer havasız, esintisiz odalarda veya havadar olsa bile kesintisiz sıcak olmayan odalarda duruyorsa hiç mi hiç sulamayın. Bir damla bile su dökseniz köklerin çürüyeceğinden emin olun.

Kış sulamaları için ortamda hem hava hareketleri hem de yeterli sıcaklık olmak zorunda. Gün içinde kısa sürmesi şartıyla en düşük sıcaklık 18C derece olmalıdır. Bütün bu şartlar yerinde ise çam kabukları kupkuru olunca, ama bu yetmez, köklerin rengi yeşil ya da koyu gri rengini kaybedip açık gri veya beyaz olursa, bu şartlar tamamsa sulayın.

Toprak olarak sadece iri taneli çam kabukları ile ponza taşı karışımı kullanmalısınız. Cocopeat belasından ve sphagnum yosunu saçmalığından uzak durun. Bunlar kesinlikle normal ev ortamları için değildir ve kesinlikle orkidenizi öldürür.

Kökleri çürüten iki ölümcül hatanız

Birincisi orkideyi saksısıyla beraber su dolu bir kapta bekleterek sulama yapmak. Halbuki hiçbir gerçek orkide uzmanı bunu tavsiye etmiyor. İkincisi toprağı ıslakken havasız, esintisiz yerde tutmak. Ortam ister serin olsun ister sıcak, farketmez. Kökler çürür. Sürekli hava hareketlerine sahip mekan mümkün değilse saksının tüm kenarlarında bol bol sigara kalınlığında delikler olmalıdır. Aksi takdirde köklerde yeşil renk devam ettikçe hiç sulamayın. Sadece ara sıra yaprakları ıslak bezle silin.

Topraktaki kusurlar kök çürümelerine etkendir

En kötüsü cocopeat ve sphagnum yosunu gibi sadece orkide seralarında işe yarayan, diğer ortamlarda kökleri kesin çürüten maddelerin kullanılmış olmasıdır. Bu orkidelere onca para verip satın almak şöyle dursun bedava bile verseler almayın çünkü normal ev-ofis ortamlarında yaşatabilmeniz mümkün değil. Kökler kesinlikle çürüyecektir.

Yine de bir şekilde alırsanız veya size hediye edilirse: Alır almaz acilen daha ilk gün o pisliklerden orkidenizi kurtarın:

Saksıdan çıkarın. İnce bir makas ve cımbız yardımıyla köklere hiç zarar vermeden kökleri tamamıyla o şeylerden arındırın. Köklere iyice yapışık olanlar kalabilir ama makasla kırpa kırpa sadece kök üzerinde hafif bir tabaka gibi kalmasını sağlayın.

Peşinden su dolu bir kapta 15 dakika bekletin. Sonra sanki kökleri sabun kaplamış gibi hayal ederek ince bir fırça ile kökleri ve orkidenin yaprak dip kısımlarını hafifçe ovuşturun -sanki sabunu gidermek için uğraşıyor gibi. Bir yanda da su ile yıkayın. Sebep şu: Önceden verilmiş olan bitki besinlerinin kalıntılarını gidermek. Bunlar giderilmezse serin zamanlarda kökleri çürütücü rol oynarlar.

Sonra acilen kurulayın. Yaprak dip kısımlarına, ara yerlerine kağıt havlu bastırarak oralarda zerre miktar bile su bırakmayın.

İki üç gün ev içinde ama tamamen açıkta bekletin. Mevsim yaz ise ya da ev içi çok sıcak ise sadece 12 saat yeterli. Süre dolunca kupkuru halde olan çam kabukları + ponza taşı karışımı ile saksısına yerleştirin. Köklerin bir kısmının saksı iç kısımlarına değmesini sağlayın. Çünkü kökleri dışarından görmeniz şart. Köklerin de güçlü ışık alması önemli. Mevsim yaz ise iki gün sonra sulayın. Diğer zamanlarda yukarıda anlattığım kış sulaması kısmındaki şartlar uygun değilse hiç sulamayın.

Çam kabuklarındaki hatalar kök çürütücü rol oynar

Orkidelere uygun çam kabukları mini kesme şeker taneleri gibi, veya küçük zeytinler kadar, kuşbaşı doğranmış kalın kalın parçalar halindedir. Yerli mamul pul pul geniş geniş ağaç kabukları halinde değil. Bundan aldıysanız atın gitsin. Çünkü zararlı.

Diğer hata, yine sadece seralarda işe yarayan ama evlerde kökleri çürüten mini tanelerle ve liflerle karışık çam kabukları. Ayıklamanız lazım. Salt iri tane çam kabuklar kalsın. Bunu ise ponza taşı ile karıştırın.

2 ölçü çam kabukları + 1 ölçü iri taneli ponza taşı karışımı ev ortamlarında orkideler için en sağlıklı orkide kök ortamı olur. Ponza taşı yerine aynı irilikte mangal kömürü parçaları da olur.

İki yıl + uzun süre toprak değiştirmemek kök çürüme sebebidir

Orkide çam kabukları eskidikçe ufalanabilir hale gelir ve kendiliğinden ufalanmaya, toz haline gelmeye başlar. Bu da kökler arasında yer yer hava boşluğu olmayan birikimlere yol açar ve havasız kalan kökler çürür. O birikintilerin diğer zararı tuzlaşmalara zemin olmasıdır ki bu da orkidelerin en büyük düşmanıdır.

Fazla sıkıştırılmış çam kabukları ciddi tehlike

Yani saksı içinde, kökler arasında hiç boşluk kalmayacak şekilde sıkışık çam kabuklarının olması kökler arasında olması gereken hava dolaşımını engeller. Üstelik zararlı madde birikimine ve tuzlaşmalara sebep olur. Orkideler için en başta gelen öldürücü sebeplerden birisidir.

Kök çürüme sonrası orkideyi yeniden köklendirme

Öncelikle orkidenizi sökün. Çürük kökleri kesin. Güzelce yıkayıp tertemiz edin. Kurulayın (ıslaklığı tamamen giderin). Sonra: İki yol var. İkincisi benim bizzat denediğim ve başarının yüzde yüz kesin olduğu bir yoldur.

İnce uzantılar çürümüş kalın köklerin iskelet kalıntısıdır ve tamamen ölüdür. Alttaki kalın kök sağlam gibi görünse bile ondan hayır gelmez. Beyaz kök ile bağlantı yeri ölmüş. Zaten beyaz kökün de artık bir önemi kalmamıştır. Bu orkidenin sıfırdan yeni kökler geliştirmesi gerekiyor. Tüm bozuk kökleri dipten kesmelisiniz.

1- Mini sera uygulaması

Bu usul ne yazık ki her zaman işe yaramaz. Mini sera uygulaması yapmak için ortam sıcaklığının kesinlikle 20C derecenin üzerinde olması gerekiyor. Yoksa başarı ihtimali yok gibi bir şey. Hava ne kadar serinse kapalılık o denli daha feci kök ve tüm gövdenin çürümesi vesilesidir. Başka işe yaramaz. Sıcaklık uygunsa hemen aşağıdan nasıl yapacağınızı okuyun. Değilse daha aşağıdaki 3. maddeyi uygulamak zorundasınız.

Sıcaklık uygun ise mini sera uygulamasını şöyle yapın:

Tertemiz yıkadığınız ve iyice tamamıyla kuruladığınız orkidenizi boşaltmış ve temizleyip kurulamış olduğunuz boş saksısına yerleştirin. Tam şeffaf, büyük bir naylon torbanın dibine su emdirilmiş kağıt havlu veya temiz bez koyup saksıyı onun üzerine oturtun. Torbayı hiç hava almayacağı şekilde sıkıca bağlayın. Torba yerine cam veya plastik ama tam şeffaf bir kutu olabilir. Yine hava almayacak şekilde kapalı olması şart. Çok güçlü aydınlık olan ama direkt güneş gelmeyen bir yerde bekletin.

Zamanla yeni kökler çıkacaktır. Köklerin 5cm uzaması yeterli. Sonra kupkuru çam kabukları + ponza taşı karışımı ile saksısına dikin. Sulamayın. Tekrar mini sera uygulamasını başlatın. Bu sefer tam 10 gün kapalı tutun. Süre dolunca açığa çıkarın. Mevsim yaz ise hemen sulayın ve çok havadar ve şiddetli aydınlık bir yerde tutun. Dışarıda tutmak çok daha iyi olur (yaz sonuna kadar). Böylece kökler süratle çoğalarak uzar.

Ama mevsim yaz değilse işler karışık. Hiç sulamamada yarar var. Bu durumda şöyle yapın: Mini serada köklenme cm olana kadar bekletin. Sonra çıkarın. Haftanın üç dört günü sadece köklerin su içinde kalacağı şekilde yarım saat suda bekletin. Diğer zamanlar tam açıkta durmalı. Bunu her gün de yapabilirsiniz. Yaz başında saksısına dikersiniz.

2- Açık havada köklendirme

Bu usul her iklimde ve her mevsimde olmuyor çünkü dışarıda açık havada tutmak gerekiyor. İklim olarak tüm kıyı illerimizin iklimi uygundur. Mevsim ise gece ısısının 16C dereceden aşağı düşmeyen zamanın başlangıcı: Genelde Hıdrellez sonrası (veya mayısın ikinci yarısında) başlayabilirsiniz. Ve tüm yaz boyunca, eylül sonuna kadar uygulanabilir. Şöyle yapacaksınız:

Çürük köklerinden arındırıp yıkadığınız orkidenizi sürekli dışarıda-açık havada direkt güneşi sadece sabah erken saatlerde veya akşam son iki saat güneşini alacağı bir yerde suda bekletin. Her akşam karanlık bastığında sudan çıkarıp 4 saat kadar açık tutun. Her gün su değiştirin. 10 gün böyle devam edin. Sonra köklenme başlamamış olsa bile şeffaf saksısına çam kabukları + ponza taşı karışımına dikin ve yine dışarıda ama bu sefer direkt güneşi hem daha az hem daha az şiddette alabileceği bir yerde tutun.

Saksıya diktiğiniz günden itibaren tam bir ay boyunca her üç günde bir akşam olunca bolca su dökerek sulayın. Ya da günde bir değil de çam kabuklarının duruma göre: Yani kontrol ederek hafifçe sıkın. Eğer elinizi ıslatıyorsa ertesi günü bekleyin ve yine aynı kontrolü yapın. Yeterince kurumuşsa sulayın.

Bir ay dolunca artık çam kabuklarında tam kuruma gördükçe sulamalısınız. Yaz sonunda / sonbahar başında gece ısısı azalıp gece en düşük ısı 16C derece olan günlere kadar dışarıda tutabilirsiniz. Bu zamana kadar son derece güçlü bir şekilde köklenme olmuştur. Daha fazla serinde hala dışarıda tutmak sakıncalı. Çünkü serine adapte olduktan sonra aniden havasız-sıcak odaya alınca ölümcül şoka uğrar. Hangi ilde olursanız olun kış boyu dışarıda açık havada tutmayın. Dışarıda tutma zamanı mayıs sonundan eylül ortasına kadar uygundur (Akdeniz – Ege deniz kenarı kasabalarında 10 veya 20 ekim’e kadar).

3- Suda bekletme uygulaması

Yukarıdaki 1. ve 2. maddeleri uygulamaya şartlar uygun değilse bu yoldan başka çareniz yok. Açıklamaları dikkatle okuyun ve aynen uygulayın.

Orkidenizin köklerinden sadece çürükleri değil kırıkları da hiç çekinmeden kesin. Uzun köklerde eklem yerlerinde çürükler varsa, devamındaki kök uzantısı sağlıklı olsa bile eklem yerinden kesin. Çünkü çürük ve kırık kökler yüzünden çürümeler hızla ilerler. Onun için sert sağlıklı köklerden başka kök bırakmayın. İyice yıkayın ve kurulayın. İki gün, ama eğer yapraklar çok canlı ise gün tam açıkta bekletin. Mesela masanın üstüne öylece yatırın. Direkt güneş alırsa daha iyi. Bu arada kupkuru çam kabukları ve temiz saksı hazır etmelisiniz. Ve:

Ve suda ilk bekletme

Gündüz saatlerinde C derece gibi hafif ılık su hazırlayın. Orkideyi 2 saat o suda bekletin. Sonra çıkarıp kurulayın. Saksıya koyun. Kuru çam kabuklarını da saksıya doldurun. Öyle ki gövdenin köklü köksüz her yeri çam kabukları altında ışıksız kalsın. Sadece yapraklar dışarıda kalacak. Yapraklar da gitmişse gövdenin yeşil kısmı 3cm kadar dışarıda kalsın. O kısmın günde saat direkt güneş ve çok güçlü ışık alması gerekiyor.

İki gün hiç dokunmayın. Sonra çıkarıp iyice kontrol edin. Yaprak dibi yerlerinde siyahlaşmalar yoksa çok iyi. Varsa 1 yemek kaşığı suya 1 damla çamaşır suyu karıştırın. Kağıt havluyu banarak orkidenin gövdesini biraz bastırarak silin, tertemiz edin. Ve bir gün tam açıkta bekletin. Ertesi gün tekrar hafifçe ılık suda 2 saat bekletin. Yine kurulayıp saksısına kuru çam kabuklarıyla aynı şekilde yerleştirin.

Bu şekilde kontrollerle devam edin. 15 gün dolduktan sonra hafif ılık suda bekletme süresini gündüz boyu 5 saate çıkarın. Su süre dolmadan soğursa önemli değil.

Köklenme başlasa bile..

Orkideniz eğer ilk üretildiği yerde azot gübreleriyle hızlı ve kof bir şekilde geliştirilmiş değilse bu emekleriniz karşısında bozulmaz ve köklenmeye başlar. Ama daha bitmedi. Aynen devam edeceksiniz. 15 gün dolduktan sonra suda bekletmeyi 5 saate çıkardığınız gibi çam kabuklarında bekletme gün sayısını da bir iki gün uzatarak devam edin. Çam kabuklarını ıslatmayın. Sulamayın.

Suda bekletme uygulamasının sonu

Yaz sıcakları başladığında tamam. Sabah ile öğle arasında güzelce sulayın ve çok havadar bir yere yerleştirin. Yapraklarını hafifçe ısıtacak nitelikte filtrelenmiş güneş günde iki saat kadar üzerine gelsin. Orkidenizi bir daha perişan etmemek için bakım sayfasındaki talimatların zerre kadar dışına çıkmayın. Sayfası: Orkide (Phalaenopsis) evde ofiste bakım rehberi

Orkide yaprak ve çiçek sorunları kök çürümesi ile doğrudan ilgilidir

Yapraklarda sararma, buruşma, kahverengi beneklenmeler, yarılma, yırtılma, kararıp çürüme, kopup düşme, dökülme gibi sorunlar köklerin çürümesinden kaynaklanır.

Çiçeklerde ay sonundaki olması gereken solmaların dışında diğer her türlü bozulmalar, tomurcuk dökülmesi, çiçek sapının iki yıldan önce bozulması yine köklerdeki çürümelerle doğrudan ilgilidir.

Baktığınızda kökler gayet sağlıklı görünüyor olabilir. Oysa dip kısımlarında, ana gövdeye bağlantı kısımlarında ve mesela uzun bir kökün saksı içinde kıvrılıp yol aldığını düşünürseniz çeşitli yerlerinde mutlaka çürümeler vardır. Uzun köklerde kırılma, yer yer kararmalar şeklinde çürümeler olmuştur. İnce köklerin kalın köklere bağlantı yerlerinde de çürümeler hepsinde olmasa bile çoğunda olmuştur. Ama genel görünüm sağlıklı yeşil köklerdir. Maalesef anlamak zor oluyor. Bu yüzden de köklerde bir sorun yok zannedilerek acil yapılması gerekenler yapılmıyor. Tam tersine kökleri çürütücü şeyler yapılmaya devam ediliyor. Anladığımızda iş işten geçmiş olabilir.

Yapraklardaki bozulmalar genelde köklerdeki sorunların göstergesidir.

Yaprak sararması, dökülmesi istisnai durumlar

Phalaenopsis orkidelerinde sürekli üç yaprak olması, ne zaman yeni bir yaprak çıkarsa en eski yaprağın sararıp bozulması normaldir. Bazen beş-altı yapraklı devam edebilir (bu biraz a kültivar farkıyla ilgilidir). Diğer tür orkidelerde ise mevsimsel yaprak sararmaları, dökülmeleri doğalarının icabıdır olabilir. Lütfen hangi tür orkideniz varsa araştırarak önce orkidenizi iyi tanıyın, sonra o türe uygun bakım yolunu en iyi şekilde öğrenip uygulayın.

Hiç yaprağı ve kökü kalmamış orkideye ne yapılır?

Phalaenopsis’lerde gördüğüm kadarıyla yapraklarda kısmi değil, her bir yaprağın her yerinde bozulma, kayverengileşme-kararma, yumuşama gibi alametler sadece köklerin çürüdüğünü değil ama gövdenin de çürümeye başladığını ve hızlı bir ölüm sürecine girmiş olduğunu gösterir. Çürüme ana gövdeyi tam etki altına almadan önce tüm yapraklar kopup düşer. Bunu beklemeden çok önce harekete geçmeniz lazım. Bu durumda yapmanız gereken şey hiç vakit kaybetmeden çürük yerleri kesmek, tertemiz yıkamak ve yukarıda kök çürüme konusunda anlatılanları yapmaktır. Ana gövdede çürüme fazla ilerlemediyse orkidenizi kurtarmanız mümkün ama çok zor.

Yaprakların sıvı damlalar çıkarması

İşte bunun kök çürümesiyle hiç ilgisi yok. Hangi tür orkide olursa olsun bazen çeşitli yerlerinden şekerli, kesif kıvamlı sıvı salgılar. Genelde sağlık belirtisidir. Gelişim aktiviteleri randımanlı olan orkidelerin normal özelliğidir. Gerçi bitlerin zararlarından da kaynaklanabiliyor. Neden kaynaklanırsa kaynaklansın her gördüğünüzde derhal acilen ıslak bezle iyice silip temizlemelisiniz. Yoksa o sıvının bulaştığı yerlerde hastalık oluşur. Orkide meraklılarının bilgisizlikleri ve ilgisizlikleri sonucunda o damlalar ciddi hastalıklara sebep oluyor. Orkidelerin sıvı çıkarmaları doğaldır ama temizlenmezlerse mantar ve bakteri hastalıkları bitkiye zarar verir. Oldukça yaygın görülen bilgisizlik kaynaklı bir problem.

Su fısfıslama hataları kök çürüme problemini kesin tetikler

Çiçek meraklıları bitkilerin yapraklarına su fısfıslamayı iyi bir şey sanırlar. Oysa bu işin inceliklerine ve gerekçelerine göre yapılmadığı takdirde telafisi mümkün olmayan zararları çoktur. Yanlış zamanlarda yaparsanız orkidenize büyük zarar verirsiniz.

Doğru zaman sadece gece ısısı 18C dereceden düşük olmayan (ortamda hissedilir derecede hava hareketleri de olması şartıyla) yaz geceleridir. Diğer zamanlarda bir de ortam güçlü rüzgarlı değilse sırf su fısfıslamak orkideyi mahvetmeye yeter. Yaprakların gövde ile birleştiği yerlerde çürümeler baş gösterir ve çürüme hemen köklerde ilerlemeye başlar.

Yaprak temizliği hayati önem taşır

Yaprakları ve varsa gövdeyi / dalları ve dış kökleri haftada en az bir defa temiz ıslak bir bezle adamakıllı silip temizleyin. Bu her türlü bitki bitlerine ve mantar vb hastalıklarına karşı orkidenizi birebir koruyucu olacaktır. Haftada iki veya üç defa yapmak daha iyi olur. Islak bezle silmek su dökerek yıkamaktan daha iyidir. Çünkü bitkinin üzerine sıkıca tutunan parazitleri giderir. Hem fark edemediğiniz yaprak öz su sızıntılarında türeyen bakterileri de gidermiş olursunuz. Yoksa o bakteri tahribatlarını mantar hastalıkları takip eder. Yıkamaktan daha iyi olmasının bir yönü de yaprak diplerinde, dolayısıyla köklerde çürümeye yol açmamasıdır.

Besin, gübre hataları kök çürüme problemine zemin hazırlar

Aslında zemin hazırlaması başka direkt sebep olması başkadır. Aradaki farklara göre meselenin iki açıdan izahı:

Zemin hazırlayıcı faktör: Bitki besini vermede dozaj ve sıklık açısından hata olmaması ama besinin niteliğinin hatalı olmasıdır. Yani bu mesele bitki besininin azot ağırlıklı olmasından ibaret. Azot ağırlıklı bitki besini orkidelerde kof gelişime sebep oluyor. Kof gelişim ise bünyenin elverişsiz şartlara karşı aşırı hassas olmasını getirir. Kökleri çürüten etkenleri yukarıda elimden geldiğince açıklamaya çalıştım. İşte o etkenlerin en hafif şiddetlisine iyi bakılmış bir orkide dayanırken kof gelişmiş bir orkide hiç dayanamaz. Büyük bir hızla mahvolur gider. Kof orkidelerde oluşan kök çürümesinin tedavisi mümkün değil. Boşuna uğraşmayın. Yeniden köklendiremesiniz. Köklerdeki çürüme zaten hızla orkidenin ana gövdesinde ilerler.

Direkt kök çürütücü faktör: Orkidelere bitki besinlerini fazla dozda ve/veya verilmemesi gereken zamanlarda vermektir. Kökleri yakar. Bunu hemen çürüme takip eder. Orkidenizin gelişiminde kofluk yoksa ve mekan şartları hızlı gelişim için elverişli ise çürüme hızlı ilerlemez. Hatta bir kısım köklerde sınırlı kalır. Ama genelde (serin zamanlarda veya havasız mekanlarda) çürüme hızla ilerler.

Sonuç olarak kök çürüme meselesinden alınacak ders

Her orkide türünün bakım incelikleri ayrı olabiliyor. Esas mesele doğru bakımı yapmak ve doğru şartları sağlamaktır. Bakınız doğru ortam şartları orkide yetiştirmede olmazsa olmaz en önemli meseledir. Öyle ki şartlar tam olması gerektiği gibi ise sizin orkide bakımındaki hatalarınızın bile çok kötü zararı olmaz. Ama.. eğer ortam şartları uygun değilse en doğru bakımı mükemmelen yapsanız bile o orkide kısa sürede telef olur gider.

Dolayısıyla hangi tür orkideniz varsa ona göre doğru şartlara sahip mekanınız olmalıdır. Veya vantilatör pervane ile esinti sağlamak, kontrollü ısıtıcı düzenekleri kullanmak ve doğru ışık şiddetini lambalarla oluşturmak gibi hangileri eksik ise onları sağlamanız kesinlikle gereklidir.

Kök çürümesi ve buna bağlı diğer üzücü problemler olmaması için doğru bakım, doğru ortam şartları, doğru kök ortamı, doğru sulama ve temizlik.. Beşi de kesinlikle gerekli. Ve tekrar ısrarla diyorum ki en önemlisi mekanın şartlarının uygun olmasıdır. Ortam şartları uygun olamayacaksa orkide sevdasından vazgeçeceksiniz. Başka alternatifiniz yok. Aşağıda gelen şikayetleri, soruları okuyun. Hep kök çürüme problemi. Soruları en yeni 10 soru ile sınırlı tutuyorum. Eskileri silmeseydim burada on binlerce soru-şikayet birikirdi. İlle orkide uğraşısı istiyorsanız el becerinizi geliştirerek plastikten, kağıttan orkideler yapın.