Mersin 52 Kat Intiharı

MERSİN VALİLİĞİ YAYINLARI SOSYAL ARAŞTIRMALAR DİZİSİ: 2 MERSİN’DE İNTİHAR VE İNTİHAR GİRİŞİMLERİ Doç. Dr. Yaşar ERJEM MERSİN, MERSİN’DE İNTİHAR VE İNTİHAR GİRİŞİMLERİ Araştırmayı Destekleyen Kurumlar Mersin Valiliği İl Özel İdaresi Yazar Doç. Dr. Yaşar Erjem Yazılı izin alınmaksızın hiçbir şekilde çoğaltılamaz. Birinci Basım Güven Ofset Kapak ve Grafik Tasarım İbrahim Aslan Basımevi Güven Ofset, Mersin Yayın Hakları Yaşar Erjem © Copyright by Yaşar Erjem ISBN: Mersin Valiliği Yayınları Sosyal Araştırmalar Dizisi: Yayın No: 2 I ÖNSÖZ Toplumsal yaşam içerisinde intihar ve intihar girişimi vakalarının yaygınlığı, süregelen bir davranış biçimi olarak başta aileler olmak üzere toplumu derin bir şekilde etkilemektedir. İntihar ve intihar girişimleri toplumsal bir sorun olduğundan sorunun incelenmesi ve çözümüne ilişkin alınması gereken tedbirler konusunda, Muğla Valisi olarak görev yaptığım dönemde bir komisyon oluşturarak, Muğla ilinde bir çalışma başlatmış ve çalışma sonuçları izleme ve önleme yöntemiyle takip edilmiş ve sonucunda da tüm çalışmalar bir kitapta toplanmıştı. Mersin ili de bilindiği üzere geçmiş dönemlerde göçten fazla etkilenmiş bir il olmuş, göç aynı zamanda sosyal sorunları beraberinde getirmiş ve aile bütünlüğünü tehdit eden sosyal yaraları arttırmıştır. Bu anlamda yapılan günlük asayiş toplantılarında, ilimizde intihar ve intihar girişimi vakalarının yaygınlığı karşısında konunun Mersin ili genelinde araştırılması noktasında bir çalışmanın yapılmasını, çalışma sonucunda ortaya çıkacak bulguların, sorunun çözümüne ilişkin uygulamalara yönelik faaliyetlerde kullanılmasının uygun olacağı tarafımdan değerlendirilmiştir. yılında Mersin’de intihar ve intihar girişimleri araştırması için Mersin Üniversitesi, İl Sağlık Müdürlüğü, İl Sosyal Hizmetler Müdürlüğü, İl Jandarma II Komutanlığı, İl Emniyet Müdürlüğü uzmanlarından bir komisyon oluşturularak çalışmalara başlanmıştır. Komisyon tarafından öncelikle ilimizdeki intihar ve intihar girişimleriyle ilgili verilerin sınıflandırılarak analiz edilmesi, sosyal ve psikolojik nedenlerinin ortaya konulması ve bu noktada intihar ve intihar girişimlerinin önlenmesine yönelik yapılması gereken çalışmaların belirlenmesi amaçlanmıştır. Komisyon tarafından uzun uğraş ve çalışma sonucu hazırlanan rapor doğrultusunda öne çıkan tespitler konusunda çalışmalara vakit geçirilmeden başlanmıştır ve izlenmesine devam edilmektedir. Hazırlanan raporu İl Özel İdaresi’nin katkılarıyla kitap haline getirerek, toplumun tüm kesimlerinin dikkatini çekmek ve çözümü noktasında tüm kurumların ortak çaba ile müdahale etme gereğinin altını çizmek ve bu noktada herkesin yapılabileceği bazı şeylerin olduğunu hatırlatmak amaçlanmıştır. Bu çalışma için işbirliği yapan Mersin Üniversitesi Rektörlüğü’ne, Mersin Üniversitesi öğretim üyesi Doç. Dr. Yaşar ERJEM’e, komisyon üyelerine ve yayının hazırlanmasında emeği geçenlere teşekkür ediyorum. İntihar ve intihar girişimlerinin olmadığı bir toplumsal yaşam temennisiyle… Hüseyin AKSOY Mersin Valisi III SUNUŞ İntihar ve intihar girişim olgusu günümüz toplumlarının önemli problemleri arasında yer alır. Tıbbi açıdan bir halk sağlığı sorunu olarak ele alınan bu olgu, sosyolojik açıdan sosyal bir problem olarak tanımlanır. Toplumun büyük çoğunluğu tarafından onaylanmayan, birey ve toplum yaşamını tehdit eden bu olgu, özellikle hızlı kentleşme ve sanayileşme süreçlerinin yaşandığı, sosyal değişmenin yüksek tempoda seyrettiği toplumlarda daha yaygın ve yüksek oranda görülür. Türkiye, Avrupa Birliği ülkeleri, ABD, Rusya, Çin, gibi ülkelere göre intiharların daha düşük oranda yaşandığı bir ülke görünümündedir. Ancak, kendi içerisinde ve bir önceki yıl veya dönemlere göre değerlendirildiğinde intihar olgusu ve intihar girişimlerinde dikkati çeken artışların olduğu da bir gerçektir. Özellikle, son yıllarda başta kentsel alanlarda olmak üzere intihar ve intihar girişimlerinde düşündürücü bir artış söz konusudur. Çok yönlü ve çok boyutlu bir olgu olan intihar ve intihar girişimleri disiplinler arası bir yaklaşımı gerektiren bir niteliğe sahiptir. Bilimsel bir yaklaşımla doğru bilgi üretilerek, daha sağlıklı politikalar geliştirerek bu problemi çözmeye yönelik çalışmalar yapılmalıdır. İntihar ve intihar girişimlerini bütünüyle ortadan IV kaldırmanın olanaklı olmadığını biliyoruz. Ancak, bu problemi belli ölçülerde önleyebilir veya yaygınlığını azaltabiliriz. Mersin’de İntihar ve İntihar Girişimleri konulu bu araştırma yukarıda ifade edilen gerekçelere ve yaklaşıma bağlı olarak gerçekleştirilmiştir. Yaklaşık 2 yılı kapsayan bu çalışmanın gerçekleşmesinde birçok kurum ve kişinin katkısı olmuştur. Onlara teşekkür etmeyi bir görev olarak düşünüyorum. Öncelikle bu araştırmanın gerçekleşmesinde Mersin Valiliği’nin önemli katkıları olmuştur. Mersin Valisi Sayın Hüseyin Aksoy, toplum sorunlarının çözümünde bilime gösterdiği duyarlı ve olumlu yaklaşımıyla Mersin’de intihar ve intihar girişimlerini valiliğin gündemine alarak Mersin Üniversitesi’nden de katkı talep etmiştir. Bu bağlamda Mersin’de intihar ve intihar girişimlerini araştırmak üzere bir komisyon oluşturulmuştur. Bu komisyonda Mersin Üniversitesi, Mersin İl Sağlık Müdürlüğü, Mersin İl Sosyal Hizmetler Müdürlüğü, Mersin İl Jandarma Komutanlığı ve Mersin İl Emniyet Müdürlüğü’ndeki ilgili kişiler yer almıştır. Onların hepsine teşekkür ederim. İntihar girişimleri kayıt formlarını bilgisayar ortamına yüklemede Mersin İl Sağlık Müdürlüğü personellerinden Sayın Ayla Erdem ve Cemal Çelik’e çok teşekkür ederim. Yine değerli katkılarından dolayı Dr. Hayat Çetinkaya’ya, Psikolog Suzan Aksüt Çiçek’e ve psikolog Yıldız Karslıoğlu’na teşekkür ederim. Araştırma raporunun bilgisayarda yazımını V gerçekleştiren kızım Işık Erjem’e çok teşekkür ederim. Son olarak, Mersin Üniversitesi’nde bizlere çağdaş bir çalışma ortamının hazırlanmasında önemli katkılarının olduğunu düşündüğüm Mersin Üniversitesi Rektörü Sayın Prof. Dr. Süha Aydın’a teşekkür ederim. Doç. Dr. Yaşar ERJEM Mersin, 28 Mayıs

VII İÇİNDEKİLER Önsöz I Sunuş III Tablolar Listesi XI Grafikler Listesi XIV I. BÖLÜM Giriş 1 II. BÖLÜM Kavramsal Çerçeve 9 İntihar ve İntihar Girişimi Kavramları 9 İntiharın Nedenleri 14 İntihar Girişimlerinin Nedenleri 24 İntihar Yöntemleri 26 Türkiye’de İntihar Yöntemleri 29 İntihar Girişimleri ve İntiharlar Arasındaki Yöntem Farklılıkları 32 III. BÖLÜM Coğrafi, Tarihsel, Sosyo-Ekonomik ve Kültürel Açılardan Mersin 36 Coğrafi Açıdan Mersin 36 VIII Tarihi Açıdan Mersin 37 Mersin’de Nüfus ve Kentleşme 41 Mersin’de Ekonomik Yapı 45 Mersin’de Eğitim ve Kültür 51 IV. BÖLÜM Araştırmanın Yöntemi 53 Araştırmanın Kapsamı ve Alanı 53 Araştırmanın Verileri ve Veri Toplama Teknikleri 53 Veri Analizi 55 Araştırmanın Sınırlılıkları 55 V. BÖLÜM Mersin’de İntihar ve İntihar Girişimleri Araştırması Verilerinin Sunumu, Analizi ve Yorumlanması 56 Mersin’de İntiharlar 56 Mersin’de Yıllara Göre İntihar Sayılarındaki Değişim 57 Mersin’de İntihar Edenlerin Demografik Özellikleri 59 Mersin’de İntihar Edenlerin Eğitim ve Mesleki Özellikleri 68 Mersin’de İntihar Edenlerin İntihar Şekli ve İntihar Nedenlerine Göre Dağılımı 71 Mersin’de İntihar Edenlerin Bakmakla Yükümlü Olduğu Kimseler 75 IX Mersin’de İntiharların Aylara ve Günün Saatlerine Göre Dağılımı 76 Mersin, Türkiye ve Dünya’daki İntiharların Karşılaştırılması 78 Mersin’de İntiharlar ve Basın 82 Mersin’de İntihar Girişimleri 87 İntihar Girişiminde Bulunan Bireylerin Sosyo-Demografik Özellikleri 88 İntihar Girişiminde Bulunan Bireylerin Kullandıkları Yöntemler, İntihar Girişim Zamanları ve İntihar Girişiminde Bulunma Nedenleri 97 İntihar Girişiminde Bulunan Bireylerin Kendilerinde ve Ailelerinde Daha Önce Psikiyatrik Tanı ve Tedavi Olup Olmama Durumu İntihar Girişimi Yöntemlerinin Bazı Sosyo-Demografik Değişkenlere Göre Dağılımı İntihar Girişimi Nedenlerinin Bazı Sosyo-Demografik Değişkenlere Göre Dağılımı İntihar Girişimleriyle İlgili Örnek Olaylar İntihar Girişimleriyle İlgili Örnek Olaylar Üzerine Genel Bir Değerlendirme VI. BÖLÜM Sonuç ve Değerlendirme X VII. BÖLÜM Öneriler KAYNAKÇA EK 1. Mersin’de İntihar Girişimlerine Yönelik Mersin Sağlık Müdürlüğü Ruh Sağlığı ve Sosyal Hastalıklar Şube Müdürlüğü Tarafından Yapılan Çalışmalar XI TABLOLAR LİSTESİ Tablo 1. Son On Yıllık Dönemde Türkiye ve Mersin’de İntiharlar () 6 Tablo 2. Bazı Toplumlarda Cinsiyete Göre Tercih Edilen İntihar Yöntemleri (%) 28 Tablo 3. Daimi İkametgâha Göre İntihar Yöntemleri (%) 31 Tablo 4. Yılları Arasında İstanbul’da İntihar Girişimleri ve Gerçek İntiharlarda Kullanılan Yöntemler (mutlak rakamla) 34 Tablo 5. Mersin İli İlçelere Göre Şehir ve Köy Nüfusu 42 Tablo 6. Mersin ve İlçelerinin Gelişmişlik Göstergeleri 47 Tablo 7. Mersin ve İlçelerinde İşsizlik (%), Okur-Yazar (%) ve Bebek Ölüm Oranları (%) 50 Tablo 8. Son On Yıllık Dönemde Mersin’de İntiharlar (%) 58 Tablo 9. İntihar Edenlerin Cinsiyetlerine Göre Dağılımı (%) 59 Tablo İntihar Edenlerin Yaş Gruplarına Göre Dağılımı (%) 61 Tablo İntihar Edenlerin Medeni Durumlarına Göre Dağılımı (%) 63 Tablo İntihar Edenlerin İkamet Ettikleri Yerleşim Birimlerine Göre Dağılımı (%) 65 Tablo İntiharların Mersin İl Merkezine ve İlçelerine Göre Dağılımı 67 Tablo İntihar Edenlerin Eğitim Durumlarına Göre Dağılımı (%) 68 Tablo İntihar Edenlerin Mesleki Durumlara Göre Dağılımı (%) 70 Tablo İntihar Edenlerin Kullandıkları İntihar Yöntemleri (%) 71 Tablo İntihar Nedenleri (%) 73 Tablo İntihar Edenlerin Bakmakla Yükümlü Olduğu Kimseler (%) 75 Tablo İntiharların Aylara Göre Dağılımı (%) 76 XII Tablo İntiharların Günün Saatlerine Göre Dağılımı (%) 77 Tablo İntihar Girişiminde Bulunan Bireylerin Cinsiyetlerine Göre Dağılımı (%) 88 Tablo İntihar Girişiminde Bulunan Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Dağılımı (%) 89 Tablo İntihar Girişiminde Bulunan Bireylerin Medeni Durumlarına Göre Dağılımı (%) 91 Tablo İntihar Girişiminde Bulunan Bireylerin Eğitim Durumlarına Göre Dağılımı (%) 92 Tablo İntihar Girişiminde Bulunan Bireylerin Çalışma Durumu (%) 93 Tablo İntihar Girişiminde Bulunan Bireylerin Meslek Durumu (%) 95 Tablo İntihar Girişiminde Bulunan Bireylerin Başvurdukları İntihar Girişim Yöntemleri (%) 98 Tablo Yıllara Göre İntihar Girişimlerinin Dağılımı (%) 99 Tablo İntihar Girişimlerinin Aylara Göre Dağılımı (%) Tablo İntihar Girişimlerinin Günün Saatlerine Göre Dağılımı (%) Tablo İntihar Girişiminde Bulunma Nedenleri (%) Tablo Daha Önce İntihar Girişiminde Bulunma Durumu (%) Tablo İntihar Girişiminde Bulunan Bireylerin Ailelerinde İntihar Girişiminde Bulunma Davranışı (%) Tablo Son Altı Ay İçinde Psikiyatrik Tedavi veya Takip Yapılma Durumu (%) Tablo İntihar Girişim Yöntemi ve Cinsiyet (%) Tablo İntihar Girişim Yöntemi ve Yaş Grubu (%) Tablo İntihar Girişimi Yöntemi ve Medeni Durum (%) XIII Tablo İntihar Girişim Yöntemi ve Eğitim Durumu (%) Tablo İntihar Girişim Yöntemi ve Çalışma Durumu (%) Tablo İntihar Girişim Yöntemi ve Meslek (%) Tablo İntihar Girişim Nedeni ve Cinsiyet (%) Tablo İntihar Girişim Nedeni ve Yaş Grubu (%) Tablo İntihar Girişim Nedeni ve Medeni Durum (%) Tablo İntihar Girişim Nedeni ve Eğitim Durumu (%) Tablo İntihar Girişim Nedeni ve Çalışma Durumu (%) Tablo İntihar Girişim Nedeni ve Meslek (%) XIV GRAFİKLER LİSTESİ Grafik 1. Sayım Yıllarına Göre Mersin’de Yıllık Nüfus Artışı (%) 43 Grafik 2. Mersin’de Ekonomik Faaliyetlere Göre İstihdam 48 Grafik 3. İntihar ve Cinsiyet 60 Grafik 4. İntihar ve Yaş 62 Grafik 5. İntihar ve Medeni Durum 64 Grafik 6. İntihar ve Eğitim 69 Grafik 7. İntihar Nedenleri 74 Grafik 8. Cinsiyet ve İntihar Girişimi 89 Grafik 9. Yaş ve İntihar Girişimleri 90 Grafik Çalışma Durumu ve İntihar Girişimi 94 Grafik Daha Önce İntihar Girişiminde Bulunma Durumu Değerli hocam; Prof. Dr. Nilgün Çelebi’ye

I.BÖLÜM GİRİŞ Ölüm tüm canlılar için kaçınılmaz bir son ve gerçekliktir. Canlılar içinde ölüm bilinci, sosyo-kültürel bir varlık olan insanda belirgin bir özellik olarak karşımıza çıkar. Ölüme verilen anlam, nasıl ve hangi nedenlere bağlı olarak ölündüğünün yanı sıra hangi amaç için ölündüğüne göre de değişebilmektedir. Örneğin, bir savaşta vatan için ölmek, trafik kazasında ölmeye veya bir cinayete kurban giderek ölmeye göre farklı anlam taşıyabilmektedir. Diyalektik olarak, yaşamın ve de insan yaşamının ölümü içermesine rağmen, ölüm genellikle üzerimizde şaşırtıcı bir etki bırakan ve bizi düşündüren bir olgu olarak karşımıza çıkar. Özellikle ölen bir tanıdığımız veya yakınımız olduğu zaman bu etkiyi daha çok yaşar, ölen kişiyle ilgili mutlaka duygusal yönü ağır basan bir değerlendirme yaparız. Ölümün soğuk yüzünü ve gerçekliğini hissederek yaşamın anlamını ve kendi yaşamımızı sorgularız. Ölümle ilgili dikkat çekici olgulardan birisi de intihar davranışıdır. Bireyin bilinçli olarak kendini öldürmeye yönelik bir davranış sergilemesi ve bunu da gerçekleştirilmesi farklı isimler verilmesine rağmen bilinen bütün toplumlarda görülen bir olgudur. Farklı sosyo-ekonomik, kültürel ve psikolojik etkenlerle ilişkili olsa da insanın kendi canına kıyması, kendi varlığına son vermesi oldukça düşündürücü ve dikkat çekici bir problem olarak karşımıza çıkar. Bu eylem, insanın kendisine karşı işlediği bir suç mudur? Yoksa insanın topluma veya içinde yaşadığı koşullara bir tepkisi midir? Veyahut, ________________ M E R S İ N ' D E İ N T İ H A R V E İ N T İ H A R G İ R İ Ş İ M L E R İ ________________ 1 insanın ruh sağlığının bozuk olduğunun bir göstergesi midir? Bu ve benzeri soruların cevabı, psikoloji, sosyoloji, sosyal antropoloji gibi modern davranış bilimlerince araştırılmaktadır. İntihar olgusuyla ilgili üç davranış kalıbı bulunmaktadır. Bunlar; intihar düşüncesi, intihar girişimi ve intihar olarak ifade edilebilir. Yapılan araştırmalar (Sayıl, ) bireylerde intihar düşüncesinin intihar girişimine yol açabileceğini, intihar girişiminin de bazen ölümle sonuçlanabileceğini ortaya koymaktadır. İntihar ve intihar girişimi olgusu genellikle bir halk sağlığı problemi olarak görülmektedir. Sosyolojik anlamda ise bu olgu sosyal bir problem olarak ele alınmaktadıseafoodplus.infor ve intihar girişimlerine yönelik farklı yaklaşımlar, problemin karmaşık ve çok boyutlu bir olgu olmasının bir göstergesi olarak değerlendirilebilir. Nitekim, intihar ve intihar girişimi olgusunu psikoloji, antropoloji, felsefe, biyoloji, sosyal psikiyatri gibi disiplinler kendine özgü yaklaşımlarla ele alıp incelemektedir. Örneğin, psikoloji intihar olgusunu bir ruh sağlığı problemi olarak ele almaktadır. Günümüz toplumlarında önemli bir problem olan intihar ve intihar girişimleri üzerine çok sayıda araştırma yapıldığı göseafoodplus.infor ve intihar girişimleri üzerine yapılan bu araştırmaları genel olarak şu üç ölçüt açısından değerlendirmek olanaklıdır. Bunlar; araştırmaların hangi disiplinler tarafından yapıldığı, konuya veya probleme yönelik yaklaşım ve araştırmalardaki nicel artışlardır. Literatüre bakarak öncelikle şu tespiti yapabiliriz: Genel olarak ________________ M E R S İ N ' D E İ N T İ H A R V E İ N T İ H A R G İ R İ Ş İ M L E R İ ________________ 2 intihar ve özel olarak da intihar girişimi birçok disiplinin ilgi alanına giren üzerinde önemli araştırmaların yapıldığı bir konu ve de problem özelliğine sahiptir. Başta ruh sağlığı, psikiyatri, halk sağlığı, adli tıp, biyoloji, sosyoloji, antropoloji, felsefe ve edebiyat gibi birçok disiplin intihar ve intihar girişimlerini farklı açılardan incelemektedir. İntihar ve intihar girişimlerinin birden çok ve farklı bilimler tarafından araştırılması oldukça tutarlı ve anlamlıdır. Çünkü, daha önce de belirtildiği gibi, intihar ve intihar girişimi fenomeni çok boyutlu ve farklı açılardan araştırmaya gereksinim duyulan bir problemdir. Tek bir disiplinle veya bilim alanıyla açıklanacak bir olgu değildir. Konuyla ilgili araştırmaların tarihsel gelişimi de bu tespiti doğrulamaktadır. Daha önce de vurgulandığı gibi, farklı terimlerle ifade edilse de bilinen bütün toplumlarda intihar ve intiharla ilgili davranışlar gözlemlenmiştir. Ancak intiharın bilimsel olarak incelenmesine daha çok yüzyılda başlandığını söyleyebiliriz. Bu yüzyılda, daha çok ruhsal bir bozukluk, biyolojik ve psikolojik bir hastalığa bağlı olarak açıklanan intihar davranışı, genel olarak patolojik bir olgu olarak değerlendirilmiştir. İntihar üzerine ilk sistemli ve bilimsel çalışma ünlü sosyolog Emile Durkheim tarafından yılında yapılmıştır. Durkheim (), İntihar (Le Suicide) adlı eserinde intiharı toplumsal bir olgu olarak ele alır. İntiharın sebeplerini diğer toplumsal olgularla ilişkilendirerek, intihar davranışının farklı toplumsal gruplarda ve ________________ M E R S İ N ' D E İ N T İ H A R V E İ N T İ H A R G İ R İ Ş İ M L E R İ ________________ 3 farklı sosyo-ekonomik özelliğe sahip bireylerde farklılığını ortaya kor. İstatistiki verileri etkili bir şekilde kullanan Durkheim, intiharın zamana, toplumlara ve aynı toplum içerisinde bölge, köy ve kentlere göre değiştiğini bilimsel olarak açıklar. Bir intihar tipolojisi geliştiren Durkheim’a göre, intihar patolojik değil, normal bir olgudur. Durkheim’ın sosyolojik bir yaklaşımla incelediği intihar olgusunun, psikiyatristler ve pisikologlar tarafından bireysel düzeyde bir ruh sağlığı ve kişilik sorunu olarak ele alındığı görülmektedir. Örneğin Freud, intiharı alt benlik, benlik ve üst benlik arasındaki çatışmaların sonucu olarak açıklamaya çalışmıştır. Meninger ise, Man Agaınst Himself adlı eserinde içe çevrilmiş homosid olarak, başka bir kişiye duyulan öfkenin sonucunda içe alınan kişiyi cezalandırma olarak yorumlanır. İntihar davranışını açıklamada bir başka önemli yaklaşım kültürel yaklaşımdır. Bireylerin değer, inanç ve tutumlarını temel alan bu yaklaşım, intiharın farklı kültürlere göre nasıl gerçekleştiğini ve anlamlandırıldığını temel alır. İntihar davranışına yönelik ayrıca coğrafi, biyolojik, felsefi yaklaşımlar da bulunmaktadır (Oktik, ). İntihar davranışını açıklamaya yönelik yaklaşımların intiharı belli faktör yada değişkenler ile açıklamaya çalıştığı görülmektedir. Her yaklaşım belli değişkenleri esas almaktadır. Örneğin sosyolojik yaklaşım sosyal faktörleri, psikolojik yaklaşım bireysel ve ruhsal faktörleri, kültürel yaklaşım ise kültürel faktörlerden hareketle intihar davranışını açıklar. ________________ M E R S İ N ' D E İ N T İ H A R V E İ N T İ H A R G İ R İ Ş İ M L E R İ ________________ 4 Bir ülkede görülen intihar davranışları, o ülkedeki tarihsel olaylar, dinsel eğilimler yaşam biçimi, sosyal sınıf, ekonomik koşullara ilişkin toplumsal özellikler, bireyin yaşı, cinsiyeti, eğitimi, medeni durumu gibi demografik etkenler, ayrıca kişinin bedensel, biyolojik ve ruh sağlığına yönelik değişkenlerle ilişkili olmaktadır (Ucan, ;18). İntihar ve İntihar girişimi olgusu ülkemizde de önemli bir problemdir. Türkiye’deki intihar oranları (%,3) dünya ortalaması (%,0), Avrupa ortalaması (%) ve aralarında Litvanya (%,9) ve Rusya Federasyonu’nun (%,6) bulunduğu, intihar oranlarının yüksek olduğu ülkelere göre düşük olmasına rağmen, son yıllarda intihar hızlarında belirgin bir artışın olduğu da gözlenmektedir. İntihar istatistiklerine bakıldığında Türkiye’de yılında intihar olayı gerçekleşmiş olduğu görülür. yılında %,75 olan kaba intihar hızı; yılında %,88’e yükselmiştir. verilerine göre; intihar olaylarının kadınlarda , erkeklerde ise yaş grubunda yoğunlaştığı görülmektedir. İntihar edenlerin yaklaşık yarısının (%45,4) kendini asarak intihar ettiği dikkat çekmektedir. Ateşli silah (%23,6) ve kimyevi madde kullanarak (%15,7) intihar etmek ikinci ve üçüncü sırada yer almaktadır (TÜİK, ). İntihar girişimleri ise intihar olaylarına göre çok daha yaygındır. Türkiye’de yaşanın hızlı sosyal değişmeler, kentleşme, göç, teknolojik gelişmeler, ekonomik krizler, terör, şiddet, suç gibi ________________ M E R S İ N ' D E İ N T İ H A R V E İ N T İ H A R G İ R İ Ş İ M L E R İ ________________ 5 olgulardaki artış insanlar üzerinde olumsuz etkilerde bulunmaktadır. Bu faktörlerin intihar ve intihar girişimi üzerinde etkili olduğu bilinmektedir (Görmez, ; Oktik, , Uçan, ) . Tüm bu nedenler intihar ve intihar girişimi olgusunun ülkemizde bilimsel açıdan araştırılarak bu konuda ciddi önlemler alınmasın ve uygulamaya dönük çalışmalar yapılmasını gerekli kılmaktadır. Mersin’de intihar ve intihar girişimleri konulu bu araştırma yukarıda ifade edilen gerekçeyle ilişkilidir. Tablo 1. Son On Yıllık Dönemde Türkiye ve Mersin’de İntiharlar () TÜRKİYE MERSİN Yıllar İntihar sayısı İntihar oranı % İntihar sayısı İntihar oranı % % değişim 2,90 41 2,73 2,79 55 3,43 34 2,67 47 2,84 ,5 3,78 41 2,73 ,6 3,32 36 2,4 3,85 73 4,56 3,80 63 3,93 3,75 78 4,87 24 3,88 62 3,87 ,5 3,98 54 3,38 Toplam Kaynak: TÜİK, Nüfus olarak, Türkiye’nin 8. ili olan, daha çok göçün şekillendirdiği Mersin, intihar istatistiklerinde son yıllarda biraz ________________ M E R S İ N ' D E İ N T İ H A R V E İ N T İ H A R G İ R İ Ş İ M L E R İ ________________ 6 gerilemesine rağmen iller arasında genellikle ilk on içerisinde yer almaktadır (TÜİK, ). İntihar girişimleri oranları ise oldukça yaygındır. Mersin’de İntihar ve İntihar Girişimleri Araştırması, Mersin Valiliği’nin girişimiyle başlamıştır. Mersin Valiliği, Mersin ilindeki intihar ve intihar girişimlerini araştırmak üzere yılında Mersin Üniversitesi, Mersin il Sağlık Müdürlüğü, Mersin İl Sosyal Hizmetler Müdürlüğü, Mersin İl Jandarma Komutanlığı ve Mersin İl Emniyet Müdürlüğü’ndeki ilgililerden oluşan bir komisyon kurmuştur. Doç. Dr. Yaşar ERJEM başkanlığındaki komisyon konuyla ilgili verilerin toplanarak bir rapor yazılmasına karar vermiştir. Bu bağlamda, Mersin’de İntihar ve İntihar Girişimleri çalışması, öncelikle Mersin ilindeki intihar ve intihar girişimleriyle ilgili verileri sınıflandırıp, analiz ederek intihar ve intihar girişimlerinin sosyal ve psikolojik nedenlerini ortaya koyarak intihar ve intihar girişimlerini önlemeye yönelik ne tür çalışmalar yapılabileceğine yönelik bir öneri geliştirmeyi amaçlamaktadır. Bu bağlamda araştırmanın temel problemlerini şöyle ifade edebiliriz: 1. İntihar edenlerin sosyo-demografik özellikleri nasıl bir dağılım göstermektedir? 2. Bireyleri intihara yönelten temel faktörler nelerdir? 3. İntihar girişiminde bulunanların sosyo-demografik özellikleri nasıl bir dağılım göstermektedir? 4. Bireyleri intihar girişimine yönelten temel faktörler nelerdir? ________________ M E R S İ N ' D E İ N T İ H A R V E İ N T İ H A R G İ R İ Ş İ M L E R İ ________________ 7 5. İntihar ve intihar girişimleri arasında benzerlikler ve farklılıklar var mıdır? 6. Yazılı basının intihar ve intihar girişimlerine yaklaşımı nasıldır? 7. İntihar ve intihar girişimlerini önlemeye yönelik neler yapılabilir? Araştırma, bir kent özelinde intihar ve intihar girişimi olgusunu disiplinler arası bir bakış açısıyla, nicel ve nitel verileri birlikte kullanıp analiz etmesi özelliğiyle önem taşımaktadır. ________________ M E R S İ N ' D E İ N T İ H A R V E İ N T İ H A R G İ R İ Ş İ M L E R İ ________________ 8 II. BÖLÜM KAVRAMSAL ÇERÇEVE İntihar ve intihar girişimi olgusu bilinen bütün çağlarda ve bütün toplumlarda görülmesine rağmen daha çok modern topluma özgü bir fenomen ve aynı zamanda psiko-sosyal bir sorun olarak değerlendirilir. Bu sorunu bilimsel olarak açıklamak ve anlamak bağlamında öncelikle intihar, intihar girişimi ve bu olgularla ilişkili diğer kavramları açıklığa kavuşturmanın gerekli olduğunu düşünüyorum. Kavramsal Çerçeve adlı bu bölümde intihar ve intihar girişimi olgusuyla ilgili bilimsel ve doğru gözlem yapmak için konuyla ilgili kavramlar konuyla ilgili literatür ışığında irdelenip tanımlanacaktır. Bu bölümde ele alınacak kavram ve konular şunlardır: İntihar ve intihar girişimi, intiharın nedenleri, intihar yöntemleri, Türkiye’deki intihar yöntemleri ve intihar girişimleri ile intihar arasındaki yöntem farklılıkları. İNTİHAR VE İNTİHAR GİRİŞİMİ KAVRAMLARI Bilimsel literatürde İngilizce Suicide (intihar) kavramıyla ifade edilen intihar, genellikle bireyin bilerek ve isteyerek yaşamına son vermesi eylemi olarak tanımlanmaktadır. Örneğin, Sosyoloji Sözlüğü’nde (), intihar; “kendini kasten öldürmek şeklinde tasarlanan bir eylem” olarak tanımlanır. Doğal bir ölüm olmayan intihar diğer bir kaynakta da söyle tanımlanmaktadır. “Bireyin duygusal, ruhsal yada sosyal sebeplerin etkisiyle kendi hayatına son ________________ M E R S İ N ' D E İ N T İ H A R V E İ N T İ H A R G İ R İ Ş İ M L E R İ ________________ 9 vermesi” (National Center for Health Statictics (). İntihar üzerine sosyolojik olarak ilk ve klasikleşmiş olan Suicide () adlı çalışmayı yapan ünlü sosyolog Durkheim ise intiharı, “ölüme götüreceğini bilerek olayın kurbanı tarafından girişilen olumsuz eylemin doğrudan doğruya ya da dolaylı olarak meydana getirdiği her türlü olay” olarak tanımlar ( ). Günümüzde öz kıyım yada öze-kıyım gibi kavramlarla da ifade edilen intihar eyleminde dikkat çekici iki önemli nokta vardır. Bunlardan birisi bireyin intihar eyleminin kendi yaşamına; kendi yaşamını sonlandırmaya (ölüm) yönelik olması, diğeri ise bireyin bu eylemi gerçekleştirirken farkında olması, bunu bilmesi ve istemesidir. İntihar eyleminin nedenleri farklılaşsa da bir eylemin intihar olması intihar eden kişi veya bireyin bunun bilincinde olmasıyla ilgilidir. Uç bir örnek vermek gerekirse, günümüzde bazı terör örgütü üyelerinin gerçekleştirdiği intihar eylemlerinde, eylemi yapan kişi bu eylemin bilincindedir. İntihar eylemcisini bu davranışa iten birçok etken olmasına rağmen, burada davranışın intihar olarak değerlendirilmesinde -kişinin bu eylemiyle kendini araçsallaştırsa dakendi yaşamına son vereceğinin bilincinde olması önemlidir. Yine, iflas eden bir iş adamının intiharında da bu farkındalık vardır. Öncelikle iflas eden her iş adamı intihar etmemekte olup, bazı iş adamları intihar etmektedir. İflas durumunda bir iş adamı farklı eylemlere yönelebilir. İntihar etmek zorunlu olmamakla birlikte iflas eden iş adamının yapacağı yüzlerce eylem veya davranıştan birisi ________________ M E R S İ N ' D E İ N T İ H A R V E İ N T İ H A R G İ R İ Ş İ M L E R İ ________________ 10 olabilir. Ancak, burada intihar kavramının çerçevesini çizme ve temel özelliklerinin belirleme bağlamında iş adamının bunu bilerek ve isteyerek (kasten) yapmasıdır. İş adamının kendi canına kıymasına yüklediği anlam veya iş adamının intiharında etkili olan tüm faktörler ancak ve ancak intihar olgusunu etkileyen faktörlerin bilinmesi ve intiharların önlenmesi açısından önem taşır. İntihar eylemi gerçekte oldukça karmaşık tartışmalı ve hala bilinmeyen yönleri veya boyutları olan bir olgu olarak karşımıza çıkmaktadır. Konuyla ilgili araştırmalarda bu eylemin; intihar düşüncesi, intihar girişimi ve intihar olmak üzere üç temel kalıbı içerdiği ileri sürülmektedir (Oktik, 11). İntihar düşüncesi kavramı, intihar eyleminde bulunan veya bulunacak kişinin bunu daha önce zihninde tasarladığı, intihara yönelik bir bilince veya düşünceye sahip olduğunu ifade eder. İntihar düşüncesi özellikle depresif hastalarda içinde bulundukları koşullarla mücadele edememekten kaynaklanan bir düşüncedir. Bu bireyler konuşmaya eğilimli olup, Sayıl’ın deyimiyle, “ufak bir teşvikle düşüncelerini açıklayıp çözüm için istekli” olurlar. Ancak depresif durumları anlaşılmayan bu bireyler, “zaman zaman hastanelerin acil servislerine yardım arayışı için başvurabilirler”; eğer teşhis koyulamazsa, birey, genellik kendine verilen ilaçlarla intihar eder (Sayıl, , Oktik: ). İntihar girişimi ise intiharın bir diğer önemli boyutunu oluşturur. İntihar girişimi ve intihar kavramları birbirleriyle ilişkili olmalarına rağmen aynı anlamı taşımazlar İntihar girişimleri, ölümle ________________ M E R S İ N ' D E İ N T İ H A R V E İ N T İ H A R G İ R İ Ş İ M L E R İ ________________ 11 sonuçlanmayan, ancak kendi yaşamına son vermeye yönelik davranışları kapsar (Erden, ). İntiharlar ise tamamlanmış ve ölümle sonuçlanmış olaylardır. İntihar girişimleri intihara göre oldukça sık ve yaygın olarak gözlemlenir. İntihardan on kat fazla olan intihar girişimleri günümüzde hızla yaygınlaşmaktadır. Sayıl ( , Oktik: 12)’a göre intihar girişimleriyle daha çok acil servislerde karşılaşılır. Acil servise gelen hastalar, daha çok bilek kesme, yüksek dozda ilaç alma gibi nedenlerden orada bulunurlar. Sayıl bu kişilerin her an ikinci bir girişimde bulunma riski taşıdıklarını ve dikkatle mercek altına alınmaları gerektiğini belirtir. Ancak Sayıl her girişimin bu kadar açık olmayacağını belirtip, bazı bireylerin bilinç dışı olarak kendilerini yok edici davranışlarda bulunduğunu ve hatta bazı durumlarda saldırgan bir şekilde, başkalarını kendilerini öldürmeleri için kışkırttığını (maskeli intihar) vurgular. Ayrıca, acil servise gelerek yada telefon ederek tekrarlayan intihar girişiminde bulunan bireyler, Sayıl’a göre büyük risk grubunu oluşturmaktadır. Literatürde intiharlarla ilgili daha ayrıntılı kavramlaştırmaların yapıldığı da görülmektedir. Örneğin intiharlarla ilgili davranışlar; intihar düşüncesi, intihar tehditleri, göstermelik intihar girişimi, gerçek intihar girişimi, önceden bir intihar düşüncesi olmaksızın meydana gelen intihar ve gerçek intihar şeklinde kavramlaştırılmaktadır. (seafoodplus.info, ) Toplumsal değer sistemleriyle ilişkili olan intihar eylemi ________________ M E R S İ N ' D E İ N T İ H A R V E İ N T İ H A R G İ R İ Ş İ M L E R İ ________________ 12 genellikle olumsuz (negatif) bir davranış olarak nitelenir. Ancak bazı kültürlerde bireylerin “intihar niteliği taşıyan” eylemlerinin onaylandığı, desteklendiği de görülmektedir. Örneğin Hindistan’ın bazı yörelerinde kocası ölen kadının, kocasının cenaze töreninde kocasının cesedi ile kendini yakması (suttee), o toplumun kültürü tarafından onaylanmaktadır. Yine, Eski İskandinavlarda doğal ölümün utanç verici kabul edildiği ve yaşlanan kişilerin daha onurlu bir ölüm biçimi olarak kabul ederek kendini uçurumdan atarak öldürmelerinin bu kültür tarafından desteklenen zorunlu bir davranış olarak görüldüğü bilinmektedir (seafoodplus.info tarihçseafoodplus.info, ). Sonuç olarak, intiharlar tamamlanmış ve ölümle sonuçlanmış olaylardır. Birey bu olayda bilerek ve kendi isteğiyle canına kastetmektedir (Oktik, 12). Diğer bir ifadeyle, intihar eden kişinin eylemi kendi yaşamını sonlandırmaya yöneliktir. Bu çerçevede, kişinin bu eyleme yönelik belli bir bilinç ve düşünce düzeyine ulaşması gereklidir. Birey, intiharı üzerinde etkili olan içsel ve dışsal faktörlerin etkisiyle bu düzeye ulaşır. Sosyolojik açıdan öğrenilmiş bir davranış olan intiharla ilgili olarak birey, sosyalleşme sürecinde bilgi ve tutumlar kazanır. Tüm bu bilgi ve değerlendirmelerin de ortaya koyduğu gibi intihar, aklı başında bir bireyin, toplumsal değerlerin desteklediği veya karşısında olduğu bir eylemle doğrudan veya dolaylı olarak kendi yaşamına isteyerek son vermesidir (seafoodplus.info tarihçseafoodplus.info, ). ________________ M E R S İ N ' D E İ N T İ H A R V E İ N T İ H A R G İ R İ Ş İ M L E R İ ________________ 13 İNTİHARIN NEDENLERİ İntihar üzerine araştırmalar yapan bilim insanları, intihar olgusunun tek bir nedene bağlanamayacağını, çok faktörlü bir yaklaşıma ihtiyaç olduğu görüşünde birleşirler. Aslında intihar da dahil bütün sosyo-psikolojik karakterlerdeki olgular birden fazla faktörle açıklanır. Bu bağlamda, intihar üzerinde değişik şekillerde etkili olan sosyal, kültürel, ekonomik ve psikolojik faktörlerden bahsedebiliriz. Sosyal etkenler ya da sosyal faktörler intihar ve intihar girişimlerini açıklamada kullanılan en yaygın değişkenler olarak bilinir. Eğitim, gelir, cinsiyet, medeni hal, yaş, meslek, doğum yeri, yerleşme birimi, aile, sosyal faktörlerden bazılarıdır. İntihar ve intihar girişimi literatürü belirtilen bu faktörlerle intiharlar arasında ilişkiler olduğunu ortaya koymaktadır. (Durkheim, ; Oktik, ; Uçan, ). Örneğin, İntihar () adlı klasik çalışmasında Durkheim, intiharların bekarlar arasında evlilere göre daha yüksek olduğunu söyler. Yine kentlerde intihar oranı kırsal kesime göre daha yüksektir. Kadınlar arasında intihar girişimi oranının erkeklere göre daha yüksek olduğu, buna karşılık erkekler arasında intihar oranın da kadınlardan daha yüksek olduğu çeşitli araştırmalarda (Durkheim, ; Oktik, ; Uçan, ; Erden, ) ortaya konulmuştur. İntiharın mesleklere göre dağılımında da ilginç sonuçlarla karşılaşılmaktadır. Örneğin, ABD’de intiharlar üzerine yapılan araştırmalarda, intiharın küçük iş adamlarına göre büyük iş adamları ________________ M E R S İ N ' D E İ N T İ H A R V E İ N T İ H A R G İ R İ Ş İ M L E R İ ________________ 14 arasında üç misli daha fazla olduğu bulunmuştur. Yani sosyoekonomik durumu daha yüksek olan kişiler daha sık intihar etmektedirler (SBA, ). Bilindiği gibi sosyal faktörler insanları etkiler ve onların davranışlarını şekillendirir. Bu bağlamda toplumun sosyoekonomik, kültürel ve politik koşulları intihar eyleminde bireyler üzerinde doğrudan veya dolaylı etkilerde bulunmaktadır. Her toplum belli bir sosyal yapı arz eder. Bu yapı içerisinde bireylerin birbirleriyle olan ilişkileri değer ve normlarla düzenlenir. Toplum yapısının temel özellikleri, yapının değişimi, kurumlar, statü ve roller bireylerin davranışlarını biçimlendirir. Yapılan araştırmalar intiharların toplumların yapısına ve tipine göre farklılaştığını ortaya koymaktadır. Örneğin, intihar geleneksel yapı arz eden toplumlarda modern toplumlara göre daha az gözlemlenir. Modern toplumun karmaşık, değişken, bireyci karakteri intiharlar üzerinde etkilidir. Modern toplumlarda hızlı sosyal değişmeler intiharı arttırmaktadır. Toplumlarda bu dönemlerde intihar oranları istikrarlı dönemlere göre hızla artmaktadır. Bunun temel nedeni değişimin beraberinde bir çok sorunu getirmesi ve bireylerin yeni koşullara uyum sağlamada zorlanmalarıdır. Ünlü sosyolog Durkheim (), geliştirdiği intihar tipolojisinde, anomik intihar diye adlandırdığı intiharın hızlı sosyal değişmelerin yaşandığı dönemlerde gözlemlendiğini söyler. Toplumdaki bunalımlar, alt-üst oluşlar ve hızlı değişmeler bireyler üzerinde olumsuz etkilerde bulunur. ________________ M E R S İ N ' D E İ N T İ H A R V E İ N T İ H A R G İ R İ Ş İ M L E R İ ________________ 15 Toplumun temel değerlerinin çözülmesi, kuralsızlık, kargaşalık, amaçsızlık, bireyleri intihara iten önemli süreçlerdir. Sosyal faktörler içerisinde en dikkat çekici boyut bireylerin içinde yaşadığı gruplarla bütünleşme düzeyidir. Sosyo-kültürel bütünleşme düzeyinin çok düşük veya çok yüksek olması da intiharları etkilemektedir. Bu çerçevede, Durkheim (), grupla bütünleşmenin düşük düzeyde olduğu durumlarda bencil intiharların, grupla bütünleşmenin yüksek olduğu durumlar da ise elcil intiharların arttığını söyler. Sosyal faktörler içerisinde yer alan aile, grup ve kurum olarak intiharlar üzerinde etkili olmaktadır. Ünlü sosyolog Frederic Le Play aileyi temel toplumsal birim olarak tanımlar ve hücre canlı organizma için ne ise ailede toplum için aynı anlama gelmektedir der (Sorokin, ). Le Play dışında daha birçok sosyolog ailenin birey ve toplum yaşamı için önemi üzerinde durur. Evlilikle kurulan ve üyeleri arasında çok sıkı ilişkiler olan aile sevgi, saygı, dayanışma, fedakarlık, sorumluluk gibi bir çok değeri barındırır. Çocuğun sosyalleşmesinde birincil rol oynar. Aile aynı zamanda manevi tatmin ve doyum merkezidir. Aile içerisindeki sağlıklı birliktelik bireyi yalnızlıktan kurtarır, ona amaçlar verir, sorumluluklar yükler. Yapılan birçok araştırma ailede yaşanan çözülmelerin intiharlar üzerinde etkili olduğunu ortaya koymuştur (Durkheim, ; Oktik, ; Uçan, ). Özellikle boşanma tüm aile bireylerini ve başta çocukları olumsuz etkilemektedir. Boşanmaların yasak olmadığı, yaygın olduğu toplumlarda kadınların intihar oranı erkeklerden ________________ M E R S İ N ' D E İ N T İ H A R V E İ N T İ H A R G İ R İ Ş İ M L E R İ ________________ 16 azdır. Boşanmanın yasak ya da az olduğu toplumlarda aksine kadınların intihar oranı daha fazladır. Durkheim’a göre bunun nedeni evlilik hayatında boşanma yasağının erkeğin lehine kadının aleyhine işlemesinde aramak gerekir. Çünkü boşanma yasağı erkeği pek etkilemez. Oysa toplumsal kurallar kadını evlilik bağına sıkı sıkıya bağlı olmaya zorlar. Evlilik dayanılmaz hale gelince evli kadınlar bu gibi toplumlarda intihara erkek evlilerden daha yakındır (seafoodplus.info htm,). Günümüz toplumlarında hızlı sosyal değişmeler, teknolojik gelişme, yoksulluk, ekonomik krizler ve hızlı şehirleşme aileyi olumsuz etkilemekte ve boşanmaları arttırmaktadır. Boşanmalar ise bazı durumlarda intiharı tetiklemektedir. Buna karşın, boşanmanın oldukça zor olduğu, kadının sosyo-ekonomik statüsünün düşük olduğu, töre ve benzeri uygulamaların bulunduğu toplum kesimlerinde sorunlu aile yaşamı da genç kızları ve anneleri intihara sürüklemektedir. İntihar olgusunun belirleyicilerinden bazıları da kültürel faktörler içerisinde değerlendirilir. Kültür kavramı sosyal bilimler için merkezi bir kavram olarak karşımıza çıkar. Kültür en basit tanımıyla bir grubun veya toplumun yaşama tarzı olarak ifade edilebilir (Güvenç, ). Kültür, insanların toplum halinde yaşamaları sonucu edindikleri bilgi, inanç, değer, norm, hukuk, ahlak sanat, gibi unsurları içerir. Daha da basit bir ifadeyle kültür sembolik bir sistem olarak da tanımlanabilir. Kültürün temel özelliği davranışlarımızın önemli bir bileşeni olması ve toplum yaşamının da kurucu bir unsuru olmasıdır. Davranışlarımızı sahip olduğumuz ________________ M E R S İ N ' D E İ N T İ H A R V E İ N T İ H A R G İ R İ Ş İ M L E R İ ________________ 17 kültürel değer, inanç ve semboller şekillendirir. Toplumlara göre farklılıklar arz eden kültür intiharlar üzerinde etkili bir fenomen olarak karşımıza çıkar. İntiharlara verilen anlam kültürlere göre değişir. İntihar bazı kültürlerde benimsenen, onaylanan bir davranış biçimi olarak kabul edilirken, bazı kültürlerde onaylanmayan, suç ya da günah olarak kabul edilen bir davranıştır. Örneğin Japonlar bir kimseyi protesto etmek istedikleri, ya da şerefsizlik konumuna düştükleri zaman “harakiri” adını verdikleri intihara kendilerinin mecbur sayarlar. Bir diğer örnek Hint kültüründen verilebilir. Hindistan’ın bazı yörelerinde kocası ölen kadının kocasının cenaze töreninde kocasının cesedi ile kendini yakması (suttee), o toplumun kültürü tarafından onaylanan bir davranış biçimidir. Yine, Eski İskandinavlarda doğal ölümün utanç verici kabul edildiği ve yaşlanan kişilerin daha onurlu bir ölüm biçimi olarak kabul ederek kendini uçurumdan atarak öldürmelerinin bu kültür tarafından desteklenen zorunlu bir davranış olarak görüldüğü bilinmektedir (seafoodplus.info tarihçseafoodplus.info, ). İslam dinine göre ise insan vücudu kendisine verilmiş bir emanettir. Onu en iyi şekilde koruması gerekir. Bu nedenle İslam, insanın kendi eliyle kendini yok etmesini uygun görmez ve kesinlikle yasaklar (SBA, ). İntihar ve intihar girişimlerini açıklamaya çalışan bilimlerden birisi de psikolojidir. İntihar olgusunu açıklamada kullanılan sosyal faktörler sosyolojiyle ilişkili olarak ele alınırken bireyin ruhsal yaşantıları ve algılamalarıyla ilgili faktörler de psikolojiyle ilişkili ________________ M E R S İ N ' D E İ N T İ H A R V E İ N T İ H A R G İ R İ Ş İ M L E R İ ________________ 18 olarak değerlendirilir. Psikolojik faktörler bireyle ilişkili, onun ruh sağlığı, zihinsel durumu, algı, düşünme, bilinç ve kişiliğiyle ilgili özellikleri veya durumlarını niteler. Yapılan araştırmalar intiharların ruhsal hastalıklarla ilişkili olduğunu, intihar eyleminde bulunanların %80 ve hatta %90’nında ruhsal bir hastalığın olduğunu ortaya koymaktadır. Yine intiharlar üzerinde duygu durum bozuklukları -depresyonarasında bir ilişki söz konusudur. Şizofreni hastalar, bipolar, efektif bozukluğu olan bireyler yüksek risk grubunu oluşturmaktadır (Oktik, ). Psikolojik bir yaklaşımla intihar olayını araştıran bilim insanları, genellikle intiharı kişinin bir sorunu olarak ele almışlar ve toplumsal koşullardan ziyade bireysel koşullar üzerinde odaklanmışlardır. Psikologlar ve psikiyatristler, sosyolojik açıklamaları eleştirerek, “neden şu kişi değil de bu kişi intihar ediyor” sorusuna yanıt arayıp, kişilerin psikolojik yapılarını incelemişlerdir. Bu tür bir bakışı, bir çok açıdan eleştirmesine rağmen, intiharı açıklamadaki katkısı da göz ardı edilemez (seafoodplus.info seafoodplus.info,). Psikolojik yaklaşımın üzerinde durduğu önemli intihar nedenlerinin başında ruh sağlığının bozuk olması gelir. İntihar eyleminde bulunanların ruh sağlığının bozuk olduğu veya ruhsal sorunları olduğu klasik bir psikolojik açıklama şekli olarak değerlendirilebilir. Ancak, her intihar olayında bir akıl sağlığı sorunu, delilik ________________ M E R S İ N ' D E İ N T İ H A R V E İ N T İ H A R G İ R İ Ş İ M L E R İ ________________ 19 aramak oldukça tartışmalı bir durum oluşturur. İstatistikler delilikle intihar arasında zorunlu bir bağ olmadığını ortaya koymaktadır. Ayrıca bazı akıl hastalarının bilinçsizce canlarına kıymaları da intihar olarak değerlendirilemez. Yine günlük yaşamda normal olarak değerlendirilen kişilerin intihar oranları yanında akıl hastalarının intihar oranları oldukça düşüktür. Günümüzde halen psikiyatri bu eğilimin korunmakta olup sosyal psikiyatri hastane dışındaki dünyaya yönelten bir akımdır (Sayıl, ). Bourdin ve Esquirol gibi Fransız psikiyatristleri intiharı patolojik bir olay sayarlar. Esquirol’a göre intihar eden kişi bu davranışı aşırı bir hezeyan halindeyken yapar. Fakat intiharı delilik olarak ele alan bu görüşün ömrü fazla uzun olmamıştır. Daha sonraki yıllarda intiharı psikopatolojik yoldan açıklamaya çalışan Delmas, sosyolojik teorileri reddederek, intiharda önemli olan noktanın insandaki ölüm isteği ve iradesi olduğunu söyleyerek intihar determinizminin tamamen kişisel bir determinizm olduğunu iddia etmiştir. Delmas, “kişi yaşamak mümkünken ölümü seçer” demektedir. Sözde intiharı bir yana bırakan Delmas’a göre gerçek intiharın nedeni üç değişik halde belirir. Delmas, bunları şöyle ifade eder: 1. Çöküntü halleri ya da melankoli nöbetleri. 2. Kronik, devamlı çöküntü halleri ya da yapıdan ileri gelen çöküntü halleri. 3. Yapıdan ileri gelen aşırı heyecanlılıktaki son dönemler. Delmas’a göre intiharlarda %90 oranında kronik çöküntü ________________ M E R S İ N ' D E İ N T İ H A R V E İ N T İ H A R G İ R İ Ş İ M L E R İ ________________ 20 halleri yahut yapıdan ileri gelen çöküntü halleri etkili olmaktadır. Sıkıntı (anxiete) halinin bir dereceden sonra intihar için yeter sebep olduğunu ileri süren Delmas, dış nedenlere ve sosyal faktörlere aşırı heyecan hallerinde bir şok etkisi yapmasıyla intihara neden olduğu ölçüde önem verir. Başlangıçta intiharı tamamıyla psikolojik açıdan inceleyen Delmas, sonunda bu işi tamamıyla yapıya bağlar; biyolojik bir sorun haline getirir. Delmas’ın teorisi sonradan bir çokları tarafından eleştirilmiştir. Ancak, onun en önemli katkısı gerçek intiharı diğer türlerinden ayırmış olmasıdır (seafoodplus.info seafoodplus.info,). Psikolojide intihar konusunu açıklamaya çalışan teorilerin daha çok psikoanalitik teoriler olduğu görülmektedir. Bu teorilerin öncüsü ve en çok tanınanı Freud’dur. Freud, intiharın tam bir açıklamasının hiçbir yolla yapılamayacağını belirtir. Bundan dolayı, Freud ve onun takip edenler sadece intihara zemin hazırlayan psişik durumları ortaya koymaya çalışmışlardır. Freud, id, ego ve süper egodan oluşan bir kişilik sistemi geliştirmiştir. İntiharı saldırganlık olarak ele alan Freud, çöküntü halinin dinamiklerini ortaya çıkarmak için bu üç tabakalı kişiliği analiz eder. Freud, çözümlemelerini “gerçek ruhsal varlık” dediği id üzerinde yoğunlaştırır. Her organizmada iki çeşit içgüdü olduğunu söyler. Bunlar yaşama ve ölüm içgüdüleridir. Bu içgüdüler devamlı olarak birbirleriyle savaşır. Ölüm içgüdüsünün önemli bir türevi saldırganlık içgüdüsüdür. Freud’a göre bu insanın kendi kendine yönelik olan yıkıcı eğilimlerinden kaynaklanır. Çoğu insanda bu ________________ M E R S İ N ' D E İ N T İ H A R V E İ N T İ H A R G İ R İ Ş İ M L E R İ ________________ 21 içgüdü yaşam içgüdüsü tarafından engellenir. Bu iki içgüdü birbiri tarafından engellendiği gibi, birbirinin yerinede geçebilir. Sevgi nefretin, nefret sevginin yerini alabilir. Kişi sevdiği şeylerden nefret seafoodplus.info özdeşleştirdiği için kendini yok ederek onu da yok edeceğine inanır (seafoodplus.info). Freud, daha çok içgüdülerle ilgilendiği için, daha sonra birçok takipçisi tarafından eleştirilmiştir. Freud, biyolojik öğelere gereğinden fazla önem vererek, sosyal faktörleri dikkate almamıştır. Oysa insanı diğer canlılardan farklı kılan en büyük özelliği, onun aynı zamanda sosyal bir varlık olmasıdır. Ünlü Psikolog Eric Fromm, intihar konusunda çalışmalar yapan bir başka önemli şahsiyettir. Fromm, yaşam sevgisi ve ölüm sevgisi kavramlarından hareketle intiharı çözümlemeye çalışır. Fromm’a göre insanların büyük çoğunluğu bunalım dönemleri hariç ölüm sever değildir. Ancak bunalım dönemlerinde umutsuz ölüm severlerden etkilenirler. Katlanılmayan bir duygudan kurtulma zorunluluğu o derecede kuvvetlidir ki, kişi uydurma bir çözüm yolunun dışında bir çözüm yolu bulmayı başaramamaktadır. Eğer başka kişiler herhangi bir sebeple bir kişinin tahripkarlık objesi olamıyorlarsa, o kişinin kendi benliği derhal tahripkarlık objesi haline gelivermektedir. Bu belli dereceye ulaştığında intihara bile başvurulmaktadır. Fromm’un dışında intihar konusunda Karl Menniger, Alfred Adler, Carl Gustav Yung gibi insan kişiliğini çözümleyerek intiharı açıklamaya çalışan psikologlar bulunmaktadır. ________________ M E R S İ N ' D E İ N T İ H A R V E İ N T İ H A R G İ R İ Ş İ M L E R İ ________________ 22 İntiharla ilişkili bir diğer psiko-sosyal faktör özdeşleşme ve taklit eğilimidir. Özellikle gençler intihar şeklindeki davranış kalıplarını merak, özenme, özdeşleşme, taklit eğilimleriyle benimseyerek denemek ve çevreleri tarafından ilgi odağı olmak isterler. Bu tür eğilimleri olanlar özellikle medyada gördükleri davranış kalıplarını taklit ederek, eylemlerini öne almaktadırlar. İntihar davranışında taklit (copy cat suicide) Sayıl ()’a göre önemli bir etkendir. Yatkınlığı olan bireylerde intihar davranışına tanık olmak önemli bir risk faktörü olarak gündeme gelmektedir. Bu aile üyelerinden birinin ya da arkadaşının intiharı ile olabilir. Özellikle gençlerde bunun etkileri daha derin yaşanır. İntiharlar üzerinde etkili olan önemli bir faktör de medyadır. İntihar olaylarının gazete ve dergilerde dramatik bir biçimde sergilenmesi özellikle gençlerde, seyrettikleri olayı taklit dürtüsünü hareketle geçirmektedir. Yapılan araştırmalar intiharla ilgili televizyon yayınlarından sonra, diğer zamanlara göre intiharlarda kat artış görüldüğünü ortaya koymuştur (SBA, ). Buraya kadar açıklamaya çalıştığımız sosyal, kültürel ve psikolojik etkenlerin yanı sıra intiharlar üzerinde iklim, fiziksel çevre, alkol, uyuşturucu gibi faktörlerin de belirli bir etkide bulunduğuna yönelik çalışmalar bulunmaktadır (Oktik, ). Özellikle alkol ve uyuşturucu kullanmanın önemli bir etken olduğu bilinmektedir. Alkol ve madde bağımlısı kişi ve guruplar yüksek risk grubunda yer almaktadırlar. İntihar olgusunun nedenleri konusunda ele alınan tüm faktörleri değerlendirdiğimizde, intihar eyleminin tek bir nedene ________________ M E R S İ N ' D E İ N T İ H A R V E İ N T İ H A R G İ R İ Ş İ M L E R İ ________________ 23 bağlanamayacağını, birçok faktörle ilişkili olduğunu söyleyebiliriz. Ancak, intihar olaylarında sosyal faktörlerin diğer faktörlere göre daha belirleyici olduğunu da ifade etmenin doğru olduğunu düşünüyoruz. Bireyin sosyal bir varlık olması, kişiliğinin toplum içinde şekillenmesi, toplumsal ve kültürel koşullardan etkilenmesi intihar olgusunu açıklamada önemli bir etkiye sahiptir. İNTİHAR GİRİŞİMLERİNİN NEDENLERİ İntihar girişimi, ölümle sonuçlanmayan ancak kendi yaşamına son vermeye yönelik davranışları kapsar (Erden, ). İntihar girişimleri intiharlara göre daha yaygın bir davranış kalıbını oluşturur. Özellikle intihar girişimleri gençler arasında daha sık görülür. İntihar girişimlerinin nedenleri çok geniş bir yelpaze içerisinde yer almaktadır. Daha çok cinsiyet, düşük sosyo-ekonomik düzey, göç, annebaba geçimsizliği, uyumsuzluk, ruhsal bozukluklar, saldırganlık, şiddete eğilimli ve düşünce bozuklukları gibi risk faktörleri üzerinde durulmaktadır (Dilsiz, Otken, ; Golsmith, Frances, Fyer, ; Harrington, Bredenkamp, Groothues ve ark, ; Harter, Marold, Whitesell, ; Monk, ; Muscici, ; Platt, ; Rao, Weissman, Martine ve ark, ; Smith, Marcy, Com, ; Taneli, Erden, Yılmaztürk, ; Woosd, Muller, ). (seafoodplus.info, ). İntihar girişimleri üzerine etkili olan faktörlerin bir kısmı psikolojiktir. Bunların başında ruhsal bozukluklar gelir. Ruhsal ________________ M E R S İ N ' D E İ N T İ H A R V E İ N T İ H A R G İ R İ Ş İ M L E R İ ________________ 24 bozuklukların intiharlarla ilişkisini araştıran yayınlarda intihar girişiminde bulunan erkek çocukların çoğunlukla ruhsal bozukluklara ilişkin belirtiler gösterdiğine işaret edilmektedir (Brent, Perfer, Goldstein ve ark,; Harrington, Bredenkamp, Groothves ve ark, ; Herter, Marold, Whitesell, ). Ayrıca, depresyon yetişkinlerde ve gençlerde önemli bir intihar girişimi riski oluşturmaktadır. Mükemmeliyetçilik ve bilişsel faktörlerde intihar girişimleri için risk kabul edilmektedir (Blatt, Zuroff, ; Monk; ). (seafoodplus.info