seafoodplus.info?v=Nap2BmZ7n8c
Dağların kıyıya paralel olduğu kıyılardır. Akdeniz ve Karadeniz kıyıları örnektir.
Boyuna kıyıların özellikleri;
Dağların kıyı çizgisine dik uzandığı kıyılarda görülür. Türkiye’de Ege kıyıları enine kıyı tipine örnektir. Enine kıyının görüldüğü yerlerin özellikleri;
Koy ya da körfezlerin giriş kısımlarının kıyı oklarıyla büyük kısmının kapanmasıyla ya da geniş tabanlı vadilerin deniz sularıyla dolması sonucunda oluşmuştur. Koy yada körfezin ön tarafı kıyı oklarınca kapanırsa kıyı okları doğal dalgakıranlar haline gelir böylelikle bu koy yada körfezler doğal liman haline gelirler.
En güzel örnekleri; Türkiye’de Kuzey Ege kıyılarında, Büyük Çekmece ve Küçük Çekmece kıyıları Karadeniz’in kuzeyinde ve Dinyeper limanları, New York güneyinde, Batı Patagonya’da, Pikardia-Normandiya (Fransa) kıyılarıdır.
Denize paralel uzanan dağlar arasındaki vadilerin denizin yükselmesi sonucunda sular altında kalmasıyla oluşur.Böylece dağlar ve tepeler kıyıya paralel uzanan ada görünümü alırlar. Türkiye’de Akdeniz’ de Antalya, Kaş, Kale, Fethiye kıyıları ve Adriyatik denizinin doğu kıyıları bu tip kıyılara örnektir.
Eski akarsu yataklarının veya vadilerinin denizin ilerlemesi sonucunda sular altında kalması sonucunda oluşurlar. İstanbul Boğazı, Çanakkale boğazı ve İstanbul’da bulunan Haliç ayrıca Fransa ve İngiltere’nin Manş denizi kıyıları bu şekilde oluşmuştur.
Gel-git olayının etkili olduğu yerlerde görülür. Gel-Gitin en etkili olduğu yerler okyanus kıyılarıdır. Türkiye’nin okyanusa kıyısı olmadığı için gelgit çok fazla etkili değildir ve WATT kıyı tipi Türkiye’de görülmez bu Türkiye’nin özel konumunun sonucudur.
Gelgit olayının etkili olduğu alçak kıyılarda gelgit esnasında sular çekildiğinde deniz dipleri yüzeye çıkar. Gel-git etkisiyle suların tekrar kıyıyı doldurması sonucunda oluşan kıyı tipleridir. Batı Avrupa kıyılarında görülür.
Yükseltisi az ve akarsularla hafifçe yarılmış bir platonun veya tepelik bir alanda bulunan vadilerin aşağı kesimlerinin gelgit olayları sonucunda sular altında kalmasıyla oluşan kıyı tipidir. Batı Avrupa kıyılarında görülür. Kuzey Avrupa kıyılarındaki önemli limanlar buna örnektir
Türkiye’de HALİÇ tipi kıyı görülmez. İstanbul’da yer alan HALİÇ oranın özel ismidir. İstanbul’da bulunan HALİÇ Ria tipi kıyıdır.
Türkiye’de haliç tipi kıyının görülmemesi özel konum sonucudur.
Eski buzul vadilerinin sular altında kalmasıyla oluşan kıyı tipine denir. Fiyort tipi kıyıların bulunduğu bölgelerde çok sayıda koy, körfez ve yarımada bulunur. İskandinav yarımadasında fiyortlar yaygındır. Ayrıca Kanada, Alaska, İzlanda, Batı İskoçya, Patagonya, Batı Antarktika, Norveç kıyıları da fiyort kıyı tipine örnektir.
DİKKAT
Buzulların oluşturduğu hörgüç kayalar ve morenlerin sular altında kalmasıyla meydana gelen kıyı tipleridir. Bu kıyılarda adalar fazladır. İskandinav yarımadasında yaygındır.
DİKKAT
Türkiye’de enlem etkisi yüzünden (Fiyortların görülmeme nedeni ile aynı neden)skayer kıyı tipi görülmez.
Kanada, İskoçya, İrlanda, Alaska, Güney Şili, Güney Alaska kıyılarında Skayer tipi kıyılara rastlanır.
DİKKAT
burak
Türkiye, uzun bir kıyı şeridine sahiptir ( km). Bu nedenle kıyılarımızda çeşitli kıyı şekillerine rastlanmaktadır.
Ülkemizdeki kıyı şekillerinin oluşumuna etkileyen etmenler iki gruba ayrılır: Bunlardan biri iç diğeri dış kuvvetlerdir. Epirojenik olaylar, orojenez, volkanizma ve depremler kıyılarımızın ilk şeklini almasında etkili olmuştur. Kıyıların bu ilk şeklinin değişmesi ve biçimlenmesi ise dış kuvvetlerin ürünüdür. Gelgit genliği az olduğundan dalga ve akıntılar, kıyılarımızın biçimlenmesinde en önemli etmenlerdir.
Dağların kıyıdan başladığı ve kıyıya paralel uzandığı yerlerde dalga aşındırmasıyla meydana gelen falezlere (Fotoğraf ) yaygın olarak rastlanır. Bu tür şekillerin en çok olduğu yerler Akdeniz ve Karadeniz kıyılarıdır.
Dalga ve akıntıların sürüklediği kum ve çakılları kıyıdan açıklara doğru biriktirmesiyle oluşan kıyı oklarına (Fotoğraf ) kıyı derinliğinin az olduğu yerlerde rastlanır.
Fethiye Ölüdeniz’deki kıyı oku, bu şekillerin tipik olanıdır. Kıyı oklarının bir koyun önünü kapatmasıyla meydana gelen lagünlerin (deniz kulağı) örnekleri Büyükçekmece (Fotoğraf ), Küçükçekmece ve Durusu gölleridir.
Kıyılarımızda görülen yer şekillerinden biri de tombolodur. Saplı ada olarak da adlandırılan bu şekil, kıyıya yakın bir ada ile kıyı arasının dalga ve akıntıların sürüklediği materyallerle dolması sonucu oluşmaktadır. Ada iken yarımada hâline gelen bu yer şeklinin en tipik örnekleri Kapıdağı Yarımadası ve Sinop (Fotoğraf ) şehrinin kurulmuş olduğu yarımadadır.
Türkiye’de görülen kıyı tiplerinin başlıcaları boyuna, enine, ria ve dalmaçya tipi kıyılardır.
Karadeniz ve Akdeniz’de dağlar kıyıya paralel uzanmaktadır. Falezlerin yaygın olduğu, girinti ve çıkıntının az olduğu bu kıyı tipi boyuna kıyılar olarak adlandırılır (Harita ).
Akarsu vadilerinin deniz altında kalmasıyla oluşan ria kıyı tipinin ülkemizdeki örnekleri Güneybatı Ege (Fotoğraf ), Çanakkale ve İstanbul boğazlarıdır.
Dağların kıyıya dik uzandığı Edremit ile Kuşadası arası, enine kıyı tipinin örneğidir (Fotoğraf ). Bu kıyılarda girinti ve çıkıntı fazla olduğundan doğal liman sayısı fazladır.
Kıyıya paralel uzanan dağların çökmesiyle meydana gelen Dalmaçya kıyı tipinin ülkemizdeki örneği Finike ile Kaş (Fotoğraf ) arasıdır.
Dünyanın farklı yerlerinde farklı kıyı tipleri oluşmuştur. Kıyı arkasındaki yeryüzü şekli ile iç ve dış kuvvetler kıyı türlerinin oluşumunda çok etkilidir. IV. Jeolojik dönemde buzul döneminin sona ermesinden sonra buzullar çekildi ve kıyılar ortaya çıktı. Kıyı tipleri kendi arlarında bölümlere ayrılmaktadır. Birçoğunu Türkiye’de görsek bile, burada bazı koşullardan dolayı görmediğimiz kıyı tipleri de mevcuttur. Kıyı tiplerinin şekillenmesinde etkili olan faktörler şunlardır:
Kıyı tiplerini gruplandıracak olursak:
Gelin hep beraber kıyı tiplerini detaylı bir şekilde inceleyelim.
Ayrıca CBS nedir? CBS veri özellikleri bilgilerine bakabilirsiniz.
İçindekiler
Enine kıyı tipi,dağların kıyıya dik olduğunu yerlerde meydana gelmektedir. Örnek verecek olursak; Ege bölgesinin sahili (Edremit ile Kuşadası arasında). Bu kıyılarda; birçok girintiye rastlanır ve kıta sahanlığı çok geniştir. İç bölgelere girmek daha kolaydır. Limanın hinterlandı geniştir. Okyanus etkisi içeriye nüfuz edebilir. Enine kıyı tiplerinin özellikleri şunlardır:
Boyuna kıyı tiplerini, kıyıya paralel dağların olduğu yerde görebilirsiniz. Örnek verecek olursak; Karadeniz ve Akdeniz sahili. Bu kıyılarda; daha az girinti ve çıkıntı meydana gelmektedir. Az sayıda doğal liman vardır ve hinterlandı dardır. İç kesimlere erişim zordur. Dalga erozyonunun eşlik ettiği uçurumlarda falezlerin oluşumu yüksektir. Kıyı ve iç bölgeler arasında, iklim, bitki örtüsü ve ekonomik faaliyetler açısından büyük farklılıklar bulunmaktadır. Boyuna kıyı tiplerinin özellikleri şunlardır:
Kıyı tiplerinden biri ola Ria kıyıları, Karsu Vadilerinin deniz suyuna batması sonucu ile oluşturduğu kıyı tipidir. Ria tipi kıyıların görüldüğü yerler şunlardır:
Dalmaçya tipi kıyılar, dağın oyuk kısmının kıyıya paralel bölümünün deniz altında kalması ile oluşan kıyı çeşididir. Dağların yüksek kısımları kıyıda adalar oluşturur. Dalmaçya kıyı tipine örnek verecek olursak; Adriyatik Denizinin Dalmaçya sahili (eski Yugoslavya sahili) ve ülkemizin Antalya-Kaş Sahili’ni görürüz.
Limanlı kıyı tipi, geniş taban sahip vadiler veya koyların sular altında kalmasıyla oluşan bir kıyı türü olarak bilinmektedir. Limanlı kıyı tiplerine örnekleri aşağıda görebilirsiniz:
Limanlı kıyı tiplerinin özellikleri ise şunlardır:
Haliç kıyı tipi, dere ağzında gelgit hareketi ile oluşan kıyılar olarak bilinmektedir. Avrupanın kuzeybatı kıyısındaki ana limanlara baktığımızda, haliç kıyı tipini görmek mümkün olacaktır. Bizim ülkemizde ise Haliç Tipi kıyı bulunmamaktadır.
Fiyort kıyı tipi, taşan buzul vadilerinin altında kalarak oluşan kıyı tpileridir. Bu kıyıların en güzel örnekleri İskandinavyada görülebilir. Kıyıda küçük adalar varsa ve kıyı düzensizse bu kıyılara Skell tipi kıyılar denir. Örnek olarak ise Norveç sahili verilebilir.
Resif tipi kıyılar, Mercan iskeletlerinin birikmesi ile oluşan kıyı tipi olarak bilinmektedir. Örnek olarak ise Mercan Adası Kıyısı (Avustralya ana karasının doğusu) söylenebilir.
Watt tipi kıyılar, Ay’ın hareketleri sonucunda meydana gelir. Yani daha detaylı söyleyecek olursak; Ay’ın Dünya’ya yaklaşma hareketi veya uzaklaşma hareketi sonucunda oluşan gel-gitler sebebiyle oluşmaktadır. Gel-git hareketini olmadığı yerlerde delta oluşumu söz konusu değildir. Bu demek oluyor ki, boyuna kıyı tipinin olduğu yerlerde Watt kıyı tipine rastlanmaz. Türkiye’de bu kıyı tipi yoktur.
Türkiye sınırlarında görülme ihtimali olan kıyı tipleri aşağıdaki gibidir:
Sitemizden Jeomorfoloji nedir? Detaylarına da bakabilirsiniz.
Bazı kıyı tipleri Türkiye’de görülmemektedir. Kıyı tiplerinin oluşmasında etkili olan bazı faktörler, kıyı tiplerinden bazılarının Türkiye’de görülmesini engellemektedir. Türkiye’de görülmeyen kıyı tipleri şunlardır:
Kıyı tipi olan Fiyort ve Skaryer türleri buzul erozyonu ile oluştuğundan Türkiye’de görülmemektedir. Çünkü Türkiye orta kuşakta yer olur yani matematiksel konumu gereği bu tip kıyıları barındırmaz. Watlar kıyı ve haliç tiplerine aittir. Gel-git etkisiyle meydana geldiği için Türkiyenin görülmez. Türkiye’nin özel konumundan kaynaklı olarak okyanus kıyısı bulunmamaktadır.
Fiyort kıyı tipi buzullar tarafından oluşturulduğu için Türkiye’de görülmez.
Dalmaçya kıyı tipi Antalya- Kaş sahilinde görülmektedir.
Dağlar kıyıya Karadeniz ve Akdeniz’de paralel şekilde uzanır.