Eve girdiklerinde kanlar içinde kalan bir yatak ve odanın kenarında oturan Yusuf'u görürler. Kaymakam Yusuf'la konuşur. Yusuf'un parmağı annesini haydutlardan korumaya çalışırken yaralanmıştır. Bunu gören doktor parmağın kesilmesi gerektiğine karar verir. Daha sonra kaymakam Yusuf'un yalnız kaldığını fark eder ve onu evine götürmek ister. Kaymakamın eşi Şahende hanım Yusuf'u istemez ama kocasına karşı gelemediğinden mecbur kabul eder.
Kaymakam Selahattin beyin Muazzez adında Yusuf'tan az küçük bir kızı vardır. Yusuf'un hislerini göstermekte çekinmediği tek kişi ise Muazzez'dir. Muazzez'le oyunlar oynar onunla güzel vakit geçirir.
Yusuf ilk olarak okula Edremit'te başlamıştır. Yusuf orada okumayı öğrendikten sonra okulu bırakır. Selahattin beyin bu duruma canı çok sıkılır. Selahattin bey Yusuf'un okumasını ister fakat Yusuf okumayı öğrendiğini ve bu durumun onun için yeterli olduğunu söyler. Yusuf'un okumaması Şahende hanımın hoşuna gider. Muazzez'i Yusuf'a emanet edip gezmelere gider.
Annesi gezmelerde, babası ise işe daha sonra da akşaları rakı masalarında takılmasından dolayı, anne ve babası Muazzez'le çok ilgilenemez. Bu durum Muazzez'i Yusuf'a daha da yakınlaştırır.
Bir bayram günü Muazzez, Yusuf ve Yusuf'un arkadaşı Ali gezmeye çıkarlar. Muazzez 13 yaşına gelmiş güzel bir kız olmuştur. Ali'nin kaçamak bakışları Muazzez'in üzerindedir. Beraber salıncağa binerler o sırada mahallenin serseri çocuğu Şakir de gelir ve diğer salıncağa biner. Şakir'in Muazzez'e bakışları Muazzez'i rahatsız eder. Yusuf, Muazzez ve Ali'yi gönderir ve Şakir'i orada döver. Bu esnada Hacı Ethem gelir ve Şakir'i yatıştırır. Hacı Ethem, Şakir'in hizmetinde çalışan biridir.
Yusuf zeytinlikte çalışırken bi kadın çocuğuyla yanına gelir ve iş ister. Kocası tarafından terkedilmiş ve çaresiz olan bu kadına Yusuf iş verir. Bir gün Yusuf bu kadının evine gider ve kadın başından geçen talihsiz olayları anlatır. O esnada Hacı Ethem eve gelir. Hacı Ethem'in kadına tokat attığını gören Yusuf, Hacı Ethem'in üzerine yürür. Hacı Ethem'e tam vuracakken Hacı Ethem cebinden çıkardığı bıçağı Yusuf'a saplar.
Şakir, Muazzez'i çok ister. Şakir'in babası Hilmi Bey ise, kaymakamın kızını Şakir'e vermeyeceğini bilir ve ona tuzak kurar. Kaymakamı kumar oynamaya teşvik eder ve iyice borca sokar. Daha sonra ertesi gün akşam vakti Şakir'in ailesi, Muazzez'i istemeye gelir. Muazzez'in babası bu duruma razı olmazken annesi ise zengin birini kaçırmak istemez.
10 gün sonra Yusuf'u eve getirirler. Zeytinlikte çalışmaya başlayan kadın ve Kübra isimli kızı kaymakamın evinde kalmaya başlar. Yusuf'a yardımcı olur. Muazzez, Kübra'nın Yusuf'a olan ilgisini görünce Kübra'yı kıskanır. Daha sonra Yusuf'a, Şakir'in ailesinin kendisini istemeye geldiklerini söyler. Yusuf bu duruma öfkelenir.
Selahattin Bey, yaşlılığın ve alkolün etkisiyle yıpranmıştır. Bir de buna Hilmi Bey'e olan altınlık borcu eklenince bunalıma girer. Ve Şakir'e kızını vermek istediğini Yusuf'a söyler. Yusuf bu duruma karşı çıkar. Şakir gibi birine kız verilmeyeceğini söyler. Daha sonra Şakir'in Kübra'ya nasıl zorla sahip olduğunu babasına anlatır.
de yayınlanan Sabahattin Alinin bu romanı, Türk edebiyatında öncü bir role sahiptir. Roman, Türkiyenin o döneme kadar ifade edilmemiş problemlerini dile getirmektedir. Kuyucaklı Yusufa kadar Türk romanının ana konusu Batılılaşma problemidir. Kuyucaklı Yusufla ezilen köylü ve toplumsal yapının aksayan yönleri ilk defa içerden bir gözle ele alınmıştır.
Kuyucaklı Yusuf, Rousseaunun isyan ve doğaya dönüş felsefesinden kaynaklanan başkaldırı temasını işleyen Türk edebiyatında ilk romandır. Diğer yandan Anadoludaki toplumsal düzene yönelik getirdiği eleştirilerle de öncü sayılabilir. Bu özelliğiyle Türk romanının o döneme değin ana sorunsalı olan Batılılaşmanın dışına çıkmış ve lerde yaygınlaşmaya başlayan köy edebiyatına yönelişte de önemli rol oynamıştır denilebilir. Her ne kadar kasaba yaşamını ele almışsa da Sabahattin Ali, Yaşar Kemal ve Kemal Tahir zincirinin ilk halkası olarak kabul edilmelidir. Hatta toplumla uyuşamama temini ve uyuşamayan bir kişiyi konu edinmesi bakımından Sabahattin Alinin Kuyucaklı Yusufu Oğuz Atayın Tutunamayanlarının da ilk halkasıdır kanımca. (Yrd. Doç. Dr. Alâattin KARACA)
Makalenin tamamı için bakınız (pdf) ⇒ Kuyucaklı Yusuf
Kuyucaklı Yusuf Kahramanları (Kişileri)
Yusuf: Kimsesiz, fakir bir halk çocuğudur. Küçük yaşlarda ailesini kaybetmiştir. Sert, haşin, insanlara çok güvenmeyen, cesur bir kişidir. Muazzezi sevmektedir.
Muazzez: Kaymakamın kızı, Kuyucaklı Yusufun karısıdır. Kendi hâlinde, iyi niyetli, sade bir kişidir.
Kaymakam: Muazzezin babasıdır. Ailesine düşkün, samimi, sevecen, babayiğit, şefkatli, merhametli bir kişidir.
Şahende Hanım: Romanda kötülüğü simgeler. Kaymakamın karısıdır. Kin, nefret dolu, kötü yürekli bir kadındır.
Şakir: Kasabanın külhanbeyidir. Her dediğini yaptıran, kabadayı, kötü bir karakteri vardır.
Kuyucaklı Yusuf Özeti
Yusuf, Kuyucakta doğmuştur. Bir gün, köylerini haydutlar basmış, bütün ailesini öldürmüştür. Daha çocuk yaşta olan Yusuf bu olaydan sonra kimsesiz kalakalmıştır. İlçenin iyi yürekli kaymakamı köyde tek başına sefil hâlde kalan Yusufa acımış, onu evlat edinmiştir. Bundan sonra Yusufa herkes doğduğu yerden ötürü Kuyucaklı Yusuf demeye başlamıştır.
Kaymakam, Yusufa babalık yapmaktadır. Kaymakamın Kuyucaklı Yusuftan az küçük Muazzez adında bir kızı vardır. Muazzez ve Yusuf kardeş gibi büyümeye başlarlar. İkisi aynı okulda okumaya başlar. Yusuf oldukça zekidir. Fakat küçük yaşta yaşadığı olumsuz tecrübeler, dış etkiler onu dış dünyaya karşı sert, acımasız yapmıştır. Bu yüzden okuyamaz. Bir yandan da kaymakamın eşi Şahende Hanım, Yusufa üvey annelik yapmakta, onu hiç sevmemekte, fırsat buldukça onu hırpalamaktadır. Bu ruh hâli içinde Yusuf büyür, yetişkin bir insan olur.
Yusuf büyüdükçe Muazzeze karşı derin hisler beslemeye başlar. Muazzez onun üzerine titrediği bir varlık olur. Muazzezi bütün kötülüklerden korumaya çalışır. Şahende Hanıma hiç güvenmemekte, onun kızına dahi kötülük yapabileceğini düşünmektedir.
Yusuf ve Muazzez bir gün bayram yerine giderler. Kasabanın külhanbeyi, hovardalığıyla ün salmış Şakir, Yusufun yanında Muazzeze laf atar, ona sarkıntılık yapmaya kalkar. Bunun üzerine Yusuf onu oracıkta döver.
Şakir, bunu hiç unutmaz. Çok zengin olan Muazzezi elde ermeyi kafasına koyar. Çünkü her dediği olmuştur şimdiye kadar. Bir düzen kurar. Muazzezin babası kaymakamla kumara oturur, onu borca sokar. Borcuna karşılık Muazzezi ister ondan. Kaymakam mecburen kabul etmek zorunda kalır.
Bunu öğrenen Yusuf, bakkala gider. Kaymakamın borçlandığı parayı bakkaldan alır ve Şakire öder. Muazzez, bu sefer de bakkalla evlenmek zorundadır. Düğün günü, Muazzezi elde etmeyi kafasına koymuş olan Şakir, kaza süsü vererek bakkalı öldürür. Çok güçlü olduğu için ceza almaktan da kurtulur. Muazzezin ailesine şantaj, baskı yoluyla Muazzezi vermelerini söyler.
Bütün bu gelişmeler olurken Yusuf içten içe Muazzezi çok sevmektedir. Fakat fakir olduğu ve Şahende Hanım onu sevmediği için duygularını hiç dile getiremez. Sadece Muazzezi kötülüklerden korumaya çalışır. Bir gün, Muazzez, Yusufa açılır. Onu çok sevdiğini itiraf eder. Yusuf çok şaşırır. Asla ümit edemeyeceği hayali gerçek olmuştur.
Şahende Hanım, bu durumu öğrenir. O, Yusufla evlendirmektense kızını zengin Şakirle evlendirmeyi tercih etmektedir. Kızını Şakirle buluşmaya zorlar. Bunun üzerine Yusuf ve Muazzez komşu köylerden birine kaçar ve orada nikahlanırlar.
Şahende Hanım, bunu hiç affedemez. İçi intikam arzusuyla dolmuştur. Kaymakam ise çok memnundur. Kendi elinde büyüyen Yusufun kızına iyi bakacağından emindir. Kaymakam, onlara yardım da eder. Damadına iş verir, evlerinin kurulmasına yardım eder.
Bir gün, kaymakam kalp krizi geçirir ve ölür. Yusufla Muazzezin çok mutlu giden evlilikleri bunun üzerine gölgelenir. Onlara kol kanat geren kaymakam ölünce, Şahende Hanım ve Şakir içlerinde büyüttükleri kini kusmaya başlarlar. Yusufu gezici köy tahsildarlığına verdirirler.
Yeni kaymakam da Şakir ve Şahendenin elinde bir maşadır. Yusuf gidince, Şahende evini içki ve eğlence merkezi yapar. Kızını da intikam hırsından dolayı fuhuşa iter. Olay her yerde duyulur. Dedikodu Yusufun da kulağına gelince Yusuf köye döner.
Yusuf, köye gelince feci durumu gözleriyle görür. Karısı kötü emellere alet olmaktadır. Şahendeyi, Şakiri ve Kaymakamı öldürür. Karısı da ağır yaralanır. Karısını alıp şehrin dışına gider; fakat karısı da ölür. Karısını toprağa gömer ve ortadan kaybolur.